OEH - Bilaketa

310 emaitza frente bilaketarentzat

Sarrera buruan (2)


Sarrera osoan (308)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
xukatu.
tradizioa
Tr. Xuk(h)atu es la forma propia de la tradición labortana y bajo-navarra (con aspiración en Etcheberry de Sara, Jauretche, Duvoisin, Laphitz, Arbelbide, Joannateguy, Oxobi y algunos ejs. de ECocin y M. Elissamburu). Axular emplea tbn., con más frec., la forma xutkatu. En la tradición suletina hay xükatü en Archu, UskLiB y CatS, y txükatü en Inchauspe y Casenave. En textos meridionales se documenta la forma txukatu. Hay part. txuka en unos versos de N. Etxaniz, quizá metri causa (LBB 351 Islaruntz zeruak / urrezko izerdia: / zapi beltzez gauak / txuka aren bustia ). En DFrec hay 4 ejs. de txukatu.
sense-1
1. (L, BN, S; SP, Ht VocGr 283, Arch VocGr, Hb, H, VocB ; -ke- B, -kh- Urt I 55, VocBN , Dv, H), txukatu (G, AN, Sal, S, R; Lar, Gèze ( txü- ), Dv (S), H (S), Mdg 154) Ref.: A ( txukatu, xukatu ); Lh ( txukatü, xükha- ); Izeta BHizt2 ( xuketu ) .
Secar, enjugar. "Essuyer, sécher, tarir. [...]. Nigarrak xukatzea " SP. "Enxugar, [...] idortu, leortu, txukatu " Lar. "Essuyer, sécher, dessécher" Arch VocGr. "Sécher, séché, faire sécher modérément" VocBN . "Essuyer, rendre sec" Dv. "1. essuyer, enlever l'humidité. Eskuak, nigarrak, izerdia xukhatzea, essuyer les mains, la sueur, les larmes; [...] 2. sécher au feu, au soleil pour enlever l'humidité. Suan xukha zatzu athorra bustiak, [...]" H. "Secar; xukatu platerak, secar los platos, quitar la umedad (sic) a mano" VocB . "Enjugar. Beronikak oial batekin xukatu zion aurpegia Jesukristori " A. v. ixukatu. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII y al Sur desde finales del XVIII. No hay ningún testimonio vizcaíno.
Xukatzatzue begiak. EZ Man I 87. Xuka etzatzue nigar / horiok begietarik. EZ Noel 117. Behar dugu geure gogoa eta bihotza, intenzione gaixto guztietarik, alde guztiz hutstu, xutkatu, garbitu. Ax 532 (V 342). Arnoa hutsten duzunean ere, ahal guztia xutkatuagatik, gelditzen da usaina bedere. Ib. 532 (V 342). Baiña uretik ezta gelditzen kutsurik eta ez usainik. Alde guztiz hutsten, xutkatzen, eta garbitzen da. Ib. 532 (V 342). Gure nigarrak xukatzatzu, / konsola gure ahuenak. 144. Kolpia duen lekhua maiz freskatuko dio hur hotzez, eta gero gantzu edo pereka ungi xukaturik urin hurtuz. Mong 590. Komuniatzeko aitzinean edo ondoan ezpainak dafailaz xukatu behar dire? CatLav 251 (V 127) Maria zen berriz Jaunaren gaiñerat isuri izan zuena ungentu urrin onezko bat eta bere illeez oiñak xukatu izan ziotzana, zeiñaren anaia baitzen Lazaro orduan eri zena. He Io 11, 2 (TB xukatu, HeH, Dv xukhatu;ixukatu ). Bustitzen ditu bere nigarrez, xukatzen bere illeez. Lg II 156. Bildu ta bildu, ta bizian ez gozátu, il ta ezin ermán, ta ilondoán berzéi txukátu nigárrak zure dirues. LE Prog 110. Baldin terroristei indarrak / ez balitzaizkote kendu / sekulan zuen nigarrak / ez zirela xukatuko. Monho 66. Odolak eta inzerdiak begithartetik xükatü zeitzola. UskLiB 57. Zien khorphitzeko plagak / nahi ditut xukatu. Mustafa (ap. DRA ). Zuen emazte onak, bere haur xumekin, / besarka bozkarioz ikustearekin; / xuka zuen puñalak, ez ahantz tutuak. Hb Esk 62. Aphezak behar ditu xukatu [...] senhar zaurthuen nigarrak. Hb Egia 154. Jesus maitearen begitartea oihal xuriz xukhatzera. Dv LEd 13. Emazu zure lanpreda ur irakituan, xukha zazu oihal batekin, ongi frotatuz. ECocin 20 (37 xuka ). Fernandezek hartzen du mokanesa, xukhatzen du begithartea. Laph 219. Erien izerdiak berak xukhatzen zituen. Ib. 199. Txükatü zeitzon bere izerdiak. Ip Hil 174. Eraitsi zienian khürützetik haren khorpitz hila, hartü zian bere alzoan, txükatü zütian haren zauri izigarriak. Ib. 177.
( s. XX) Izerdia xukatzen zutelarik. JE Bur 80. Mahain bat, [eria] garbitzeko ala xukatzeko behar diren zer guziekin. Ib. 190. Apostoluen konpainian eta / [...] oin-esku ederren garbitzean eta / oin-esku ederren txukatzean. Balad 201. Hamarretan kopetako izerdia xukatu ez bazuen arratsalde hartan, behinere etzuen egin. Zerb Ipuinak 663. [Madalenak] bere adatsa legunarekin xukhatu zituen denak. Ox 73. Deabruak xukatzen du / Gure izerdia. LuzKant 88. Malkoak txukatu. Alz Ram 104. Esku gibelaz ezpainak xukaturik. GH 1933, 78. Lañoak ixuri-ala, ordea, bereala txukatzen zun lur legor egarrituak, euri-jarioa. TAg Uzt 258. Eskuak dabantalean xuka. Lf Murtuts 9. Eskuaz xukatu zuen [...] izerdia. Mde HaurB 38. Txukatu itzazu malko oriek. Etxde JJ 163. Nigar bat xukatzen [du] . Larz Iru 14. Uf! Uf! bisaia xukatzen du. Ib. 140. Lur idoitsuetan sortu geiegizko ezotasuna ondar legorraz txukatzen. Ibiñ Virgil 72. Geroztik betikotz xukatzea / izan da ene lehia / ene gatik ixuri nigarrek / busti zuten aurpegia. Xa Odol 80. Nigar horiek txüka izatzü. Casve SGrazi 42. Jende arloteen negarrak, nork txukatuko zizkin? Ataño TxanKan 39.

v. tbn. Arch Fab 195. CatS 117 (xü-). Zby RIEV 1909, 109. Lap 49 (V 26). Barb Sup 184. Iratz 159. JEtchep 47. Txukatu: FamInst 820. FLV 1988, 149 (Ibero, s. XIX). EE 1882c, 412. Ill Pill 8. Lh Yol 13. Inza Azalp 13. Elizdo EEs 1925, 214. A Aezk 250. Jaukol Biozk 70. Ir YKBiz 158. SMitx Aranz 60. Salav in Auspoa 39, 92. MAtx Gazt 106. Osk Kurl 103. Lab SuEm 210. NEtx LBB 108. Ataño MLanak 70.
azpiadiera-1.1
(L, BN, S ap. A ; H; -kh- H), txukatu (Sal; Aq 917).
Secarse. "Agostarse, txukatu, con sus derivados (AN)" Aq 917. "Se sécher, se ressuyer à la chaleur" H (que cita a Gç). "Perder la humedad" A. " Intza txukatuartio eztizie alatu bear ardi ta axuriak, bertzaiñez zirinduren xu (Sal)" Ib.
Zure haiñ behar handian, nola lur xukatu eta idortu bat uriaren beharrean. 50. Eta urak aphaltzen eta jautsten hasi zirenean eta lurra leihortzen eta xukhatzen, Noeren barka hura gelditu zen Armeniako mendi baten gainean. ES 388. Noek ikusi zuenean urak beren lekura joan, eta mundua txukatu zala [...]. Lard 9. [Gazta] utzitzen da bost edo sei egunean ongi txuka dedin. "Para que acabe de deshumedecerse" . It Dial 88 (Dv xukha dadientzat, Ip txüka dadin; Ur sikatu dedin ). Ongi txukatu ez dan gaztak gazi antza izan oi du. Ib. 87 (Ip txükatü ). [Gazna] gatzatü denian ezarten da txükatzeko harlaxian. Ip Dial 87. --Ia abuaz bera jartzen zeran beriala? --Nola? --Eltziak txuatzeko [sic] jartzen diran bezela. Iraola 40. Ats anditua, aoa legortua eta mingaña ain txukatua non [...]. FIr 146. Behar lehenik [artho-zukurrak] moztu, bildu eta norapait ereman zukatu direnean, han erretzeko. GAlm 1937, 85 (ap. DRA s.v. zukur ). Ezkur ori ganbarara edo beintzat leorrera jaso noizean bein eragiñaz zerbait txukatu edo leortu arte. Geiegi ez ordea. Ez dedilla beintzat oso igartu. Munita 40 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Zakutua itze batetarik tilinton eseri eta kan txukatzen zen [gazta] . ZMoso 37. Arropara txukatu da. Ib. 62. Ur hotzean xafarratzen eta hantzen dira untzi onak. Gero hogoi-ta-lau oren xukatzerat uzten. Gatxitegi Laborantza 129. Emaiten zuen denbora xoko harek ezin xukatuz, iguzkia ez zelakotz denetarat heltzen. Larre ArtzainE 53.
azpiadiera-1.1.1
(Ref. a la piel).
Ezagutzak egin ditudala larrua zimaildua eta zukhatua duten gizon zahar batzuekin. Prop 1894, 6.
sense-2
2. (SP, H; -kh- H), txukatu (Lar), xutkatu.
Secar(se), agotar(se) (una fuente, un río, las aguas...); (menos frec.) apurar (la bebida). " Ithurria xukatu da, la fontaine est tarie" SP. "Agotado, en los líquidos, txukatua " Lar. "Apurar el vaso, &c., aitu, txukatu " Ib. "4. sécher, mettre à sec. Itsaso guzia xukhatzea, agortzea, hondartzea, mettre à sec, tarir toute la mer, la réduire à n'avoir que du sable. Kalitza xukhatzea, vider le calice (Mih); 5. épuiser, enlever tout le suc d'un objet. [...] Xahalak ama eztu edoskitzen, baizik osoki xukhatzen, le veau ne téte pas simplement sa mère, mais il en épuise totalement la mamelle" H.
Nigar egin ginezake fuña xukatzeraño. EZ Man I 114. Eta xinhaurri batek ere [...] lehen agor, xuka, eta akhaba baillitzake munduko ur guztiak [...] heken penak akhabatuko diren baiño. Ax 605 (V 388; ib. 604 (V 388) xutka ). Ur hauk tuk ene suspirez / bere lekhuan xukatzen: / gero berriz ithurri hau / gure nigarrez bethetzen. 72. Aphezeen oinen azpiko urak egin zuen berehala bide: xukatu zen guzia. Lg I 187. Lurmendu; lurbeltztu; txukatu. Izt C 235 (en una lista de fenómenos naturales). Arranoak menditik sarri agerturen, / zein lehen xukatzeko lehertu hezurren. Hb Esk 62. Bainan herriko mendiak itzaliz geroz, ez duenean gehiago lurrik ikhusten ahal, nigarrak xukhatzen dire, barnea deskantsatzen da. Eta handik harat gizon horrek Indietako alderat itzultzen du bere bihotza. Arb Igand 28. Erran dut eta frogatu nola dakon lehenak odola edaten, xukhatzen. Elsb Fram 157. Emazteak ari ziren iruten, oraino baitzen moda, heientzat lan hortan artzeko. Egun beldur dira goizegi beren bulharrak xukha: horra zertako ez den gehiago etxetan ez khilurik, ez ardatzik, ez kotxearik. (Interpr?). Ib. 137. Bedrazitan egun urte bazuen, Eba tristearrek negar egiten zuela bere bekatuaz, beiñere begiak etzizeizkiola txukatzen. ErroSerm 265. Txukatu ez daigun ire guztia basuan. "No apuremos toda la ponzoña al vaso" . Iza EE 1881a, 186. Sagardua ona da; / Ergobikua bada [...]. Egin badet pekatu, / ederki det pagatu, / artu ala txukatu. JanEd II 35s. Eit iri, giza-oituren ibai orri! [...] Noiz arte agoke txukatu gabe? Or Aitork 29. Gure amaren negar-zurrustak txukatu ziran. "Sicarentur flumina maternorum oculorum" . Ib. 113.
azpiadiera-2.1
Arren bada xuka zazu othoi husu uria, / mariñela eztabillan itsasoan bustia. EZ Man II 147.
azpiadiera-2.2
(Uso fig.).
Kraskatzen dut urruntzean aita-amen bizia, / neretzat xukatu dena hanbat urthez guzia: / Nongo etsaiek dautet eman gateko gutizia? / Gogor da hola uztea aita-ama zaharrak. Hb Esk 20 (PAlt interpreta: "Gurasoen bizi guzia nigatik akitu da"). Baditeke lehen bi gizonak egitean xukatu zitzaizkon adimenduzko gaiak [lurrari] . Hb Egia 12 (ref. a la creencia de que el primer hombre y la primera mujer no eran creación divina, sino surgidos de la tierra).
sense-3
3. Exprimir, estrujar, dejar sin bienes, sin dinero. "Au fig., épuiser, tout enlever, priver de tout. Eztut deusik gehiago, xukhatu naute, je n'ai plus rien, ils m'ont tout pris, m'ont dépouillé de tout avoir" H.
Ez du zeren aita onak nekha eta izertu / emazte biziodunak guziak xukhatzen tu / haur gaxoak izan leikez bilhuz eta goseak, / axolarik ez du deusez ama edariz aseak. (1780). BertsZB 122. Bertze Erregeek bere sujetak lehertzen dituzte karga handien azpian, xukhatzen dituzte berak aberastekotzat. Jaur 149. Odol gabeko yende bakharrak badire, / mirikuen etsaiak agertzen baitire: / hek entzutean bada kasik errateko, / herrietan direla etxe xukatzeko. Hb Esk 205. [Fetixari guziak] zoin gehiagoka dabiltza, bere buruen ontzeko, jendekia gaizo horren xukhatzen. Prop 1906, 91.
azpiadiera-3.1
Uxaranek odola edaten daukuten bezala, Yuduek xukatzen dute Frantziaren fortuna. Elsb Fram 179.
sense-4
4. (Ref. a personas). Consumir(se), agotar(se). "Fig., épuiser quelqu'un" Dv.
Izpiritua flakatua, bihotza trublatua, eta gorphutza gaitzaz xukatua. Brtc 121. Luzatuz hauziak, partidak txupatu, xukatu. Gy 189n. Maiz egun osoak barur egonez, / gabazko loari ukho eginez, / dena xukatua garraztasunez, / bethi othoitzean zagon auhenez. Zby RIEV 1908, 415. Gogoeta horrek galarazi ziozkan loa eta jana, xukhatu eta ihartu zen zenbeit egunen buruko. Eta nihork etzezaken asma zer zuen. Jnn SBi 164. Bere bizi-molde gogor eta ahulaz xukatua eta ezindua, beha gaude ote dukeen indarrik. Othoizlari 59-60, 6. [San Frantsesen gorputza] orai xukatua bezala eta poxi bat beltzaran bilakatua, osoa litake oraino. "Comme désseché" . Ardoy SFran 268 (ref. al cuerpo momificado).
sense-5
5. txukatu (G-bet, AN-gip; Lar).
"Achicar el agua en los bateles y navíos" Lar. "Escotar en la naútica, ura txukatu " Ib. "Achicar el agua de las lanchas" A.
Ontzian ura! [...] Asten da [...] ontzia txukatzen eriosuar. 'Avec ardeur [...] vide le barque' . Or Mi 64s.
sense-6
6. "Limpiar, txautu, txukatu " Izt 68v.
Han aurkitzentu nigar xirripak bere buruaren gau guziez xukatzeko eta garbitzeko. "Se lavet & mundet" . SP Imit I 20, 6 (tal vez error por xahut- ).
sense-7
7. Cubrir (gastos, necesidades).
Nekazarien kalteak txukatze arren Jaurlaritzari diru eskean etorri zaizkionak. "Para hacer frente a las dificultades" . EAEg 13-6-1937, 1805. Arazo oien bizkarretik datorkion diruaz txukatzen dituala Idazkariak bere laguntzalleen ordainkizunak. "Cubre" . Ib. 21-3-1937, 1331. Zorra txukatu arteraño. Ib. 1-2-1937, 953.
azpisarrera-1
XUKA ERAGIN.
"Arefacere, [...] xukheragiñ, xukeragin, [...] idoregiñ " Urt II 281s.
azpisarrera-2
XUKA ETA XUKA.
Enjugando continuamente.
Izerdi hura xuka eta xuka. Barb Sup 93 (v. tbn. 20).
azpisarrera-3
XUKATU EZ.
"Inexhausto, txukatueza, aitueza " Lar. H (<ch->).
azpisarrera-4
XUKATUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.). "Un peu séché. Lurra xukhatuxe da, la terre s'est un peu séchée" Dv.
xukatu
<< xerlo 0 / 0 1 zamar >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper