Harremana

    OEH - Bilaketa

    1348 emaitza gain bilaketarentzat

    Sarrera buruan (162)


    Sarrera osoan (490)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    bizi izan.
    tradizioa
    Tr. Hallamos bitzi izan en fray Bartolomé. Bixi i. --con palatalización no expresiva-- aparece sólo en algunos autores vizcaínos del s. XX. Frente al gral. biziko (-ren), se encuentra el poco frecuente bizi izango en la doctrina de Amilleta y en unos pocos autores occidentales del s. XX, como Azkue, Labayen (EEguna 114), Kirikiño (Ab II 131), Otxolua, Zaitegi (Sof 20), B. Enbeita (NereA 105), Erkiaga (BatB 170) o Alzola (Atalak 75). La forma de sust. vbal. bizi izate se emplea en la tradición vizcaína; se documenta tbn. en Lazarraga y en algunos guipuzcoanos como Echegaray (43), Iturriaga (Fab 166), Iztueta (C 216), Lardizabal, Apaolaza (34), KIkG (54), Mendaro Txirristaka (55), Lizardi (IL 168), Barandiaran (ELG 45), Lekuona (SClar 109), Orixe (Aitork 349), Etxaide (JJ 182), Basarri (173), N. Etxaniz (LBB 368), Uztapide (Sas 120) o Insausti (310), aunque los autores de este dialecto usan generalmente bizitze, como los navarros y septentrionales (v. bizitu). Cuando no aparece el aux., la tendencia general es a usar bizi solo, aunque se pueden encontrar algunos ejs. de bizi izan: Anima nerea, nola bizi izan naiko zenduke? (Cb Eg II 94; no encontramos más ejs. en este contexto; cf. bizi nahi (gura) izan Lç 2 Tim 3, 1, Mg CO 197 y 144 ejs. más en el corpus); Aldarearen serbitzoan bizi izan bearko zirala (Lard 115; no encontramos maś ejs. en este contexto; cf. bizi behar izan Lç Ins D 2r, Cb Eg II 86, y 136 ejs. más en el corpus). Con algunos sufijos como -z o -ik parece que la frecuencia de bizi izan es mayor, aunque algo menor que la de bizi: Han irion zezan bere onhasuna, prodigoki bizi izanez (Lç Lc 15, 13; TB bizi izanez, Ker bizi izanik; Ol bizirik, Leon, IBk, IBe biziz; v. tbn. bizi izanaz Gç 151, Ag Kr 185, Mde HaurB 6; cf. biziz Brtc 144, CatLan 70, Dh 262, Hb Egia 128, Laph 45, Zby RIEV 1908, 83, HU Zez 68, CatJauf 16, Inza Azalp 138, Or Aitork 404, Larz Iru 112; cf., con aspecto perfectivo, (damnatuen) errenkura ez ungi bizi izanaz EZ Man II 113); Bizi izanik orain zeure Semearen antzera (Añ EL2 113 v. tbn. bizi izanik Astar II 139, Lard 47, Elsb Fram XII, JE Bur 106, Kk Ab II 71, Xa EzinB 290; bizirik Bp I 17, Mst III 58, 9, Astar II 139, Hb Esk 88, Dv Lab 141, AB AmaE 287, Elzb Po 197). Con aspecto perfectivo también es algo más usual, especialmente en algunas construcciones como bizi izandako: Denbora batez seindu handi gisan bizi izan ondoan (Dh 107; v. tbn. bizi izan He Gudu 109, Añ EL2 182; bizi Gç 187, He Gudu 78, Gy 169, Ip Hil 12, Mde Pr 44, BEnb NereANereA 81); Upelean bizi izandako Greziar ospetsu ura (A Ardi 73; v. tbn. bizi izandako Ag AL 108, Or Eus 118, SMitx Aranz 5, Mde Pr 261, Uzt Sas 120; bizitako SM Zirik 58). En algunos contextos no encontramos ningún ej. de bizi izan, por ej.: Ongi bizi, ongi hil; gaizki bizi, gaizki hil (Ax 215; V 143); Gaxtoen artean ezin biziz bahabila (O Pr 606); Euki daijen zegaz bizi (Astar II 90); Semeak azi eta nekeak bizi (Basarri 107); Bizi! Orra gizonaren irritsa (Vill Jaink 117); Esponja baño arrogo daude, / oien ondoan zein bizi! (MEIG I 41).
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, SP, Urt I 494, VP 45v, Lar, Ht VocGr, Añ, Lecl, Gèze, Dv, H; bizizan VocBN ), bixi izan (V-m, AN), bitzi izan Ref.: A ( bixi, bizi ); Lrq; Iz ArOñ; Etxabu Ond 108; Holmer ApuntV; Etxba Eib; EAEL 50; Gte Erd 64; Elexp Berg .
     Vivir. " Bizi naiz, je vis. Biziko naiz, je vivrai" SP. "Habitar, bizi, bizitu " Añ. " Non bizi zare? " H (s.v. bizitzea ). " Ohointzaz bizi da, il vit du vol" Ib. " Arrastaka bixi, vivir trabajando mucho" Etxabu Ond 108. " Bizi izatia ez da gauza ariña gaurko mundu onetan " Etxba Eib. "Hor daude fijo, or daoz, egotez (V-arr), [...] bizitzez, or bizi dira (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 123. Cf. Lar y Añ: "Viviente, bizidana". Tr. De uso gral.
    Bekhatutan bizi dira bethi bere aisira. E 49. Prometatzen diat ez berze senarrik egiteko bizi naizen artean. PromUt 104. Ezpaikara gu gehiagorik bizi, baina Krist bizi baita gutan. Lç Adv ** 8v. Ezar ditzan eskuak haren gainean, senda dadinzát eta bizi den. Lç Mc 5, 23. Pena andiaz bizi zan. Lazarraga A, 1145r. Bizi dan arte guztian. Ib. A, 1145v. Biziko zala uste ez eben. Ib. A, 1145r. Ni bizi izaatea zure eskuan dago. Ib. A17, 1185v. Joan gura dau lekureanik / kanpura bizi izaaten. Ib. A, 1145v. Daigu Goliz auzi ta garea bakez bizi. RS 334. Eztut gehiago neuretzat bizi nahi, zuretzat baizen. Mat 244. Bizi nadin ni zure zerbizuan. Ber Trat 98r. Nahi duzu gehiago, gaizki bizi direnak / Biziotik gibelera detzagun sarrienak. EZ Man I 14. Izango nozula adiskide andi / naxan artean munduan bizi. EgiaK 89. Berak bere eskuz bizi deiño, egiten ezpadu. Ax 234 (V 156). Eta amea beti bizi izan zan birjen eta donzella? Cap 30. Bizi izeteko zeure grazian. VJ 16. Hain gaixtoa zela airea, non hartan ezin bizi baitzitekeien nihor luzeki. SP Phil 7. Biziko naiz ene Iauna, / Desertuan bezala. Arg DevB 59. Jesüs-Kristen fedian eta legian bizi girela erakustia. Bp I 43. Iuizioko egunean guztiok biortuko gara bizi izaitera? Zubia 152. Iskiribatzaillea hillik ere, iskiribua bizi da. ES 151. Zeñean beti biziko dan Jaungoikoa gozatzen. OA 50. Goseak eta trabajus bizi adila beti. SermAN 7. Gero andrau bizi izan zan errosarioen debozino andian. Urqz 26s. Bizi ditezen pakean. Iraz 41. Nekazari on baten lana da ori; egizu beti, ta zu ongi biziko zara. Mb IArg I 210. Argatik lurrean bizi zala, bere tratu, edo konbersazioa zeruan zeukan. Cb Eg II 25. Ene baitan sinhetstea duena biziren da. Lg II 204. Eztait zer züzenez bizi nahi giradian berziak beno gehiago. Egiat 167. Jaun dibinoa, sekulákos bizi ta erreinatzen zaudéna. LE Prog 100. Bethi bizi behar banintz bezala nago! Brtc 113. Bakartasunean bizi. Ub 120. Bizi da bere arimaz / Egin gabe kasurik. Monho 98.
    ( s. XIX) Nere aragia jaten duena biziko da betiko. Mg CC 220. Au ez da bizi izatea, baizikan beti ikaraz eriotzaren atzaparretan ibiltzea. VMg 31. Badira zenbait, lapurrerian bizi direnak. AA II 166. Ez da gizona ogi utsean bizi, baizikan Jaunaren itzarekin. AA III 547. Mundu huntan bizi garen mement guziak. Dh 217. Kastidadiaren amodijua gaiti ezkondu bagarik bizi izateko gurarija. fB Ic II 256. Bitziko da bijotzeko alegeretasun gozoz ta pozgarri maitez beteta. fB Ic I app., 1. Orregaitik erdi ilik / ta ikaraz bizi dala. Zav Fab, RIEV 1907, 531. Eta aren Ama beti bizi izan zen Birjina? CatB 30. Baldin baditugu lau kalitate horiek, biziko gare bizitze berri batez. Jaur 165. Landa harrek bazemon nondik ongi bizi, / Bazakhartzan urthean bihi suerte bi. Gy 27. Orduko gizonak zergatik ainbeste urtean bizi izaten ziran. Lard 7. Lan eginda bizi da jendea. Jan utsarekin ezin bizi gindezke. It Dial 41 (Ur, Dv, Ip ezin bizi ). Holetan bizi da laboraria Jainkoaren begien azpian. Dv Lab 8. Ahal bezala bizi ziren. Hb Egia 19. Zure ahalgoako jaun bat ezin diteke amoinaz bizi. Laph 104s. Erostean 'iin zorra oraino bizi. 'La dette [...] existe encore' . ChantP 92. Gizonik ezta ondo biziko / andriak galtzak baditu. PE 46. Oraino behar luke / mila urtez bizi. Bordel 119. Gu bizi gera nola ta nundik jaten degun jakiñ gabe. Sor Bar 30. Alferretan ari dela lanean, lurrarekin borroka; ezin bizi! HU Zez 65. Nahi baduzu gero harekin adixkide bizi, erlisioneak erakasten duen bezala, biba zu! Ib. 86s.
    ( s. XX) Emakumeak, biziko badira, jarduna nai ta naiezkoa dabie. Ag Kr 129. Zubek drogeaz bixi biar ixaten dozube. Kk Ab I 18. Ez uste izan, ordea, egun guziotan arresi-artean bizi izango zeratela. A Ardi 73. Ez beitzian zertarik bizi, sartü zen mandozain. Const 26. Kastigu onen mendian bizi / gera gaur euskal erriyak. Tx B I 133. Gure buruz gain bizi nahiak / eiten du gure malurra. Etcham 191. Ez dut ahantziko bizi nizano zer behako garratzaz itzatu ninduen ene xokoari. JE Ber 35. Milla urte bixi ixango bagiña be. Otx 69. Nik uste, mordollozaleak, erdi-merdi-zaleak, eta aurrera-zaleak, guziok bizi gaitezkela pakean. Ldi IL 108. Israelen agertu bear zuen egunera arte basa-bazterrean bizi zan. Ir YKBiz 15. Jaun horiek ez baitziren Larrungo airetik bizi. Zerb Azk 44. Elertiak irakurleagan bizi bear baitu ta ez liburutegi apaletako sitsa tartean. Etxde AlosT 9. Gauza batengatik nai nuan luzexago bizi, ots, il baiño lenago zu kristau katoliku ikusteagatik. Or Aitork 233. Bein bizi gera sollik. Txill Let 107. "Ogeta" asko bearko dira / pelotak bizi nai badu. Basarri 90. Moralaren erakutsietatik kanpo biziaz. Vill Jaink 82. Obeko degu len bezela jarraitzea, egarriyak bizi gabe. And AUzta 40. Badira senarrak emaztearen lepotik bizi diranak. Erkiag BatB 151. Karidadea bizi da emen / kale ta baserrietan. NEtx LBB 370. Zu gabe orai ez nuke nahi / minuta bat ere bizi. Xa EzinB 58. Nere egiñetan nere izena beti biziko. Berron Kijote 27. Alaba bat bazuen, Alice, orai Ziburun bizi dena. Etchebarne 19. Danei ondo itzegin eta lagun bizi, al bada. BBarand 111. Gaur, bizi bada, larogei urte baditu. Gerrika 96. Halarik ere, euskara bizi delarik eta euskara bizi deino, ez du beti batean irauten eta ez du iraungo. MIH 114.
    azpiadiera-1.1
    (Con aux. intrans. bipersonal).
    Ez besterekin ezkontzeko, lena bizi zaion bitartean. Lard 381. Kantatuko det bizi zaigula, / Gizon aiñ miragarria. AB AmaE 104. Anima betian bizi zait. Or Poem 557. Auzoan bizi jat zapatari txiro bat. Bilbao IpuiB 29. Alaba bat bizi zitzaion ta onen iru seme-alaba. NEtx LBB 48. Oraindik bizi jako aita. Alzola Atalak 122. Aitonatxo igar bat ortxe bizi zaigu Orion. Zendoia 235s.
    azpiadiera-1.2
    (Con aux. trans. bipersonal; el sentido de la construcción es aprox. equivalente al del apartado anterior). " Ama bizi du oraindikan ere (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 9. " Ama Arantzan bizi du (G-azp, AN-gip), [...] eztut bizi aita eta amaik (B)" Ib. 65.
    Bihotzean bizi dute bethi izialdura / Eta nihoizko mendetan hillen ezten har hura. EZ Man I 101. Zazpi haurren aita baten kolore zen, / Emaztia zialarik bizi etxen. 'Alors qu'il avait une femme à la maison' . Etch 642. Zuen aita zarra oraindik bizi dezute? Lard 57. Aita, saldü naizü idi bat bezala; / Ama bizi üken banü, aita, zü bezala, / Enündüzün ez juanen Ongrian behera. ChantP 284. Orduan oraino bizi zituelakotz ama, senharra eta haurrak. Jnn SBi 77. Berpiztua zabilak, bizi dik gogoa. Ox 82. Ama beintzat bizi zun Manuelek 29 urte bete zituneraño. Or SCruz 17. Aita bizi zueno, ardura ikusi izan dugu Azkainen. Zerb Azk 78. Gorputza hil ondoan han dugu bizi, bai eta gorputza sortu aurrean ere. Mde Pr 348. Ene gorputza ene animatik bizi dut eta ene anima Zuk bizi duzu. Or Aitork 268. Ez zuen hor deus gaixtakeriarik egin nahi izan, bainan, gizon guziek bezala, bere baitan bizi zuen jabetzeko nahikeriaren deubrukeria. JEtchep 47s. Antxiñako samiña ta itxaropen betikoa bizi zituan. Azurm ( in Gand Elorri 74 ). Hazparnek oraino bizi ditu euskaldun erroak. Xa Odol 161.
    azpiadiera-1.3
    (Lar, Añ) .
    (Con imperativo o subj. con sufijo -(e)la de tercera persona: bizi bedi, dadila, etc.). ¡Viva(n)!, que viva (muchos años, etc.). "(Viva usted muchos) años, urte askotan bizi bedi, bizi dedilla anitz urtez " Lar. v. biba; cf. bizibedi, bizibedika.
    Lurrean bizi dadilla / bethi zuen gloria. EZ Noel 63. Bizi bedi Iesus, bizi bedi Iesus. SP Phil 70. Bizi bedi Jaun done Errege gurea, bizi bedi, bizi anitz urtez, bizi dedilla urte askotan, bizi dedilla. Lar Fueros 8. Bizi bedi Israelgo erregea, Jaunaren izenean heldu dena. Lg II 220. Bizi bedi geure Jangoiko andia. Añ EL1 110. Errege Adonias bizi bedi! Lard 207. Danak kantetan eben bizi bedi Anton! AB AmaE 301. Bizi dedilla, bizi, Euskara maitea. Ib. 413. Bizi bedi Jesus, bizi bedi Maria. Arr May 116. Jakintsuna dalarik / ona eta umila; / urte askuan ongi / au bizi dedilla. JanEd I 15. Bethi eskuara bizi bedi. Arb Igand 6. Bizi bedi Patxi! Ag Kr 175. Bizi bedi azkatasuna! Bizi beitez gizonaren eskubideak! Kk Ab II 116. Sorgin oroin Errege da Akelarren jarri. / Jupa erran dezagun, beti bizi bedi. Or Eus 108. Eskual-Herria, karra hedatuz, / Bizi bedi beti ere! Ardoy SFran 358. Urte askuan bizi dedilla / gure maixu jauna. Olea 248. Goiko izarrak an diran arte / bizi dedilla Errezil! Uzt Noiz 132.
    v. tbn. CatLuz 1. Ur MarIl 99. Moc Damu 35. Enb 78.
    sense-2
    2. (Trans.). Hacer vivir, mantener vivo.
    Zuretako har nazazu, bizi nahi banuzu; / ni zugatik hil banadi, kargu handi dukezu. E 217. Gure trabailluak, thornuak, ez dilijenziák ez gaitu bizi, baina Iainkoaren benedikzioneak berak. Lç Ins E 6r. Zeren gu orduko esperantzak bizi gaitu. Ax 203 (V 136). A bizi dau bere zoruak, ta zu zeuriak. Mg PAb 47 (v. la misma expresión en VMg 35, JJMg BasEsc 194, Zav Fab RIEV 1908, 95, Ag G 127 y Otx 173). I, i, i, / ardoak gaituz bizi. JanEd II 30. Badakust enegan izkutu hondarra: / barnean bizi dut Irutan Bakarra. / Berak bizi nau ni, Beronek naragi. 'El es quien me da la vida' . Or BM 126. Ene gorputza ene animatik bizi dut eta ene anima Zuk bizi duzu. "Vivit anima mea de te" . Or Aitork 268. Bideak bizi nabe, / [...] / barruko bide luze / elburu gabeak. Gand Elorri 167s. [Hizkuntza] gizartean bizi da, hiztunengan; hiztunak ditu jasaile, hiztunek bizi dute. MIH 392. Ametsak, mitoak, bizi du egiak adina. MEIG III 118.
    sense-3
    3. (Trans.). Vivir, experimentar.
    Mendea bizi eta bizia uzteko, / Ezda behar dainurik bulharren meneko. (Interpr?). Hb Esk 17. Eziñ zezakeala [...] iraun oraindik bizi bear zituen beste berrogeita amar urteetan. Aran SIgn 24. Non [...] egun itunok bizi nezazke? Zait Sof 154. Bizi izan nula gogoan ez dutan adiñ au. Or Aitork 18s. Bizia orregatik nuan gogait, ez bainun bizi nai erdia. Ib. 84. Bizitza gozorik / bizi gura badozu. Gand Elorri 82. Eliza berria egiterakoan bizi izan ditugun dardarazko urteak. Vill ( in Gand Elorri 14 ). "Semeak azi, nekeak bizi" dio esaera zarrak. MAtx Gazt 25s. Ondoren izaten zan / naiko zer esana, / au da neronek bizi / izandu dedana. Insausti 186.
    azpisarrera-1
    BIXI IZAN .
    (Con palat. expresiva). " --Bizi al aiz? --Bizi ez, bixi " (G-azp, comunicación personal)
    azpisarrera-2
    BIZI-BEHAR v. bizibehar.
    azpisarrera-3
    BIZI-ERAGILE v. bizieragile.
    azpisarrera-4
    BIZI ERAGIN v. bizi eragin.
    azpisarrera-5
    BIZI-EZIN v. biziezin.
    azpisarrera-6
    BIZI-NAHI v. bizinahi.
    azpisarrera-7
    BIZI-ZALE.
    Que gusta de vivir (...).
    [Euskelduna] diru-zalia dala, ondo bizi-zalia ta onetarikuak. Kk Ab II 24.
    azpisarrera-8
    EZIN-BIZI v. ezin-bizi.
    azpisarrera-9
    EZIN-BIZIZKO.
    Inhabitable.
    No man's land --gizonik ezin bizizko bazterra--. JE Ber 93.
    azpisarrera-10
    HIL EDO BIZI, HIL ALA BIZI v. hil.

    bizi izan

    bizi izan
    << bizi 0 / 0 biziro >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper