OEH - Bilaketa

1363 emaitza lege bilaketarentzat

Sarrera buruan (108)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 bira.
tradizioa
Tr. Más usado al Sur donde se documenta desde principios del s. XIX. Al Norte aparece casi exclusivamente en locuciones adverbiales: se documenta por primera vez en INav, con el significado de 'dando vueltas', y en los siglos posteriores aparece en algunos autores (no suletinos) en las exprs. bira-bira y bira eta bira . Cf. además biratu ya en Pouvreau.
sense-1
1. (V, ap. A ; Zam Voc).
Vuelta, giro completo. "Vuelta, rodeo", "rodeo" . "Este vocablo bira, a diferencia de bira 'a dos', lleva su acento en su primera sílaba" Zam Voc. v. 1 jira . Tr. Exclusivamente meridional. Con eman o emon lo usan Moguel, Barandiaran, Anabitarte, Villasante y N. Etxaniz, con egin E. M. Azcue, Altuna y Anabitarte (v. tbn. BIRA EMAN, BIRA EGIN).
Bitartian andrakume batek darabill gabikua biraak emoten. Mg PAb 138. Berba gitxigaz edaten dituz / lenengo bost zurrutadaak; / [...] / bost mila bira egiten deutsaz / azkanerako buruak. Azc PB 77 (Ur PoBasc 255 jira ). Emeretzi bira (buelta) egin ebazan il baño lenago. Altuna 77. Etxeari edo iltegiari iru bira ematea txarra dala uste izatea, eta bira oiek ematen dituana gaizkiñak eramaten dutela sinistea. JMB ELG 90. Ardatzak baiño bira geigo du gogoan. Or Eus 105. Esku-beorra Mikelek estuz / motzago du urrengo bira. "Una vuelta más breve" . Ib. 337. Belak etxe baten inguruan iru bira eginezkero, iru asteren barruan norbait ilgo da etxe atan. (V-arr). A EY I 221. [Igikaien] zeingiak eta almena, zenbat erretzen duten eta zenbat bira ematen dituzten. "Revoluciones" . EAEg 17-4-1937, 1517. Muturreko sokarekin, lenbizi bira bat emanez, burni bateri lotu zion estu-estuan. Anab Poli 32s. Hari urdinezko mila bira. Osk Kurl 127. Bere mahittoak estaltzen zituan [kotxorroaren] bira hauk. Ib. 76. Eguzkiaren urteroko bira. Ibiñ Virgil 74. Manibelari bira bat emon orduko. Etxabu Kontu 129. Iraulketa honetako bira bakoitzak. MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.1
Media vuelta; giro no completo. Cf. BIRA EGIN.
Len izurrez beterik / neukan bekokia / eta naibagazkoa / zan neure zoria; / baina lenganik ona / egin dau bira bat, / eta atseginezkoa / gaur zorionez daukat. Azc PB 255 (Ur PoBasc 215 jira ). Amaika yoan ta bira / egiñik igaz baitira. "Tantas veces fueron y volvieron" . Ldi BB 138. Manuel ondotik zijoala, alako bira batean, tarrantaren atzeak alde batera egin duanean, tutuek jo ditek. Anab Usauri 8. Zumaia asi da ontzi-saieska / zuztakaren ondo-ondotik. / Zarautzek bira zabaltxago du / gelditu gabe zizturik. Or Eus 395. Zuzen joan bearrean bira batzuek eman ditugu ondotik. Txill Let 50.
azpiadiera-1.2
Vuelta, paseo.
Domekea etorten da / ai ze pozgarria! / bira bat egiteko / ikusten erria. Azc PB 237 (Ur PoBasc 211 jira ). Bira bat egin neban / aireko oztiñean. "Vagué por el azul" . Gand Elorri 155.
azpiadiera-1.3
Contorno, perímetro.
Asten zan "erlea" plazako bira guztian bi besoekin ega-itxuran. Anab Poli 113. Ogei ta amabi kilometro da / mendien bira osua. Uzt Sas 283.
azpiadiera-1.4
Espacio alrededor. v. inguru.
Bira guztian aldats andia eukan [iauregiak], Nibe ibai-alderuntz izan ezik. Ag AL 23. Bertako [Olaberriako] txadona [...], uri onen erpin-erpiñean dago, oste edo atzalde guzian bira (circuito) alaia ta ikuskarria duala. Euzk II 452 (ap. DRA ).
sense-2
2. (uso adv.). Girando, dando vueltas. v. BIRA-BIRA.
Caispeko puntak badu irla xume bat puntan, ez hari sobera hurbil denbora kalmekin zeren erremulia handia dabilla bira. INav 134.
azpisarrera-1
BIRA-HAKU.
"(Fabre), pirouette" Lh.
azpisarrera-2
BIRA HARTU.
Dar la vuelta, tomar una curva.
Bira artzekoan berdin lezake / orain duten alde ori. Or Eus 395.
azpisarrera-3
BIRA-BIRA.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (Adv.). Girando, dando vueltas. "Circulare, [...] biratu, bira bira erabill " Urt V 52. "Circumambulare, bira bira pasaiatu " Ib. 55.
Gure arimaren bi puxantza nobleenak, ustai batean bezala, bira-bira dabi[l]tza. He Gudu 60. Ikhusi dut gauaz, ametsetan, garagarrezko ogi bat, bira-bira, yautsten mendi goratik. Lg I 213. Eta itzuli zenbait egiñ duenean / Bira-bira granerean. Gy 209. Errotua [zezena], ikusiz mokanes pesia / Bira-bira inguru eskuz ibilia. Hb Esk 221. Presuna horrek haur baten itxura du batzuetan, suge bat azpian birabira yarria, ohe egiten balio bezala. Hb Egia 59. Bai aingira, / Bira, bira; / Xipa, xarbo, / Lerro, lerro. Ox 127. Keak sutondoa, maia, baserriak dakarzkio irudipenera; eta bira-bira goruntz diyoanak bi berso dotore oiek esan arazten dizka. Aitzol ( in Ldi UO 5 ). Atzo bira bira / Dantzan aitu zira. Iratz 19. Zirimolan, airean eta zirurika / Bira-bira doatzi amodio irriz. Ib. 131. Zer nahi dupa lurrean [...] hauk ustaigabetuak, horiek bira-bira amilka joaki. Lf Murtuts 17.
azpiadiera-1.1
" Bira bira jarri, enrollar (Darric)" Darric .
azpisarrerakoSense-3.2
b) (Sust.). Tiovivo.
Maneia edo bira-birako zurezko zaldi batean jarria dago. Herr 15-5-1958 (ap. DRA ).
azpisarrera-4
BIRA-BIRA EMAN.
Dar mil vueltas, ser muy superior.
Urte ta erdi (ingiru orixe) eskolan egin neuzanean, meisueri birabira emoten notsan, edo lau ta esku. A BGuzur 124.
azpisarrera-5
BIRA EGIN (V-gip).
Girar, dar la vuelta. " Bira eiñ, girar. Sinón., jira eiñ. Lau pauso arutzago, bira eiñ eban eta nun danik b'ez " Etxba Eib. Cf. A EY IV 300 bira, bira monte "vuelve, vuelve, monte" (canción infantil de Lekeitio).
Ordurik ona egin dau / mundu zarrak bira, / len goian egon zana / etorri da azpira. Azc PB 199 (Ur PoBasc 224 jira ). Jirasola eguzkirantz / beti da begira / ta arri-imanak Norterantz / egiten dau bira. Ib. 153s. San Pedroren irudiari naza muturreraño jarrai ta lagundu bezaiote, guziak antxe jeurt eta bira egiteko. Eguzk RIEV 1927, 430. Zutundu eta bira / Ein dabenian, / Mutiko bat dakuse / Aldamenian. Enb 97. Au esanarekin, bira egin zuen arraun-indarka. Or Mi 118. Bira eginda, itzul-naiz asi zanean, ikusi ziozkan eriotzari agiñak begiz-begi. TAg Uzt 39. Bide zabalak bira egin eta azaltzen da bat-batean Oiartzun. Anab Poli 122. Geldi lotu zan mutilla, oiñak lurrean katigatu bailitzakiozan. Barruak ere, bira egin eutsan. Erkiag Arran 97. Laster arin bira egin eban mutillak azkar ta sendo. Ib. 68. Beste aldera bira egin dau. Erkiag BatB 197. Egiten du bira, eia zer gerthatu dan ikusteko. Osk Kurl 216. Lasterka abiatu nintzan, eta nik ari, eta ark neri... beti ere bira eginta elkarri agur egiñaz... aldendu giñan. Tene ( in Etxabu Kontu 184 ).
azpisarrerakoSense-5.1
Girar, dar vueltas.
Oin-muturrez, lege danera, / egiñen jauzi ta bira. "Saltarán y darán vueltas" . Or Eus 160. Barruko zortzi dantzariak, gurpil txikiena dute; ta pauso txikiagoak bota bear dituzte, beste gurpilletakoekin batera bira egiteko. NEtx LBB 319.
azpisarrerakoSense-5.2
(Con dativo). Dar la vuelta (a), rodear.
Ilargia da mundu txiki bat / bekoa legez iluna, / ta eguzkiari bira egiteko / bere betiko laguna. Azc PB 309.
azpisarrera-6
BIRA EMAN.
Dar la vuelta, girar.
Eta ordutik, bira emonik, / Mendira begira nago. Enb 144. Eskubi-aldera bira eman. Anab Poli 37. Gaztelurako bideak amalau aldiz bira eman-bearra zeukan. Ib. 24. Botika aurreko kantoian bira emotean. Etxabu Kontu 57. Tragoxka-pare batek ere errotari bira ematen lagundu egiten dio. Zendoia 185.
azpisarrerakoSense-6.1
(Con dativo). Rodear.
Erriari bira eman eta ostera zubi beretik ateratzen da [bidea] . Anab Poli 105. Portu-muturreko presondegiari bira eman eta asi giñan itsaso zabalean. Anab Aprika 12. Bizitza ontako itxas naspil oni alderik-alde bira eman ziot. Ez nauk bidean galdu. Ataño TxanKan 270.
azpisarrerakoSense-6.2
(Con dativo). Dar la vuelta, volcar, voltear.
Bai al dakizu arri aundieri bira emanda nolako zikinkeria azaltzen zaien? Anab Aprika 29.
azpisarrera-7
BIRA-ERAGILE (bireragille Urt).
"Circumagens" Urt V 53.
azpisarrera-8
BIRA ERAGIN.
Hacer dar la vuelta. "Circulare, [...] birarazi, bireragin, bireragiñ " Urt V 52 (v. tbn. II 364).
Treñeroari bira eraginta izardiya txukatuaz, portu-aldera etortzen abiyatzen ziran. Elizdo EEs 1925, 213s. Indaleziok bira eragin eutson astotxuari. Kk Ab II 91. Gurpiltxu orreri bira eragiñaz, pedala, goialdera. Erkiag BatB 75.
azpisarrerakoSense-8.1
Hacer dar vueltas.
Abaillari bira eragiñaz. Ibiñ Virgil 76.
azpisarrera-9
BIRA-ERDI.
Media vuelta.
Paulinok bira erdia egin orduko zutik zegoan bestea. Anab Usauri 76.
azpisarrera-10
BIRA ETA BIRA.
Dando vueltas.
Iratze zabal hetarat goazen, / anaiak, bira ta bira. Iratz 89. Gure aide-ontzia bira ta bira zetorren, ez bai-zeukan zuzenean joaterik. Anab Aprika 103. Bira ta bira darabil bere burua [Nikanor-ek] . Erkiag BatB 191.
azpisarrera-11
BIRAK EMAN.
Dar vueltas (a un asunto).
Neskagana joateko asmoari buruan birak ematen. Osk Kurl 184.
azpisarrera-12
BIRAKO HAIZE.
" Birako aize (V-m), viento tornadizo" A.
azpisarrera-13
BIRAKOAN.
Girando.
Birakoan bazirudian begietako ikusmena lurrean tinkotu ta soñak aren ondotik itzulipurdia zegiala. Anab Usauri 101.
azpisarrera-14
BIRAKO MAILADI.
Escalera de caracol.
Bigarren etxe-maillara eta emendik irugarrenera, birako mailladi batetik igoten zan. Ker 1 Reg 6, 8 (Dv inguruka zohazen mail batzuetarik, Ol biur-goñu edo mailladi bat ).
azpisarrera-15
BIRAN.
Alrededor.
Ozinbelzko seme nagusia larri-larri esnatu zan, izerdi patsetan, da estalkiak idunetik biran estu-estu zituala. Ag AL 41. Bost gizon biran, beatzik beatz, / ezin gerririk atzeman [pagoari] . Or Eus 265. Zure zoria, zure andia / dago Arantz onen biran! SMitx Aranz 62. Gurutziltzatu-biran an dago / Euskalerri min-zalea. Ib. 181. Gaberdirako gorputz zegoan. / Aideak biran negarrez. Ib. 218. Erdiko uraska nagusiaren biran egin be. Erkiag Arran 139. Etxearen biran, zugaitz jaki-emaleak. Zendoia 197. Eliza nagusiaren biran dagoan korretea . Etxabu Kontu 192. Ixurdeak artzain txakurrak ardiak batzen dituen eran batuko eben antxoba sardea, ta orduan arrantzaleak biran sarea jaurtI ta atrapauko eben. Ib. 118. Leen bere lengusua ebilkion durunduz biran. Onaind STeresa 31.
azpisarrera-16
BIRAN ERAGIN
Lepoa luza, biran eragin, / eskura listua jaurti. "Estiran sus cuellos, hacen girar su cabeza sobre ellos" . Or Eus 392.
azpisarrera-17
BIRAN ETORRI.
Venir de vuelta, volver.
Etxe ta adiskideak, agur, biran etorri artean. Ag Ioan 109.
azpisarrera-18
BIRA OSO.
Vuelta completa.
Ereslariek aguro eman zioten erriari bira osoa. Anab Usauri 30. Bira osoa eman zioten enparantzari. Anab Poli 87. Saio batzuen ondoren bi bira osoak egin bear dituk airean. Ib. 111. Elizatik irtetzean, konkor oietako bat bere zai zegoan. Eta bira osoa sermolariaren aurrean emanik, auxe esan omen zion irriz [...]. Vill Jaink 50. Dantzariak beren gorputzari, aurrera egin baño len, bira osoa eman bear diola. NEtx LBB 320. Itxi-ta zegon, eta bira osoan asi zan, nondik sartu arkitzen ote zuan. Berron Kijote 191.
azpisarrera-19
BIRAZ.
Girando.
Hainbeste okertzen dira bide zabal hauk, aldapaz gora ta behera, ta biraz eskumara ta ezkerrera. Osk Kurl 143.
azpisarrera-20
ELIZ BIRA v. eliza.
azpisarrera-21
JIRA ETA BIRA v. 1 jira.
bira
<< bipil 0 / 0 birao >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper