Harremana

    OEH - Bilaketa

    2066 emaitza gai bilaketarentzat

    Sarrera buruan (99)


    Sarrera osoan (499)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    xehatu.
    tradizioa
    Tr. En la tradición labortana y bajo-navarra se documenta ya desde Leiçarraga, y la única forma empleada es xehatu En textos alto-navarros hay xeatu y xegatu en Lizarraga de Elcano, y xeatu en Echenique y F. Irigaray. En la tradición guipuzcoana, donde las formas en tx- son las más frecuentes y las únicas en textos anteriores al s. XX, se documenta en Larramendi y en autores de los ss. XIX y XX. Algunos autores del s. XX emplean más de una variante (así en Orixe xeatu, txeatu, xeetu y txeetu): hay txeatu en Larramendi, Iturriaga (junto a txetu), Lardizabal, el Uriarte de BulaG, Arrue (GB 60), en Inza y Lizardi (en éste junto a xeatu y xeetu (BB 60 xêtu)); txetu en Echagaray, Iraola, Alzaga (Burr 22), Barriola y Ugalde, y txeetu en J.A. Irazusta (Bizia 62), Etxaide (tbn. txehe-) y Berrondo (tbn. xeetu); xeatu en Iraizoz, Zaitegi, Villasante, Ibiñagabeitia (junto a xetu) y Labayen (SuEm 166 xehatu); xeetu en T. Aguirre y Goenaga (Y 1934, 97). En HerVal aparece, junto a xeatu , la forma seatu , sin duda mera var. gráfica de la anterior. En DFrec hay 2 ejs. de xehetu y 6 de txeatu .
    sense-1
    1. (AN, L, B, BN-arb-baig, Sal, R; SP, Urt I 40, Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN , Dv, H, VocB ), xehetu (V-gip, AN-5vill; H), xetu (AN-ulz), txeatu (G; Lar, Añ, H (<ch-> G)), txetu (G, AN-gip), xegatu, xatu (B), txeetu, seetu (V-gip), seatu, xiatu (R) Ref.: Bon-Ond 157; VocZeg 287; A ( txeatu, txetu, xeatu ); A Ronc 386; Satr VocP ( xeatu ); Iz ArOñ ( seéketia, xeétu ); EAEL 267; Elexp Berg ( xeetu ); Gte Erd 110, 284; Izeta BHizt2 .
     Desmenuzar, triturar; moler; masticar; (fig.) destrozar, destruir, aniquilar. "Hacher, mettre à menu" SP. "Mâcher, piler" Ht VocGr. "Hacher" Ib. 369. "Repicar, picar mucho" Lar. "Desmenuzar", "destrizar", "moler", "triturar" Ib. "Ronzar, mascar, romper algo con los dientes, ortzakin autsi, txeatu, txikitu " Ib. "Picar, haciendo gigotes" Añ. " Xegatu, (desmenuzar), masticar" LE-Ir. "Desmenuzar las parvas en las eras, eltziuak xiatu " A Ronc 386. " Txetu bildu duzian egurra " EAEL 267. "Trocear, hacer pedazos. Xeetuiozu okelia umiai. Aupa mutill, xeetu pelotia! " Elexp Berg. " Xeatu, xatu, masticar, hacer papilla. Aragie ongi xatu " Izeta BHizt2. v. xehakatu, zehatu. Cf. XEHE-XEHE EGIN.
    Kanabera zarthatua eztu xehaturen eta khea darión lihoa eztu iraungiren. Lç Mt 12, 20 (Echn, SalabBN xehatu; TB xehekatuko ). Hezurrak xehatu arren laster dire osatzen / eta zauriaren merka ezta nihon agertzen. EZ Man I 111. Bekhatuz gogortu zen bihotza, damuaz, doloreaz eta urrikiaz xehatzen, beratzen eta zathitzen baita. Ax 197 (V 133). Har zazue zeinbait ahur sauka osto eta ungi hek xehatu direnian emozue urin hurtua, kataplasma egiteko aski den bezala. Mong 591. Harri haren gaiñerat eroriko den guzia zathitua izanen da eta nori ere eroriko baitzaio gaiñerat, eta hura xehatuko du. He Lc 20, 18. Jainkoaren hitzaren ogia gelditzen da euskaldunentzat, txeatu bagez probetxurik gabea. Lar Carta a Mb 278. Gústoa ján edán bearrik gábe gozatuko dá erregalo gisa batéki, ta xeatzekó itekorik gábe. LE Doc 250. Ala nola gorputzaren janarioak, ezpada jaten ta xegatzen, ezpaitezake anitz probetxa. (374). LE-Ir. Ez dezute ikusten / ortz eta agiñak / errot-arri gisara / daudela egiñak? / Oiek txetzen dutena / nik derala urtzen. It Fab 97s. Adrilluen arteko morteroa txeatzen dute barrenen sartzeko. It Dial 31 (Ur txikituten, Dv, Ip phorrokatzen ). Amon'tar guziak ezpataz josi, eta burnizko narra orzdun-pean txeatuak izan ziran. Lard 193. Azukrea da khanabera mota bati xehatu eta egosi ondoan khentzen zaioen gozoa. Dv Dial 40 (It, Ur txikitu, Ip xehekatü ). Hortz txarrak dituen idiak ez du ongi xehatuko eta jana gaizki ehoko du. Dv Lab 236. Txeatu zuen bere oiñ garbiarekin onen burua. Ur BulaG 530. Pika zazu pastanagria phiruka, eta tipula xeha. ECocin 4. Xeha zaitzu guziak elkharrekin emaiten duzularik aza ere xehaturik. Ib. 21. Atheak ezin hautsiz, harrika xehatu zituzten berinak. Laph 240. Etziok xeha arthorik [zamariari] / ahuan ezpeitü armarik . ChantP 348. Iru egun egur xeatzen. HerVal 148 (<sea-> ib. 148, 196). Han, milaka, kanoi mitraillaz lehenik, hiltzen zituzten eta gero sabre kolpeka phuskatuz, xehatuz. Elsb Fram 118.
    ( s. XX) Lolitak pianua jotzen du txetu arte. Iraola 105. Damurik ez detzazket eskuak higi: zoin gogotik hauts eta xeha nitzazkeen elektrikaren punpula guziak. JE Bur 74. Lasto xehatzekoa. Prop 1911, 207 (ap. DRA ). Hik guretako bildu behar duk [ogia] / xeha dezaten errotan. Ox 142. Elhez Minini zuten jo, / larrutu, xehatu, eho. Ib. 121. Aizak, kaiku, berriz ile bat ukitzen ba diok Kattalini xeatuko aut. TP Kattalin 180. Mea xeatzeko lantegietan 200 langile. FIr 135. Zukrearen iduriko arri koxkor xuri bat eman zakon, eta ahoan xeatu nahiz, hortzak kraskatu zitzazkon. Zub 111. Ondarrak xeatzeko ba dizu jotzaille. "Majar" . Or Eus 102 (390 xêtu; tbn. xeatu en Aitork 187). Sokorrak zartaka xeetxen [sic] . TAg Uzt 239. Albitar tropak [...] beti ohointzan ari dire, bethi ororen xehatzen, pagano batzu bezala. Zerb IxtS 105. Madianitak xehatu eta erhautsi zituzten. Ib. 47. Gernika txeatu zuten eran txeatu nai yunate Euskalerri osoa. Or QA 90. Lenago emandako babesaren eskerrona gordeko ezpanu, bertan txehetuko ziñuzket. Etxde JJ 190. Egurrak xeatzean gelditzen diran ondar-purruskak omen dira zotzabarrak. Zait Plat 61. Errotarriak arto aliak berriz eta berriz lertu ta txetzen dituan eran. Ugalde Iltz 19. Indarren eta elementuen zurrumilloak zapaldu eta xeatuko ote duten bildurrez. Vill Jaink 119. Joan nintxakon, erpe zorrotzez, / aragiak xeetu nairik. Gand Elorri 98. Mailluz xetutako arria. Ibiñ Virgil 75. Zalditik mugitzeko ere ez zan gauza, erabat txeetua ta ebaindua bait-zegon. "Molido" . Berron Kijote 191 ( xeetu 68, 94, 97, 181, 187...). Baratxuri koskor bat txetu. Ataño TxanKan 93. Tipulak bezpera aratsean xuriturik eta xehaturik ezarriak. Larre ArtzainE 101. Nunbait da gertatu / [gorputzak] erabat xeatu. Insausti 232. Haiek eztanda baten bidez etxe bat desegiten bazuten, guk herri osoa xeha dezakegu. MIH 327. Arbaso eta gurasoengandik datorkigun ondasun urria xahutzen eta xehatzen. Ib. 394.
    v. tbn. SP Phil 290. TB Mt 21, 44. Jnn SBi 81. StPierre 13. Etcham 78. Barb Leg 65. Iratz 61. Mde Pr 77. Etcheb Zeruari 42. Txetu: Ostolaiz 161.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Lasto txetu piska bat, / amaren magala, / gañera beiarekin / astotxo bakarra. Echag 109. Degun oirik onena / da lasto txetua. Ib. 260. Arropa xehatuak badohaz airetan. Hb Esk 229. Azaleko lurra hein batean harro dago berenez; azalpekoa tinko, harri xehatuz ez bada egina. Dv Lab 108. Tipula xehatu puxka bat. ECocin 5. Lur txeatua golde-aurretik ideki egiten zen. Or Mi 90. Zer atsegin dugu gorpu xeatuaren lazgarria ikusteaz? "Laniato" . Or Aitork 289. Tipula-puxka txeatuak igeri dabiltza, zomorroak bezala. MEIG IX 108s.
    azpiadiera-1.2
    "Au fig., être lassé, brisé de fatigue. Xehatua naiz, je suis brisé, moulu" H.
    azpiadiera-1.3
    "(B, BN-mix, Sal), maltratar, golpear" A. v. zehatu.
    sense-2
    2. (L ap. A ; Ht VocGr, Dv, H; xea- AN ap. A ; Lecl), txeatu, txeetu, xeeatu.
    Pormenorizar, detallar, explicar; analizar. "Expliquez-moi la chose, xeha diezadazu gauza " Ht VocGr.. "Specifier, xehatzea. Il m'a bien specifié la chose, ongi xehatu darot gauza " Ib. " Ongi xehatu diot egiteko guzia, je lui ai bien expliqué toute l'affaire" H.
    Xeha etzak heure baithan sekulako nekeak / bekhatuaz ez hautsteko Iainkoaren legeak. EZ Man I 115. Xehe, larri, poblu, prinze, / guztiak xehatuko: / Nor zein diren ungi ditu / Iaun onak bahatuko. (Interpr?). Hm 57. Esplika eta xeha zazu gehiago errepuesta hori. CatLav 185 (V 95) Goiz alderat, bihurtu zen Noemirengana Boozek eman ziotzan sei gaitzeru garagarrekin, eta xehatu ziotzon gauza iragan guziak. Lg I 248. Nola ez baitzuten aski xehatu Jesu Kristoren bizitzea [ebanyelioetan] . Lg II 90. Gizonak bere adimenduaz hek xeha eta explika ahal baletza. Mih 38. Estakite errezátzen Aita guréa? Ikasbezáte, bada, xegátus, detenitus, erregalátus petizio bakótxean. LE ( in BOEanm 919 ). Askotan gerthatzen baita gauza bat zenbatenaz xehatzenago, eta hanbatenaz dela, argitu behar bidean goibeltzenago. Gy V. Arima, gorphutzetik ilkhi bezain sarri, agertzen dela Jainkoaren aintzinean bere kontuen xehatzera. Dv LEd 183 (Cb Eg II 100 kontu ematera ). Geroxago xehatuko darozkitzut hilabethean hilabetheko lanak. Dv Lab 23s. Lehenik xeha diezadazu zer den uztalda. Ib. 79. Nahi balire gauzak ungi xehatu, ezliteke den bezainbat hedoi egian. Hb Egia 52 (v. tbn. 125). Xehatu ditu egiak, nihoiz egin etziren bezala. Ib. 99. Teolojia non ez duten lau urthez egiten, debekatua zaiote xehatzea zertan datzan bekhatu mortala eta zertan beniala. Laph 97. Nahi lukela aphezpiku bakhotxak letra hartako irakaspenak ahalik hobekiena xehatzen eta ezagutarazten balitu bere diosesako giristinoei. Isoard 3 (ap. DRA ). Izan ahala ibil errexa da [eskuara], nola-nahi molda daite, eta bethi ederki, gogoan ditutzun asmuak ausarki agertuz, nasaiki eta gozoki xehatuz. Arb Igand 15.
    ( s. XX) Guziak aipha daizke eta xeha, mihia neurrian atxikiz. JE Bur 100. Salda begiduna nola egin biar zan atzerritarrari xeatzen ionala. Lh Yol 25. Txeatuko al didazu gaur gure siñismenaren beste egi pozgarri bat? Inza Azalp 109. Buruan xêatuz / zenbat-nai auzi. Ldi UO 31. Leenbiziko lana orain, zuen aurrean, azkenengo batzarra-ezkeroztiko goraberak txeatzea bear genduke. Ldi IL 142. Ez al zegon sutan gure biotza, bidean gurekin itzegin ta idazkiak xeatzen zizkigunean? Ir YKBiz 529. Beso ta zango, gerri ta galtzar / txêtzea bada zillegi. "Describir" . Or Eus 85. Idatzi berriak diran ataletan xeetu diran errenta-beeragotzeak. EAEg 1-11-1936, 190. Errezera jotzen badegu berriz, erriari dana txeetuta, itz egiten dun bezela emanaz, izkuntzak eta bidebatez elertiak aurrera ez-ezik atzera egingo dute. Etxde AlosT 9. Kontrako aldetik berriz, berak sartu zuen, ez sortu, testuak (hitzak, hobeki esan) azken muturreraino xehatzeko usarioa. MEIG VI 66. Inguruko hizkuntzetan, erromanikoetan batez ere, aspaldi hasi eta burutu zituztelarik oraindik ere xehatzen eta zehazten ari diren lanek ez digutela eguneko eguneraino egin behar ziguten onik egin. Ib. 126.
    v. tbn. Jaur AndreB 123 (ap. DRA, s.v. xe(h)atzaile). Lap 29 (V 16).
    azpiadiera-2.1
    (Part. en función de adj.).
    Ezin sobra artha har dezakezu debozionean zure buruba enganatzerat ez usteko; bañan bereziki bide xehatu batetik kanpoan ibilli nahiko duzunean. Mih 37.
    sense-3
    3. (B, Sal, R ap. A ; Dv).
    "Prendre ou donner de la monnaie" Dv. "Cambiar moneda" A. " Pesta xeatuz [sic]-geroztik nolanai goaten da, la peseta, después de cambiada, se va como quiera" Ib. (s.v. xeakatu). v. xehakatu (3).
    sense-4
    4. Pronunciar.
    Nihor ezda hoberik, ihardetsi zion Marseriak, hitzak ungi xehatuz. Hb Egia 117s. Ene izen eskualduna hortzen artean ezin xehatuz, arabez, bethi erraiten zaitaie Franchich . JE Bur 114.
    sense-5
    5. txetu.
    Empequeñecer, hacer más pequeño, amenguar.
    Eriotzean aruntz izango danarekin nai nazu orain apaiz-gonapetu, ezereztu ta txetu. ABar Goi 54. Lan abek eztute gizona txetzen, baizik aunditzen. Ib. 54.
    azpisarrera-1
    EZIN XEHATUZKO.
    "Qu'on ne peut briser, morceler, mâcher, expliquer" Dv.
    azpisarrera-2
    XEHATU-ERRAZ.
    Fácil de desmenuzar.
    Alorrik onenak lur-xeatu errexak. Ibiñ Virgil 87.
    azpisarrera-3
    XEHATU-GAI.
    Etorri da mutilla, lanari dakio; / neskak xeatu-gaia ondoratzen dio. "Le acerca el material a medida que lo va ablandando" . Or Eus 102.

    xehatu

    xehatu
    << UZTARRI-GAI 0 / 0 ZAHARTZARO-GAI >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper