Harremana

    OEH - Bilaketa

    125 emaitza bagina bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ulertu.
    sense-1
    1. (V-oroz-arr-arrig-ple-ger-gip, G-azp; Mg PAbVoc , Añ (V), Izt 44v, Dgs-Lar 4, H, Zam Voc ) Ref.: A; EI 354; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 293 .
     Entender, comprender. "Comprehender con el entendimiento" Añ. "Entender" Ib. "(V-oroz-arr-arrig-ple-ger, G?), entender, comprender" A. Sg. Lh: "Ülertü, -tze (S), comprendre". Cf. Etxba Eib: "No es común en Eibar, donde se usa en ese sentido el verbo aittu". v. aditu (2) . Tr. Documentado en textos vizcaínos desde finales del s. XVI; desde fines del s. XIX lo emplean tbn. autores guipuzcoanos. Al Norte se encuentra en Zubiri y en alguna ocasión en J. Etchepare (Ber 65) y Larre (ArtzainE 23). Aparece glosado con entenditu en Urruzuno (Zer 100) y G. Mujica (PAm 75), y conaditu en algunos ejs. de Eguzkitza (GizAuz 7). En DFrec hay 215 ejs. de ulertu, y tbn. 19 de uler y 1 de ulert. Cuando el verbo lleva un objeto ref. a persona, hay tanto la construcción con aux. trans. tripersonal (Argi egidazu berba, ulertu dagitsudan . Otx 86. Ik ulertu al diok? Nik ere ez . Ldi IL 17. --Gauza guzien aurretik neska ikusi bear det. --Bai, Beltran, bai, ulertzen dizut. EtxdeAlosT 50. Eztiat ulertzen, Mattin. Mintza adi garbi . EtxdeJJ 114. Benturari ez diote ulertzen euskal-errietan. [...] Polik euskeraz jakitea mesede degu . AnabPoli 89. Zer diozu? Eztizut ulertzen . OskKurl 25. Barka, ez dizut ondo ulertu, bueno, zoritxarrez uste dut ongiegi ulertu dizudala . MEIG IX 71), como la construcción con aux. trans. bipersonal (Iñondik iñora ezin ulertu zuten alkar Ana Josepak eta bere Galiziko errañak . AgG 222 (ref. a las dificultades de idioma). Eztet zure senarra ulertzen . ABarGoi 29. Eta zailtasunik gabe elkar ulertzen zuten Kornubitarrek eta Bretonek . MdePr 250 (v. tbn. ZaitPlat 14 elkar ulertzen zutelako ). Neure burua arkitu nai dut [...] naizena sakon [...] miatzeko. Eta iñork ezagutu ta ulertzen ez nauen ezkero [...]. Txill Let 23.Au diotenak etzaitute ulertzen zu . OrAitork 314. Herri gisa, euskerak daramaki kolkoan gure geroaren giltza. Ulertzen bagaitue ez baikaitue sekulan ulertuko . Monzon in IparEH 36). Lauaxeta emplea la forma sintética duler (v. infra ).
    Ubillos ta Yartuak ulertu beralan. "Ubillos e Yartua lo oyeron y obedecieron". Andram 159. Uler ezak lenago ta itz egik geroengo. "Entiende primero". RS 194. Ulerzen eztan itza prestuez. "Habla que no se entiende" Ib. 216. Trankart egiten deustak ta ulerretan deustat. "Engaños me haces y te entiendo". Ib. 49. Ulertu dagizun. "Para que entendáis". Cap (ed. 1893), 153 (154 ulertu eta entendidu). [Pater nosterren oraziñoa] esaten da ulertu din moduan. "Dícese en voz clara" Ib. 146 (cf. infra (2); cf. tbn. Etxde AlosT 95: Onela abestu zun bere il-kanta, egitsu, ozenki ta garbi, orok uler zezaten). Nire berbeetia lenengotik aitu ta ulertuten da; barriz zuria diabrubak berak bere aituko eztau. Mg PAb 85. Berba [...] gatx oneek biar ebeela azaldaketa luze bat, ta guztiaz bere ezin ondo ulertuko zitubela. Ib. 163. [Eztago] au ulertuko daben buru argirik. Añ EL2 225.
    ( s. XX) Ezin ulertu det zergatik gizonak gorrotatzen duten alkar. Ag G 211. Joanes gauza jakingarriren bat esatera zijoala ulertu zutenean, etxeko danak [...] inguratu zuten gure aitona. Ib. 60. Esan didakan erdia eztiat ulertu (entender, comprender) al izan. A Ardi 18 (v. tbn. BGuzur 125). Berba-erdi bategaz beinguan ulertzen eban esan gura yakona. Kk Ab II 71 (v. tbn. I 4). Areik itzak bestetara ezin ulertu eikezan-da. Otx 145. Ezek baño ariago axek ulertu eziñak eukan berba barik. Ib. 145. Nun mendiez bi aldetako eskualdunek ulertzen ahal duten errexki, dremendenik neketasunik gabe. Zub 94. Laster duler laketen bakura. "Comprende la licitud de los placeres". Laux BBa 134 (v. tbn. 118). Iduri batez obeto uler dezazuteke. Ldi IL 145. Eta gizadiaren edesti edo istoria zelan ulertu eban Marxek? Eguzk GizAuz 48. Gure euskera erdalkeriz eta mordollokeriz bete erriak uler dezan? Etxde AlosT 11. --Koldarra. --Ulertu bear duzu, Gaxuxa. --Ulertu? Nun da zure gizontasuna? Etxde JJ 75. Eztizut ulertzen zer esan nai duzun itz oiekin. Ib. 242. Iainkoak zeru-lurrak esatean, ez dirala ulertu bear zeru-lurrez sorkari ikuskari ta ikus-eziñak [...] baizik eta [...]. Or Aitork 358. Irutasun guzialduna nork ulertuko du? Ib. 386. Irakur beza naidunak eta ulertu beza naierara. Ib. 238. Batak bestearen izkera uler ez dezan. Ol Gen 11, 7 (Ker, BiblE ulertu; Ur, Dv, Bibl aditu). Berehala ulertu zuen hura ez zela besteak bezalako egun bat. Mde HaurB 50. Eibarko euskerak jokera geiago dau Bizkaiko euskalkira Gipuzkoakora baño, ta bizkaitarrak ez dabe izango ipuin liburu au ulertu eziñik. SM Zirik 6. Ezeban iñork ulertzen Patxi gaxuaren arimea. Osk Kurl 39. Ona emen iru gertaera, Jainkoa gabe ezin uler ditezkenak. Vill Jaink 186. Aitak ezin ulertu / erderaren otsik, / semeak etzekiten / euskerazko itzik. Basarri 179. Berriro irakurri zazu, ulertu ez badezu. MAtx Gazt 58. Auzi au ondo ulertzeko, zerbait argitu bearrean gagoz. Etxabu Kontu 106. Hau edozeinek uler dezake inoren azalpenik gabe. MEIG V 71. Ez dut uste ene jokaera ulertu duenik. MEIG IX 96. Nork ulertuko du gero euskera ori? In MEIG I 209.
    v. tbn. Itz Azald 25. ForuAB 137. Lh Goi 35. GMant Goi 24. KIkV 9. Altuna 35. Enb 69. Lab EEguna 107 (SuEm 208, aux. trans. tripersonal). Alz Ram 127. Ir YKBiz 250. ABar Goi 73. JMB ELG 24. EAEg 19-11-1936, 337. Txill Let 52. Bilbao IpuiB 50. Zait Plat 91. Erkiag BatB 180. Anab Aprika 93. Arti MaldanB 204. Olea 126. Berron Kijote 159. Azurm HitzB 28. Ataño TxanKan 217. Onaind STeresa 32. Gerrika 77.
    azpiadiera-1.1
    Entender (por).
    Zer ulerretan dozu infernuakgaitik? "¿Qué entendéis por infiernos?" . Cap 32.
    sense-2
    2. (Izt 110r, Hb, H, A).
    "Sentir, percibir" Izt. "Sentir, observer" Hb. "Remarquer, observer" H, que cita a Izt. "2.º (V), barruntar, sentir; 3.º (G?), percibir" A (que cita a Astarloa y Lardizabal).
    [Itxuak] ulertu edo sentidu ebanean jente andija iragoten, itandu eban zer zan. Astar I 1pp., XVIII. Goizeko zortzi orduetan plazakoak ulertu zuten suaren arrastoa. Izt C 344. Laztan artan Jakoben soñekoen usai gozoa Isaakek ulertu edo sentitu zuenean, bere bedeinkazioa eman zion. Lard 33. Etzituan añ laster ulertu Mañasik kalekoen autuak. Iñoiz baño beranduago jagi zan egun atan. Ag Kr 201 (cf. 126: Ezin dot ulertu ori zelan izan leitekean). Irakurtzen dezutenean, ez da noski zuen biotza len bezela egongo. Barren-barrenen, len etzenuten sua ulertuko dezute. Etxeg Itzald II 85.
    sense-3
    3. Dar a entender, expresar. v. infra ULERTU ERAGIN.
    Adierazo ta ulertu eidazu zer egin ta zer itxi bear dodan Jangoikoaren borondatea betetako. Añ EL1 10 ( EL2 14 ulertu eragidazu ). Gelditu ditezala eskubide bagarik prediketako, agiriyan argibidiak emoiteko, irakasteko eta ulertuteko. Ur BulaAl 21 (BulaV 14 azaldetako).
    sense-4
    4. (Aux. intrans.).Entenderse, arreglarse.
    Ioanek Kontze galanta / atara eban dantzan [...] ta etzituezan euki / isilik begiak / bada ulertu zirean / ondo gazte biak. Azc PB 130s ( in Ur PoBasc 187 aditu zirian ). Neu en persona joango naz Bilbora. --Zetara? Gure Mañasigaz ulertuko zaralakoan? Alperrik, geure odolekoa data. Ag Kr 187. Orduan elitzake gaizki etorriko zuentzat gure Iñazio Mari. --Ez orixe, ez Ana Josepa, ta biok ulertuko (konponduko esan zuala uste det) bagiña.... --Uler gaitezen. Tira, zenbat emango diozute zuen alabari? Ag G 36. Ez gera ulertzen. --Ez. --Orduan. --Orduan. (Altxiaz). Bukatu degu. ABar Goi 55.
    sense-5
    5. Comprender, abarcar.
    Gure banderako itz onek [Lagi-Zarra] ulertzen dittube lau gai. Lenengua da [...]. AG 650.
    azpisarrera-1
    EZIN ULERTU. Ininteligible, incomprensible. v. ulergaitz, ulertezin.
    Au ezin-ulertua zala ez siñesteko bezain zozo ez nintzan. Or Aitork 131.
    azpisarrera-2
    EZIN ULERTUZKO. Ininteligible, incomprensible. "Inintelligible" T-L. v. ulergaitz, ulertezin.
    "Surréaliste" gaizoek laket baitituzte ezin ulertuzko olerkiak. Lf Othoizlari 1963, 530.
    azpisarrerakoSense-2.1
    Bakar batzuek leku, milla xoxokeri asmatzen dute, berak beurak ere eziñ ulertuzkoak.Or in Gazt MusIx 46.
    azpisarrera-3
    ULER-NEKE. Difícil de entender. v. ulergaitz.
    Nola ditake bakotx horiek ere izaitea? Uler-neke da. Lf ( in Zait Plat XXIII ).
    azpisarrera-4
    ULERTU ERAGIN. (H, que cita a Añ). Dar a entender, explicar.
    Adierazo eta ulertu eragidazu zer egin eta zer itxi bear dodan Yaungoikoaren borondatea egiteko. Añ EL2 14 (EL1 10 adierazo ta ulertu eidazu).
    b) "(V-ple), signifcar" A. v. ULERTTZEN EMAN (b), ulertarazi (2).
    Kirieleisonak ulertu eragiten dabe antxinako Santuen [...] gaitiko deiak. Añ EL2 105 (EL1 96 adietan emoten dau).
    azpisarrera-5
    ULERTU NAHI. Deseo de entender.
    Theresaren seriostasuna eta haren ulertu-nahia. Mde HaurB 67.
    azpisarrera-6
    ULERTZEN EMAN.
    a) Dar a entender.
    Egiak ulerretan emaiteko. "Dar a entender". Cap 81. [Ite Missa est] esaten dau sazerdoteak [...] ulerretan emaiteko, erraz ioan deitezala bere bearrera. Ib. (ed. 1893), 148.
    b) Significar, representar.
    Altareak [...] ta berean dagoan kurutzeak ulertuten emoten dau Kalbarioko mendia, eta Kristo il tzan kurutzea. Añ EL2 99.

    ulertu

    ulertu
    << trikilika 0 / 0 zantarkeria >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper