OEH - Bilaketa

86 emaitza ijito bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zirtzil.
tradizioa
Tr. Documentado en el s. XVIII en Haraneder y Mendiburu y desde el s. XIX en autores tanto septentrionales como meridionales. La forma más general es zir(t)zil. Hay xirtxil en Goyhetche, Duvoisin (junto a zirtzil ), Elizanburu (tbn. xirxil ), Orixe, Zerbitzari (junto a zirtzil ) y Héguitoa, xirxil en Hiribarren (junto a zirtzil ) y E. Salaberry, y txirxil en Archu, Orixe (junto a zirtzil y xirtxil ) y Anabitarte. En DFrec hay 10 ejs. de zirtzil.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (G, L, B, BN, S, R-uzt; DvA; -rz- SP, VocBN , Gèze), txirtxil (L-ain, R-uzt), xirtxil (H), xirxil (BN, S; VocBN , Arch UFH, Gèze), zirzilla (Lar), zertzeil (BN-mix, S) Ref.: A ( zirzil, txirtxil, xirxil, zertzeil ); Lrq ( zirzil ); Lh; Satr VocP; Izeta BHizt2 .
Andrajoso, desaliñado. " Zirzilla, déchiré en ses habits" SP. "¿(Quién es esa mujer) andrajosa?, andre zirzilla ori nor da? " Lar. " Xirxil, mal soigné, peu propre, dégoûtant. Cet adjectif est en usage pour les petits corps; pour les grands on dit zirzil " VocBN . "Dégoûtant", "malpropre" Gèze. "Déguenillé" Dv. "Desaliñado, indecoroso. Gizon zirzila ezta neoren aitzinera gateko on, el hombre desaliñado no es propio para presentarse ante nadie" A. "Desaseada, se dice de las mujeres que llevan vestidos sucios y en desorden" Ib. " Xirxil (BN, S), algo desaliñado, grosero en sus modales o en la mesa" Ib. " Gizon zirtzile ta nardagarrie " Izeta BHIzt2 .
Senhar gazte, pollit, azkar eta eder bat; / senhar zena hiren hik gizon txirxill bat. Arch Fab 197. Bestietan xirtxillena / lurrean herrestan nekhez dabillana / atrebi dadintzat erratera niri. Gy 287. Ikusi zutenean gizon eskale zirtzil bat. Jnn SBi 170. Iauregirik apainduenetan bizi dan gizona, zelan gomutau leiteke luzaroan mendiko alaka zirzill bategaz. Ag AL 111. Ogipekoen ondar zikiña, gizon zirzillen billutstasuna, otsein doilloren zantarkeria. Ib. 94. Hola duk, zirtzil, zikhina, othoizten Ama Birjina? Ox 54. Emazteki zirtzila eta emazteki garbia. Barb Leg 61. Ume zirtzil mukizu. Or Eus 171.
azpiadiera-1.1.1
(H), tzirtzil (BN, S).
Hecha andrajos (una prenda de vestir). "Vêtement usé, sale, en guenilles" H. " Tzirtzil (BN, S), (habit) râpé" Lh.
Apezak ematen dio Jesus maitagarriari [...] bere soñeko zirtzill hau. Mb OtGai III 179. Ez dabela auzora joan bearrik soñeko zirzillen eske. Izt C 204. Larrua erdiskaxe dutela estaltzen, / arropa tzar, zirtzila, zikhina yarian. Hb Esk 187. Eskekuek obeto emoten dau yantzi zirzillez. Kk Ab II 60.
azpiadiera-1.2
2. (DvA, H; -rz- VocB ), xirtxil (L ap. A ; Dv, H).
Canalla; malvado. "Terme de mépris applicable à la canaille. Jende xirtxil, populace" Dv. "4. [...] personne méprisable, capable d'actions méchantes, peu sûre et à craindre dans ses relations. Gizon xirtxil bat da, c'est un homme qui ne mérite ni estime, ni confiance, un vaurien. [...] Gizon zirtzila, [...] un homme de mauvaise conduite, de mœurs et langage malhonnêtes, éhonté, etc.; 5. xirtxila, terme de mépris, fort usuel, qui toujours ne manifeste pas une intention de mépris formel. Il en est au contraire de zirtzila " H. " Xirtxil (L), malicioso" A. " Xirxil, canalla" Ib. (cita a Elzb). "Sucio, deshonesto" VocB .
Hume lotsabage zirzillak. Mb IArg I 140. Ez da yende xirxila, ergel halakoa. Hb Esk 108. Ollar-soñu au bakarrik asko zan, Pedrok ezagutzeko, zein gaizki egin zuen, gizon zirzill aien bildurrez, Jesus ukatzen. Lard 448. Ni, munduko giza tzar, gaixtagin eta zirtzil guzien erdian. Dv LEd 268. Fraide xirxilak, / ebatsi ditutzue gure xikiroak. "Canaillibus monaca" . Elzb PAd 80. Apho, mutxurdin, moko-bipila! / [...]; xuhur badun, ago neska xirtxila, / ixil, ixil, ixil, ixil, ixila! Elzb Po 208 (tbn., con alguna ligera variante, en Or Eus 113 neska xirtxila ). Framazon, arnegatu, zirtzil eta judu, / guzien buruzagi horiek ditugu. Zby RIEV 1909, 231. Ez al zerate atrebitzen zirzill ori lotutzea. Ill Testim 23. Descartesek Boileau zirtzil etsiko du, irudi polit eta aukerako batek edo esantza kementsu ta labur batek ainbeste igierazten dualako. "Frívolo" . Zink Crit 97. Egongo haiza ixilik? / Nun da holako zirtzilik? / Trufazko bertze solas bat, / mihi hori mozten dauiat! Ox 60. Ijito zilibokari zirtzil batek ostu. Or Mi 107. Ez ordia Koxme zirtzil, petral orrekin. Alz Burr 26. Arraioz jositako ume zirzilla, len esantako guziya, lengo eskeñiak, lengo agintzak alperrikakoak dirala uste al dek? Ib. 45. Zer ots dituk oiek? Eta bide berrian! Zirtzil ori!... Sabiag Y 1934, 21. Nagusi txirtxillenak ba du zeri ozka. "Ruín" . Or Eus 284. Txalu likitsa! Gaizkille zirtzilla! TAg Uzt 144. Zirtzil hastio zikhinak! Tripa ustel beltzak! Lf Murtuts 8. Hori ikusiz Durruty irriz / zitzaioten abiatu. / Haranederri gaitzitu: / Ergel xirtxila zer duzu? Zerb Azk 104 (40 zirtzil ). Ni, alare, gaiztoago biurtzen nintzan, gaiztetsi ez nindezaten. Eta [...] egin nulakoa egiten nuan, errugabeagoz kaxkarrago edo garbiagoz zirtzillago ez agertzearren. "Vilior" . Or Aitork 42. Gizonik zirtzillenen zurikeri ta limurkeri gozoak entzutean. Erkiag Arran 100. Zer uste dun, nere adiskide guziak zuek bezalako zirtzilak direla? Herr 5-7-1962, 4. Ez mintza gauza handi eta eder hoitaz lagun zirtzil edo nahasi batzuekin. Othoizlari 1962, 431. Debru zirzila! Larz Iru 24.
azpiadiera-1.2.1
(No ref. a personas).
Emen festa zirzil bat delaik plaza edo etxe batean . (317). LE-Ir. Oitura zirzill ori / noiz duk utziko? Izt Po 66. Ezagutzen ditiat nik hire hanpuruskeria eta bihotz xirtxila. Dv 1 Reg 17, 28. Berek egin legea ere den baino tzarrago eginez berek, ondotikako décrets, circulaires buztaneria zirtzil zantzail batzuez. HU Zez 151. Lur huntako gudu oies eta zirtzilak. JE Ber 100. Zuk egin-gauza zirtzillen ondotik, zu utzirik, lurrera nindoan. Or Aitork 26. Zelako bezuza zirtzil ta zekena egin dautzue adu ziztrin erraiabakoak? Erkiag Arran 152. Othoiztü dü egin ahala egin lezan Algérie-ko gerla zirzillaren ükhüra erazteko. Herr 7-1-1960, 3. Pan-pan emaiten du hiltzaleak zango-puntarekin lurrari; pan-pan, hala nola errabiarazteko ahopaldi xirxila muturrerat aurtik. SoEg Herr 20-4-1961, 1. Antxe jausiko ziran esku zirtzil ta biotz zital aen odol-egarripean ilda. Erkiag BatB 38. Langille ta alogerekoak mordoka eltzen dira edaritegiotara, eta etengabeko sartu-urtenean ikusgarri dira Bakoren tenplu zirtzillok. Ib. 134.
azpiadiera-1.3
3. "Charlatan, xirxila " Ht VocGr 338.
azpiadiera-1.4
4. (-rz- A), tzirtzil (BN-mix, Sal ap. A ), xirxil (Arch UFH), xirtxil.
Despreciable, de poco valor. "Fútil, cosa de poco valor. Gauza zirzil oriek ik erosteaz arritzen nauk, me extraño de que compres cosas tan fútiles" A. "Embeleco [...] cosa fútil y enfadosa" Ib.
Sakramentu onetan ez du gure Jangoiko gizon onek ogi-mee zirtzill baten aintzura ta iduri utsa besterik. Mb OtGai III 271. Ez du gogoa sartu bear emengo gauz txar zirzilletan. Mb IArg I 305. Noiz artean zure Jainkoaren ordean maite izan bear dituzu emengo gauza zirzillak. AA III 464. Au onela izan, eta oraindañoko gure urteak igaro ditugu munduko gauza zirzill, eta aurkerien ondoren? Ib. 479. Arraiñ xirtxill hori bethi, erientzat utzten da. / Hortarik yan baiño lehen, dezagun iguriki, / zenbait gordoago oraiño ethorriko da naski. Gy 30. Neguta zirzill batek asi arren egiñ, / bertsorikan ez daki bukatutzen Txomiñ. AB AmaE 404. Beargai eta lan zirzilletan; olak zerratzen, etxea garbitzen, eta oien gisako besteetan. Arr May 117. Hor lazo zena, hemen ere lazoago da, hor xirxil, hemen kiskil, hor arin, hemen libertin. " Le mauvais devient méchant" . Darthayet Manuel 424. Besteen gauza guztiak, erkiñ, makal, zirzill, motel, txiro, doillor da guzurrezkoak iruditen iakoz. Ag AL 121. Zuek, indartsuak zeratela, laguna bear dezute zugatz zirzil bat gurdira jasotzeko. Ag G 18. Urrea ta pitxiak gauza zirtziltzat lurrera erortzen utziko ditugu. "Cosa baladí" . Zink Crit 7. Eskein zirtzil batengatik. "Pro modica præbenda" . Ol Imit III 3, 2 (Pi eskintza ziztrin ). Gai zirtzillagatik ezpaitzazkie orrelako eskaririk egiten Yainkoei. Zait Sof 139. Iesus barnean mintza ez baledi, zirtzila da gure pozaldia. Or QA 183. Gizarteko kaxkarkeria autatu baituzu aundikeria zapatzeko; zirtzil eta gauzeza, zerbait dana ezezta dezazun. Or Aitork 191. Eder eta egoki baitira [gauzaño oriek], aundiagoen eta zerukoen aldean kaxkar eta zirtzil izanik ere. "Abiecta eta iacentia" . Ib. 45. Ametsen gauzatzea beren amesburua baño zirtzillagoa ez al da izaten? Txill Let 28. Nik bazekiñat [...] itz zirtzill baten azpin zenbat sentipen eta oroimen gordetzen den! PPer FLV 1987, 190.
azpiadiera-1.4.1
(Con reduplicación intensiva).
Doñu zirtzil-zirtzila dok au gizonen iletan abesteko. "Scurvy" . Larrak EG 1959 (3-6), 206.
azpiadiera-1.4.2
tzirtzil (BN-mix, Sal ap. A ) .
(Aplicado a personas).
Nola gu Kristau zirzil, ezerezak, eta pekatari esker gaiztokoak atrebitu gaitezke alako Jaunari Aita gurea esatera. Gco II 406. Jaunak betiraunde guzian, edo bere eternidadean gu bezeñ serbitzari zirzillen bearrik izan. AA III 300. Zer laguntasun emon eikeon berak, emakume indarbagako zirzill batek, Amando gizon andi doneari. Ag AL 70. Zer da gizon zirzilla, erregetzarik andiena idukita ere, zer da Jaunaren ondoan? Ag G 330. Orain baño apalago ta zirtzillago ere azalduko naiz neronen begietan. Ol 2 Sam 6, 22 (Ker zirtzil; Dv ttipi, BiblE arbuiagarriago ).
azpiadiera-1.4.2.1
(Con reduplicación intensiva).
Iztenak egin arteko barreak egingo dautsadaz buru bako mamu oneri: mamu zirtzil-zirtzil oneri! Larrak EG 1959 (3-6), 209.
azpiadiera-1.5
5. (Izt 15r), txirtxil.
(Ref. a las mujeres). Desvergonzada, descocada. "Asentada, muchacha loquilla, poco asentada, de poca formalidad, neska zirzilla " Izt 15r.
Onezkero neska zirzill ark, nik aditu nubenez, Madrill-aldeko komenturen batean sartuba izan bear du moja. Moc Damu 21. Itzontzia arpegian ematen dioten neskatxak, mingaña gordetzeko alegin egiñ bear du; bestela zirzilla izain da. Iñarra Ezale 1897, 340a. Zu, berritsu, mari-mutille. / Geukin arrotu nai dozu, ez orde. / Neska zirtzille, ematen baizut. Alz Bern 77. Zu, seme gaiztoa, zu, alkarturik neska zirtzill lotsa gabe arekin. Ill Testim 12.
azpiadiera-1.5.1
Mari Zirtzil... uztaren amalaugarren eguna zan... Dilin-dalan zeinutegian... ur bedeinkatua ere artu... protestantea. A Ardi 84. Damutu gabe il ziranak an ari ditxin deabru-dantza nasi artan; ez, naski, marizirtzillen besoetan ezti-ezti. Or QA 194.
azpiadiera-1.6
6. (Aplicado a fenómenos naturales). " Euri-zirzil (G-to-nav), llovizna" A (s.v. zirzil ). " Euri xirtxila ari du (BN-ciz), euria zaldizkaka ari du (euria barran bezala ikusten da, haizearekin) (B)" Gte Erd 111.
Euri memel, txirtxilla ari zuan. Anab Poli 99. Debrien haize xirtxila, / zer behar dugu ikusi? Héguitoa GH 1973, 24.
azpiadiera-1.7
7. (B; Foix ap. Lh.; -rz- A), xirxil (BN-ciz).
Lluvioso; húmedo. "Lluvioso (tiempo). Denbora zirzil unekin eztaiteke lanik egin, no se puede trabajar con este tiempo lluvioso" A. "Temps pluvieux" Lh. " Gaur denbora zirtzile dugu " Izeta BHizt. " Denbora xirxila da (lanbrotsu) (BN-ciz)" Gte Erd 86.
azpiadiera-1.8
8. "Suspicaz, en Eibar" Garate Cont RIEV 1933, 103.
azpiadiera-1.9
9. "(S), lent. Urhats zirzila, pas indolent" Lh.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (V-gip, G, L, BN-baig, S; Dv, H; -rz H), txirtxil (S, R-uzt), xirtxil (Dv, H), tzirtzil (BN, S, R) Ref.: A ( txirtxil, tzirtzil, zirtzil, zirzil ); Lh ( tzirtzil ); Satr VocPo ; Iz ArOñ ( zirzill, sirsilla ) .
Harapo; pingajo. "Haillon, loque. [...] Alde orotarik zirtzila dario, les loques lui pendent de toute part" Dv. " Xirtxil se prend substantivement dans la phrase suivante: xirtxilez bezti, habillé de haillons" Ib. "Pingajo, harapo" A. " Txirtxil, [...] pingajo" Ib. " Zirzil, [...] hilacha" Ib. " Sirsilla daixola, cogando jirones del vestido" Iz ArOñ. " Zirzill, zirzillak, los colgajos de la ropa estropeada" Ib.
Ikhusazuia ermitau debozionetsu bat zirzilla darioela eta hotzez ikharatua. He Phil 216 (SP 215 zirzildurik ).
azpiadiera-2.2
2. "(R-uzt), colgajo, péndulo" A.
azpiadiera-2.2.1
" Sirsilla, colgajo de la nariz, moco" Iz ArOñ 214n.
azpiadiera-2.3
3. " Txirtxil [...] (R-uzt), viruta" A.
zirtzil
<< zirri-parra 0 / 0 zito >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper