Harremana

    OEH - Bilaketa

    269 emaitza itun bilaketarentzat

    Sarrera buruan (12)


    Sarrera osoan (257)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    uxatu.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Sur ya en Refranes y Sentencias. Al Norte se encuentra en Joannateguy (glosando haizatu ), J. Etchepare (Bur 13), Lafitte y Herria. Uxatu es la forma general. Hay uzatu en RS, Lazarraga y Otxolua, usaatu en un ej. de J.A. Moguel, usatu en E.M. Azcue, uixatu en Aguirre de Asteasu, Iztueta y Erkiaga (quizá -i- meramente gráfica, al menos en los dos primeros), uxiatu en Inzagaray, G. Mújica y A. Barriola, y uxutu en un ej. de Herria. Se documenta el part. uxa en Orixe (Eus 159) y Onaindia. Salvo errata, hay sust. vbal. uxate- en un ej. de Orixe (Aitork 93), junto al más general uxatze (Ib. 193). En DFrec hay 22 ejs. de uxatu.
    sense-1
    1. (V, G, AN-larr-5vill, L, BN-baig, R-uzt; Lar, Añ, msOch 11, Izt 18r, H (V, G, + h-), Zam Voc ), uxaatu (G-goi), uixatu (V, G, AN; H), uxiatu, usa(a)tu, uixetau (V-m), uxutu (L, S), uzatu (A (que cita RS)), uxtatu (G-bet) Ref.: A (uxatu, uixatu, uixetau, uxtatu, uxutu, uzatu); JMB At (uxaatu); Asp Leiz; Iz UrrAnz; Satr VocP; AntzHizk ; ZestErret .
     Ahuyentar, espantar; disipar. "Zalear los perros, hacerlos huir diciendo za, za, txakurrak uxatu " Lar. "Mosquear, euliak kendu, izutu, uxatu " Añ. "Chasser des oiseaux en leur criant huxu, uxu, uixu " H. " Uxutu (L), uxutü (S), espantar aves" A. " Uxa itzatzu txori oiek baratzatik " Asp Leiz. . "Ahuyentar las gallinas" Satr VocP. . v. haizatu, oxotu.
    Azarkunzeak bildurra uza bez ze ilteko edo biziko gudura goakez. "Ahuyente el miedo". RS 165 (tbn. con ligeras variantes en Otx 68 uzabez). Arri ebilokiak oroldirik ez, erle uzatuak abaarik ez. Ib. 5. Alperrik ibiliko az / uxatutzen [eulijak]. DurPl 79. Ezpageunka txakur urrineti igarten deutsana piztija [...] onen urebiltia, ta usaatuten ditubana billatu ta jarraitubaz, ezin eukiko genduke ez ardi ez ollorik. Mg PAb 110. Iñausita ere berriz agertzen dira [pasio nagusiak] [...]. Aienatuta edo uixatuta <uisa-> atzera gurekiñ dira. AA III 633. Euren emazte, seme eta etxeko guztijak darabilzela uxaturik. Astar II 131. Uxatu egizu arren ene biotzerik andigurea. Añ EL2 106. Txakur zaunkak [...] / [basauntza] dabe uxatu. Zav Fab RIEV 1909, 28. Bi milla ta geiago mendi-mutil [...] biraldu ziozkan [...] portuges kaiskarrak astindurik uixatzera. Izt C 298s. Alaba bat, zeñaren aingeruzko parre goxoak [...] usiatu [sic] edo kemerazten [¿por kenerazten?] zituen agurearen [...] izugoak. "Disipaba las sombras". Otag EE 1882c, 447. Usatuteko ango atsakabak / beragaz iota buruan! Azc PB 330 (in Ur PoBasc 207 puskatuteko ango atsekabak). Jakinzak [...] hemendik bezein ongi, bertzetarik ere haizatuko edo uxatuko hautala. Jnn SBi 249s.
    ( s. XX) Ana Josepak uxatu oi zituan deadarka [...].Txoratu al zerate, kristauak? Ez al daukagu bazterretan beste lanik? Ag G 78. Eldu nintzan ni, ta aldamenan jarri. Bañan ezin luzaroan egon. [...] Antxen egon nai, ta ezin, uxiatuko ninduten-da. Inzag RIEV 1923, 502 (v. tbn. en la misma pág. uxiatze). Orra etsaiok uxatuteko / diran izkilluik onenak. Enb 38. Geok, Euskera t'oitura zarrok / uxatzen ai gera, / txori lapurrak garitik uxa / oi diran antzera. Jaukol Biozk 17 (89 uxatu). Ortutik uxatu dauz [mutikoak] . Kk Ab II 119. Gogozko barriketia lakorik eztago, egon be, nekia uxatuteko. Ib. 145. Geunetan jausiriko eulijak, zelan mismaua uxatu? Otx 32. Egin aalak egin dituzte eskuara uxatzeko eta ardi bordetara lekutzeko. FIr GH 1921, 133. Pernandok, zakurra uxiatu zuen esanaz: Ua emendik. Muj PAm 33. Yauna, ekaitza uxa ezazu! Or Mi 112. Arkitzen ditugu ortarako arrazoi onak [...] gure ezpa guziak uxiatzeko. ABar Goi 34. Danen artean eiza, uxatuaz eta aienatuaz, toki sakon eta estuetara zuzentzen zuten. JMB ELG 41. Su oetan piztutako belar sortak, mamu gaizto edo gaizkiñak uxatzeko. Ib. 80. Obe yatzu aren oroitzapena burutik betiko uxatzea. TAg GaGo 11. Ux, ux, zegien [...] egazti gosetiai, ibilbidetik uxatu naiaz. TAg Uzt 112. Saguak uxetako katua beogu. A EY IV 64. Arrisku auxe uxatu nai genuke. EAEg 25-10-1936, 131. Adarra joaz ibiltzen ziran otsoak uxatzeko. (V-gip). AEF 1955, 164. Irriz eta kantuz izuak oro uxatu nahian. Mde Pr 163. Uxa itzazu burutapen oiek. NEtx Antz 121. Jainkoak [...] egoaizearekin lañoak uxatu zitun. ZArg 1958, 78. Umeen lo bedeinkatua uixatuteko laingo aizerik. Erkiag Arran 153 (154 uixaturik, 107 uxatu). Beroa uxatzeko zuriz jantzita zegon ongiena. JAIraz Bizia 15. Bere zakarkeri eta erritakin uxatu egin oi zitun [aurrak] . Etxde JJ 99. Atea zabal-zabalik arkitu nuan. Xagutxo bat uxatzeko ainbat ots ez. Ugalde Iltz 17. Nola jentia uskeria bategaitik uxatzen zebanetarikua zan, "Auspua" deitzen ei zetsen. SM Zirik 90s. Aur gizajoak uxatzen zituzten euliak eskuakin. Anab Aprika 44. Jinko gabekoek zazpi egin ahalak egotxi dütiela, maziki, izpiritietarik Jinkoaren uxutzeko. Herr 22-11-1962, 3. Ugolde batek uxatu digu / aspalditako legorra. Basarri 103. Argi diztirak jabetu dira; / uxatu dute illuna. Ib. 20. Sasi-artetik uxatuta jasotzen diran txorien antzera. Vill ( in Gand Elorri 16 ). Patu beltz ori uxatu dezakedan guztietan, zergatik ez uxatu? Vill Jaink 87. Lehenagoko siñeskeriak uxatu ditu gizonak. Ib. 77. Kantuz uxa ditzagun biotzeko arantzak. NEtx LBB 328. Hu! eginez zerrien uxatzeko bezala. Lf ( in Casve SGrazi 13 ). Bere borondatez ori eskeintzeak, uxatu zizkin nete asarre guziak. Ataño TxanKan 264s. Otoitzean ikasten da biotza lur-zalekerietatik uxatu ta goi-indarrez beteten. Onaind STeresa 128. Nik uxatu nuana [belea] urrengo egunean azalduko zan. BBarand 50. Ni kotxiaren maiñak artzen eta bestiak euren bildurrak uxatzen. Gerrika 162. Hirurogeiren bat urte daramazkigu batasunera bidean eta badirudi, fruituei bagagozkie, batasun hori uxatzen aritu garela eginahalean. MIH 79. Orain, Jainkoari eskerrak, uxatua ikusten dut zalantza hori. MEIG I 235. Izan ditzakeen dudak eta kezkak uxatzeko. MEIG IX 50. Ko atzizkiak batipat [...], aldi-hitzetako n-ak zenbait aldiz uxatu dituzte: oraingo, oraiko. MEIG VII 108. Izena duen guztia ba omen da, eta ez nuke geure arbasoen uste edo sineste hau uxatu nahi, edo, bestela esan, izenak berekin omen darama izana. MEIG VI 125.
    v. tbn. A BGuzur 120. Lh Yol 23. Inza Azalp 17. Mok 14. Loram 120. Enb 146. Anab Usauri 69. Laux BBa 108. Lek EunD 27. EA OlBe 96. SMitx Aranz 31. Akes Ipiñ 29. Larrak EG 1959 (3-6), 207. Auspoa 39, 113. Ibiñ Virgil 72. Berron Kijote 139.
    azpiadiera-1.1
    Echar, expulsar.
    Bere burua kanporat uxatzera utzi nahi ez duen euli etxekoi baten inguru-minguruak. Mde Pr 83. Etzun [morroia] bere agindupetik uxatu. Etxde JJ 269. Xalbat etxetik uxatu izan bageniñan, gaur seme galdu bat izango unan. Ib. 100. Piarres etxetik uxatu zuten ezkero, morroia euki oi zuten. Ib. 232. Erruki gabe uxatu zuten kalera. Ib. 273. Urrezko eguzkiak negua lurpera uxatzen duenean. Ibiñ Virgil 108. Au, giltxurdiñetako ondarra edo arriak uxatzeko, oso ona omen da. Ostolaiz 31.
    azpiadiera-1.2
    Apartar.
    Onek ordea, bere ugazalabaren besoak erdeñuz uxaturik esan zion: Aldendu akidan! Etxde AlosT 93.
    azpiadiera-1.3
    (Aux. intrans.). Huir.
    Aren aldean jasarri ninzan / zerren ez lidin uzatu. Lazarraga B12, 1180r. Zu agertuarekin, / egingo dute iges / gure Etsai guztiak / emendik bildurrez: / Euren damu gaiztoan / uxatuko dira, / ta Infernuetaraño / ondatuko dira. GavS 25. Eta ortxe amaitu da gure erriko aratostietako poz guztija. Uxatu ta sakabanatu dira mutiko koskortxuok erri bazterretara. Kk Ab I 58.
    azpiadiera-1.3.1
    (Ref a cosas).Disiparse.
    Esan bearrik ez dago, azkar asko uxatu ta aienatu zirala teatro guzitik tristezi-aireak. Lek SClar 142. Uxa ta urtu dira laiño beltz eta odei ikaragarriak. Onaind ( in Gazt MusIx 149 ). Nere amets goxoak laxter uxatzen itun. Ataño TxanKan 126. Al dan azkarren uxatu dedin / zure gaixotasun ori. MMant 111. Olan ats txarrok apur bat uxatu ziran. Gerrika 82.
    sense-2
    2. "(V-m-gip), gastar dinero" A.
    azpisarrera-1
    UXATUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Ez da nolanahiko ausardia behar, [...] eta mendebal gorriak gure arteko euskalariak uxatuxe dituztenean, euskalari bezala agertzea. MEIG VI 98.

    uxatu

    uxatu
    << urtu 0 / 0 xehe >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper