OEH - Bilaketa

391 emaitza hezur bilaketarentzat

Sarrera buruan (136)


Sarrera osoan (255)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hautsi.
sense-1
I. (Vb.). Tr. General en todas las épocas y dialectos. Ausi es variante occidental, general en vizcaíno; el guipuzcoano conoce desde los primeros textos las dos variantes, ausi y autsi, si bien ausi es algo más frecuente que autsi hasta mediados del s. XIX. (H)autsi es forma casi única en los autores navarros (salvo en algún texto antiguo y en Lizarraga de Elcano, donde aparece autxi), bajo-navarros y labortanos (salvo algún ej. de hausi en Pouvreau). La forma suletina y roncalesa es (h)autse (que tbn. usa Etchart); Oihenart y Archu emplean hautsi. Hay hausi tbn. en Bordel (201) y Zubiri. Se documentan además autsitu en Lauaxeta, ausitu en Eguzkitza y Erkiaga y auzitu en un ej. de Arrese Beitia (AmaE 389). En cuanto al sust. vbal., la forma más gral. es (h)auste-; con todo encontramos au(t)sitze- en los alto-navarros Beriayn e Inza y en algunos autores guipuzcoanos, principalmente del s. XIX: Cardaberaz, Ubillos (107), Aguirre de Asteasu, Guerrico (I 9), V. Moguel, J.A. Moguel de CC, Iturriaga, Iztueta, Lardizabal (80), Uriarte de BulaG y G. Mugica (tbn. en algún ej. de Arrue, Orixe, Uztapide); entre los vizcaínos se documenta tbn. en CatAnz y en algún ej. de Erkiaga. Para el part. de futuro, además de la forma gral. en -ko, hay hautsiren en Leiçarraga, Larreguy (en éste junto al menos frec. -ko (II 89)), Duvoisin y Archu. En DFrec hay 150 ejs. de hautsi y 9 de ausi.
azpiadiera-1.1
1. (G, AN, L, BN, Sal, S; SP, Deen I 507, Urt I 40, Ht VocGr 336 y 419, Lar, Añ, Arch VocGr (hauste-), VocBN , Gèze, Dv, H), ausi (V, G; Lcc, Mic, VP 5r, Aq, , H (V)), hautse (R, S; Gèze), autxi (AN-ulz; Dv (AN)) Ref.: Bon-Ond 156; A; A Apend ; Lrq (hautse); Iz ArOñ (ausi), To (ausi), Ulz (autsi), Als 65 (ausi), R 285, 302; Etxba Eib ; Gketx Loiola (ausi); EAEL 267; Gte Erd 151; Elexp Berg (ausi); ZestErret .
(Aux trans. e intrans.). Romper(se), quebrar(se), partir(se). "Hautstea, rompre" SP. "Quebrar", "descascar", "hendido, ausiten asia", "resquebrajarse, ausiten asi", "descalabrar, burua ausi" "descalabrado, buru ausia", "quebrantador, ausiten deuena" Lcc. "Romper, ausi, urratu" Mic. "Abrumpere vincula, gatheak haustea" Urt I 40. "Cascar, romper", "romper, quebrar" Lar y Añ. "Desterronar, (V) mokilak ausi; (G) zokorrak ausi; (V) erpillak ausi" Añ. "Casser, rompre, briser, déchirer" Dv. "Hausteko, qui est à casser, qui sert à casser" Ib. "Eltzea haustea, casser le pot. Lepoa eta hezurrak haustea, casser, rompre le cou et les os. Estekak haustea, rompre les liens, au moral, briser ses chaînes. Itsasoak hautsi dauku untzia" H. "Déchirer, soinekoa haustea, déchirer, mettre en pièces ses vêtements" Ib. "Todo se refiere a cosa de romper; así como en castellano se principia de se ha desgarrado y despues según sea la rotura se dice: se ha despedazado, se ha esmiajado, se ha hecho trizas, se ha hecho jiras, jojotes, etc., en bascuence principia: urratu, autse, zatikatu, xerbigatu, sigotetan egin, xigote, portteka, porttekatu, es, poco más o menos, hacerse polvo" Mdg 144. "Autsizazu arira (Gc), rompa V. al hilo, en derechura" A. "Klakez autse zaitad gatulua (R)" ib. s.v. klak. "Autse dá papéra (R-is), se ha roto el papel" Iz R 302. "Ázpia áutse diár (R-uzt), he roto el muslo" Ib. 285. "Autsi dút kostíl bet, he roto una costilla; autsiártio, hasta romperlo" Iz Ulz. "Ausíko, ausítta, austéia, austéera. Lurra ausi: romper la tierra. Ausíko, austzéen, ausítta" Iz ArOñ. "Itturri bidian pitxarra ausi jako" Etxba Eib. "Lapiko au ausixa da: beste bat ordez biarko dogu. Este puchero está roto" Ib. "Istarra austia, askotan aurkitzen dan biar eza" Ib. "Makila hautsi zuen (G-azp, BN-arb), [...] makilarekin bizkarra hautsi zakon (BN-arb)" Gte Erd 151. "Quebrar. Zentruan dago iztarrazurra ausitta. Hezurrei buruz erabiltzen da ia bakarrik; osterantzean apurtu" Elexp Berg. v. puskatu, apurtu. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Pitxer ebilia hautsi diohazu. E 205. Othoitz zegioten Pilati hauts litezen haién zangoak. Io 19, 31 (TB, Ol, IBk (h)autsi, LE autxi, Or, Ker ausi; He, Dv, Leon hautsarazi, IBe puskatu ). Baldin adarretarik batzu hautsi izan badirade. Rom 11, 17 (He, Dv, Ol (h)autsi, Ker ausi ). Borz ogiak hautsi nerauztenean borz milla gizonei zenbat saski zathiz beterik altxatu zentuzten? Mc 8, 19 (He hautsi izan nituenean bortz milla gizonentzat, Dv hautsi naroztenean bortz mila gizoni,; TB puskatu nituenean bortz milla gizonei ). Bere arma zarrak ausi. Andram 160. Lepo ezurra autxirik. (Arce, 1599). ReinEusk2 142. Mangoa da eta beldur naiz eror dadin eta haus dadin berriz. Volt 190s. Urtara maiz dijoan jarroa laster da ausia <aussia>. RIs 85 ( autsi en el texto impreso (A) y en el ms. B ). Untzia zaharturik hautstean [othoitza] . EZ Man II 135. Gose zenari ziñioten / hautsi zuen ogitik. EZ Noel 128. Franzesai bear jate ausi buru. EgiaK 88. Kostaraiño ethorriko zara, eta ez aitzinago, hemen geldituko zara, hemen hautsikoituzu zeure uhinak. Ax 113 (V 75). Baldin presuna batek, hautsten baderatzu harri batez burua, zer falta du harri hark? Ib. 304 (V 202). Marteillu zillarrezkoak hauts detzake ate burdinazkoak. O Pr 314. Emaitzak haustentu haitzak. Ib. 12 (Lar s.v. dádivas da la versión emaitzak austen ditue arkaitzak ). Esklabotasun itsusi haren gatheak nik hala hausi dituzkedanean. SP Phil 308 (He 309 hautsi ). Hekin iosturak eztira baratxe lexatu behar, hautsi edo pikatu behar dire. Ib. 308. Hostia denean hausten, / oso da Jesus egoten / parte ttipienean. 111. Gure buruan ausiteko / ekarri ei zenduz goruak. BBizk 118. Arma gabeko beso batek etsai murruak hautsirik. Ib. 76. Bertze batek goratik eroririk hautsi du burua. Ch I 23, 7 (Mst hautse ). Bidrioa autsi bage iguzkia sarzen eta atratzen da aposentuan. El 37 (v. tbn. en contexto similar Zubia 150 ausi bagarik bidrioa, GavS 13 ausi, LE Doc 139 autxi, Egiat 185 hautse, Legaz 16, KIkG 18 autsi, KIkV 27 ausi ). Emen porrokatuko eta ausiko dituk ire baga-jaso apardunak. " Hic confringes tumentes fluctus tuos" . (Iob 38, 11) Lar SAgust 10 (Dv lehertuko; Ol ire uiñen oldarra emen autsiko zaik, BiblE hemen amaitzen da zure uhinen harrokeria ). Sokak autsi. Mb IArg II 280. Denbora berean tenpluko beloa hautsi zen eta bi zathi egin gainetik behereraino. Lg II 282. Emakumeak ausiko zuala sugearen burua. Ub 11. Alo, Jaunak, portaliak / hautse behar dütügü / eta hirin barnen / erho behar dütügü. Xarlem 1301 (761 hautseren ). Labandu ta jausi, / mallatu arren gorputza, / azurrik ez ausi. DurPl 55. Lur mokillak austen. Ib. 68. Edozein itxurenpean / Jainko bat da osoa. / Hartzailek ez dute hausten, / ez zatitzen, ez partitzen: / osorik dute hartzen. Monho 136. [Erramua] ateratzen badegu uretatik, ezagutuko degu zuzena edo ausigabea dagoala. Mg CC 197. Egaztirik bizkorrena, baldin ego bakar bat osorik ta bestea ausirik badauko, ozta jagiko da lurretik. LoraS 56. Zelan arri bategaz ausi ta mallatuten dan gauza gogorra. Mg CO 43. Alako batean dator aize olatu ain portitz ta gogaitkarria, non da ausi zuen gerri gerritik gure Pagotzarra. VMg 80. Bihar nere gatheak hausteko erretxagoak izanen othe dire? Dh 210. Katillu bat deskuiduan ausi. JJMg BasEsc 11. Ispillu guzurtia! [...] Ausiko aut, ausi, ostikopean. Zav Fab RIEV 1907, 95. Balarekin / anka ausita. MSIgn 345. Hire hortzak oro lehen tuk hautsiko, / Ezenez baidautak hik niri khenduko / Korrado baten laurdena. Gy 135. Eltzeak autsi zitzaiozkatenean. Lard 129. Athera zazu emeki, artha handirekin, erro xehea hautsi gabe. Dv Lab 340. [Ogi hautena] hortzen artean ere gogor da eta kraskako bat eginez hausten da. Ib. 44. Ez du zatikaten kaña autsirik dagona. Hual Mt 12, 20 (Lç kanabera zarthatua eztu xehaturen, Samper ez du autsien kaña saltatrik dagona ). Hausten dira arroltziak, nahasten dira gorringuak. ECocin 39. Gogor araz zaitzu zure arroltziak; hauts zaitzu erditik luzara, khen zaitzu gorringuak. Ib. 27. Behar dira zuritu kodoinak, laurdenka hautsi eta bihotza ken. Ib. 47. Emaiten duzu zure erbia, puxketan hautsirik. Ib. 14. Egosaraz zazu makallaua, khen zoitzu hexurrak bera hautsi gabe. Ib. 18. Komentuko atheak hautsi nahiz ibili ziren. Laph 240. Zuhaitzen besangak ere kargaren handiz autsi eta lurreratu zituen. Arr GB 68. Frantzesak langiliak / dirala ustez, / [...] egunian ezin ausi / katillu bana arri. Xe 214 (tbn. en Tx B III 65). Katea ausi naiaz. Zab Gabon 49. Urakan gogorrak oi dauz zugatzak ausi. AB AmaE 112. Erori zitzaioten zalditik gizon gaizo bat [...] eta hautsi zuen zangoa hiru tokitarik. Jnn SBi 108. Obra sainduak ez dire alfer hekientzat, ez dituzteño hautsi eta trenkatu, Elizari estekatzen dituzten lokarriak. Lap 374 (V 170). Piarresek sarea / botatu orduko, / arrainez betheegiz / haustera dohako. Zby RIEV 1908, 413. Elizetako sainduen imaiak hautsi zituzten. Elsb Fram 127. Sugeak ez du hura phuskatuko, bainan kraskaka hautsiko ditu haren hezur handi eta ttipiak. Ib. 178. Hautse zien mendi ondoa, lekhü egiteko eliza bati. Ip Hil 201. --Idek. --Ez, jauna. --Hautsi beharko dugu borta. --Hauts-azue. HU Zez 128. Hortakotz nahi izan dute bi Ameriken arteko lur-muga hura hautsi eta handik aldean bertze urari bidea egin, untziak xuxen-xuxen han gaindi ibiltzeko, bertze itzuli handi hura egin gabe. Ib. 44. Ausi iakan besoa ukondo-ganeti. Azc PB 257. Amue ataraten da zakatza austen nagola. A BGuzur 139s. Bataren gauzak erre eta bestearenak ausi ta birrindu. Ag AL 133. Engoxan antze zaikugu llarne mantria sotoaren erdian; eltudra txerriak, eta autse daikuguei kalako gisatan, isaribaitei zatika, porroka, [...] portteka-porttekatruk. Mdg 132. Zugatzak gaztetan zuzendu bear [...]; gero ezin leitekez zuzendu ausi baga. Echta Jos 31. Ate ori jo ta ausi! Iraola 89. Ankaezurrak ausita ere otsoak beti otso. Ag G 62. Ikusle guztien ia! ortxe! aurrera! ekiñ! jo! ausi! bota! ebaki! ta beste oju estuen erdian [...] bukatu zan [aizkolarien] jokoa. Ib. 105. Ta bertan, korneta-otsera, lerruak ausi, ta sakabanatuten dira errijan. Kk Ab I 96. Ez baitzituen zeruko atheak makilarekin hautsi behar ukhan. Barb Sup 149. Atso tzarrak! Pegarra hautsiko ahal duzue noizbait! hortzak ere, balinba! Ib. 110. Sareak autsitzerañoko arraiketa. Inza Azalp 60. Astoa laister asi zan ipur-saltoka, gañean zeramazkian ontzi guziak ausitzeko zorian. Muj PAm 68. Astua il da gurdiya ausi, / egun tristiak orduan. Tx B I 236. Birian libre biarko degu [...] bestela fuerzan pasako gera / zuen fuertiak autsita. Tx B III 19. Iztar bijak ausi be... A zuan biarra! Enb 178. Ausi uztarriya. MendaroTx 185. Ez dakiat lepo hezurra ez dienez hautsi, buria arras nekez, doi-doia higitzen baitu. Zub 75 (74 hausi ). Sekulan bere biziyan plater bat ausi ezpaleu lez. Nok uste a izan zala makillariya? Kk Ab II 166. Bakarrik, [Probintzietako ostatuetan] oheko zomiera zen, lauetarik hiruetan, erditik gain-behera kraskatu, hautsi, lehertua. JE Ber 29. Zazpi ogi lau milla lagunentzat autsi nituenean, zenbat saski bete puska yaso zenituzten? Ir YKBiz 235. [Pattarraren ontzixka] ipurditik autsi baitzun mai-gañean ukaldika. Ldi IL 50. Zumaiar mutil batek, onetan / arraua jaso zerura; / autsi zaio ta ordezkoa du / autsi dun aren lekura. Or Eus 394. Magurio oiei aragia kentzeko, ordea azala ausi edo sutan erre ezik, egosi egin bear. JMB ELG 44. Ugazaba asko, zaldiren bat il, nai tramankuluren bat austen yakenean, langilleren bat zauritu nai ilten zanean baño estu ta larri ta urduriago ibilten ei-ziran. Eguzk GizAuz 161. An zegon lerden eliz bikaña, / sinismenaren irudi, / ekaitz zakarrak autsiko e'tzun / arkaitz zallenean zuti! SMitx Aranz 92. Orduan ogia hartu zuen, benedikatu, hautsi, eta apostolueri janarazi. Zerb IxtS 87. Uhin berde-urdinak eztiki hausten ziren, ordea ondartzaren hegian. Mde HaurB 87. Ardi batek anka-ezurra autsi zun bart amilduta. Etxde JJ 12. Burrukaldi haundia gaur irabazi dut; / etsaien harmadurak errez hautsi ditut. Arti MaldanB 225. Burrukaldi haundia gaur irabazi dut; / etsaien harmadurak errez hautsi ditut. Erkiag BatB 104. Buruz phiko erori da eta buru ezurra hautse. (S). Herr 29-9-1960 (ap. DRA ). Telefonoen ariek nik ez nituen autsi. Izeta DirG 124. Orduan laur urtez, hausten badira [muntrak], urririk erreparatzen ditut. JEtchep 29. Kamioya amildu eta iztarra ausi zuala. Salav 73. Atxurrakin sokil mokorrak autsi. Ibiñ Virgil 71. Eihartzerat bortxatua den aizeak hautsi abarra. Xa Odol 114. Eskatzen dut geldi dadila behin betikotz hautsia / emaztekia gizonetarik berexten duen hesia. Ib. 274. Tortillik eiten kusi duzia zuk / arrautzeik autsi gabe? Xa EzinB 126. Ta hausi nuen mito / haren imajina. Azurm HitzB 31. Elutzeko beiak Bulatzikoa baztarraren kontra artu eta onek adarra autsi. JAzpiroz 110. Ikusi zuanean pusillaren ipurdia autsita zegoala. AZink 102. Egua erdi ausi egindako txori baten antzera. Gerrika 65. Ereman ninduten [...] klinikarat zango besoak hautsirik. Larre ArtzainE 238. Lokarriak hausten hasi ziren. MIH 79. [Hegazti hezurrak] hiru xulo ditu, eta muturra hautsia. MEIG I 61.
v. tbn. Hm 135. ES 195s. Arch Fab 93 (hauste-). It Fab 257. ChantP 92. HerVal 138. CatS IX (hausten). Alz STFer 123. Sor Gabon 48. CatJauf 111. JanEd II 85. EusJok 123. PierKat 61. Iratz 187. Lf Murtuts 20. Osk Kurl 152. Anab Poli 61. Zait Plat 12. Casve SGrazi 122 (hautsiak). Ausi: CatAnz 6 (ausitzen). Oe 157. Izt C 165. Urruz Urz 63. JanEd I 70. Gand Elorri 31. Basarri 20. And AUzta 73. Etxba Ibilt 461. NEtx LBB 75. Etxabu Kontu 121. Onaind STeresa 121. Hautse: Tt Onsa 138. Mustafa 92 (ap. DRA). Etch 624. GAlm 1961, 49 (ap. DRA). Const 26. Balad 92.
azpiadiera-1.1.1
(En exprs. ponderativas del tipo aurpegia, musturrak, hezurrak... hautsi ). "Haragán. Horrek eztu ezurrik lanean autsiko (L)" A EY III 298.
Ausiko deutsat aurpegija bide dongarik barriro emoten badeust. Mg CO 66. Deabruak naramala, ezpadiot urliari burua ausitzen. AA II 35. Musturrak zetako ausi ez deutsazan lotsa galdukuari. fB Ic I 315. Hen ixilerazteko mathelak / diretzia hautsiren? Arch Fab 237. Eta baldiñ otso yaunak atzematen bazaitu / Uztarko batez haidorki matrailla hauts ezozu. Gy 38. Berriz esaten baidak / Indalexio "Moko", / ezurrak autsi arte / ez aut nik lagako. Bil 170. Baldiñ neonek ikusi banu autsiko niyon bizkarra. Xe 268. Ezpazuaz eskaill-burutik, autsiko dizut kopeta. Urruz Urz 46. Ango ontzi-otsa ta ango triskantza andia zan, baña etzan ezurrik ausi ta ez odolik ibaira joan. Urruz Iru ziri 84. Arpegia ausikonat, olako berbarik esaten bon! Echta Jos 160. Eskallerak iya muturrak ausiyaz pasiaz. Iraola 17. Kuidado nerekin, / gerria autsiko dizut / makilla batekin. JanEd II 24. Gure semiak amenazatzen / luzeturikan eskuak, / itz bat euskeraz aditzen bada / autsi biarrik kaskuak. Tx B II 169. Makillak ausi arte emon-alak emoteko. Otx 36. Txikituko zitukean, al-izan balu; ausiko ziekean burua. TAg Uzt 64. Ni nausi, ala, muturrak autsi. Zait Plat 151. Gero makila lodi batekin hezur guztiak hautsirik, aurrerantzean inori begizkorik ez egiteko agindu zion sorginari. Arti Tobera 284.
azpiadiera-1.1.2
(En las exprs. bazterrak hautsi, bazter guztiak hautsi, goiak eta beheak hautsi ).
Itsatsun bikario Dirasse Burgiko; / Larrouy bazitzaion nausitzen kantuko, / Lehenak galdu boza dio harrapatu, / Elizetan bazterrak hautsi nahi ditu. Hb Esk 153. Aaur dabil nire senar taketa bere: umezain, aurzain edo sein-iagole ez esatearren, dindirri-urtika ta kaleak austen. A BeinB 40. Populua ere haritua zen oihuka eta izkirituka, iduri bazter guziak hautsi behar zituela. Jnn SBi 47. Bazterrak hautsi nahiz, zalapartaka. (In Barb Sup 24 ). Asarraturik ezta-baidian, / arroputz eiñik, orrua baten, / bata-bestia jan biarrian, / baztar gustijak ausi nairik lez. Enb 49. Karteruak paketea ia osorik an eukala jakin-erazo eutsanean, goiak eta beiak ausi bearrean asi zan, emazteari ta alabeari gora goraka. Erkiag BatB 93.
azpiadiera-1.1.3
Zer ordoki ederra, erregebide leun beltz zabalak hausten duela erditsutarik! JE Ber 68 (v. tbn. 76).
azpiadiera-1.1.4
(G-azp, BN-arb ap. Gte Erd 151 y 194) .
(Con sust. abstractos). Romper, deshacer. " Nik arekiko arremanak autsi ditut (G-azp) [...], harekin nituen harremanak hautsi ditut (BN-arb)" Gte Erd 194. " Adiskidantza hautsi dut (BN-arb)" Gte Erd 151.
Elizako unitatea hautsi nahiz, sektak apart egiten dituzten jende guziak. Ins B, 3v. [Koniunkzione] hura da halako non nehoren maliziaz ezin aboli ez hauts baitaite. Ins D, 8v. Baldin etsaitu gabe, adiskidetasuna hautsi gabe, ezin aparta bazaitezke, hauts ezazu, etsai zaitezi. Ax 372 (V 245). Ah, erranen derautazu, ez othe da eskergabetasun izanen hain urrikalgabeki adiskidetasun baten hausteaz? SP Phil 309. [Babilondarren erreinua] ausi zen anitz zatitan. Mb IArg I 342. Hanitz adiskidetasunek berehala badirurite fiñak eta zin ziñezkoak; laster ordean hautsten dire. Mih 69. Gitxienaz izango dira amalau edo amabost Erritatik alkargana biribillatuak, eta anaitasun maitagarria beñere ausitzen ez dutenak. Izt C 228. Aita-semeen arteko adiskidetasunak betiko autsiak zirala. Lard 198. Jauna, orai-beretik, aita, ama, ahaide eta bertze ezagunekilako amodio lurtiarra hausten eta ebakitzen dut. Dv LEd 96. Gizonaren izaerak bai ertierak bear-batasuna autsi-gabetanik. Ldi IL 127. Lenengo ondorena, auxe: Antxiñako langille batzak, gremioak eritxoenak, ausi ta ankaz gora bota. Eguzk GizAuz 19. Amaika alkarte ausita edo pitzatzeko arriskuan ikusten ditugu. NEtx Nola 31. Jendeek zer esanen lukete orain ezteiak autsiko balira? Mde HaurB 41. Besteek ez zioten zorion hauskor hori hautsi gaberik utziko. Ib. 47. Eta leial egongo zakizkio, hari, zintzoa beti, eginkizunak eginaz, bizia hautsirik, baina zintzoa beti! Mde Pr 143. Berorren amesak austeak ematen dit min. NEtx Antz 36. Errik edo iendek oituraz naiz legez egiñiko elkargoa ez da autsi bear edozein erritarren edo arrotzen burukeriz. Or Aitork 66. Erdiragarrizko une [...] adiskidetasunaren alkar-erantzuera oi dalakoa, urratu, ausi eta eten egiten dalako. Erkiag Arran 168. Esan bear diot ere Mireni, bein bakarrik ikusten badut berriz orrekin, guzia autsita dagoela bertatik eta betirako. Txill Let 67. Zuen amodioa ez da hautsi. Larz Senper 134. Aspaldiko orroitzapen baten erakusteko, agerpena hausten dute, eta lehen pasatu zen gertakaria orai agitzen balitz bezala emaiten dute ikusliarren bixtarat. Lf ( in Casve SGrazi 17 ). Nor bere garaiko ume denez, berrizale haiek ere iraganaldiari josiak zeuden eta ez zuten lotura hori hautsiko. MEIG VI 57. Marrazki zehatza, bakuntasun gorri-argia, ez du hausten ezerk. MEIG IX 119. (en colab. con NEtx)
azpiadiera-1.1.4.1
Romper, deshacer (un hechizo).
[Hur benedikatiak] xarmeriak hausten baitütü. Bp I 117.
azpiadiera-1.1.5
(B ap. Gte Erd 194 ) .
( -rekin hautsi ). Romper con alguien o con algo. " Arekin autsi (egin) dut (B)" Gte Erd 194.
Nik hautsi dut munduarekin, egin dut harekikoaz, eta deliberatu dut Iainkoaren zerbitzatzera. Ax 53 (V 34). Adiskide batekin hautsten duzunean. Ib. 270 (V 181). Noizbait hartzen baitute borondate fermu bat [...] bere bizia ganbiatzekoa; [...] eta fiñean Munduarekiñ haustekoa. He Gudu 68. Ikhusten duzu, Jauna, Siriako errege, nondik enekin hautsiren duen hari dela. Lg I 371. Akhabo, hausten dut bekhatu guziekin. Brtc 151. Eztetzaket beraz Jesu-Kristo ta mundua biak elkharrekin zerbitza; batarekin edo bertzearekin baitezpada hautsi behar dut. Dh 115. Hautsi dut arras bekhatuarekin? Ib. 130. Juduakin ere osotoro autsi nai izan etzuen, Erromara zetorrenean, bere alde izateko ustean. Lard 526. Oihu egin Rusiako gobernamenduari, gurekin hausteko xedea hartzera zohan egun lazgarri hetan, erranez gu ginela egiazko etsaiak. StPierre 34.
azpiadiera-1.1.5.1
( -kilakoa hautsi ).
Ororekin adixkide izan nahiagoz, ezenez eta batzuekilakoaren egiteko bertzeekilakoa hautsi. HU Zez 85. Gure gobernamendu nahasi tzarrarekilakoa osoki hautsia ez zuen. HU Aurp 135. Gobernamenduak eskoletxe hetsi batzu, bere eskukoak; hetan sartzera uzten baitzituen Elizaren gizon, apezak, haurrer erlisionea erakuts ziezoten; lan hau saristatzen ere baitzeien: azkenekotz, gizon heiekilakoa orobat hautsi, aitzinean bezala sartzeko zuzena begiratzen zeielarik, bainan haurrek berek galdatu arau eta bizitzekoa eman ez. JE Bur 44.
azpiadiera-1.1.5.2
Aserraldiak gero ta ugaltzenago ari ziren eta pakealdiak urritzenago. Ala ta guziz ere, erabateko autsibearra etorri baño len beste iru udaberri loratu zitzaizkien. Etxde JJ 107.
azpiadiera-1.1.6
Romper (el mar en un lugar). cf. ITSASOA(K) HAUTSI.
Begirautzu hurbilzetik bidean ikusiko duzun punta meheati, zeren punta beraren gainean itsasoak hautsten baitu. INav 113.
azpiadiera-1.1.6.1
Badire baxa gaisto batzuk, zeiñak hautsten baitute hirur lekutan eta guardia emanen diozazu hetarat ez ioateari. "Il y a de mauvaises baches, & la mer rompt en trois lieux; garde toi d'elle" . INav 120.
azpiadiera-1.1.7
"Couper. Oihala hauts ezazu hemendik, coupez la toile par ce point-ci" H.
azpiadiera-1.1.8
(En contextos menos frecs.).
Zuk ideki darokuzu / zeruko portalea, / Zuk hautsi Linboetako / presondegi tristea. EZ Noel 103. Eta ioanen tzare Puy-blancat arruta hortan iruilles barnetik ioanen tzare harik eta Arugango gastelu zaharra zeiña baita hautsia. INav 49. Ehun bat ixtape egin-eta, gelditu ziren berriz, gizonak emazteari ziolarik: Huna hementxet urrez eta zilarrez mukurru bete eltzearen gordegailua. Goazin emeki deus hautsi gabe. Baztertu zituzten laparrak eta ostoak; lurra altxatu zuten, eltzea inguruan agertu. HU Zez 58. Lorategiko edur zurijan / irarri zendun neure irudija. / Axia eldu ta egal otzez / autsitu eban gustija. "Todo lo borró" . Laux BBa 64. [Beorrak] sudur-furrundaz, buruz, ostikoz, autsi nai dute larraiña. "Quisieran destrozar la era" . Or Eus 341.
azpiadiera-1.1.9
Roturar. Cf. Iz ArOñ: "Lurra ausi, romper la tierra".
Ari emon neutsanagaz [...] etxian palta neban laboria merkiago erosiko neban, edo solo barri bat ausiko neban... fB Ic II 114.
azpiadiera-1.1.10
Cambiar (billetes, monedas), hacer cambios. " Milla pezetako ura ez hausteko erran zion (AN-5vill)" Gte Erd 9. " Mila pezetako ura ez zuen autsi nai (AN-5vill, B) [...] milla pezetakoa bein autsiz geroz, adios! (AN-5vill, B)" Ib. 191.
azpiadiera-1.2
2. (V-m ap. A ; Ht VocGr 433, VP 83r, Lar, , Aizk, Dv, H) .
(Aux. trans.). Quebrantar, infringir, faltar (a), incumplir, violar. "Il a transgressé les commendements, manamenduak hautsi ditu " Ht VocGr. "Quebrantar, violar" Lar. "Traspasar alguna ley, muga, legea ausi, mugautsi " . "Inviolado: (c) ausibagea, ausieza " Ib. "Anular un contrato o faltar a él" Aizk. "4. Enfreindre, violer" H. " Egiunea ausi, quebrantar el contrato" A. Cf. zinautsi. Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Il merezi leuke orrek, zergatika gure pribilejioren ausen [sic] dabilen. (Alsasua, 1568). ReinEusk2 107. Hire manamenduak hausten eta iragaiten dituztenak punitzen dituála. Ins A, 5r. Nork-ere beraz hautsiren baitu manamendu xipién hautarik bat. Mt 5, 19 (He, TB, Dv, Ur, Echn, SalabBN, Leon, Or, IBe (h)autsi, Ip hautse, Ker ausi; Samper traspasatu, Ol, IBk baztertu). Hura hil nahiz hagitzago zabiltzan, ez solament zeren Sabbathoa hautsi zuen, baina are zeren haren Aita Iainkoa zela erran baitzuen. Io 5, 18 (He, TB, Dv, Ol, Leon, IBk, IBe (h)autsi, Or, Ker ausi; LE lazatu). Marteren mandatariak agindu eustena ez ausaitearren, ezin ezer egin eben. Lazarraga A, 1154v. Zerren deustazun / oi ausi mandamentuak. Ib. A26, 1199r. Ni naiz bekatore guztietako handiena [...] zure manamendu sainduak hitzez gogoz eta obraz hautsi ditudana. Mat 224. Orlatan Iaungoikoaren mandamentuak autsitzen dituenak [...] eztu Iaungoikoa oneristen? Ber Doc 142v. Zeñak hautsi baitituzte Iainkoaren manuak. EZ Man I 105. On lizate bakea, legerik baliz, / ausi ezpalegie berbea barriz. EgiaK 87. Promesak hautsirik, berriz leheneko maiña gaixtoetara bihurtzea. Ax 470 (V 304). Batzuek bere lazotasunez, zeren ezpaitira giristino finak, barur eguna mengoa gabe hautsten dute. Ib. 56 (V 37). Anhitzetan ere, dakigularik, hobe lizatekeiela darabilagun usantzaren uztea eta hautstea, eztugu guztiarekin ere utzten, ez hautsten. Ib. 92 (V 62). Egiten baititutzu bertze iuramentu batzuk, deus balio eztuten gauza batzuen gaiñean, ezpaita heken hautsteaz kalterik eta ez konplitzeaz probetxurik. Ib. 257 (V 171). Ea bearrik egin daben edo okasiñoa emon daben beste bazuk iaia ausi dagien. Cap 96. Promesa edo botoa Iaungoikoari egin ezkero, kunplidu eztabenz edo ausi dabenz. Ib. 94. Bataren bertzeaganako hautsi behar ezten fideltasuna. SP Phil 394. Oraino zaurtu eta hautsi ezten kastitatea, hainitz moldez begira diteke. Ib. 253. Hau da ene [...] erresoluzione sekulan ez hautstekoa eta ez itzultzekoa. Ib. 76. Bestak hautsirik. 166. Eztetzatzula hauts zure aitzinekoek finkaturikako xedarriak, edo mugarriak. ES 97. Gauza txikian juramentua ausiaz pekatu benial egiten da. OA 149. Orai gauza handitzat daukate botuak ez haustea. Ch I 18, 5. Noiz dira eriozkoak? --[...] edo karidadea austen danean. CatBurg 39. Badakite, bada, orrelako aginteak eskatzea ta erakartea, dala goitikan bera gure fueroa haustea. Lar Fueros 227. Jonathas izan zen bakharra hautsi zuena, ez yakinean bere aitaren debekua. Lg I 269. [Deliberazione] hauk ere ahantziko eta hautsiko othe ditutzu? Brtc 253s. Legearén ta fedearén auxtea. LE Matr2 88 (v. tbn. fedea hautsi en SP Phil 344 y Gy 40). Horren gatik ez duk eskrupularik / manamendu guzien hausteko. Iraultza 14.
( s. XIX) Ezkonduen ongi nai ta amorioak leiala izan bear du gañera itz egite, begiratze, ta modu guzietan; bestela erraz autsiko du dagokan garbitasuna. AA II 570. Adan gure lenbiziko gurasoak ausi ezpalu Jaunaren agintea. AA III 568. Ez du jai egunik ausiko. Ib. 305. Eznaiteke munduaren alde itzul, nere bathaioko hitzak eta obligazioneak hautsi gabe. Dh 116. [Zorigatxez beterik] ibilli oi da jaia austen dabena. MisE 239. Ukatzen deutselako alkarri zor deutsen amodijua eta austen dabeelako alkarregaz jaon biar daben bakia. Astar II 116. Ausi ez daikezubezan iños Jangoiko andijari emoniko berbaak. JJMg BasEsc 50. Txito zurrak, justizija austeko; txito jakitunak, guzurrari egijaren etxuria emoteko. fB Ic II 169. Bein jakin ezkero Jaungoikuaren naija ta euren egin biarra, ez ausi inos ezer gaiti bere. fB Ic III 368. Zonbatetan eztügü egin boto edo promes horik? lehenik ene batheian, gero ene kofesione orotan, eta bethi hautse. UskLiB 104. Eta deitzen diogu / donatiboa, / zergatik onek ez du / autsitzen fueroa; / da erregaloa / [...] erakustekoa / errege serbitzeko / degun gogoa. It Fab 209. Legiaren leleengo zati edo artikuluba austen dabenak legez. (1850). BBatzarN 169. Akabo tratua, ordutik hautsi zen, / Hek eman erhesak aiphatu ez ziren. Gy 166. Debeku estu ura autsi naiago izan zuen, emazteari atsekaberik eman baño. Lard 4. Jaunaren esana autsi. Ib. 113. Ezkontzako leialtasuna autsi. Ib. 365. Zertako zure diszipuloek auste' 'uste zarren tradizioa? Echn Mt 15, 2 (Hual kebrantatan). Ez bekiyo izan bidezko ta lizito, ausitia gure azaldaera, epai eta erabagi au. Ur BulaAl 59 (BulaV 37 urratutea, BulaG 558 ausitzea). Pobreziaren botuaren hausteko beldurrik gabe. Laph 140. Zuen peko izanen naizen denboran, ez dut arrasta hori hautsiko. Ib. 97. Debetatzen deikü errespetü eta behar gabe Zin egitia, Zin faltsiak, Blasfemiuak, eta Botuen hautstia. CatS 45. Nork austan du mandamentu kaur? CatR 47. (Bp I 100, Cb CatV 43, CatAe 46, Legaz 30, CatLlo 46, CatBus 26 (h)austen, CatS kebrantatzen) Enperadorearekin egindako pakeak ausirik. Aran SIgn 8. [Eskualduna] libroenik utzi beharra hi, / Bizi haiz bertzek manatuz; / Hirekilako patuak hautsi / Dauzkitek hitaz trufatuz; / Estekan tinko haute ezarri / Hire fueroak khenduz. Zby RIEV 1909, 399. Jaunaren egun handia hautsi du; harrika zazue eta hil. Arb Igand 70. Eta oraino, beldur, ekhartzen bazuen bere gorphutza sobra ongi, hauts zetzan Jainkoari egin ziozkan agintzak, etzuen gehiago jaten astean bi aldiz baizik. Jnn SBi 71. Sendika, oro hautsi nahizko hoitan sei mila [errienta] baizik ez zela sarturik. [...] Bakezko gizon anitz badela errientetan oraino. HU Zez 211. Austen dituzalako isilleko gauzea ez agertuteko daukan eginbearra. Itz Azald 111.

( s. XX) Boturik hautsi denetz. CatJauf 15. Garbitasunaz itz-egittean, Ama-Birjiñaren emakumezko garbitasunaz eta osotasun iñoiz autsigabekoaz esaten dizut. Inza Azalp 56. Itzik santuenak lasaikeriz austen zittuan bat izan zan Lutero. Ib. 96. Karlos Handiak nahi zituen gure zedarriak hautsi! Ox 29. Bakaldunaren agindduba eurok gura barik ausi dabelako. Otx 51. Ainbestetaraño dala guri-gozoa gere maitetasuna, beldur baigenduke maitearen pakea urre-tintin zakarrez autsia! Ldi IL 107. Egundaño eztut zure agindurik autsi. Ir YKBiz 302. Zure ikasleak zergatik austen dituzte zarragokoen esanak? Ib. 223. Bere emaztegaia aurdun ikusirik, arek ezkon-itza autsi ote zion kezketan zegoen. Ib. 18n. Yaia autsi gabe. Ib. 314. Langilleai zor yaken beste ez emonaz, gizarteko zuzena ausi ta zapaltzen zan. Eguzk GizAuz 159. Politika edo gizarte arazoak eraginda legea ausi zutelako. EAEg 20-3-1937, 1325. Baña, ala dunaren eskubidea, iñola ere, ezin diteke ausi. Zait Sof 185. Agindua ausi dedalako. Ib. 163. Gaurko egunean neurriak ausita dabiltz asko. MAtx Gazt 31. Juramentu guztiak ausirik, ziur, saldu nabena! Etxba Ibilt 487. Kondiziñua genduan geixago alkar ez ikustia gure sekretua bein austera ezkero. Ib. 487. Eiñ genduan tratua austiagaz ekarri detsut eriotza tristia! Etxba Ibilt 489. Ez dut teatro-gaiak aipatzeko ohiturarik, teatrora joateko ere gutxi. Ohitura hori behingoz haustea ez da horratik pekatu larria izango. MEIG I 192.

v. tbn. Harb 238. El 83. Oe 98. Lg I 345. CatLan 82. CatLuz 25. Elsb Fram 91. Arb Igand 179. KIkV 77 (auste-). KIkG 63 (auste-). Iraz 32. Zerb IxtS 61. Ausi: Mg CC 179. Añ CatAN 39. ForuAG 249. ArgiDL 33. Hautse: Tt Onsa 154. Bp I 114. UskLiB 8.
azpiadiera-1.2.1
Moroek aldiz gure fedea / nahi zaukuten ebatsi; / Bertzer bezala, heier zer ziren / arbasoek erakutsi: / Bere zituzten lur-eremuak / izan gatik ere hertsi, / Erdaldun batek etzuela, ez, / hango mugetarik hautsi! Ox 161.
azpiadiera-1.2.2
Anular. "Annuler, erospena haustea, annuler un achat" H.
Heien ororen borondatiareki sentenziak eta kondemnazioniak oro hautse eta kasa. Etchart 5.1r. Egüzaitak egin zereitan ordeñiaren haustia. '[Il] avait annulé le testament' . Etch 236.
azpiadiera-1.2.3
Abandonar (una costumbre, afición...).
Ezagutzen baduzu, konparazioñera, zenbait gauzari sobra yosia izanez, koleran sartzen zarela, [...] hauts azu amodio hori, eta izanen zare bethi sosegu perfet batean. He Gudu 107. Behar tugula hautsi gure aztura edo kostuma txarrak eta behar garela konbertitu. Jnn SBi 17.
azpiadiera-1.3
3. (V, G, L, AN, BN-baig, Sal, S, R; Lar, Dv, H), ausitu (V-ger-arr-oroz; Añ) Ref.: A (ausi, ausitu, autsi) .
(Trans. e intrans.). Minar, debilitar(se) (la(s) fuerza(s), la salud, energía ...), quebrantar (el ánimo, la voluntad...); atenuar(se), suavizar(se), ceder, disminuir (el dolor, sufrimiento, sentimiento...); templar(se) (referido a un estado de ánimo o a la temperatura); vencer (la vergüenza, el miedo...). "Quebrantar el agua caliente, genio, etc." . "6. briser, en parlant [...] des forces. Sukharrak alderdiak, indarrak hausten ohi ditu, la fièvre brise les membres et les forces. [...] 9. abattre, en parlant de courage, de résolution: gogoa haustea. 10. s'amoindrir, cesser en partie, en parlant de l'inclémence de l'air, de la douleur, etc. Beroa, hotza hausten hasi da, le chaud, le froid a commencé à diminuer. Oinhazeak hausten zaizka aphur bat, ses souffrances cèdent un peu" H. Cf. hotzautsi.
Bataillatu izan da ifernuetako puisanzaren kontra, hura hauts eta desegin lezanzát. Ins C, 5r. Prestutasun ezagunak hauts dezan inbidia, / eta ahoko hitz batek ixill hitzkin mihia. EZ Man II 128. Errepuesta emeak, eztiak eta berak, ematzen, eztitzen, beratzen eta hausten du mendekatzeko desira. Ax 293 (V 195). Ikas zuren borondatearen hautsten eta bertzerenaren egiten gauza guzietan. SP Imit III 13, 2 (Ch ikhas azu zure nahi guziei ukho egiten). Hainitzetan, gure kolera bueltaka hautsi nahi dugunean, geurok asaldu geiago pitzten dugu gure bihotzean kolerak egin zuen baino. SP Phil 234 (He 236 gure kolera buthoiki zebatu nahiz). Deusek ere eztu artilleria aurtikiaren indarra hautsten, ardi illeak egiten duen bezain errazki. Ib. 231 (He 233 tiro baten kolpea hausten). Sekulan hautsi nahi eztudan desira, gogoa eta borondatea hartzen dut haren serbitzatzeko. Ib. 75 (He 77 hartzen dut ziñez borondate eta deliberazione sekulan ganbiatu nahi ez dudan bat). Bañan asko tugu munduan / gure nigarren bi xorta; / hautsiko dute ifernuko / khar handiaren tromenta. 164. Bear da asko ta akotan autsi bere gogoa Jaunarena egiteko. Mb JBDev 335. Baña nik egin dudanarekin, urratu-ausiak gelditzen dira deabru gaiztoaren indarrak. Mb IArg I 324. Zure barrengo libertade geiegi ta eragabeko lasaitasun ori autsi ta ukatzea zuk bear dezu. Cb Eg III 389. Gauza txikietan ere bere borondatea autsitzen zion ta Jainkoarena egitera saiatzen zuen. Ib. 364. Ez dakutsu nola ni sendoago naizan aize guziak baño? Emen ausitzen dira beren aserreak, niri zaburik eragin gabe. VMg 80. Eranzuera suabe batek besteren kolera autsiko du, emendatuko du, sosegatuko du. Gco II 54. Baña nola aziaz eta egunetik egunera erazekiaz zijoan, ausi zuen aurreneko lotsa piska ura, agertu zion batek besteari bere gogo lizuna. AA III 332. Erregelaz orotan bidatzen dena, ohitzen da bere nahia hausten, eta hori ezin erran bezain phondu premiatsu bat da bizitze izpiritualekotzat. Dh 45. Horrela nahi duzu hautsi debruari bekhatuak gizonaren gainean eman zioen nausitasuna. Dv LEd 13s. Zure sakrifizioak [...] hautsi zure Aitaren hasarredura. Ib. 146. Basauntz leialaren lurruña toki artako otz gogorra austeko, ezer gutxi zan. Arr GB 68. Ezarian lotsa austen abiatu, eta geroenean añ lotsagabetu zan non [...]. Ib. 16. Ez othe da amodio bat, bat bederen, deusek hausten eta kordokatzen ez duena? Lap 48 (V 26). Herrietako buruzagi onek berek dituztea ikusten beren ahal eta borondate on guzia politikero nahasi batzuek hausten? HU Zez 206. Eztugu bero handi-handirik, itsasoko aireak hausten daukulakotz. Prop 1903, 267. Artu eban arnasea bere amorrua zerbait ausittu eittean. Echta Jos 197. Illargiak bere argi guztia eguzkitik artzen dau: pizka bat ausituta bai. Eguzk LorIl 134 (ap. DRA). Alzeiruaren argi gaixtoak nundik-nahi baitu hautsi eta histu, [gandeler] zangoa osoki urrea izaitetik jauz zitaken iguzki-sista beroa. Bainan, ezti bada ezti, ez da bihotzerakorrago baizik. JE Ber 63 (ref. a unos candelabros hechos de acero con incustraciones de filamentos de oro). [Abadalek] Ortega-Gasseten eta Sanchez-Romanen asmakizunak poliki-poliki autsi ditu, Españako Lege Nagusia eskuan artu-utsarekin. Ldi IL 25s. Begiak igurtzi naia, ezpaiñetan arrausi, / gorputzaren ezaldia iñolaz ezin ausi. "Imposible quebrar el desmayo del cuero" . Or Poem 541. Urbiltzen zaizkizu autsiz bildurra. "Deponiendo el miedo" . Ib. 519. [Aldiaren] almena ausiko dunik ezta jaio ta ez jaioko. Etxde AlosT 20. Bait dugu hautsiko / gure herriko gazteen artean haien nagusigoa. Mde Pr 287. Bere bihotzeko egarria haurraren odol berriaz hautsi arterainokoan. Mde HaurB 100. Eta arritasuna zerbait ausitu yakanean, erantzun bere bai, saltzailleari. Erkiag BatB 175. Txorrotzaille bategaz tope-egin dau. Ibiltaldia joera bardiñean dabe, oraingoz. [...] Alkarregaz doaz, bakartadea austeko. Ib. 112. Eta onek bildurra ausirik, atara zetsan zer ixilleko aututan ziarduan. Etxba Ibilt 463.
azpiadiera-1.3.1
Arpegiko berotasuna zerbait ibitzenago ta ausitzenago yoiakon. Erkiag Arran 106.
azpiadiera-1.3.2
(G-azp, AN-gip, L; H) Ref.: A; Gte Erd 110; ZestErret .
Vencer, debilitar, extenuar (a uno la enfermedad, la edad, el trabajo, el sueño...); vencer, derrotar (al enemigo, al contrincante). "Casser, en parlant de l'âge, de l'infirmité. Azken eritasun hunek osoki hautsi du, cette dernière maladie l'a tout à fait cassé" H. " Denak hautsi tik egungo predikariak. El predicador de hoy ha vencido a todos" A. " Kontrarioen ejertzitoa autsi zuen (AN-gip)" Gte Erd 110. " Horrek ingurukuak hautsikottu! " ZestErret ("gaindituko dituela adierazteko"). " Hautista geldittu, hauts eginda gelditu. Gaur dana hautsita geldittu nauk " Ib.
Hil baitzezaten [Thadeus], eta hari behatu izan zaizkan guziak hautsi izan dirade eta ezdeus bilhatu. "Ont été rompus" . Act 5, 36 (He, TB, Dv barraiatuak). Bideak aski traballaturik eta hautsirik. "Harto, cansado y molido del camino" . Volt 199. Haren gañean duk / heure xigorraz manatuko, / eta errebel direnak, / hain erraxki hautsiko, / nola thellaginak baitu / hautsten bere elzea, / iduritzen zaionean / eztela ungi errea. EZ Eliç 178. Azkenean enplegatzen da errege bera, eta hark berehala hausten zaitu, beratzen zaitu, etzatzaitza ezetz erraitera ausarzen. Ax 324 (V 214). Semea, ene ganik hartu ditutzun trabailluek etzaitzatela hauts. SP Imit III 47, 1 (Ch etzaitezela unha [...] lan gaitz eta penagarritan). Hautsi tutzu gure etsaiak, / Jesus gerlari noblea. 95. Samsonek hautsi eta porrokatu zituen guziak. Lg I 233. Egi al dek Fermiñi esan diokala / bertsoetan iñork i austen ez auala? Bil 121. Birtutearen indarra zeukan enemigoak austeko. Xe 337. Juan Joseren famak / ez daude juanak, / zer abillidadia / austen duanak! AzpPr 107. Bazituen orduan hiruetan hogoi-ta zenbeit urthe; bainan hala-ere, etzen ezindua edo hautsia adina, ez eritasune [sic, por eritasunez?] . Jnn SBi 49. Anitz zahartua iduri omen zuen; eta berrikitan Lourden ikusi zuen eskualdun jaun batek erran ere badauku kasik ezin ezagutuzko heineraino hautsia kausitu zuela. HU Aurp 69. Munduba onetan granuja batzuk / len e badira izanak, / baño zuk ausi dituzula uste't / oraindañokuak danak. EusJok 102. Bigarren aldiz jokatu eta / nai zuen irabaztia, / kostako zaio Juan Manuel / piska batian austia. Ib. 162. Baño Paulino Uzkudun oraindik / ez dute askotan ausi, / oain orregatik dago Europako / bozeadoren nagusi. EusJok II 148. Arren eskatzen dizut [...] etsaiaren ekiñaldi guztiak autsirik, Zurekin bat beti izatea. ArgiDL 48. Emen daukagu jendea, erdiak armarik gabe, ta armakin diranak ere eztute tiro-gairik. Santa Kruzen laguntzarekin autsi genezake beltza. Or SCruz 111. Bosteun seme goaz Provenzatik. / Inglesa atzemateko / irrika aundia giñun; / ez gara etxerako / ingelesa autsi arte. Or Mi 8. Au jazo baño len, etsai ori / ausi daigun, ta bakia. Enb 46 (54 autsi). Asteasun etzeok galtzak jazte'itunik / opizio onetan autsiko naunik. Tx B III 25. Oju eta irrintzi, / iñork ezetz autsi, / orrek nai du bizi / guziyen nagusi. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 141 (ref. a un bersolari) ). Logurak autsi arte / ez dut ixildu nai. 'Mientras el sueño no me rinda' . Ldi BB 8. Udazkenak aulagotzen dit atsa, / orbelak ozenagotzen oin-otsa, / aldapak larriagotzen biotza. / Leenetan ez bezin autsia natza. Ib. 128. Orren begira zegon Uitziarra, aldiz, / bera autsi dezakenik ez dagola iduriz. "Creyendo que nadie podría vencerles" . Or Eus 147. Urduri zan orduko, Sukuntza mâiean, / bertsotan etorria erakus-naiean. / Ez du gaiñez egin nai lên autsiarekin. "No quiere abusar de la victoria con aquel a quien venció" . Ib. 370. Bildots otzanak autsiko ditu / eun milla alako balira. "El manso cordero los derrotará" . Ib. 258. Etzan inguru arietako mutil gazteen artean aren ukondorañokorik. Nai izan ezkero, erraz ausiko zitukean arek danak edozertan. TAg Uzt 115. Tentaziñuak austeko zu be neu legez etzara gauza. BEnb NereA 165. Indarra dauka kupira gabe, eta aizkora errez jaso, / Kanaerdiko zortzitan ortxe / autsi digu Yurrebaso. Basarri 79. Zu austekorik ez dala iñon ez garbiz ta ez politez. Ib. 158. Edozoin libro izaiten baita / nahi bada presentatu, / batzuk bertzeak hautsi beharrez / bi lixta ginen muntatu. Mattin 65. Gizon bat urrikiz hautsia, kofesatzen ari da. Larz Senper 10. Zernai apustutarako ere / ez dago jende makala, / ez det esango iñork ausitzen / ez duanikan badala. Uzt Sas 230. Berak sasoia zedukanian / pelotan autsitzen gaitza. Ib. 326. An bildu zan jende-pilla, / nere eritziz izango ziran / gutxienekoz lau milla, / berdintzen ere lanak dira ta / autsitzia oso zailla. Ib. 270. Gaur gazte onek autsi banindu / ura izango zan marka. Uzt LEG II 87. Burrukak ekarren ekarri be deslai, ausia. Onaind STeresa 39.
azpiadiera-1.3.2.1
Erakuts dazu zer bothere, / zer esku duzun lurrean; / Hautskitzu Japon eta China, / honda muruak urean. 195.
azpiadiera-1.3.2.2
(BN-baig ap. A ; Dv, H) .
(Aux. intrans.). Extenuarse; debilitarse (por la edad, enfermedad...). " Gizon hori goizik hautsia da , cet homme est cassé de bonne heure" Dv. "En parlant de diminution de forces, de santé que caussent l'âge et les infirmités. Gizon hori goizik hautsia da, cet homme est cassé de bonne heure" H. "(BN-baig), debilitarse mucho (un fuerte)" A.
Manamenduen konplitzeko eta begiratzeko eztugu nekhatu behar, ez behintzat hautsteko bezanbat. Ax 516 (V 332). Lanean hausten dire egun gustiez eta hilzen. 30. Sarak ixilik irri-egin zuen, zioelarik: Zahartu naizen ondoan eta ene jauna ere hautsi, atseginari biderik emanen diot? Dv Gen 18, 12 (Ur ni atsotu eta nere Jauna aguretuta, atsegiñez gozatuko al naiz?). Albista triste hura artu zutenez geroz biziro zartu eta autsi ziran. Arr GB 128. Austen gera lanian ta, arto kaxkarrak dabiltzanian ere irauten degunian, ez gera illtzen samurrak. Sor Bar 101. Anitz zahartua iduri omen zuen [...]; eskualdun jaun batek erran ere badauku kasik ezin ezagutuzko heineraino hautsia kausitu zuela. HU Aurp 69.
azpiadiera-1.3.2.3
Berez ez da iñarrosia, adierazteko bat ez dela arroa edo buruzuta, baizik eta autsia edo moldegabea ibiltzeko. FIr 160.
azpiadiera-1.3.3
" Bere hartarik ez du hautsi nahi, il ne veut pas céder de son opinion, de sa prétention, etc. Lehenbiziko galdetik ez du deusere hautsi, il n'a rien à rabattre de sa première demande" Dv.
azpiadiera-1.3.4
Eliminar, superar (trabas, impedimentos...).
Kontrara alxatzen diren idortasunak eta kontrestak borxaturik eta hautsirik. SP Phil 492. Kantabria altxatu, ez nahi nausirik; / Munduaren ikharan ilkhi etxetarik, / Traba guziak hautsi, zorroztu ezpatak, / Ehorzteko uztarri etzuena aitak. Hb Esk 31. Zuzen joko dut zure bideari; eta Jauna, ikusten duzunean nere gogo hazkarra, fida naiz zerorrek hautsiren dituzula, nere aintzinean, traba gaitzegiak. Dv LEd 239. Bainan ikusi zuen laster Jainko Jaunak berak hautsi ziozkala zeruko bidean kurritzetik gibela zezaketen traba guziak. Jnn SBi 78. Traba guziak hautsiz, borthak bortxatuz. Elsb Fram 97. Traba ta esi guztiak ausi ta urratuaz. Ag G 157. Ez ote dago gure arteko / eragozpenak austerik? / Ezta komeni bakoitzak / bere seta txarrari eusterik. Basarri 2.
azpiadiera-1.3.5
--Kanpae otsa dozu barriz. Atsuari daruake Abadia. Ilten bada juan zan nire kerellia. [...] --Jangoikuaren zigorrak jarraituko deutsu, gizonena austen badozu bere. Mg PAb 81.
azpiadiera-1.3.6
(Ref. al tiempo atmosférico). " Eguraldia hautsi du (AN-gip), behin San Josez gero asko hausten du negua (G-azp), hotza asko hautsi du " Gte Erd 86. " Egualdia autsi du (= ostarteak ba direla) (AN-gip)" Ib. 310.
azpiadiera-1.4
4. (S ap. A ; Urt I 41, Dv, H) Interrumpir, cortar (una conversación, discurso, discusión, amistad, camino, sueño ...); romper (el silencio). "Abrumpere oratione, solasa haustéa" Urt I 40. "Abrupta quiete, sosegua hautsi eta phuskatu" Ib. 41. "Interrompre, rompre le cours de" H, que cita EZ Man. "Zure elea hausten dit (S), interrumpo su conversación de V" A. v. BIDEA HAUTSI.
Aingeruak hautsten dio Etsaiari solasa / eta honela egiten arimari perpausa. EZ Man I 52. [Herioak] entrepresak hautsten. Ib. 45, tí. Zeure bisita hautsirik, Nafarroako hirur estatuak bildurik, ioan zinen Gorthera. Ax 8, V 4. Iainkoak [...] zure bizitze gaiztoaren korsua hautsi [du] . SP Phil 507 (He 514 zure abiadura gaxtoa arrastatu baitu denbora batean). Promes egizu [...] eztuzula nihola ere hargatik hartu duzun bidea hautsi nahi, ez eta zure burua utzi hotztera. Ib. 511. Oraiño ez nazazula deit zuregana, eta ez dezazula hauts ene bizia bere egunen erdian. 49. Indar xoilez egin dituk legeak, / zuzenari bideak hautsirik. Iraultza 14. Eta hori zertarako? / Ahalik eta goizenik / Belhar berdez kargaturik / Merkatura partitzeko. / Pardi! zer inportantzia / hautsteko nik lo eztia! Gy 59. Aita-semeen arteko adiskidetasunak betiko autsiak zirala. Lard 198. Ile-izar ederrak hasi nahi du errapetik, eta hautsi gabe heldu buztan-azpira. Dv Lab 247. Potikarioak, besoa inharrosiz, berehala hautsi zakon hoin gurbilki abiatua zuen hitzaldia. JE Bur 100. "Jaungoikoaren zigorra dabil emen" esanez, autsi zuen isilaldia. A Ardi 84. Eta hunen hitzetik zuen eztabada hautsi. JE Ber 48. Alako batean, orratik, autsi zuan bere mututasuna. Egan 1956 (2), 5. Heien hitz bakarrek, noizteinka, hausten zuten hango ixiltasuna. JEtchep 103. [Platonek] behin solasa xehekiegi heda, gero pikorka laburt, eta uste gabetarik bet-betan hauts. Lf ( in Zait Plat XIII ). Ixiltasun ori austeko garaia etorri dek. TxGarm BordaB 90. Tejero ta lagunak / Kongresoan frenten, / eskun pistolarekin / autsi edo eten. Insausti 218. Ixilune luze hau Frantziako Erreboluzio handiak hautsi zuen. MEIG I 251.
azpiadiera-1.4.1
" Autsi zak behin (AN-gip)" Gte Erd 3 (junto a goazen harira, utzi berriketari eta segi lengoari, bueltaka ez ibili, etc. de otras zonas).
azpiadiera-1.5
5. "Abemolar, quebrar dulcemente el sonido o la voz, otsa edo soñua gozatzea, gozoro ta emeki ta leuntxo austea " Lar.
azpiadiera-1.6
6. Decidir(se). " Zuk autsi, gu ara jon (ed)o zu onara etorri (AN-gip)" Gte Erd 30. Cf. HAUTSI-OSO (b) .
Kintzetik kintzera ahulduz doazi gure mutikoak, eremu gutiago du hartzen pilotaren harat-hunatak. [...]. Zer egin: hartan gelditu eta etxerat joan, zoin bere eskualde; ala jo aitzina? Gudukariek "aitzina" diote, gerlak alabainan norapeit hautsi behar baitu. JE Bur 30.
azpiadiera-1.7
7. "(Vc), romper (a hablar)" A.
Neronek autsi nuen iztun-esetsia: --Gizonak: lengusuari len-bai-len erantzun nai nioke. A Ardi 35. Aldi batean itzik gabe egon ziran [...]. Azkenean amak autsi zuan: --Umea, dana dala esan zazu. JAIraz Bizia 110s. Bañan bera, aurpegira begira-begira, itzik austeke, begira-begira... Egan 1956 (2), 5.
azpiadiera-1.8
8. (V ap. A ).
Articular (los huesos).
Belauna ezin ausi dau. (V-ger) "No puede hacer juego con la rodilla" . A EY III 307.
azpiadiera-1.9
9. "(V, G), arrancar transversalmente una piedra" A. "Encorvar, oblicuar un objeto (alambre, hierro...), una línea o la dirección de un móvil. Ausi geio! Tuerce más!, le ordena muchas veces al chófer el ayudante que le guía en la maniobra" Gketx Loiola. v. HAUTSIAN.
sense-2
II . (Part. en función de adj.).
azpiadiera-2.1
1. (Urt I 41, H) Roto, partido. "Abruptum corpus, gorputz hautsia, porroskatua, xehátua" Urt I 42. "Abruptus sermo, solas hautsia, phuskatua, zathikatua" Ib. 42. "Cassé, brisé, rompu, coupé, déchiré" H. "En parlant de vagues" Ib. (que cita a EZ). Cf. MUGA HAUTSIETAN.
Adar hautsia. EZ Man I 28. Uhin hautsiek ondora egotzirik barkhea. EZ Man II 148. Litleseren trebesean 76 brasetan kausituko duzu harze xuriak xeheak, zenbait hautsi eta gero sartuko zare harea larrian. "Les aucunes rompues" INav 48. Etxe hautsi baten aitziñean. "Devant une maison rompue" . Ib. 94. Establi hautsi bat zen, / establi ttipia, / surik, atherik gabe / lekhu idekia. 69. Barberu baga osatu xataz neure azur ausiak. Acto 296. Gurdi kotxetik erori ta ezur ausiekin arkitu zuen lurrean bere burua. Mb IArg I 302. Azur ausija, nok osatu? Mg PAb 77. Tella ausia ifinteban an. LoraS 20. Amau biar ditugu [...] geure osasuna, sendua edo makala, geure gorputzaren zatijak, osuak edo ausijak. fB Ic I 79. Ontzi erdi-autsiari egin-alean lagunduaz, Maltako kostara alderatu ziran. Lard 528. Phezoin-askak hustea eta phezoi hautsiak altxatzea. Dv Lab 203. Matrimonio autsia. Xe 277. Ontzi ausia urpera legez natorrenean. AB AmaE 177. Bigarren puzkadeak / Otaion sortua / erremu ausiz bete al-dau / Castroko portua. Azc PB 229. Jenderik ere egoten etzen heia txar eta hautsi batean. Jnn SBi 11. Txalupea biurria egitten egoanean [...] ikaragarrizko olatu ausi gangardun batek, ondatu eban. Echta Jos 252. Katillu ausiak, burni zatiak, piper potoak. Ag G 55. 36 urtera eldu ez zan gizon gaste osasun makal bat, laztasun larregiz ausiago bat. Belaus Andoni 18. Amaika ezur autsi konpondutakua. Tx B 161. Yaiki biotz autsia, pozezko yaia baituk gaurkoa! Ldi BB 54. Arresi gorri, zubi ausi. "Puentes rotos" . Laux AB 100. Ontzi-tantai autsiak. Or Mi 9. Kristal hautsiaren hotsak erakarririk. Mde HaurB 84. Egurrezko gurutze hautsi bat, gaineko adarraz gabetua. Zerb Azk 94. Hezur hautsien antolatzen ere ba omen zakien. Ib. 87. Atx-kastilloko arri ausien azpien eukiten ei-eudiezan euren batzarrak. Akes Ipiñ 31. Kristal ausien kliskadea. Erkiag Arran 153. Amesak, naiak, biotz ausiak. Gand Elorri 163. Abar urratu ta ausiak. Ib. 38. Adar ausiaren punta zorrotz zozpalduna. Erkiag BatB 96. Aga ausia kirrinka. Gazt MusIx 137. Labaiña hautsia. Osk Kurl 103. Teilla autsiak ordezko berria eskatzen du. EZBB II 114. Bere zelata autsia alik-ongiena konpondu ondorean. Berron Kijote 88. Agian ongarria izango bait da ezur autsientzat, zaurientzat dan bezelaxe. Ib. 165. Naiz autsiak eduki / lepoko bazterrak. Zendoia 34. Golpe edo zain-tiratu edo ezur autsiak zauriarekin badira. Ostolaiz 42.
azpiadiera-2.1.1
(Lar).
(Terreno) quebrado, abrupto. "Montañoso, menditsua, mendiz betea, autsia " Lar.
Eta goardia egizu baxa bat baita puntan leihor hautsi batzuben trebesean. INav 4. [Gipuzkoa] den bezin menditsu ta ausia izan-da, bear bezela zuaitzez jantzia ote daukazu? Munita 145. Ain menditsua ta ausia dan Españiako lurren erdiak. Ib. 145.
azpiadiera-2.2
2. " Autsia (R), labicorto, lo mismo hablando de personas que de jarras" A. cf. Aq 1347: "cacharro, txarro akaztua, [...] españ ausia".
sense-3
III. (Sust.).
azpiadiera-3.1
1. (Lar), ausi (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg ).
Rotura. "Quiebra, hendedura, autsia " Lar. " Ausixa, rotura, pecado, crimen" Etxba Eib. "Rotura, quebradura (de un hueso). Radiografixan garbi azaltze i da ausixa. Sin. apurtu" Elexp Berg.
Autsia gatik autsia, begia gatik begia, ortza gatik ortza biurtuko du. Ur Lev 24, 20 (Dv hauskura, Bibl haustura). Eskerreko biatzak zapaldu eustazan. [...] --Baña ausi-aterarik eztozu izango? --Ez ba, zapaldua bakarrik. Ag Kr 103. Oso ikaratu zan autsiaren burrunbarekin. Anab Usauri 127. Mandazaiak zatua saltzean, izango du autsia aurrean edo atzean. EZBB II 55. Emaztiari, haurreri, zait / heben gogua ützültzen; / Ene hiltziak bihotzian / hautsirik ezar ez dezen. Casve SGrazi 156.
azpiadiera-3.2
2. ausi (V-m ap. A), auxi (Bera). "Cambios de una moneda. Ogerleko baten ausiak, cambios de un duro" A. "Auxi: [...] Cambios de moneda. Ogerleko baten auxiak. [...]. Laka, ia onen auxirik daukazun" Bera.
Onetan, ogerlekua atzamarretan ebala urreratu ta neskatxa batek eseutsan: --Laka, ia onen ausirik daukezun? Ezale 1898, 332b.
azpiadiera-3.3
3. Arranque transversal de la piedra en las pruebas de arrastre. v. HAUTSIAN.
Lanien asirikan / eskoien aldera, / bigarrengo ausian / untzeko sarria. 'Bigarrengo tirakadan iltzea gelditu gabe egin' . EusJok II 113.
azpisarrera-1
HAUSTEAR. A punto de romperse. "Kadera hauster da (BN-arb)" Gte Erd 265 (junto a ia lertuan dago, ürhentü abantxü zen etc, de otras zonas).
Ikusten ditut [mutillak] elkar austear / alde dutela bi kana. "Queriendo despegarse con una ventaja de dos canas" . Or Eus 232 (ref. a dos corredores en una carrera a pie).
azpisarrera-2
HAUTSIA EMAN. "Cuartear. Ausia emon; litm.: dar cortada (V-arr)" A EY III 269.
azpisarrera-3
HAUTSIAN, HAUTSIETAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (ausian V-m-gip). Ref. A; Elexp Berg. "Ausian (V-m-gip), transversalmente, a bolina. Ausian atara (V), arrancar oblicuamente una piedra, en las pruebas o apuestas" A. "Ausixan mobidu, etara. Mover un objeto pesado empujándolo ahora por un lado, ahora por otro. Probarri ori ia lauron artian, ausixan trabatik kentzen doun. / Ausixan etara giñuan armaixo zarra ganbaratik" Elexp Berg.
Sartu dire goizian / banango idiok, / egin ditue arek / al dituen markok; / gure izen dabe artu / arri ori sarran (segidan), / indar gitxi dauke ta / beti ausietan. EusJok II 117.
azpisarrerakoSense-3.2
b) "Ausian (V-ple-m), ausietara (V-arr-gip-oroz), por subterfugios, por socarronería" A. c) v. JO ETA HAUTSIAN (s.v. jo).
azpisarrera-4
HAUTSI-HAUTSI EGIN. Moler (a palos).
Gizon basto ardantegi-zale batek emazte langille, maratza, berakatz-atala makillaka ausi ausi egiten dabela. A BGuzur 152.
azpisarrera-5
HAUTSI EDO ETEN (Trabajar, etc.) hasta reventar.
Moro oiek eztakit / zer pentsatzen duten, / kostako zaie gerr'au / españolai jaten, / danok asiko gera / autsi edo eten, / ikaratzen geranik / esan eztezaten. Imaz Auspoa 24, 29. Amaika sagastipe ta aldapa gaizto ta nekoso laiatuak gaituk. Bost zoiean, autsi edo eten, asten giñanean gu, bazterrak laster gorritzen genizkin. Ataño TxanKan 202.
azpisarrera-6
HAUTSI EDO GALDU. "Ausi edo galdu, decidir (litm. romper o rasgar). Hacer o reventar" Iz ArOñ.
azpisarrera-7
HAUTSIETAN. v. HAUTSIAN.
azpisarrera-8
HAUTSIETARA. "Ausietara (V-arr-gip-oroz), por subterfugios, por socarronería" A s.v. ausian.
azpisarrera-9
HAUTSI-EZIN. Irrompible, inquebrantable. v. infra EZIN HAUTSIZKO.
Ustel-ezin, autsi-ezin, alda-ezin Ua --nik naiago bainun ustelgarri, auskor eta aldakor dana baiño--. Or Aitork 154. Gizartearen erroak --familiak, alegia-- nondik du bere sendotasuna, senar-emazteen elkartze autsi-ezin ortatik ezpada? Vill Jaink 161. Lokarria autsi-eziña dela jakitea, jakite ori berori da lokarririk sendoena. Ib. 160.
azpisarrerakoSense-9.1
( hautsi-ezineko ).
Lokarri sendo ta autsi-eziñekoak ditu nunbait gure izateak Arekin. Vill Jaink 24. Bere batasun pixuan, hausi ezineko enbor bilakatzen da. MEIG IX 129.
azpisarrera-10
HAUTSI-KONPONDU. Ruptura y arreglo.
Elkarren lehian ari dira ingelesak, zubi-gintzan batzuek eta zubia desegin beharrean besteak. Lehen ere asko saiatu izan dira gerrako --eta politikako-- hautsi-konpondu eta josi-urratuen itsumena adierazten. MEIG I 187.
azpisarrera-11
HAUTSI-LARDASKA. Estropicio.
Burni bidean autsi-lardaska bat egin, 101garren trena geldierazi. Or SCruz 52.
azpisarrera-12
HAUTSI-MAUTSI (L, BN ap. A; Dv, H), HAUTSE-MAUTSE (S ap. A). Trato, arreglo, compromiso. "Accommodement, compromis, transaction; cotte mal taillée" Dv. "Marché fait en cédant de part et d'autre de ses prétentions: Hautsi-mautsi bat egitea, faire un marché en telles conditions" H. "Compromiso, transacción, arreglo" A. "Autsi-mautsi egin, acomodo, transaccion o convenio (L, BN)" Zait Sof II 148.
Tropetako aitzindari zaharrenekin jausten da Frantsesetarat, Frantsesekin hautsi-mautsi baten egiteko [...]. Nahi du ikhusi Frantsesek zer kondizionetan eskainiko duten bakea. Laph 10. Munduak Erromari zer dio galdetzen? / Egi eta gezurra han bake ditezen. / Horra beraz mundua zertaratu haizen... / egiarik ez nahi hautsiz-mautsiz baizen! Zby RIEV 1908, 604. Beti bakearen gatik egitera zagon hautsi-mautsiek, ez adinak [...], deusek ez du gibelatu etsaia, haren azken egunak nahigabez eta kirestasunez pozoindatzetik. HU Aurp 122. Saraizuko ibarrak edo haranak, bai eta Aezkoakoak ere urte guziz egiten dituzte antolomendu eta hautsi-mautsiak Baxenabarrekoekin, heien eta hemengoen alapidetan azinden bazkatzeko. Zub 55. Ahetzek eta Saraitzukoek / Baxenabarrekoekin / artzai-arteko autsi-mautsiak / urtero ditute berdin. Or Eus 209. Deabruarekin borrokan berriz hasteko den mendreneko gogorik ez zuten gehiago. Nork jakin, hautsi-mautsi bat ez ote zuten hobeko? Lf Murtuts 18. Deabruarekin borrokan berriz hasteko den mendreneko gogorik ez zuten gehiago. Nork jakin, hautsi-mautsi bat ez ote zuten hobeko? Lf CEEN 1973, 123. Egin ziren hautsi mautsiekin, denen onetan izan dadila. Larre ArtzainE 288. En DFrec hay dos ejs., septentrionales.
azpisarrera-13
HAUTSI-MAUTSIKA.
azpisarrerakoSense-13.1
a) "Par interruptions, intervalles fréquents. Hautsi-mautsika lo egitea, dormir d'un sommeil souvent interrompu" H.
azpisarrerakoSense-13.2
b) Por compromiso, por convención.
Zonbait oren lo egin behar da? Zortzi oren erraiten da. Bainan hor izari bat dugu hautsi-mautsika egina eta ez baitezpada bakotxari doakona. Herr 30-7-1959.
azpisarrera-14
HAUTSI MAUTSIKAN ARI. Haciendo tratos.
Haren bizi guzia daukala bide xuxenari erdiz erdi, arimen etsaiarekin hautsi-mautsikan ari gabe. HU Aurp 115.
azpisarrera-15
HAUTSI-NAHASTU. "Ausínaastu, revolver una cosa rompiéndola a la vez" Iz ArOñ.
azpisarrera-16
HAUTSI-OSO.
azpisarrerakoSense-16.1
a) Contratiempo.
Lenengo bi urteetan pakean egon baziran ere, beste bostetan autsi-oso andiak izan zituzten. Lard 186. Jakobek bere alabaren autsi-oso negargarria jakin zuen. Ib. 45 (se refiere a la pérdida de la virginidad de su hija). Elizako Erreinu, beti iraungo duena eta gañerako guzien gora-beerak eta autsi-osoak ikusiko dituena. Ib. 307. Guk orañ autsi-oso bat galerazitzeko modua egiten baldin badegu, zer etorriko zaguk? Gauz on onek goiz edo berandu bere frutuak emango zizkiguk. Arr GB 39. Jaungoikoak ondo eraman eta ezbear eta autsi-oso gabe nere besoetara zakaizkiela. Ib. 125.
azpiadiera-1.1
"Ausi-osoak (V, G), las alternativas o vaivenes de la fortuna" A.
azpisarrerakoSense-16.2
b) Discrepancia, enfrentamiento.
Erromarrak ikusirik Juduak etzietela nai luketean bezain sotilltasun andia erakusten aien mendean bizitzeko, eta lenagoko urteetan elkarrekin izandako autsi-osoakgatik, artu zuten osotoro eskuetaratzeko asmoa. Lard 538. Biurtzen ziran etxera, / beren arteko autsi-osoak / itzemanez konpontzera. " A arreglar sus diferencias" . Or Eus 204.
azpisarrerakoSense-16.3
c) "Resolución. Ausi-osorik eztu gizon orrek, ese hombre no tiene resolución (AN)" A EY III 332. "Onek ausi-osoik eztu, eztu erabakirik (AN-larr)" Inza EsZarr 170. "(Gizon) orrek ez du ausiosorik. Beti zalantzan, ez-baian dago, ez du bein ere zirt edo zart egiten" (AN-larr) Inza NaEs Zarr 494. v. HAUTSI-URRATU.
azpisarrera-17
HAUTSI-URRATU. a) "Ausi-urratu (G-to), rompe y rasga, resolución. Ausi-urraturik eztu orrek, ése no tiene intrepidez" A. v. HAUTSI-OSO (c) .
b) "Laster egingo ttik (dizkik) orrek autsi-urratuak. Laster bukatuko du eskuartean daukan egitekoa" (AN-gip) Inza NaEsZarr 894.
azpisarrera-18
HAUTSIXE (Con suf. -xe aprox.).
Errege adinak hautsixea da. Prop 1896, 276. Bostgarren Errepublikak jaun horien indarra hautsexe du. Herr 28-8-1960 (ap. DRA ).
azpisarrera-19
ARRAIA HAUTSI, BARNEA HAUTSI, ITSASOAK HAUTSI , JO ETA HAUTSI, JO ETA HAUTSIAN, MARKA HAUTSI, SUA HAUTSI (...). v. arraia, barau, barne, itsaso, jo, lo, marka, sua...
azpisarrera-20
DEABRUEK HAUSTEKO. v. deabru.
azpisarrera-21
EZIN-HAUTSI. Inquebrantable.
Jesu-Kristok dio ezkontza ezin hautsia dela. CatJauf 131. Hitzez ta harriz ezin hautsiak dira gure lokarriak. Xa Odol 262.
azpisarrera-22
EZIN HAUTSIZKO (Dv). Irrompible, inquebrantable. "Qu'on ne peut briser, casser" Dv. v. hautsiezgarri, hautsiezkor.
Behar du deliberatu ezin hautsizko deliberamendu batez bere buruaren begiratzera. SP Phil 413 (He 417 borondate fermu batez). Hautatzen zaitut orai eta sekulakotz ene Erregetzat, eta ene ezin hautsizko fideltasunaz emaiten natzaitzu. Ib. 69s. Ni nauk euskaldun, bai aspaldikoa, / egundaino haizkorak ezin hautsizkoa. Elzb Po 201. Zure indarra da Jainkozkoa, / deusek ezin hautsizkoa. Zby RIEV 1908, 285. Mendian gora, harrok-artetik jali ura garbi doa; / goiko urdina bere duela mirail ezin hautsizkoa. Ox 63. Hari loturik zegoen ezin hautsizko lokarriez. Mde Pr 150. Berri dadila jendakiaren ezin hautsizko tratua. Larre ArtzainE 345. Nahitaezkoa da nor bere barrenean ezin-hautsizko hesiz inguratua egotea. MIH 17. Hizkuntzak ez gaitu behin-betiko eta betiereko "markatzen", ez digu ezin-hautsizko pentsaerarik eta ikusmolderik egozten. Ib. 386.
hautsi
<< hauts 0 / 0 herdoil >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper