OEH - Bilaketa

343 emaitza arnasa bilaketarentzat

Sarrera buruan (56)


Sarrera osoan (287)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hanpatu.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición septentrional; en el s. XX empieza a ser empleado por autores meridionales. La forma anpotu se documenta sólo en textos navarros. En DFrec hay dos ejs. de hanpatu, ambos meridionales.
sense-1
1. (AN-5vill, L, BN; Dv, H (+ a-)), anpotu (Sal), aunpatu (B; -petu B) Ref.: A (hanpatu, anpotu, aunpatu); Gte Erd 213; Izeta BHizt2 (aunpetu) .
Hinchar(se), inflar(se), henchir. Cf. O-SP 225: "Henpatzea dit Etcheberri, mais on dit communément honpatzea [sic], devenir enflé". "Gonfler, se gonfler" Dv. "Enfler, remplir de vent. Phix-untzi bat hanpatzea, enfler une vessie. Orhantzak orhea hanpatzen du, le levain enfle la pâte. [...] S'enfler, se gonfler, se boursouffler. Mathela hanpatu zaut, [...]" H. "Anpatzea [...], enfler, donner de l'ampleur. Aitzindegien hanpatzea, renfler, donner du volume. Aitzindegia hanpatzea, donner du volume à la poitrine du devant du corps" Ib. "Hinchar, inflar de viento" A. "Eritasunarekin hantu da (BN-arb), anpatua (AN-5vill)" Gte Erd 213. "Mazela aunpetu zait" Izeta BHizt2. "Nola aunpetu zaion zorroa" Ib. v. hantu, puztu.
Horra astoa enbrazatua / Lepoaz-gorago urean sartua / Kardoz eta gidaz betan kargatua: [...] kardoa egin zen hain pisu, / Eta urez haiñ zen hanpatu, / Non borriko eziñdua, / Bere kargaz gainditua, / Hegira ezin baitzen heldu. Gy 306s. Landako hirur behiak / --Esnez hanpatu ditiak-- / Aratze eta hergiak. Elzb Po 196. Zorroa du biribila, moko meharra, tente xutik egoki... / Xahatto bat othe-den nago ni / Hanpatua, hanpatua ederki. Ib. 206. Ez dezagun utz gure bihotza esperantza faltso batez hanpatzera. Lap 295 (V 134). Uhinak dire aphaltzen / Haren ingurunetan, / Haizeak ditu hanpatzen / Haren belak lorietan. (Canc. pop. in Arb Igand 158 ). Haize laño eta gozo batek [...] untzitxoaren oihala hanpaturik zedukan, behi esnedunaren errapeak iduri. Ib. 146.
( s. XX) Urdaia aragiz betea, arpegia gorri, matrailak anpatuak, an zeuden. Lh Yol 24. Moltsa luzea koka-ahala diruz hanpaturik, jatekoz alfotxak [...], bideari lothu ziren. Barb Sup 163s. Negozioko jaunekin / ez naiz batere hantatzen, / Nihauren moltsa luzea / ez baitut urrez hanpatzen. Etcham 48. Urriki dugu Iruñan ez gelditurik, ostatu on batean. Zer bitxikeria bertzalde, halako hiri zahar orhoitzapenez hanpatuari ikuska gehiago ez emanik! JE Ber 26. Aire goxo batek hanpatzen dauzkigu bulharrak. Ib. 11. Emphisema delakoak handizki anpatzen du begitartea; baño kolore sano du, larrua zapatzean kri-kri egiten du, ardiak larrutzeko airez anpatzen diren bezalakoek. FIr 192. Arnasa lasai artzak bularrak anpatuz. Or Eus 149. Nola puztutzen ta anpatzen dituan bere bi masallak. Lek SClar 134. Adigarri ezagun-ezagunak aterako dizkitzutet ortarako, kopla ezagun-ezagunak, humorismoz leporaño anpatuak. Ib. 136. Listorrak egualdi sargoritan gaiztoz anpatuta jarri oi diran bezela eztena nori ziztako, alatsu anpatu ziran Barkoxtar geienen mingaiñak Engraziren aurrari buruz. Etxde JJ 181. Biotzak gorrotoz eta zitalkeriz anpatuak dituzte. Ib. 213. Esku-arpegiak otzez anpatuak eta ubelduak (hinchados y amoratados). Ib. 261. Arrezkeroz, nire arenganako gorrotoa anpatzen (puztutzen) ari duk. Ib. 43. Azkenean boltsa atera zuen, eta billetez ongi aunpatua. Izeta DirG 76. Nahiago diat, diruz hanpatu moltsa idor bat izan baino! Larz Iru 116. Gaztezaro sutsua itxaropenez anpatua. Vill Jaink 173. Eta zure beiak erratza larratuz errapeak anpatuko al ditute. Ibiñ Virgil 60. Itzuli zen Pariserat moltsa doi bat hanpatua eta itxura ere nolazpeit jauntua. "La bourse quelque peu gonflée" . Ardoy SFran 103.
azpiadiera-1.1
(Con -ago, suf. de comparación).
Era berean abereek, naiago ditute ur lasterra edateko, ta errapeak ere are anpatzenago zaizkie eta alako gatz-sapore izkutu bat gordetzen dute esnean. Ibiñ Virgil 102.
azpiadiera-1.2
(L, BN ap. A ) .
(Part. en función de adj.). Inflado, henchido.
Aza ilharrak dire Saran aiphatuak; / Hetaz dire egiten gorphutz hanpatuak. Hb Esk 119. Ogi hautena da gogor, bildua, phisu, ongi bethea, hanpatua edo torroil. Dv Lab 43. Errape anpatuak lauskitzen, esne eder aparduna ereika atereaz. Or Mi 99. Izarñoak ernai ñirñiraz zeruan... / Lozorro mundua illunpe itxuan... / Damu-kanta, aldiz, an Eliz-barruan / Zerurantz bidazti doñu anpatuan. SMitx Aranz 139. Ugiñak arro, anpatu, aziak, gora igoten eben. Erkiag Arran 163. Gerri estuak, bular arrotu-anpatuak, berna liraiñak. Ib. 42. [Antxumeak] errape anpatuekin atalarritik nekez igarotzen direla. Ibiñ Virgil 100. Galburu anpatuen pixura lastoa makurtu eztedin. Ib. 72. Argitis txikia, ezta beste ardorik ain iraunkor eta ugari denik. Etzaitut orregatio aipatu gabe utziko Rodiako mama, Iainkoek bigarren maian onartzen zaituten ori, ezta zu ere, Bumasta, mordo anpatuduna. Ib. 84. Izugarria da Biedermann jauna onelako bular sendo anpatua izatea. Lab SuEm 168. Zato betea bezela anpatuak [...] an zeudeken biak itoak. Ataño TxanKan 145. Orduko kabalak gaurkoak bezain ase hanpatuak ez baziren. Larre ArtzainE 106.
sense-2
2. Envanecerse, enorgullecerse. "Au fig., s'enfler, se gonfler d'orgueil" H. v. hanpurutu.
Hori da korneilla hegaztinaren propietatea, zeina, bere gorphutz itsusia bertzeren luma eta plumai ederrez beztiturik eta berregindurik, hazten eta hanpatzen baita. ES 149. Itxurapenezko jakintasun baten azpian dabiltza guztiak hanpatuak eta airatuak eta handik banitatearen guajak berekin daramatza herrestatuak. Ib. 170. Berregiñ ibiltzeaz hanpatzen direnak. He Phil 201. "Paris-xume" aiphamenaz [donibandarrak] osoki hanpatuak / Eskaldunaren izenaz hurren ahalkatuak . (1765). RIEV 1923, 154. Halako jendetarik asko bere baithan hanpatzen dire, seindu handi batzu balire bezala. Dh 66. Zein gaizki dohakon ezjeusari bere baithan hanpatzea, bere burua prezatzea ta bertzez prezatua izan nahi izatea. Ib. 105. Eta gibeleko hire abenikoa / Haiñ aberatsa eta llilluratzekoa, / Perlazko uztaia iduri, / Guzien begien legez xoragarri, / Astiz dukela zabaltzen, / Ez haiza morgaz hanpatzen? Gy 227. Bere buruaz bethe eta hanpatu gizon batzuek erraiten dutenean [...]. Lap 13 (V 8). Frantximanen aiphamenaz osoki hanpatuak, / Eskaldunaren izenaz hurren ahalkatuak. Arb Igand 23. Batzu beldurrez ikaran, bertzeak hantu-hanpaturik, iduri Frantzia guziaren jabe. HU Aurp 138. Bertzek baino zerbeit hoberik badukegula iduri bazaiku, ez hanpa, ez urguilutan sar. Dih Maiatzeco 69 (ap. DRA). Jarri nintzan hanpatua, / Soinekoz aberastua, / Nere buruaz hartua. / Altxa-lilia udan bezala / Nere nahiz altxatua. Etcham 97. Arroak zeratelako, anpoturik zaudetelako. Ir YKBiz 109n. Ezin aztu izango det zure irribarre, / Zugana anpatu arte euskal-maitazarre! SMitx Aranz 36. Oraiño eskurakaitza nintzala, heresi berri batekin anpatua nindagola. Or Aitork 72. Bai, jarraitu zun ostera ere andre iztunak bere itzaldiari egin arreraz anpatuta, ematxar orrek bere sare galgarritara ekarri bide zun Mattin. Etxde JJ 137.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.). Vanidoso, orgulloso; ampuloso.
Manera hortan urguilleria hanpatuak inspiratzen diote bere izpirituaz Jaiñko falso bat egitea. He Gudu 64. Holako gizon hanpotuari etzaio laket herri xumea. Zub 66. Itzaldi arro, anpatu ta labanak iaulkiten zituzten, entzuleen belarri-gozagarri. Zait Plat 111. Afrikar jaun haundi bati, edo etxekandere hanpatu bati. Larre ArtzainE 243. Bestela esan, puztua eta hanpatua da berez, nolabait ere, eta gogaikarri gerta daiteke, [...] bere "gehiegikeriagatik" beragatik. MEIG III 141. (ref. a un escrito)
hanpatu
<< hanka 0 / 0 1 hara >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper