1. (G-azp; SP <attr->, Urt I 435, Ht VocGr, VP 46r, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Aizk (G), Dv, H; -idu V-arr-gip; Lcc; -iru V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg .
Atreverse, arriesgarse, osar. "Osar, atrebidu " Lcc. "S'hasarder, prendre hardiesse. Atrebitzen natzaizu eskatzera, je prends hardiesse de vous demander" SP. "Fier, atrebitzea, fidatzea. Je ne me fie pas avec lui, ez naiz atrebitzen harekiñ " Ht VocGr 361. "Atreverse" y "osar" Lar y Añ. "Oser, prendre la liberté de..." Arch VocGr. "Oser sans ménagement" VocBN . "Être hardi" Gèze. "Oser, s'aventurer à" H. " Ni ori egiten ez naiz atrebitzen (V-arr-gip, G-azp)" Gte Erd 31. AxN explica ausart (408) por atrebi, y aihertzen (483) por atrebitzen. v. ausartu, atrebi izan. Tr. Lleva como complemento -tzera en textos guipuzcoanos, navarros y septentrionales (en los que tbn. aparece -tzerat ). Con -tzen lo emplean la mayoría de los vizcaínos --aunque hallamos -tzera en Moguel y Astarloa-- y algunos guipuzcoanos, como Brunet, Apaolaza, AzpPr, Urruzuno, EusJok o Uztapide; tbn. hemos encontrado algún ej. septentrional, en INav . En algunos textos guipuzcoanos populares aparece con -tzea. Lo hallamos además con -tzeagatik en Haramburu y con-tzez en Eguiateguy.
Atrebitzen naiz zure señoriari ain present apurraren <apeuraren> bidalzera. CartEsp 460. Bañan hanbat naizelarik zordun zure aldera, / Gehiago atrebitzen natzaizu eskatzera. EZ Man I 37. Nihor atrebitzen bada zure ofensatzera. Ib. 37. Zeren mundu onetako Erregen aurrean egitera atrebituko ez liratean, atrebitzen baitirade egitera Iesu Kristo zeruko Erregeren aurrean. Ber Trat 32r. Atrebi gaitezen eskatzera miserikordia eta bakea. Ib. 94v. [Arrazoinak] bothere gehiago izatu du lan hau dakhusazun bezalako maneran jendarteratzea gatik ni obedient humilki atrebitzera. Harb ã 7r. Iesusek nahi izan du pairatu eta mesprezaturik ibilli, eta zu atrebitzen zare deusez ere arrankuratzera? "Audes" . SP Imit II 1, 5 (Mst bentüratzen, Ip ausartüren, Ol ausartzen ). Portutxoan unzia amarratzen atrebituz geroztik ezta joaten harat unzitik. INav 131. Enaiz atrebitzen gaizki esaten. Acto 178. Ez zaitezela atrebi zure buruari biharamuna agintzera. Ch I 23, 3. Atrebituko natzaio berriz-ere mintzatzerat ene Jainkoari. Ch III 10, 1. Nola atrebitzen zerate bioz garbi, biguiñ hori azaletik ere ukitzera? Lar SermAzc 50. Ez da nihoiz atrebituko bere indarren gainean, haiñ arrazoin gabe, fidatzera. He Gudu 54. Azkenekoz [...] atrebitü izan da üskarazko librü gaxoñu hunen argiala ager erazitzera. Mst XVI. Etziran Jesus listuz ta golpez betetzera [...] atrebituko. Mb IArg I 252. Onelakorik deseatzera edo gogoan igarotzera nor atrebi? Cb Eg II 43. Ta Santu ta Aingeruak adoratzen duten Jaunaren Majestadearen kontra ni atrebitu naz? Ib. 33. Baña bere Amandrea arretara atrebitu etzan. Cb Just 50s. Eta zu atrebitzen zera [...] arzera Jaun andi ura bera? Miq 24s. Desafioa eman zioela israeldarren armada osoari, eta etzela bat atrebitu haren aitzinean agertzera. Lg I 276s. Atrebi ditezen bada gudu ematerat atseginei. Lg II 299. Hauts eta herrauts zarena, atrebitzen zare nausi guzietarik handienari, Jinkoari berari erraterat ezin obedi diozozukela. Mih 89. Elias Thesbit atrebitü da erraitez, barratze mirragarri hau zagoela ohi bezala. Egiat 196. Peligro güzietara berak dirade atrebitzen. Ib. 256.
( s. XIX) Bertsutan zure aipatzera / Monho bada atrebitu. Monho 46. Ezta konfesorerik jakitunena aizartu edo atrebituko esatera. Mg CC 166. Ta alangua izan da neure lotsia, eze ez nas azartu edo atrebidu konfesetara. Mg CO 266. Atrebitu zan etsaia Jaungoikoaren aurrean Job Santuaren intenzioak akusatzera. Gco I 452. Denbora luzean etziran atrebitu gizonak lege au autsitzera. AA I 559s. Ezpadira gauza gaistora atrebitzen. AA III 330. Menturaz hitzez ere erraterat aterbitzen zaio. Dh 221. Ta gizona atrebiu artuten pekatubagaz atsituriko biotzian, Zerubak beretzat garbi asko ez diran Aingerubeen Erregia! JJMg BasEsc 67s. Etzara orregaitik azartu edo atrebidu biar beste ainbeste kendutera. Astar II 157. Etzara azartu edo atrebietan misterijo au konfesetan. Ib. 8. Nik merezi baño geiago, ta esperatzera ta eskatzera atrebitzen naizan baño geiago egin dirazu. Echve Imit III 8, 2. Eta etziran geiago galdetzea atrebitu. Oteiza Lc 20, 40 (Brunet atrebitu [...] galde egiten). Zortzi egun aietan / ez zan bat bakarrik / loietik irtetera / atrebitzen zanik. It Fab 60. Gelditu ziren bakharrak, / Ezin atrebituz uztera xiloak. Gy 302. Geroz etziran Filistintarrak esturasunik ematera atrebitzen. Lard 138. Eta egun artaz geroztik, nior etzitzaion atrebitu geiago deus ere galdetzera. Echn Mt 22, 46 (He, Hual atrebitu; Lç, Ur benturatu, TB, SalabBN, Leon menturatu, HeH ausartatu, Ip, IBk ausartu, Ol bekokirik izan). Azkenik, edozeinbere atxakiya edo gauzagaitik letraz edo berbaz atrebiduko balira berba egiten, prediketan, [...]. Ur BulaAl 20. Nola atrebi zure damustatzerat? Laph 72. Etzan alabañan atrebitu alakorik egitera bere konpesorearen iritzirik bage. Aran SIgn 27. Alare ezin atrebitu naiz / deklaratzia guziyak. Xe 191. Ezta atrebitzen oiekin astia. Ud 51. Atrebitzen nauk beraz, Pello, aran-ondo horren gainera atzaparka igatera. Elzb PAd 39. Sori düzü zurez ere ber gisan mintzatzera atrebi gitian. Ip Hil VI. Jainkorik ez delako ausartzia hortarat erori eta atrebitu direnak. Arb Igand 151. Gutxi naiz bildurtzen, / ez dira atrebituko / nigana etortzen. AzpPr 88. Ez nintzan atrebitu / en blanco uztia. Ib. 65. Beragana zuzenean juaten atrebitzen ezpagera ere. Ag Serm 137.
( s. XX) Eta nola asko baitziran, etziran xaldarmak alto egitera atrebitu, sartu zen jendea iturrian. Goñi 74s. Atrebituko zera esatia ua ez dala baztanga? Iraola 138. Baña, nor atrebitu galdetzen? Urruz Zer 43. Ez al zerate atrebitzen zirtzill ori lotutzea? Ill Testim 23. Oraingua ontan ikaratu det / Naparro alde guziya, / berriz eztira atrebituko / neri ematen auziya. EusJok 148. Gizon bati hola atrebitu behar dela ematxar bat! Barb Sup 97. Ez nintzan berehala atrebitü emaztiari galtegitera. Const 28. Igartu arren [arbola] ateratzera / atrebitutzen eztia. Tx B I 50. Zure laidostatzera / ez laizke atrebi. Etcham 57. Kargu artzia zeladoriak / ez dirala atrebitzen. MendaroTx 69. Zu eta zure populua hiltzerat kondenatu? Eta nor atrebitu da hortarat? Zerb IxtS 74. Atrebitu zen erraitera: "Bai, zoazte denak haurraren laguntzerat". Lf Murtuts 53. Kaso arrisku haundiko bat dadukagu [...], eta errondako medikua ezer egitera ezta atrebitzen. Arti Ipuin 75. Jauna, nik pekatu bat daukat larria eta ezin atrebitu naiz esaten. And AUzta 82. Ezin atrebituz bezala. Larz Iru 54. Gogoan zuenerat heltzeko, beha zertarat atrebitu zen egun batez. Ardoy SFran 187. Atrebitzen al zera / ematen arpegi? Uzt Noiz 77. Nik pentsatu diat arrazoi ederra; baña ez nauk atrebitu esatera. TxGarm BordaB 44. Ta etzan atrebidu / itzultzen atzera. Ayesta 35.
v. tbn. EvL Mt 22, 46. Dv LEd 71. Ur Gen 44, 26. ChantP 46. PE 23. Sor Gabon 45. Apaol 84. Zby RIEV 1909, 229.

2. (L, BN, S; Urt, VP 43v, Lar, Añ, VocBN, Dv, H; -idu V-gip; Lcc) Ref.: Lh; Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg. .
(Participio en función de adj.). Atrevido, osado (gralmente en sdo. peyorativo). "Osado, atrebidua" Lcc. "Osadamente, atrebidua legez" Ib. "Audax, ausarta, atrebitua" Urt III 122. "Insolent, inpudenta, insolenta, atrebitua, ahalkegabea" Urt Gram 45. "Atrevido" Lar y Añ. "Osado" Añ. "Hardi, impertinent" VocBN. "Audacieux, hardi. [...] Usité seulement comme adj. qual." Lrq. "Atrebidu galanta lotsagabe ori, gran atrevido ese sinvergüenza" Etxba Eib.v. ausart.
Ezten nihor hain atrebitu non gure ordenako erregelak estima ditzan gaizki fundatuak. Harb 443. Zerengatik, erran beza, / bere ago zikiña / ezarri nai du, atrebitua, / Ama Birjnaren Zeruan? RomBasc 5ss. Da ilezkero zelan soldadu atrebidu batek, idigi eutsan bere bular sagradua lanza kruelagaz, bere Ama Santisimien dolore andiagaz. Urqz 15. Yu[y]amendu arinez, atrebituez. He Phil 343. Baña kolera, morroi edo mirabe atrebituegi baten gisa, etxekoandre edo karidadeak agintzen duen baño aurrerago geienean sartu ta nabarbenkiro igarotzen da. Cb Eg II 162. Errebel atrebitu hura. Dh 135. Uts egite atrebiduba. fB Olg 12. Edonor, dan lotsagalduko, azartu edo atrebidubena bada bere, zerbait atzera egongo da. Astar II 142. Eta net estonituak, / Eta ahalkez gaiñdituak / Bere etsai atrebituak / Ederki utzi zituen. Gy 320. Untzitako kapitain atrebituena. Hb Esk 132. Gaur nagon bezin atrebitua / sekulan ez naiz egondu, / argatik golpez galdetzen dizut / nerekin naizun ezkondu. Bil 106. Desgraziaren billa zetozen / guztiok atrebituak, / ontzi txikian ainbeste lagun, / nai zutenak serbituak. Arrantz 143. Atrebitu moduan / eiten dezu lana. Auspoa 97, 19. Bethi oso zaduzkan / kutxan giltzatuak. / Semetto bat baitzuen; / Hor atrebituak / Harrapatzen diozka / oro urdinduak. Zby RIEV 1908, 764. Zeren baitziren mehatxatuak [...] gizon eta emazte kanaila eta atrebituez. Elsb Fram 70. Atrebitu harrek erran darot solhas bat xarra eta behar ezten bezalakoa. Jnn SBi 63. Aski erroak izan zirenean, aski atrebituak, gure elizetarik fuera kanporat eskuararen manatzeko. HU Aurp 198. Jende atrebitu horiek badukete gizon gaizo horrek ez bezalako sosik. Arb Igand 133. Eta zer artha hartzen othe duzu, ez banaiz sobra atrebitua? Barb Sup 21. Kristaba izatia orren / atrebitua. Tx in Imaz Auspoa 24, 130. Ardi atrebituak / atsegin heietan / Etzuen laster iraun, / sartu zen penetan. Etcham 134. Jeneral Moro erraiten zioten handik goiti Uztariztarrek mutiko atrebituari. Zerb Azk 35. Erdiaroko olerkariak-eta, izaten bait-ziran olakoxe Eliz-gizonen kontrako gauzetan ausartak eta atrebituak. Lek SClar 135. Onjoak bai sortarazi eta behar bezala ondurik ekarrarazi nahi izan ditu tunelape hetan angeluar atrebitu batek. Larre ArtzainE 40. Ni atrebitua naizelako ibili naiz korrikalariei laguntzen. Albeniz 236.