OEH - Bilaketa
22 emaitza ibeni bilaketarentzat
Sarrera buruan (1)
Sarrera osoan (21)
goiburua
mentura.
tradizioa
Tr. Documentado desde el s. XVI. Poco usado fuera de las expresiones adverbiales menturaz,
menturan, etc. Al Norte se documenta bentura en autores labortanos hasta principios del s. XVIII (aunque hay mentura en INav y CatLav, y ambas formas en Chourio); desde esta fecha y hasta nuestros días mentura es la forma predominante; sólo se encuentra bentura en algunos autores suletinos, entre los que hay mentura en UskLiB,
ChantP, PierKat y un texto suletino de Mirande (Pr 38), ambas formas en Archu, y bentura en el resto. Al Sur se documenta casi exclusivamente bentura hasta principios del s. XIX; a partir de esta época hay tanto bentura como mentura, siendo algo más frecuente la primera forma y alternando ambas en algunos autores (F. Bartolomé, Iztueta, Urruzuno y Arrese Beitia). En DFrec hay 23 ejs. (16 septentrionales) de mentura y 2 de bentura .
sense-1
1.
(L, BN, S; Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN
, Gèze, Dv, H),
bentura (SP, Urt I 77)
Ref.:
A;
Lh
.
Ventura, azar, acaso, casualidad; suerte, destino; empresa incierta. "Hasard", "incertitude", "péril" Ht VocGr. "Fortune, [...]; bonne fortune, zori ona, mentura ona " Ib. " Mentura da ethor dadin, c'est chose incertaine qu'il vienne; [...] Mentura lagundu zaio, la fortune l'a accompagné. Mentura ederra izan du, il a eu une heureuse (belle) fortune" H. En AxN se explica sendagailla (550) por benturaona. v. halabehar.
Konpañiatzat tristurea / askotan legez arturik, / giatzat barriz benturea. Lazarraga B16, 1181r. Ezeren lotsa-bildur baga / esazu zeure benturea, / zer gaxaesun edo zer llaga. Ib. B16, 1182r. Konsideraturik suerte eta bentura ain ditxa anditako au. Ber Trat 42v. Zure bentura bada mendikuarekin ezko[n]zea. CartAzp 124. Inkuntru dohakabea! Bentura madarikatua! Oren gaixtoa da Iauna ofensatzea. Harb 192. Kurajia una[k], izitzen du bentura gastua. "Mauvaise aventure" . Volt 150. Zeure salbamendua, [...], iben dezazula benturan? Eztuzu pensatzen bentura horrek, benturaz, bentura gaixtoa emanen deratzula? Ax 73 (V 49). Zergatik ezkara benturak utzirik segurean iokatuko? Ib. 74 (V 49). Erhoa, halako gloria / hik uste parabisuan? / Eta bitartean utzten duk / benturaren hirriskuan? Gç 103. Gero-ren mentura / ez da gure meneko. Monho 104. Geroko mentura / nik banu segurra, / egin nio hura / anitzen gustura. Bordel 107. Mentürak xurieraz baleza ertzokeria horietarik bat. "Si le hasard réalisait une de ces folies" . Arch Gram 59. Gaurtik biharrera egiteko handi hau uztea zuhurtzia othe da? [...] Eternitate guzia mentura baten gainean uztea. Dv LEd 212 (v. tbn. en contexto similar Brtc 177 mentura baten gainean arriskatu, Dh 211 mentura baten gainean kontatu ). Eternitate guzia dihoa hunetan, eta sekula guzietako zerua edo ifernua. Ai zer mentura. Dv LEd 190 (Cb Eg II 104 zer izua! ). Azienda laster gizenarazten baduzu [...] lasterrago sarthuko zare dirutan; mentura txar gutiago dukezu, ephea laburrago delakotz. Dv Lab 258s. Anjelika bere mentura tristiaren testigu duela. Bil 162. Axularrek erakusten dauku zertako ez den luzamendutan ibili behar: Lehenik, geroko uzten den konbertsionea mentura txarrean delakotz. Lf ELit 116. Euskararentzat mentura txarra beraz Azkainen. Zerb Azk 31. Norbait haren gaztigua ez da mentura bainan segura. Larz Senper 108.
Ventura, azar, acaso, casualidad; suerte, destino; empresa incierta. "Hasard", "incertitude", "péril" Ht VocGr. "Fortune, [...]; bonne fortune, zori ona, mentura ona " Ib. " Mentura da ethor dadin, c'est chose incertaine qu'il vienne; [...] Mentura lagundu zaio, la fortune l'a accompagné. Mentura ederra izan du, il a eu une heureuse (belle) fortune" H. En AxN se explica sendagailla (550) por benturaona. v. halabehar.
Konpañiatzat tristurea / askotan legez arturik, / giatzat barriz benturea. Lazarraga B16, 1181r. Ezeren lotsa-bildur baga / esazu zeure benturea, / zer gaxaesun edo zer llaga. Ib. B16, 1182r. Konsideraturik suerte eta bentura ain ditxa anditako au. Ber Trat 42v. Zure bentura bada mendikuarekin ezko[n]zea. CartAzp 124. Inkuntru dohakabea! Bentura madarikatua! Oren gaixtoa da Iauna ofensatzea. Harb 192. Kurajia una[k], izitzen du bentura gastua. "Mauvaise aventure" . Volt 150. Zeure salbamendua, [...], iben dezazula benturan? Eztuzu pensatzen bentura horrek, benturaz, bentura gaixtoa emanen deratzula? Ax 73 (V 49). Zergatik ezkara benturak utzirik segurean iokatuko? Ib. 74 (V 49). Erhoa, halako gloria / hik uste parabisuan? / Eta bitartean utzten duk / benturaren hirriskuan? Gç 103. Gero-ren mentura / ez da gure meneko. Monho 104. Geroko mentura / nik banu segurra, / egin nio hura / anitzen gustura. Bordel 107. Mentürak xurieraz baleza ertzokeria horietarik bat. "Si le hasard réalisait une de ces folies" . Arch Gram 59. Gaurtik biharrera egiteko handi hau uztea zuhurtzia othe da? [...] Eternitate guzia mentura baten gainean uztea. Dv LEd 212 (v. tbn. en contexto similar Brtc 177 mentura baten gainean arriskatu, Dh 211 mentura baten gainean kontatu ). Eternitate guzia dihoa hunetan, eta sekula guzietako zerua edo ifernua. Ai zer mentura. Dv LEd 190 (Cb Eg II 104 zer izua! ). Azienda laster gizenarazten baduzu [...] lasterrago sarthuko zare dirutan; mentura txar gutiago dukezu, ephea laburrago delakotz. Dv Lab 258s. Anjelika bere mentura tristiaren testigu duela. Bil 162. Axularrek erakusten dauku zertako ez den luzamendutan ibili behar: Lehenik, geroko uzten den konbertsionea mentura txarrean delakotz. Lf ELit 116. Euskararentzat mentura txarra beraz Azkainen. Zerb Azk 31. Norbait haren gaztigua ez da mentura bainan segura. Larz Senper 108.
azpiadiera-1.1
Posibilidad; esperanza.
Bainan senharrak eskuko xoria maiteago baitzuen airekoa baino, ukhan ondoriotasuna gerokoaren mentura baino. Zerb Ipuinak 128. --Beharko dutela beraz ezkondu gabe egon? --Ez dakit bada! Auzo herrietan mentura zerbait balitz oraino! Bainan ez. Orotan gizon eskasia. Lf Murtuts 44s. Heriotzea berdin, hitz-pide nasaia: bata hiltzeko menturak ikharatzen; bertzea bozkariatzen. Lf ELit 89. Lan zikinak, bestek nahi ez dituztenak, sekulan aberasteko menturarik gabe. JEtchep 72. Holako komentu batek ez lukeen irauteko mentura handirik. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Larogei aphez badituzte eta hoitan hogi-ta-hamar beltz denik. Ba omen da fraidegai mentura: heien moldatzen izanen da lan. Othoizlari 1963, 501. [Maiatzaren] 22an sortua: begia argi; ezpaina lore; ezkontza ederraren mentura. Herr 12-5-1966, 3. Hazaroan ortzia, urte onaren mentura. EZBB I 54. Ama gaixoa 21 urte nituelarik galdua, aita nuen ene mentura bakarra. Larre ArtzainE 153. Zenbaitek etxean berean laguntzaile gelditzeko mentura xoila izanki. Ib. 65.
Bainan senharrak eskuko xoria maiteago baitzuen airekoa baino, ukhan ondoriotasuna gerokoaren mentura baino. Zerb Ipuinak 128. --Beharko dutela beraz ezkondu gabe egon? --Ez dakit bada! Auzo herrietan mentura zerbait balitz oraino! Bainan ez. Orotan gizon eskasia. Lf Murtuts 44s. Heriotzea berdin, hitz-pide nasaia: bata hiltzeko menturak ikharatzen; bertzea bozkariatzen. Lf ELit 89. Lan zikinak, bestek nahi ez dituztenak, sekulan aberasteko menturarik gabe. JEtchep 72. Holako komentu batek ez lukeen irauteko mentura handirik. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Larogei aphez badituzte eta hoitan hogi-ta-hamar beltz denik. Ba omen da fraidegai mentura: heien moldatzen izanen da lan. Othoizlari 1963, 501. [Maiatzaren] 22an sortua: begia argi; ezpaina lore; ezkontza ederraren mentura. Herr 12-5-1966, 3. Hazaroan ortzia, urte onaren mentura. EZBB I 54. Ama gaixoa 21 urte nituelarik galdua, aita nuen ene mentura bakarra. Larre ArtzainE 153. Zenbaitek etxean berean laguntzaile gelditzeko mentura xoila izanki. Ib. 65.
sense-2
2.
(Lar, Añ, H).
"Aventura" Lar, Añ. " Mentura handiak iragan ditu itsasoan " H.
Mentura liburu ederrak irakurtzea maitea zuen orduan; baina berak ez zuen sekulan menturarik ukan. Mde Pr 150. Bentura berriren bat ba zetorkiola uste izan zuan. "Creyó que alguna nueva aventura le venía" . Berron Kijote 191. Goiz da oraindik [...] illabete bat besterik ez bait-da bentura-billa gabiltzala. Ib. 175. [Gure hizkuntzak ere bere tokia] aurkitu behar du hizkuntz artean: handikeriazko menturarik gabe. (In MEIG VI 45 ).
"Aventura" Lar, Añ. " Mentura handiak iragan ditu itsasoan " H.
Mentura liburu ederrak irakurtzea maitea zuen orduan; baina berak ez zuen sekulan menturarik ukan. Mde Pr 150. Bentura berriren bat ba zetorkiola uste izan zuan. "Creyó que alguna nueva aventura le venía" . Berron Kijote 191. Goiz da oraindik [...] illabete bat besterik ez bait-da bentura-billa gabiltzala. Ib. 175. [Gure hizkuntzak ere bere tokia] aurkitu behar du hizkuntz artean: handikeriazko menturarik gabe. (In MEIG VI 45 ).
sense-3
3.
(Añ).
Dicha. "Ventura, fortuna, felicidad: (c.) ben- o mentura " Añ.
Badabere, ditxaz desditxadua, / jaio bide ninzan ain tenporatan / zeinaz benturea estaldu jatan. Lazarraga B20, 1193r. Ainbat bentura, nundik, nik nundi? Acto 13 (v. tbn. 17).
Dicha. "Ventura, fortuna, felicidad: (c.) ben- o mentura " Añ.
Badabere, ditxaz desditxadua, / jaio bide ninzan ain tenporatan / zeinaz benturea estaldu jatan. Lazarraga B20, 1193r. Ainbat bentura, nundik, nik nundi? Acto 13 (v. tbn. 17).
azpisarrera-1
MENTURAKO.
azpisarrerakoSense-1.1
a)
Afortunado.
"Aventurado"
Lar.
Cf. la explicación de benturako umea que da Azkue en EY I 189s.
I jaio intzanean, etzekiat nori otu zitzaion ik "benturako umea" izan bear uela. A Ardi 19. Eta gero "benturako umea" nik egin nuela; ni begizko ta sorginkeri sinesle naizela. Ib. 27.
I jaio intzanean, etzekiat nori otu zitzaion ik "benturako umea" izan bear uela. A Ardi 19. Eta gero "benturako umea" nik egin nuela; ni begizko ta sorginkeri sinesle naizela. Ib. 27.
azpisarrerakoSense-1.2
b)
(Ht VocGr (
Lecl
A
), Dv, H).
"Incertain" Ht VocGr. "Incertain, douteux; qui depend du hasard plus ou moins. Menturako egitekoetan eztut usterik " H.
Gure gisa bizi nai ginuen; [...] ta ez presuna larri tripustel higuingarrien ala menturako Jainko baten legeen arabera. Herr 15-12-1960, 4.
"Incertain" Ht VocGr. "Incertain, douteux; qui depend du hasard plus ou moins. Menturako egitekoetan eztut usterik " H.
Gure gisa bizi nai ginuen; [...] ta ez presuna larri tripustel higuingarrien ala menturako Jainko baten legeen arabera. Herr 15-12-1960, 4.
azpisarrerakoSense-1.3
c)
"Aventurero"
Lar DVC 265.
azpisarrera-2
MENTURAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)
Al azar, a la ventura; a merced del azar, del destino.
v. MENTURARA.
Probetxaturen garén ala ez iakin gabe benturán othoitz egin behar dugu, ala segur behar gara izan gure othoitzák enzunen diradela. Lç Ins E 3r. Zeure salbamendua, hanbat dihoatzun gauza [...] iben dezazula benturan? Ax 73 (V 49; v. tbn. 77 (V 51) benturan ibeni ). Goberna gaitezin, igurikiko ezpaileraku bezala, eta halatan ez benturan, baiña segurean izanen gara. Ib. 74s (V 49). Deskansurik ez duke / lurreko denboran; / hemengua gal eta / bertzia menturan. Bodel 141. Aberatstu nahiz betan, / daukatena segurean / duten ezartzen menturan. Gy 93. Hobe dela ukhaitea, / sos bakhar bat eskuetan / ezen ez hamar menturan. Ib. 83.
Probetxaturen garén ala ez iakin gabe benturán othoitz egin behar dugu, ala segur behar gara izan gure othoitzák enzunen diradela. Lç Ins E 3r. Zeure salbamendua, hanbat dihoatzun gauza [...] iben dezazula benturan? Ax 73 (V 49; v. tbn. 77 (V 51) benturan ibeni ). Goberna gaitezin, igurikiko ezpaileraku bezala, eta halatan ez benturan, baiña segurean izanen gara. Ib. 74s (V 49). Deskansurik ez duke / lurreko denboran; / hemengua gal eta / bertzia menturan. Bodel 141. Aberatstu nahiz betan, / daukatena segurean / duten ezartzen menturan. Gy 93. Hobe dela ukhaitea, / sos bakhar bat eskuetan / ezen ez hamar menturan. Ib. 83.
azpisarrerakoSense-2.2
b)
(Precedido de gen.).
A merced de.
Ethorkizuneko gauzak, fortunaren eskuan eta benturan daudezinak, nahi ditutzu oraindik gobernatu. Ax 66 (V 43; v. tbn. 76 (V 50) bertzeren benturan egon ). Segur bezala daukat, ifernura ioaiten diren gehienak, gero baten benturan iarririk, [...] ioaiten direla. Ib. 75 (V 50). Oi egun beltz auhendagarria, zeinetan [...] gaztigu [...] akhabantzagabeen menturan jarri izan bainintzen! Dv LEd 122. [Ardiak] gure xakur onaren menturan utziak ditut. Barb Sup 52. Hizkuntza baten menturan dena, murritz gelditzen da egun / hargatik bertze zonbaitño ere ahalaz ikas ditzagun. Xa Odol 28. Segituko dugu beraz hola hola, ahal duguno... Jainkoaren menturan! Larre ArtzainE 184. Bazakiten suhuskundarrek berek Irisarriren menturan gelditzen zirela hartaraz geroz apezez. Ib. 305.
Ethorkizuneko gauzak, fortunaren eskuan eta benturan daudezinak, nahi ditutzu oraindik gobernatu. Ax 66 (V 43; v. tbn. 76 (V 50) bertzeren benturan egon ). Segur bezala daukat, ifernura ioaiten diren gehienak, gero baten benturan iarririk, [...] ioaiten direla. Ib. 75 (V 50). Oi egun beltz auhendagarria, zeinetan [...] gaztigu [...] akhabantzagabeen menturan jarri izan bainintzen! Dv LEd 122. [Ardiak] gure xakur onaren menturan utziak ditut. Barb Sup 52. Hizkuntza baten menturan dena, murritz gelditzen da egun / hargatik bertze zonbaitño ere ahalaz ikas ditzagun. Xa Odol 28. Segituko dugu beraz hola hola, ahal duguno... Jainkoaren menturan! Larre ArtzainE 184. Bazakiten suhuskundarrek berek Irisarriren menturan gelditzen zirela hartaraz geroz apezez. Ib. 305.
azpiadiera-2.1
Baionako hiria, orduko denboran, / lehenago bezala atzezko menturan; / badakigu guziek zer diren laphurrak.
Hb Esk 42.
azpisarrerakoSense-2.3
c)
Por ventura, quizás, acaso.
"Acaso, benturan
"
Lcc.
"Por aventura, benturan
"
Ib.
v. MENTURAZ (a).
Benturan purgatorioetaratzen banaiz ere [...] berehala handik atheratzeko, hunenbat meza eta trentena eman arazi diatzadala. Ax 235 (V 157). Benturan dira iru Iaungoiko? " ¿Son, por ventura, tres Dioses?" . Cap 27. Benturan pekatu eragin al baleie? Ib. 69.
Benturan purgatorioetaratzen banaiz ere [...] berehala handik atheratzeko, hunenbat meza eta trentena eman arazi diatzadala. Ax 235 (V 157). Benturan dira iru Iaungoiko? " ¿Son, por ventura, tres Dioses?" . Cap 27. Benturan pekatu eragin al baleie? Ib. 69.
azpisarrerakoSense-2.4
d)
(BN-arb-baig)
Ref.:
Satr VocP;
Gte Erd 171
.
Con la esperanza de; pensando en. " Geroko menturan ezin utz " Satr VocP. " Amak zerbait emanen dakola esperantxan da (BN-arb), haurra zerbaiten menturan da (BN-arb)" Gte Erd 171.
Nihoiz segurekoa, / airekoaren menturan ez dela utztekoa. Gy 29. Ohartzen dire laster zer zorokeria den eskuko xoriaren uztea airekoaren menturan. Arb Igand 27. Itsuka yuan nindukan, asto bat larre agorturat yuaiten den bezala alatzeko menturan. Zub 50. Andrea ez dut nik hartu geroko menturan, / neguaz pentsa gabe maitatu dut udan. Xa Odol 342. Haur sortu berri bat gauazko sedenean, norbaitek bilduko duelako menturan, nork edo nork utzi ohi duen bezala. Ib. 171. Badute beren erretreta [...], xahartze baketsu baten menturan gauzak ongi joanez. Larre ArtzainE 308. Debozionez edo ez, edo biziko bide zuzenaren aurkitzeko menturan [Jondoni Jakobera doatzi] . Ib. 322.
Con la esperanza de; pensando en. " Geroko menturan ezin utz " Satr VocP. " Amak zerbait emanen dakola esperantxan da (BN-arb), haurra zerbaiten menturan da (BN-arb)" Gte Erd 171.
Nihoiz segurekoa, / airekoaren menturan ez dela utztekoa. Gy 29. Ohartzen dire laster zer zorokeria den eskuko xoriaren uztea airekoaren menturan. Arb Igand 27. Itsuka yuan nindukan, asto bat larre agorturat yuaiten den bezala alatzeko menturan. Zub 50. Andrea ez dut nik hartu geroko menturan, / neguaz pentsa gabe maitatu dut udan. Xa Odol 342. Haur sortu berri bat gauazko sedenean, norbaitek bilduko duelako menturan, nork edo nork utzi ohi duen bezala. Ib. 171. Badute beren erretreta [...], xahartze baketsu baten menturan gauzak ongi joanez. Larre ArtzainE 308. Debozionez edo ez, edo biziko bide zuzenaren aurkitzeko menturan [Jondoni Jakobera doatzi] . Ib. 322.
azpisarrerakoSense-2.5
e)
En peligro de.
[Erleak] bide luzean ere galtzeko menturan dira. Dv Lab 296. Ilea bakhan duen idia berotua daiteke eta eritzeko menturan. Ib. 236.
[Erleak] bide luzean ere galtzeko menturan dira. Dv Lab 296. Ilea bakhan duen idia berotua daiteke eta eritzeko menturan. Ib. 236.
azpisarrera-3
MENTURARA (H; benturara SP),
MENTURARAT.
Al azar, a la aventura. " Menturara erran diot bai, [...]; menturara iokhatu dut, j'ai parie à la bonne aventure" H. v. MENTURAN.
Ihizlari bethi menturala miran aitzinetik deus hartu gabe thiratzen dutenak iduri. AR 127. Gauza guzietan Jaunaren esku miragarria zebillen, eta etzan ezer ere benturara eta ustekabean egiten. Lard 463. Borreruak eskua saskian ezartzen du eta haizto bat menturara elkitzen. Mde Pr 77.
Al azar, a la aventura. " Menturara erran diot bai, [...]; menturara iokhatu dut, j'ai parie à la bonne aventure" H. v. MENTURAN.
Ihizlari bethi menturala miran aitzinetik deus hartu gabe thiratzen dutenak iduri. AR 127. Gauza guzietan Jaunaren esku miragarria zebillen, eta etzan ezer ere benturara eta ustekabean egiten. Lard 463. Borreruak eskua saskian ezartzen du eta haizto bat menturara elkitzen. Mde Pr 77.
azpisarrerakoSense-3.1
Bere menturarat largatu zuten flexa batek atzeman zuen Akab, eta sarthu zitzaion bulharretan barna.
Lg I 362.
azpisarrerakoSense-3.2
Desafioa handiago eta ihardoki nahiago, bazoazin [pilotariak] berek jokatzen zuten diruaren irabazteko edo galtzeko menturarat.
Zby RIEV
1908, 87.
azpisarrerakoSense-3.3
(En la expr. Jainkoaren menturara 'a la buena de Dios').
Abiatzen gira berriz, nihoiz baino eztikiago aldi huntan, Jainkoaren menturalat. JE Ber 88.
Abiatzen gira berriz, nihoiz baino eztikiago aldi huntan, Jainkoaren menturalat. JE Ber 88.
azpisarrera-4
MENTURAREN MENTURAN.
A la ventura.
Nola geroko benturaren benturan benturaturik galtzen garen. Ax 68 (V 44). Menturaren menturan zerbait nahiz jakin [...] / artzainek gain behera dute laster egin. Ox 66. Geroko menturaren menturan menturatzeko orde, orai beretik eskain dezagun gure bizia. Egunaria 21-11-1967 (ap. DRA ).
A la ventura.
Nola geroko benturaren benturan benturaturik galtzen garen. Ax 68 (V 44). Menturaren menturan zerbait nahiz jakin [...] / artzainek gain behera dute laster egin. Ox 66. Geroko menturaren menturan menturatzeko orde, orai beretik eskain dezagun gure bizia. Egunaria 21-11-1967 (ap. DRA ).
azpisarrera-5
MENTURAZ.
azpisarrerakoSense-5.1
a)
(V, G-goi, L, BN, S; Lcc, Ht VocGr, Lar, Añ, Izt 96r, Lecl, Dv, H; mentüz S, benturaz gral.; SP, Añ, Izt 96r, Hb)
Ref.:
A (
benturaz, menturaz
);
Lh (
mentüz
);
Lrq (/bentüas/);
Satr VocP;
Gte Erd 237
.
Quizás, acaso, por ventura. "Quizá, menturaz bai " Lcc. "Tal vez, acaso, (c.) bearbada, benturaz, menturaz " Añ (v. tbn. s.v. (por) ventura ). " Menturaz ez litazke joan Ameriketarat (BN-arb)" Gte Erd 237. Cf. Lar Cor 300s. v. agian, beharbada, MENTURAN (c). Tr. Documentado al Sur en un texto del s. XVI, Capanaga, Barrutia, Cardaberaz y en autores de los ss. XIX y XX. Al Norte es más frecuente, y se encuentra desde mediados del s. XVII.
Benturaz zerbait badatela. (Torrano, 1545). ReinEusk2 81. Eztut bekhaturik egin nahi, zeren benturaz hetan nengoela, neure azken egunak atrapa nintzake. Ax 68 (V 45). Ez benturaz baiña seguraz kondenatuko zarela. Ib. 71 (V 47). Zergatik diozu: benturaz bai? Zeren batzutan gerthatzen baita. Ib. 74 (V 49). Benturaz egun hillen gara, benturaz bihar. Ib. 64 (V 42). Zerren benturaz egin dituez konfesiñoak, ezer balio ezebenak, benturaz pekatu mortal bat. " Acaso [...] quizá" . Cap 88. Egun hau ere benturaz azken eguna izanen da zuretzat. Gç 35. Sentitzen dut ene erraiñetan dolore borthitz bat; [...] eta benturaz baita sendoa parte xoil bat ene gorphutz gustian. Ib. 45. Gure kontra etorri da, benturaz bere kostuan. Acto 203. Uste duzu benturaz hañitz gauza ikhasi ditutzula eta ungi dakizkitzula. Ch I 2, 3 (III 27, 3 menturaz ). Zeren Sodoman egin izan balire hi baitan egin izan diren mirakuilluak, benturaz oso iganen baitzen egungo eguneraiño. He Mt 11, 23. "Bearbada" batean, "benturaz denbora izango det" batean uztea, ondo izango da? Cb Eg II 118. Laster egizue ordean, menturaz gero ez da muga izanen. Mih 6. Adio orai plazerak / bentüraz sekülakoz / emazten amuriu[a] dela kausa / bentüraz beiniz trunpatüko. Xarlem 1106. Zergatik eztiogu esaten gure Jaungoikoari, Aita nerea, ezpada Aita gurea? Benturaz ezta bakoitzaren Aita? Gco I 409. Etzare ahalge [...] mundutar izateaz? Menturaz ere holakoa izatea loria zaitzu. Dh 212. Ta ze itzkuntza / zan leenena / asmatuko'gu / benturez. Ulib ( in FrantzesB II 34 ). Infernuko subagaz goriturik daukazu zeure bijotza, eta benturaz baita zeure aragija bere. Astar II 146. Benturaz misterioa egingo dezu, tiroteoen bat egin dalako berriaren ondorean. CartAnd 388. Eta fortunaz bera / aberasten bada, / len baño gaizkiago / benturaz bizi da. It Fab 165. [Garauak] izan oi dira Gipuzkoan ugari, nola beste edozein tokitan, edo benturaz guriagoak. Izt C 154 (157 menturaz ). Menturaz elorriak matsik ematen du edo larrak pikurik? Lard 385. Izan zen Iberia bi zathi egina; / Zeltiberia batek beiratu izena; / menturaz bertze kantal deithu Kantabria. Hb Esk 16. Baldin heia zikhin uzten baduzu, azienda ez da hilen menturaz; menturaz bai. Nork daki? Dv Lab 219. Menturaz [...] neurri oneek balijo izan dabe [...] koleratik gu libretako. " Tal vez" . (1866) BBatzarN 217. Indazüt pot bat, ene maitia, / mentüraz date azkena. ChantP 270. Ama, indazüt athorra, / mentüraz sekülakua. (cantar de Bereterretxe). Ib. 214 (tbn. en Balad 80 y Or Eus 17; A CPV 518 (Sal) benturaz ). Asko dira, menturaz, nitaz urrikaltzen. Elzb Po 192. Iges egin du benturaz loak zure begi ederretatik ere? Otag EE 1882c, 535 (1881b, 58 menturaz ). Urriñeko intxaurrak ots andiak daukez, / bertara eldu eta benturaz baperez. AB AmaE 309 (400 menturaz ). Gorroto gaizto gabe / bizitu gaitian / menturaz eriyotza / degu bat-batian. Ud 95. Nun dira nere amalau urte nituaneko pensamentu aiek! Benturaz gaur apaiz izango nintzan. Moc Damu 10.
( s. XX) Pekatuan oera / etzitzen bazera, / benturaz infernuan / esnatuko zera. (In A Ardi 108 ). Georges Lacombe, euskal-jakintsunetan menturaz handiena. Zerb Azk 59. Menturaz eguerditan hemen izanen gituk. JEtchep 100. Menturaz, egunen batean [...]. Vill Jaink 180 (v. tbn. 125). Benturaz izanen dire mutillak Lesakan badakitenak asuntu orren berria. Auspoa 77-78, 90. Hortarik ere ageri baita menturaz ez dela ogitik bakarrik bizi gizona. Ardoy SFran 189. [Jinkuak] beitzütie begiratü larrützetik, / bai ere bentüaz arimen galtzetik. Casve SGrazi 190. Arreba edo menturaz aita bera jinen zauzkik ikustera. Etchebarne 77. [Adiskideren] bat edo bestetxo oraindik gelditzen zaidalakoan bainago, benturaz oker. MIH 212.
v. tbn. INav 85 (menturas). ES 400. Acto 231. CatLav A 5v (V 6). He Gudu 86. AR 116. Brtc 179. Monho 126. Mg PAb 194. Añ EL1 69. fB Ic II 197 (I 84 benturaz). JesBih 393. UskLiB 91. Arch Fab 7 (221 benturaz). Ur MarIl 85. Bil 93. Bordel 151. Balad 232. Arr May 100. Zab Gabon 91. Urruz Urz 25 (Zer 93 benturaz). AJauregi EE 1885b, 175. Lap 13 (V 8). Arb Igand 45. Jnn SBi 146. HU Aurp 86. Ag Serm 248. Echta Jos 191. Barb Sup 72. Ox 206 y 202. PierKat 51. Lf Murtuts 35. Mde Pr 53. Azurm HitzB 59. Larre ArtzainE 26.
Benturaz: Saug 1. Arg DevB 173. Etch 606. Echn Mt 11, 23. Xe 176. Const 15s. Gand Elorri 184.
Quizás, acaso, por ventura. "Quizá, menturaz bai " Lcc. "Tal vez, acaso, (c.) bearbada, benturaz, menturaz " Añ (v. tbn. s.v. (por) ventura ). " Menturaz ez litazke joan Ameriketarat (BN-arb)" Gte Erd 237. Cf. Lar Cor 300s. v. agian, beharbada, MENTURAN (c). Tr. Documentado al Sur en un texto del s. XVI, Capanaga, Barrutia, Cardaberaz y en autores de los ss. XIX y XX. Al Norte es más frecuente, y se encuentra desde mediados del s. XVII.
Benturaz zerbait badatela. (Torrano, 1545). ReinEusk2 81. Eztut bekhaturik egin nahi, zeren benturaz hetan nengoela, neure azken egunak atrapa nintzake. Ax 68 (V 45). Ez benturaz baiña seguraz kondenatuko zarela. Ib. 71 (V 47). Zergatik diozu: benturaz bai? Zeren batzutan gerthatzen baita. Ib. 74 (V 49). Benturaz egun hillen gara, benturaz bihar. Ib. 64 (V 42). Zerren benturaz egin dituez konfesiñoak, ezer balio ezebenak, benturaz pekatu mortal bat. " Acaso [...] quizá" . Cap 88. Egun hau ere benturaz azken eguna izanen da zuretzat. Gç 35. Sentitzen dut ene erraiñetan dolore borthitz bat; [...] eta benturaz baita sendoa parte xoil bat ene gorphutz gustian. Ib. 45. Gure kontra etorri da, benturaz bere kostuan. Acto 203. Uste duzu benturaz hañitz gauza ikhasi ditutzula eta ungi dakizkitzula. Ch I 2, 3 (III 27, 3 menturaz ). Zeren Sodoman egin izan balire hi baitan egin izan diren mirakuilluak, benturaz oso iganen baitzen egungo eguneraiño. He Mt 11, 23. "Bearbada" batean, "benturaz denbora izango det" batean uztea, ondo izango da? Cb Eg II 118. Laster egizue ordean, menturaz gero ez da muga izanen. Mih 6. Adio orai plazerak / bentüraz sekülakoz / emazten amuriu[a] dela kausa / bentüraz beiniz trunpatüko. Xarlem 1106. Zergatik eztiogu esaten gure Jaungoikoari, Aita nerea, ezpada Aita gurea? Benturaz ezta bakoitzaren Aita? Gco I 409. Etzare ahalge [...] mundutar izateaz? Menturaz ere holakoa izatea loria zaitzu. Dh 212. Ta ze itzkuntza / zan leenena / asmatuko'gu / benturez. Ulib ( in FrantzesB II 34 ). Infernuko subagaz goriturik daukazu zeure bijotza, eta benturaz baita zeure aragija bere. Astar II 146. Benturaz misterioa egingo dezu, tiroteoen bat egin dalako berriaren ondorean. CartAnd 388. Eta fortunaz bera / aberasten bada, / len baño gaizkiago / benturaz bizi da. It Fab 165. [Garauak] izan oi dira Gipuzkoan ugari, nola beste edozein tokitan, edo benturaz guriagoak. Izt C 154 (157 menturaz ). Menturaz elorriak matsik ematen du edo larrak pikurik? Lard 385. Izan zen Iberia bi zathi egina; / Zeltiberia batek beiratu izena; / menturaz bertze kantal deithu Kantabria. Hb Esk 16. Baldin heia zikhin uzten baduzu, azienda ez da hilen menturaz; menturaz bai. Nork daki? Dv Lab 219. Menturaz [...] neurri oneek balijo izan dabe [...] koleratik gu libretako. " Tal vez" . (1866) BBatzarN 217. Indazüt pot bat, ene maitia, / mentüraz date azkena. ChantP 270. Ama, indazüt athorra, / mentüraz sekülakua. (cantar de Bereterretxe). Ib. 214 (tbn. en Balad 80 y Or Eus 17; A CPV 518 (Sal) benturaz ). Asko dira, menturaz, nitaz urrikaltzen. Elzb Po 192. Iges egin du benturaz loak zure begi ederretatik ere? Otag EE 1882c, 535 (1881b, 58 menturaz ). Urriñeko intxaurrak ots andiak daukez, / bertara eldu eta benturaz baperez. AB AmaE 309 (400 menturaz ). Gorroto gaizto gabe / bizitu gaitian / menturaz eriyotza / degu bat-batian. Ud 95. Nun dira nere amalau urte nituaneko pensamentu aiek! Benturaz gaur apaiz izango nintzan. Moc Damu 10.
( s. XX) Pekatuan oera / etzitzen bazera, / benturaz infernuan / esnatuko zera. (In A Ardi 108 ). Georges Lacombe, euskal-jakintsunetan menturaz handiena. Zerb Azk 59. Menturaz eguerditan hemen izanen gituk. JEtchep 100. Menturaz, egunen batean [...]. Vill Jaink 180 (v. tbn. 125). Benturaz izanen dire mutillak Lesakan badakitenak asuntu orren berria. Auspoa 77-78, 90. Hortarik ere ageri baita menturaz ez dela ogitik bakarrik bizi gizona. Ardoy SFran 189. [Jinkuak] beitzütie begiratü larrützetik, / bai ere bentüaz arimen galtzetik. Casve SGrazi 190. Arreba edo menturaz aita bera jinen zauzkik ikustera. Etchebarne 77. [Adiskideren] bat edo bestetxo oraindik gelditzen zaidalakoan bainago, benturaz oker. MIH 212.
v. tbn. INav 85 (menturas). ES 400. Acto 231. CatLav A 5v (V 6). He Gudu 86. AR 116. Brtc 179. Monho 126. Mg PAb 194. Añ EL1 69. fB Ic II 197 (I 84 benturaz). JesBih 393. UskLiB 91. Arch Fab 7 (221 benturaz). Ur MarIl 85. Bil 93. Bordel 151. Balad 232. Arr May 100. Zab Gabon 91. Urruz Urz 25 (Zer 93 benturaz). AJauregi EE 1885b, 175. Lap 13 (V 8). Arb Igand 45. Jnn SBi 146. HU Aurp 86. Ag Serm 248. Echta Jos 191. Barb Sup 72. Ox 206 y 202. PierKat 51. Lf Murtuts 35. Mde Pr 53. Azurm HitzB 59. Larre ArtzainE 26.
Benturaz: Saug 1. Arg DevB 173. Etch 606. Echn Mt 11, 23. Xe 176. Const 15s. Gand Elorri 184.
azpisarrerakoSense-5.2
Iainkoak etzioen halakorik erran; etzioen benturarik aiphatu. [...]. "Benturaz" hura Ebak berak berretu eta iratxeki zeraukan.
Ax 72 (V 48; v. tbn. 73 (V 49)).
azpisarrerakoSense-5.3
b)
(Lh).
Por azar.
Hon bada benturaz, / hon ezpada azturaz. Saug 44. Puta semea, on bada, benturaz, gaxto bada, sorkuraz. " Par aventure" . O Pr 399. Benturaz bezela igaro zan andik Birjiña Maria, eta aur eder arren pena ekustean, galdetu zion. Zab Gabon 80s.
Por azar.
Hon bada benturaz, / hon ezpada azturaz. Saug 44. Puta semea, on bada, benturaz, gaxto bada, sorkuraz. " Par aventure" . O Pr 399. Benturaz bezela igaro zan andik Birjiña Maria, eta aur eder arren pena ekustean, galdetu zion. Zab Gabon 80s.
azpisarrera-6
MENTURAZKO.
azpisarrerakoSense-6.1
a)
(H; benturazko SP (sin trad.), Urt I 77).
Relativo al azar, casual. "Accidentalis, benturazkóa, kasuzkóa, suertezkóa " Urt I 77.
Gertha zedin", ezarri dugun lekhuan, Grekak emaiten du, egin zedin; [...] ez [...] benturazko edo tropuzko gauza dela erran nahi dugulakotz, baina lengoajean moldezkoago itzeukiz. Lç Decl ã 3v.
Relativo al azar, casual. "Accidentalis, benturazkóa, kasuzkóa, suertezkóa " Urt I 77.
Gertha zedin", ezarri dugun lekhuan, Grekak emaiten du, egin zedin; [...] ez [...] benturazko edo tropuzko gauza dela erran nahi dugulakotz, baina lengoajean moldezkoago itzeukiz. Lç Decl ã 3v.
azpisarrerakoSense-6.2
b)
Dudoso, inseguro.
Munduko egitekoez dohanean, badakizu segur denaren hartzen, menturazkoak utzirik. Brtc 177. Zertako nahi duzu galtzerat utzi oraino denbora baliosa eta segurki duzuna, dudazko, menturazko denbora batez baliatzeko? Ib. 176s. Menturazko ahaidetasun hori zehazkiago ikert. Mde Pr 220. Bidean hartu dut, menturazko harnasa / eztaukat lehengo dudetako mataza. Arti MaldanB 204.
Munduko egitekoez dohanean, badakizu segur denaren hartzen, menturazkoak utzirik. Brtc 177. Zertako nahi duzu galtzerat utzi oraino denbora baliosa eta segurki duzuna, dudazko, menturazko denbora batez baliatzeko? Ib. 176s. Menturazko ahaidetasun hori zehazkiago ikert. Mde Pr 220. Bidean hartu dut, menturazko harnasa / eztaukat lehengo dudetako mataza. Arti MaldanB 204.
azpisarrera-7
MENTURETAN.
Acaso, quizás, por ventura. v. MENTURAZ.
Zarean esadazu, donzellea, / kastaz benturaetan amazona. Lazarraga A17, 1187r. Benturaetan, / ez al nax, bada, / jauna, ni? Ib. A29, 1203v. Iakiteko duzu baldin bazare menturetan ere Flandresko kostan [...]. INav 61. Menturetan Eskual-herrian izan da den herririk xumerenik [...] fede katholikaren amoreagatik odola azken xortarainokaon [...] isuri etzakenik? ES 122. Eta baldin menturetan gertha badadi [...]. Ib. 194.
Acaso, quizás, por ventura. v. MENTURAZ.
Zarean esadazu, donzellea, / kastaz benturaetan amazona. Lazarraga A17, 1187r. Benturaetan, / ez al nax, bada, / jauna, ni? Ib. A29, 1203v. Iakiteko duzu baldin bazare menturetan ere Flandresko kostan [...]. INav 61. Menturetan Eskual-herrian izan da den herririk xumerenik [...] fede katholikaren amoreagatik odola azken xortarainokaon [...] isuri etzakenik? ES 122. Eta baldin menturetan gertha badadi [...]. Ib. 194.
mentura
-
mentura. Tr. Documentado desde el s. XVI...
-
1. (L, BN, S; Ht VocGr , Lar, Añ, Lecl,...
-
Posibilidad; esperanza. Bainan senharrak...
-
2. (Lar, Añ, H). "Aventura" Lar, Añ. "...
-
3. (Añ). Dicha. "Ventura, fortuna, feli...
-
MENTURAKO. a) Afortunado. "Aventurado" L...
-
MENTURAN. a) Al azar, a la ventura; a me...
-
MENTURARA (H; benturara SP), MENTURARAT....
-
MENTURAREN MENTURAN. A la ventura. Nola ...
-
MENTURAZ. a) (V, G-goi, L, BN, S; Lcc, H...
-
MENTURAZKO. a) (H; benturazko SP (sin tr...
-
MENTURETAN. Acaso, quizás, por ventura....
<< libertate 0 / 0 oroitzarre >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
