Harremana

    OEH - Bilaketa

    227 emaitza xamar bilaketarentzat

    Sarrera buruan (9)


    Sarrera osoan (218)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 zimel.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde principios del s. XIX, y al Norte en Leiçarraga, Goyhetche y J. Etchepare (además de en un artículo de Herria ). La forma general es zimel. Hay ximel en un ej. de EG, San Martin y Zendoia (16), y, junto al gral. zimel, en Lizardi, Orixe, T. Agirre e Insausti; zimail en J. Etchepare e Ibiñagabeitia; tximel en Barandiaran y J.A. Irazusta; zimal en Lauxeta (tbn. zimel ), y zimil en E. Arrese, junto a zimel (zimil que Harriet atribuye a Mendiburu se trata en realidad de zimel ). Hay además zumel en Leiçarraga (tbn. ximal ) y Gandiaga; zimeil en Goyhetche y ximail en un ej. de Herria. En DFrec hay 1 ej. de zimel y 4 de ximel.
    etimologikoa
    Etim. La forma originaria es zumel, muy extendido en toponimia, como zumel- y zubel-. Podría ser un compuesto de zu(r) y -bel.
    sense-1
    I . (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V, G, AN, L, BN; Añ (V), Dv (G), H), zimil (B), zimail (L; Dv, H (+ zimall )), zimeil (Lh), zimal (L; H), zumel (V-ple, BN), zumal (ü- Foix ap. Lh.), tximel (V-ple, G-goi), tximal (BN, S; Gèze), tximil (Lh), txumil (R), ximel (BN; VocBN ), ximal (H (que cita a Lç)), ximail (Dv, H), xihail (H (BN)), ximil (Lh) Ref.: A ( tximal, tximel, txumil, ximel, zimel, zimil, zumel ); Lh ( tximal, zimal ); Lrq ( tximal ); Iz ArOñ ( simel ); JMB At ( tximel ); ZestErret .
     (Ref. a vegetales). "Fruta arrugada o que no madura" Añ. "Qui est devenu froncé par la maigreur" VocBN . "1. marchito, entre verde y seco, hablando de plantas; 2. (V), enjuto" A. " Tximal (S), marchito, ajado, sin vigor, sin lozanía" Ib. " Txumil (R), abarquillado, enjuto, marchito" Ib. "(Lo) que no está ni fresco ni seco" Iz ArOñ. "(G-goi), pilongo" JMB At. Cf. Hb Esk 102: "Ximeldegian Daille bizi ohorezki", Or Eus 138: "Gogoan eukitzeko beintzat 'Zimelene', / andik besterenera ez baiteramate", y Zerb Azk 47: "[Errekari] hameka izen emaiten dioten bidea: Haltxuko-erreka, Ximeldegiko-erreka [...], hots, bidean hunkitzen dituen etxe guzietako erreka". Cf. 2 zibil.
    Arbore zumel fruktu gabeak. "Arbres dont le fruit se pourrit" . Lç Iudae 12 (Ol elkor ). Eta izarrak zerutik eror zitezen lurrera, fikotzeak bere fiko ximalak iraizten dituen bezala haize handiz erabilten denean. "Ses figues vertes" . Lç Apoc 6, 13 (HeH sasoatu gabeak; cf. para su significado, ejs. de ximaldu (s.v. zimeldu) en Leiçarraga). Lora eder bat atzo zan eta gaur da zimela. AB AmaE 135. Goizean eze ta eder izanik, eguerdi-ostean zimel da gabean illik gelditzen diran lorenak legez. Ag AL 101. Or-emenka, lore zimel gañetan, ingumak ari, gozo-miazketan. Jaukol Biozk 128. Osto ori, lore zimel eta usokumeen irudipenak eztitu olerki orren azkeneraño uzten. Inza ( in Jaukol Biozk XII ). Nere osto zimela josi akiok ik ondo irabazitako garaipen-uztaiari. Anab Usauri 81. Lixuna txaidian ixil-ixil dabil lora zimal billa. Laux BBa 118. Mendiko magal ertzian daguan areitz zimela aizkora kazka zorrotzez lurrera jausi daitela. Ib. 32. Eztabai onek ere arnari zimel bat edo beste ekar lezakela. Ldi IL 59. Irisagar zimela baño beltzago da mutilla. TAg Uzt 7. Lore zimel bat udan bezela. EA OlBe 7 (11 zimil ). Lorrindutako lili-orri zimel egin-urren. Erkiag Arran 155. Kedats arra edo estagoni, ale biribilduna, guztietatik zimail ta eder-etsiena. Ibiñ Virgil 58. Erniopeko urritz- / makilla zimela. Insausti 346. [Zenbait lore eder] besterentzat ximel xamar agertu arren guretzat atsegin begiko eta kuttun direnak. MIH 57.
    azpiadiera-1.1.1
    +zimeil, zimail, ximel, ximail .
    (Ref. a personas y, menos frec., a animales o a partes del cuerpo). Demacrado. " Zimel [...]. Mami gutxikoa, argala" ZestErret .
    Ora bat topatzen du, mehe, zimeill eta egiña xoil hezur eta larru. Gy 48. Atso zimel, baltz, igar, mailtsiña. AB AmaE 236. Deadar egieutsan atzetik eiuan beste emakume argal, zimel, azurtsu batek. Ag Kr 13. Eutso, bai, esku zar, pekatuan zarturiko esku zimel au. Zam RIEV 1907, 425. Bere arpegi tximur zimela. Kk Ab I 25. Len barre purruztadaka artu eben agure zimela. Ib. 27. Arpegiko larmitz soilla zimel, buruko ille bakanak urdin. Mok 4. Arpegi zurbil-zimela dauko. Altuna 14. Bere soingaiñekoa larru gorrian dagon beartsu zimel bati egozten diona. Or Mi 125. Agure bata, aramaioarra, eskeko bat zan, luzia ta zimela. Kk Ab II 165. [Gizonek] begitartea zimail dute, eta gantza arin. JE Ber 18. Ol bat yaso ta ikusi / dut musu ximela: parre-antxa, bizirik / balirau bezela. Ldi BB 94. Izkutu daukat sabela / gorputza bezain zimela. "Enjuta" . Or Eus 372. Ezurretan zegon zakur zaunkalari bat atera zitzaion, eta arren zaunketara atxo tximel bat. JAIraz Bizia 82. Ni berriz, geroago ta neska zar zimelago egingo naun. NEtx Nola 19. Gaurkoa bederen ematen badidazu, ene urdail zimelak eztizu esker gaiztorik gordeko noski. Etxde JJ 225. Ermitaina deitzen genuen, beihalako saindu eta Jainkoaren lagun bat gogoratzen zigulako, hain baitzen mehar eta zimel. Mde Pr 295. Haur ximail, enpoil, ez deus bat egina. SoEg Herr 19-12-1957, 1. Ezpaiñak ere, eztira aldioro muker ta zimel agertzen. Erkiag Arran 175. Agura-zartxo, ximel da gaizki jantzi bati. SM Zirik 62. Beartasunetik jaioa baita, oso beartsua, igarra ta zimela da. Zait Plat 154. Bere hegal zimelak ebaki zizkidan tenorean kordelak. Arti MaldanB 192. Zure azur ta azal zimelez txakurra egingo'ot loditu. BEnb NereA 211. Despreziatu nauela / argal, motza ta zimela . Ayesta 55. Zazpireun kilo bazan [beorra], / etzegoan ximel. Insausti 176.
    azpiadiera-1.1.1.1
    Apaltzeko gibel batzuk oso zimel. Arti MaldanB 220.
    azpiadiera-1.1.1.2
    ximel .
    (Empleado como apodo).
    Gaur illuntzeko bederatzietan Ximelaren ostatuan itzegingo degu. TAg Uzt 200.
    azpiadiera-1.1.2
    (V, G, AN; Lar ( in Aq 1366 ), Añ), zimail (V-ger-m, L-ain; H), zumail (R ap. A ), tximel (Lar ( in Aq 1366 )), tximal (Sal), ximel (V-gip) Ref.: A ( zimel, zimail, zumail, tximal ); Elexp Berg ( ximel, zimel ) .
     "Pilonga, castaña" Añ. "Pilonga (castaña)" A. "(Castaña) huera" Ib. "Gaztaiña edo sagar ximelak, esate baterako, ximurtzen hasiak daudenak" Elexp Berg.
    Piku ondu ta sagar ximela. " Manzanas arrugadas" . Or Eus 139. Naigabeak ximurtu ditu [emakumeak], aldiak eta beroak gure ganbarako sagar ximelen antzera. EG 1952 (1-2), 55. Ator, ator, mutil etxera, / gaztaña ximelak yatera. (Canc. pop. in Izeta DirG 98 ).
    azpiadiera-1.1.3
    (Ref. al ceño). "Au fig., renfrogné, plissé. Begitarte gordin, gogor zimila (Mb)" H.
    Onaren lana da [...] gaistoaren hitz gogor-galduei hitz on-leunekin erantzutea, ta begitarte garbi-on-zuzenez gaisto beraren begiratze gordin-gogor-zimel-galduei. Mb OtGai II 176.
    azpiadiera-1.1.4
    +zumel .
    (Fig.).
    Bijotz orren bixitza ain dager zimela! "Marchita" . Laux BBa 58. Begikalduz baino buru-eraginez igurtzigoak edo ditu ausaz guziak, zenbait, nabaritxo ere bai, zimel-giro antza dutelarik. (In Or BM 22 ). Epelgiro ederra egiten zun eguzki zimelaren erraiñupetan. Etxde JJ 33. Irudi guren, lil-adaska, / grazi-ontzia, lillura, / zeure gosetan jasoten doguz / begi zumelok zerura. Gand Elorri 136. Ausaz, esperantza / txa-txa-txa zimel bat / besterikan ez da. / Ebanjelioa ta gizonen mina / dantza bihurtu da. Azurm HitzB 44.
    azpiadiera-1.1.5
    Vacío, seco (el bolsillo).
    Nasai asko gizendu dau bere zarpa leen zimela izana. Erkiag BatB 154. Seguro galera / poltsa zimelera. Insausti 160.
    azpiadiera-1.1.6
    (V-m, G-nav) Ref.: A ( zimel ); Iz Als ( lizundu ) .
     (Con reduplicación intensiva). " Erruki emotekoak dagoz indiar-landarak zimel-zimel euririk ezaz (V-m), dan compasión las plantas de habichuela marchitas con la falta de lluvia" A. " Ogi zimel-zimela jaten genduben " Iz Als (s.v. lizundu ).
    azpiadiera-1.2
    2. (G-azp, AN-araq; Lar, Añ), ximel (V-gip), tximel (Lar ( in Aq 1481 )), zimail (AN, L-sar-ain; Aq 1244 (AN)), zumail (R) Ref.: A ( zimail, zumail ); Satr VocP; Elexp Berg ( ximel ); ZestErret .
     Fuerte, correoso. "Fuerte, aunque flaco, zimela " Lar, Añ. "Fuerte, correoso, zimailla (AN)" Aq 1244. "Viejo terete, agure tximela, zimela " Lar ( in Aq 1481 ). "Hombre sobrio, correoso, de mucha fibra" A. " Morroin zumaila, el muchacho de fibra, fuerte" Ib. " Oinddio ximela jaok Hilario. Ari pelotan irabaztia eztok erreza " Elexp Berg. " Zimel [...]. Gogortua, zaila" ZestErret .
    Izatekorik trebe, zall, zoli ta zimelen, ausardi ta gaitasunik andienean. Ag Kr 210s. Ana Josepa egundañorik pixkorrena zebillen. Emakume zimelagorik! Ag G 134. Asieran bezela zeuden jokalariak, zail, zimel, zauli ta kementsu. Ib. 103. Joxe Juakin da Txikibar zalla, / fin eta baliosuak, / Potono ona, Bega zimelak / jarriko ditu lazuak, / jokatu eta irabazteko / lagundutzera besuak. Iraola Bertsol 1932, 318. Gorputz aundiya ez daukat baño / bai zimela ta fuertia. Tx B I 217. Beztaka ta zimel bat al da mutil ori? Zenbat urte ete ditu? TAg Uzt 189. Mertxilla ta belaxka-itxurakoa izan arren, zimela zan mutilla. Ib. 65. Urrengoan bere, treotzarea eztozu falta izango zuk, iñotsan Zingulin ezpatea baizen zorrotza zan gazte zimelak. Erkiag Arran 19. Ikusi dozu bide au zear arako gizon txiki-zimel bat, zorro ta guzti? Bilbao IpuiB 96. Nor da, baiña, atzesku datorren zimel ori? Erkiag Arran 40. Gazte beltz zimel bat zen. Izeta DirG 56. Soinez xingil (xingail, zimel eta luze) eta sendixun baitzan. Zait Plat 118. Tabernari zimelaren seme maltzurrak, bai bertsu txanbeliña asmau bere. Erkiag BatB 102. Zumea bezin ximel ta biguñ, emengo mendi-muturrei eragiteko ez nin itxogin bear aundirik izaten. Ataño TxanKan 115. Zuretzat ezta baliza txarrik / eta itxaso zakarrik [...] / Arraunak zuzen, mutillak zimel, / ezer eztago alperrik. MMant 58.
    azpiadiera-1.2.1
    "(AN-gip), aguantadizo, duro" Garbiz Lezo 290.
    azpiadiera-1.2.2
    (No ref. a personas).
    [Segan] almitz ximelak ere arruntean ebakiz. Ataño TxanKan 9. Askotan ikusi dugu, zugaitz onaren itxura ta zerrara eraman da ezertarako balio ez duela. Ori ez da ikusten, azala lodi ta zimela nola duen. Ostolaiz 45.
    azpiadiera-1.3
    3. (Lar, Añ), zimail (H), zumail (R ap. A ), zinbel (V-ple ap. A ).
    Flexible. "Cimbreño" Lar. "Flexibilidad, flexible" Lar, Añ. " Zuhaitz adar zimailetarik errexago egiten da bilhurra, ezpaitira hauskorrak, les branches commençant à se sécher des arbres on fait plus aisément une hart parce qu'elles ne sont pas cassantes" H. " Adar zumaila, la rama flexible" A. " Zinbel (V-ple), flexible, cimbreante. Eskola-maisuak bere zarta zinbelagaz dantzan eragiten euskun, el maestro de la escuela nos hacía bailar con su vara cimbreante" A.
    Bular aurreratua, pinkiro zizelatutako bizkarrak, gerri zimela eta txit estua. "Flexible" . Otag EE 1882c, 448. Pagorik lodiena baizen zabal, arte gogorra bezela trinko, gorosti ezearen antzera zimel. Ag G 1. Lekobide ospetsua, garai batean gorputzez arterik gogorrena bezin sendo ta gorostirik ezeenaren antzera zimel zitun beso zaintsuak eun urteko elur zuriz iziztuta. Galarraga Elezar 54. Ire yanaritzat, ur gozotako txirlak, zustar zimelak eta ezkur-txapelak izango dozak. Larrak EG 1959 (3-6), 193.
    azpiadiera-1.4
    4. (V-gip ap. Etxba Eib ), tximel, zimail (Dv).
    Tacaño. "Au fig., zimail qualifie un homme d'un tempérament sec et nerveux" Dv. "Arrugado. Fig. Agarrado, poco liberal. Atso gaizto aura, arpegixan baño biotzian zimelaua zan " Elexp Berg.
    Bai, gura ezpadogu esan daijen atzeti biotz zimel, edo tximurtubak daukaguzala. Mg PAb 131. Atso-aguraak zeinbat anka-sorrago ta biotz-zimelago ta adiñ-illunduago ainbat diru-zaleago izaten dira. A Ezale 1898, 195. Beren langintza eta erti-lanak beste kutsu eta jokera bat zuten eta pranko-kantauritarrenak baño zeken eta tximelagoak ziran. JMB ELG 30. Amil-mugan, bekaitz zimelak artu du. Ldi UO 7. Ai, ene andrea, ene andre zikoitza eta zimela. Arti Ipuin 60.
    azpiadiera-1.5
    5. "(V, G), tierra dura, poco fértil" A.
    Lurra izugarri legor dago, euria opa dabe euren erein-sailletarako. Eta Teresak, bidez doala, euria eskatzen Jainkoari alor zumel areintzat. Onaind STeresa 95.
    azpiadiera-1.5.1
    zumail (R ap. A ).
    " Ogi zumaila, el pan duro" A.
    azpiadiera-1.5.2
    Ni ere antxe sartu nintzan, loi aundi ta zimelean. Pauso bakoitzean oiñetako bat loitan utzita atera nintzan zulo artatik. AZink 77.
    azpiadiera-1.6
    6. " Tximel [...] (G-to), requemado, tostado" A. Cf. ZIMEL-USAIN.
    azpiadiera-1.7
    7. " Zumail (R-uzt), fresco. Lur-ileko gramatto ulunetan jansoa ta lukainkak itxikitan tugu, zumail egon tean, en los cuartos oscuros del piso llano solemos tener tocino y chorizos, para que se conserven frescos" A.
    sense-2
    II . (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. tximal (S ap. A ), tximil (Lh).
    "Arruga" A.
    azpiadiera-2.2
    2. " Zimail [...] (L), rama fresca" A.
    azpisarrera-1
    ZIMEL-ARGALDU.
    Adelgazar y arrugar, adelgazar y marchitar.
    Bere gorputza gaitz onek zimel argaldu ta indargabetu zion. Bv AsL 111.
    azpisarrera-2
    ZIMEL-EGUR.
    "(V-ple-arr-oroz), chopera, mimbre áspero (bot.)" A.
    azpisarrera-3
    ZIMELIK.
    (Estar, etc.) marchito, seco.
    Artoak ori-gorri, txuloz bababeltzak; / erdi-zimelik, berriz, orritan zugatzak. "Medio marchitas" . Or Eus 246. Somatzen-edo da aize ozkirria, / xuxpertuz zimelik zegoan bizia. SMitx Aranz 55.
    azpisarrera-4
    ZIMEL-USAIN.
    " Tximel-usai (G-to), olor a quemado" A.

    zimel

    zimel
    << 2 zamar 0 / 0 zintzilika >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper