Tr. Documentado sobre todo en la tradición septentrional, donde Axular y Etcheberri de Sara emplean la forma zuzentki. En DFrec hay 63 ejs. de zuzenki.
sense-1
1.
(AN, BN ap. A
; Urt, VocBN, Dv, H),
zuzentki. Justamente."Ex aequo et bono [...] statuere, censere, zuzen, zuzénki juiatzea, ordenátzea
"Urt I 341.
"Consciencieusement, avec justice"VocBN. "Justamente, en conciencia" A. Eta ohore dakizun zuri itzul zuzenki. EZMan I 131.
Gobernatzeko zuzenki karguz duten herria. EZMan II 106.
Hill eta bizi guztien / zuzenki iuiatzera. EZNoel 37.
Zure izena gatik eta zu laudatua izaitea gatik othoi heriotzeko periletik zuzenki libra nazazu. Harb 353.
Iustuki eta zuzentki, den bekhatu mortalik ttipienari ere, emaiten zaikala sekulako pena. Ax 608 (V 391).
Hargatik zuzenki enekin hari zare utzten nauzunean pobrerik eta desterraturik. SPImit III 52, 1.
Handidasunak direla / zuzenki dagotzanak. ArgDevB 50.
Berze lanak egiezki, / zertako tu gizonak, / Munduarentzat zuzenki, / utzi behar direnak. (Interpr?). Ib. 111.
Gastigatzen duzula gaixtagiña bezala iustua ere; baiñan bethi iustuki eta zuzenki. Ch III 50, 4 (Mst hun arau eta jüstoki, Ol bide ta zuzen).
Ta ark hau [Faraonek israldarrei ateratzeko baimena] ematen ezpazien, Jangoiko berak berari adirazten ziona zuzenki arekin egitea. MbIArg I 119.
Egundaino ez da izan laudorio ederragorik, ez eta zuzenkiago emanik. Lg II 93.
Zuk gerla-gizonetan, o d'Estaing noblea, / daramazu, segur da, zuzenki lorea.Lg(
inIraultza 121
).
Apezpikuturen zen bertutez zuzenki. HbEsk 149.
Jainkoak oihanari / emanik indarra, / zuzenki patxuer da / herriko ertora. Etcham 156.
Jaungoikoak bakarrik juzga baiditzake zuzenki gizakumeen egintzak. EtxdeJJ 218.
azpiadiera-1.1
Legítimamente. Iuramentuak ongi, zuzentki eta behar den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur gauza. Ax 254 (V 170).
Iustiziak hartara zuzentki behartzen eta errekeritzen zaituenean. Ib. 255 (V 171).
Nahi dut artha iduki dezazun zure onhasunen emendatzeaz eta berretzeaz, ordea ez xoilki zuzenki, bainan oraino emeki, baratxe eta karitateak agintzen duen bezala. SPPhil 267 (He 269 justotasunekin).
Lur bat zuzenez dadukanak ez othe du arrazoin gehiago [...] guk dugun baino haren zuzenki guretzeko?Ib. 266.
Emendik aurrerakoan esetsi ta ekingo diegu etsaiai agirian ta zuzenki. "Bellum iustum geremus"
.MgVersBasc 13.
Bertzeari zuzenki doazken guziak utziz, emanez, den gutieneko zimurkeriarik gabe. HUAurp 220.
Zuzenki diardun irian sartu, lurralde ontako ekandu gurenak ostikopetu. 'Que observa la justicia'
.ZaitSof 133.
azpiadiera-1.2
Honradamente, rectamente."Droitement"Ht VocGr. "Rectamente" VocB..
Burasoak ondra, bizi zaiten zuzenki. Harb 8.
Gogo osoz, lan onez ta azkeneraño zuzenki dabillena da Jesusek beretzat eta bere zerurako arzen duena. MbIArg I 98.
Bertatik artuko nuke zuzenki ta zure eran bizitzeko bidea. Ib. 154.
Zuzenki konportatzen naizelarik. Brtc 36 (tbn. en MarIl 61).
Nausi bat baduela / bizi ez bada zuzenki / punituko duena. Monho 96.
Osaba Hasparrenen badu notalgoan, / zuzenki dabilana guzien ahoan. HbEsk 152.
Hobe da guti eta zuzenki, ezenez ontasun anhitz zuzen kontra. EskLAlm 1883, 7.
Gaizki bizi denak ez dezake alabainan aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena. HUZez 99.
Deputatu izan den lau urtheez, zuzenki eta gizonki egin ahalak oro egin ditu beti. HUAurp 168.
Jel-bidez jarraitzeko gaur, gero ta beti [...] / Itzez eta egitez, nun-nai bildur barik, / Zuzenki... jo ta kia!... etxagok obarik.Enb 177.
Gazteriari erakats zitzaten [...] zuzenki eta ontsa bizitzeko behar diren jakitate mota guziak. JEBer 66.
Zuzenki eramanez / munduko bizitza.BAyerbe 88.
Batez ere, haiek bezain zuzenki munduan barrena ibiltzeko gai izan ez naizelako. MIH 367.
sense-2
2.Correctamente; acertadamente. Endelguak iuiaturen du halaber zuzenki, / eta ezta egiatik urrunduren falsoki. EZMan I 134.
Zuzenki iuieatzen baduzu, iarraiki behar zaizko ene ordenanzari. "Recte"
.SPImit III 49, 3 (Ch ungi, Mst untsa, Ol senaz).
Ordean zer ziren, egiazko handitasunaz bakharrik zuzenki juiatzen duen Jinkoaren begietan?Mih 27.
Aita Larramendi gogoangarriak azaldu zituen zuzenki ta garbiro Euskarazko Itztegia eta gramatika. IztC 9.
Haren galdeitza guzier hain garbiki, hain zuzenki, hain bitorioski ihardesten du Franzizkok. Laph 221.
Hanbatenaz ere zuzenkiago non haurrak baitzuken han berean, bi urhatsetan, erlisionezko irakaspenen hartzeko bidea. JEBer 46.
Zuzenki oldoztea, edo egia ezagutzen edo adimena egi-bidetik eramaten datza. ZinkCrit 1.
Ortatik atera det, zuzenki ala ez? nola argitaratuko nuken nik olerki-idazti bat. LdiIL 33.
Ori zuzenki ikusi baitu "Eusko-Ikaskuntza"-k, "Euskaltzaleak"-i laguntza eskatuz. Ib. 128.
Bainan [eskuara] pratikatzen du / Bakoitxak bere alde, / Zuzenki nork dakien / Nik egin dut galde. LuzKant 120.
Halaz ere, uste dut zuzenkiago nenbilela ni [...] hauzi horri dagokionez. MEIG VIII 41.
azpiadiera-2.1
Verazmente. Aingeruak ihardesten dio [deabruari] hitza egiaz, / [bekhatuen kontua] egin dezala zuzenki, eta ez maleziaz. EZMan I 55.
Maisua, badakigu egiatia zerala, zuzenki iztegiten ta irakasten duzula. (Mt 22, 16)"In veritate
"
.IrYKBiz 391 (Ol egiz
).
Uzten badidazu, ordea, aita zanarenba ta aizparena zuzenki yalkiko dizut. 'Con verdad
'
.ZaitSof 25.
--Ta artaz iakiterik ezta ez-iakiterik ere ezin izango lizakela [ez al dugu esan], ez-iakitearen eta iakitearen bitarteko agertuko lizakena baizik? --Zuzenki. ZaitPlat 47.
azpiadiera-2.2
(Urt, Dv). Exactamente, con precisión."Abscise, [...] zuzenki, segur, segurki, beréziki
"Urt I 42.
"Fidèlement, exactement"Dv.
Hitz gutiz eta laburzki baliatzen delarik berboez, edo berboen propietatez, artezki, eta zuzentki gauzak deklaratzen tu. ES 89.
Laburtzeko, bertze sakramenduak / uzten tiat ixiltasunean; / zazpi dituk zuzenki kondatuak / Elizaren Bilkuia batean.Iraultza 20.
Non ikusiko diran zearo, zuzenki, argi eta garbi, zer griñatakoak eta zein maitagarriak diraden [iturri onetako uraren doaiak]. IztC 82.
Izari orotan da zuzenki athera. Oxald"Azparneko elizaz"(ap. DRA
).
Aretotik kanpora esan nuena esan dezaket orain, jaso zutenek ez baitzuten erabat zuzenki jaso. MEIG VI 74.
azpiadiera-2.2.1
(Cumplir un deber, etc.)escrupulosamente. Jangoikoaren legeak eskatzen duena zuzenki egitea. MbIArg I 70.
Lege santak adirazten diena zuzenki ta luzatu bage egiten dutenak. Ib. 330.
Saiatuko ote zara [...] zere gauza txiki berak ere ongi, kontuz ta zuzenki egitera. Ib. 214.
Detxuma zuzenki egiten ez dutenak. Brtc 65.
Detximak primiziak paga zatzu Elizari zuzenki. CatLuz 20.
Larrebide galduetan oi dabiltzan ardi erratuak, aurrena arkitzen dituen artzainak artzen ditu bere artaldera, baita kontu egin ere zuzenki. IztC 226.
Probinziako alkateak, batzartarrak eta auzoak onela bete-erazorik gorde-eragin dezatela zuzenki. Ib. 140.
Bere asaba doatsuetatik jatorriz darraizkioten oitura gozo oneski oek gordetzen dituztenak zuzenki. Ib. 227.
azpiadiera-2.3
Apropiadamente. Heldu darotet guthun bat eta paper inprimatu bat, zuzenki deit daitekena idoiztagarria. Revol 122.
Zuzenki emana izan zaio Jakoben izena. DvGen 27, 36 (Urt ungi, Ur arrazoi andiarekin, Ol bidez, Ker benetan, BiblE ongi).
Hebraiararenekin baino askoz zuzenkiago erka edo gonbara ahal dezakegu euskararen problema Irlandararenekin. MdePr 206.
Oraindik pataria (kontrabadista) izan zitekean: Lizarraga apaiza ta Santa Cruz jenerala bezin zuzenki. AnabPoli 16.
azpiadiera-2.4
Con puntería. Zuzenki bear zaio / erbiari tira: / dala buru aldera / edo ipurdira. IztC 62.
3.Directamente. Bizitz on batek eskatzen dituenak [gauzak] eta eriotz obera zuzenki daramatenak. MbIArg I 60.
Zeruko bere peregrinanzan Jesusi darraikola zuzenki ta gelditu bage ibilzea. Ib. 223.
Jangoikoari ordea zuzenki eman dezagun; sanduei berriz, Jangoikoaren adiskidei bekala [...], erdexteko gure partes aiek. (378). LE-Ir.Balizak dauden zabaldegira / zuzenki t'arin dijoaz [treñeruak]. EAOlBe 76.
Gau ozkarbian zuzenki goirantz / erabil gaitu biotz-egadak. Ib. 56.