OEH - Bilaketa
85 emaitza mahasti bilaketarentzat
Sarrera buruan (8)
Sarrera osoan (77)
- ai(t)-
- aitzur
- aitzurre
- 1 alogatu
- alokairu
- alokatu
- alortegi
- altzabringo
- ardantze
- baratzekaritegi
- bazter
- behiala
- 1 belar
- 1 berro
- beste
- 1 bilakatu
- deitoratu
- desegin
- dolare
- endurtu
- epaite
- errezibidore
- etxetiar
- gabe
- gider
- gorritu
- gustu
- han
- hartz
- hesi
- hiepako
- 1 jakin
- jarraikiki
- jotze
- kanpo
- kezka
- kutsu
- laborari
- 1 lako
- landa
- landontasun
- lur
- lurreztatu
- mahastegi
- mahastidi
- mahastidun
- mahastitza
- mahastizain
- mahats
- masti
- matsadi
- matzdui
- mazti
- miñaberje
- morroi
- moztu
- 1 mulko
- nagusi
- nahi izan
- nekazari
- ogi
- olibondo
- 1 on
- 2 ondo
- ongarriketa
- 1 opera
- ordinario
- paldo
- pikarazi
- sagardi
- sagardo
- solas
- 1 trilla
- udaretze
- xirmendu
- zaflatu
- zurruburru
goiburua
deitoratu.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición septentrional; los textos sólo dan testimonio de la forma deit(h)oratu . Aunque aparece primeramente en Axular (cf. deitore egin en Leiçarraga) y lo emplean autores como Duvoisin, está mucho mejor documentado en textos bajo-navarros y suletinos (los escritores labortanos, sobre todo en el s. XVIII, suelen emplear auhendatu (q.v.) para el valor gral. de 'lamentar(se), deplorar'). En el s. XX los ejs. posteriores a 1930, predominando textos meridionales de léxico cuidado. En DFrec hay un ej., meridional.
etimologikoa
Etim. Como advirtió J. Saroïhandy (La Pastorale de Roland, Bayona, 1927, pág. 11, n. 2), Lespy menciona el bearn. deitadores "plañideras" ya en 1414, en relación con el verbo deitorar, que es con toda probabilidad el modelo inmediato del verbo vasco: cf., en S. Palay, deyterà "pleurer un mort avec des lamentations" (así, con -e-, en las dos ediciones) y deytouradoure, "pleureuse funèbre".
sense-1
1.
(BN, S; -th- SP→vEys, Gèze, Dv, H (L)),
deitoretu (-th- Arch UFH),
deituratu ( VocBN
→vEys, H (BN))
Ref.:
A;
Lh
.
Llorar (a un difunto: se refiere tanto al sentimiento de dolor como a las manifestaciones rituales del mismo). "Témoigner du regret après la mort d'un parent, d'un ami, par des paroles plaintives" VocBN . "Chanter la complainte d'un défunt sur son cercueil" Dv. "1.º (S), entonar endechas por un difunto junto a su ataud, gemir, llorar; 2.º (BN, S), dar el pésame por la muerte de algún allegado" A.
Hobiaren gañian zagoela bere aitaren de[i]thoratzen hil baitzen. Tt Onsa 121. [Ama] semiaren deithoratzen ari zuzun. AR 223. Bere arbasoen hobian ehortzi zuten. Juda guziak eta Jerusalemek deithoratu zuten. Dv 2 Par 35, 24. Hire gainean abiatuko dute khexuetako kantua, eta deithoraturen haute, erranez: Zein izan da Tirren, itsasoaren erdian mututu denaren pare? Dv Ez 27, 32. "Negarraren negarrez lurpera, nere semearengana yetxiko naiz". Orrela, aitak semea deitoratzen zun. Ol Gen 37, 35. Nire aita gizagaixo zana deitoratzea. Zait Sof 16. Alatsu deitoratzen ditu urretxindorrak galdu dituen umeak. Ibiñ Virgil 117. Egiptoarrek [Jakob] hiruetan hogoi ta hamar egunez deitoratu zuten. Bibl Gen 50, 3 (Dv deithoratu; Urt nigar egin, Ur negar egin, Ol, Ker illetak egin, BiblE dolu egin ). Herioak eraman du itxuratxarki, erarik traketsenean, ixtripu ergel batean. Askok deitoratu dute. MIH 45.
Llorar (a un difunto: se refiere tanto al sentimiento de dolor como a las manifestaciones rituales del mismo). "Témoigner du regret après la mort d'un parent, d'un ami, par des paroles plaintives" VocBN . "Chanter la complainte d'un défunt sur son cercueil" Dv. "1.º (S), entonar endechas por un difunto junto a su ataud, gemir, llorar; 2.º (BN, S), dar el pésame por la muerte de algún allegado" A.
Hobiaren gañian zagoela bere aitaren de[i]thoratzen hil baitzen. Tt Onsa 121. [Ama] semiaren deithoratzen ari zuzun. AR 223. Bere arbasoen hobian ehortzi zuten. Juda guziak eta Jerusalemek deithoratu zuten. Dv 2 Par 35, 24. Hire gainean abiatuko dute khexuetako kantua, eta deithoraturen haute, erranez: Zein izan da Tirren, itsasoaren erdian mututu denaren pare? Dv Ez 27, 32. "Negarraren negarrez lurpera, nere semearengana yetxiko naiz". Orrela, aitak semea deitoratzen zun. Ol Gen 37, 35. Nire aita gizagaixo zana deitoratzea. Zait Sof 16. Alatsu deitoratzen ditu urretxindorrak galdu dituen umeak. Ibiñ Virgil 117. Egiptoarrek [Jakob] hiruetan hogoi ta hamar egunez deitoratu zuten. Bibl Gen 50, 3 (Dv deithoratu; Urt nigar egin, Ur negar egin, Ol, Ker illetak egin, BiblE dolu egin ). Herioak eraman du itxuratxarki, erarik traketsenean, ixtripu ergel batean. Askok deitoratu dute. MIH 45.
azpiadiera-1.1
(-th- Dv).Lamentar.
Hasiko dira bere ondiko handiaren deithoratzen eta auhentzen. Ax 607 (V 390). Beti zuzaz ezin enzuna / lan duketa deitoratzez? O Po (ed. Michel) 243. Erregen sortia deithora ezazu. Tt Onsa 122. Deithoratzen dut egun nere zoramendua. Ch (ed. 1788)I 18, 6. Nere zorigaitza saminki deithoraturik. Dh 139. Frantses armadako aitzindariek [...] holako gerlaria zeren ez den Frantsesa deithoratzen dute. 'Lamentan que no sea francés' . Laph 11. Gaitz hori deithoratzen dügü, erremediorik ekharri ahal gabe. CatS IX. Zure gaitzok deitoratu ditzakezun. Zait Sof 21. Bata, garaitua alegia, urrunera dioa barruti ez-ezagunetara arrotz, bere alkea luzaz deitoratuz. Ibiñ Virgil 98. Puniko leoiek ere, Daphni, zure eriotza deitora zuten. Ib. 46. Askotan gizon gazteak deitoratzen du amodioak emaiten dion osasun gaixtoa. Lf ELit 77. Enetzat ordukotz berantegi zen bainan beti deitoratu izan dut ez nautela ni horgo formakuntzarat gidatu. Larre ArtzainE 166. Berak deitoratu zituen jaioterriaren ordu beltzak eta jai egun atseginak alaitu. MEIG III 131. Andra Milia Lasturkoren ahizpak deitoratu omen zuenez, Mondragoek Giputz andraok artu ditu gastoto . MEIG IX 150.
Hasiko dira bere ondiko handiaren deithoratzen eta auhentzen. Ax 607 (V 390). Beti zuzaz ezin enzuna / lan duketa deitoratzez? O Po (ed. Michel) 243. Erregen sortia deithora ezazu. Tt Onsa 122. Deithoratzen dut egun nere zoramendua. Ch (ed. 1788)I 18, 6. Nere zorigaitza saminki deithoraturik. Dh 139. Frantses armadako aitzindariek [...] holako gerlaria zeren ez den Frantsesa deithoratzen dute. 'Lamentan que no sea francés' . Laph 11. Gaitz hori deithoratzen dügü, erremediorik ekharri ahal gabe. CatS IX. Zure gaitzok deitoratu ditzakezun. Zait Sof 21. Bata, garaitua alegia, urrunera dioa barruti ez-ezagunetara arrotz, bere alkea luzaz deitoratuz. Ibiñ Virgil 98. Puniko leoiek ere, Daphni, zure eriotza deitora zuten. Ib. 46. Askotan gizon gazteak deitoratzen du amodioak emaiten dion osasun gaixtoa. Lf ELit 77. Enetzat ordukotz berantegi zen bainan beti deitoratu izan dut ez nautela ni horgo formakuntzarat gidatu. Larre ArtzainE 166. Berak deitoratu zituen jaioterriaren ordu beltzak eta jai egun atseginak alaitu. MEIG III 131. Andra Milia Lasturkoren ahizpak deitoratu omen zuenez, Mondragoek Giputz andraok artu ditu gastoto . MEIG IX 150.
azpiadiera-1.1.1
(Aux. intrans.).
Deithora zaitezte zuen haurren, zuen lur maitearen, zuen mahasti gorien gainean. Dv Is 32, 12. Neurau naizela-ta, etzera deitoratuko nonbait? 'Que te lamentas así por mí' . Zait Sof 42.
Deithora zaitezte zuen haurren, zuen lur maitearen, zuen mahasti gorien gainean. Dv Is 32, 12. Neurau naizela-ta, etzera deitoratuko nonbait? 'Que te lamentas así por mí' . Zait Sof 42.
azpiadiera-1.2
Deplorar; arrepentirse de.
Egün gure plañiak bazüntü entzüten / nola zure ützia dügün deithoratzen. 'Combien nous déplorons de vous avoir quitée". Etch 446. Deithora dezagun errelaxamendu desolagarri hori. Jaur 202s. Bainan enganioa / orai dut ikhusten, / ene erhokeria / ongi deithoratzen (L). Michel LPB 343. Bere hutsak nigar auhenetan deithoratzen zituela. Laph 32. Bekhatu guziak kobesatu eta deithoratu arteraino. Jnn SBi 452. Ikusi dugu nola saindu hunek aipatzen eta deitoratzen zuen haurtasuneko huts xume bat. Ib. 67.
Egün gure plañiak bazüntü entzüten / nola zure ützia dügün deithoratzen. 'Combien nous déplorons de vous avoir quitée". Etch 446. Deithora dezagun errelaxamendu desolagarri hori. Jaur 202s. Bainan enganioa / orai dut ikhusten, / ene erhokeria / ongi deithoratzen (L). Michel LPB 343. Bere hutsak nigar auhenetan deithoratzen zituela. Laph 32. Bekhatu guziak kobesatu eta deithoratu arteraino. Jnn SBi 452. Ikusi dugu nola saindu hunek aipatzen eta deitoratzen zuen haurtasuneko huts xume bat. Ib. 67.
azpiadiera-1.3
Compadecer.
Ene lili eijerra, hunki jin hizala! / Eztat, ez, nik eginen jaun harek bezala; / freskorik hait etxekiren ene bulharrian, / deithoratzen haidalarik jaun haren izenian. (S). ChantP 254. Ark eztu ezeukirik errukiz deitoratzen ez eta aberatsik bekaitzez begiratzen. Ibiñ Virgil 92.
Ene lili eijerra, hunki jin hizala! / Eztat, ez, nik eginen jaun harek bezala; / freskorik hait etxekiren ene bulharrian, / deithoratzen haidalarik jaun haren izenian. (S). ChantP 254. Ark eztu ezeukirik errukiz deitoratzen ez eta aberatsik bekaitzez begiratzen. Ibiñ Virgil 92.
sense-2
2.
Invocar.
Ezen Jaunaren izena deithoratuko duten guziak salbatuak izanen dire. " Invocaverit" . He Rom 10, 13 (Lç inbokatu, Dv dei egin ). Bihotz garbiz Jauna deithoratzen dutenekien batean. He 2 Tim 2, 22.
Ezen Jaunaren izena deithoratuko duten guziak salbatuak izanen dire. " Invocaverit" . He Rom 10, 13 (Lç inbokatu, Dv dei egin ). Bihotz garbiz Jauna deithoratzen dutenekien batean. He 2 Tim 2, 22.
azpisarrera-1
DEITORATZEKO (Dv).
Lamentable, deplorable. v. deitoragarri.
Gehienik deithoratzeko zena. JesBih 9. Zenbat aldiz ez ditugu iragan egunak, ilhabetheak, urthe osoak hain estatu deithoratzekoan! MarIl 85. Zer heriotze tontoa! / Guziz deithoratzekoa! Gy 20.
Gehienik deithoratzeko zena. JesBih 9. Zenbat aldiz ez ditugu iragan egunak, ilhabetheak, urthe osoak hain estatu deithoratzekoan! MarIl 85. Zer heriotze tontoa! / Guziz deithoratzekoa! Gy 20.
deitoratu
-
deitoratu. Tr. Propio de la tradición s...
-
Etim. Como advirtió J. Saroïhandy (La ...
-
1. (BN, S; -th- SP→vEys, Gèze, Dv, H ...
-
(-th- Dv).Lamentar. Hasiko dira bere ond...
-
Deplorar; arrepentirse de. Egün gure pl...
-
Compadecer. Ene lili eijerra, hunki jin ...
-
2. Invocar. Ezen Jaunaren izena deithora...
-
DEITORATZEKO (Dv). Lamentable, deplorabl...
<< 1 bilakatu 0 / 0 desegin >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
