1. (V, G, L; O-SPAd 882→SP (-oill-), Hb, H; -oll- Lcc, Lar, Añ, Dv, H), dolor (Lar, Hb, H) Ref.: A; Elexp Berg (doillor) .
Ruin, mezquino. "Bellaco" , "belitre, pícaro, ruin", "hombre ruin, de nonada", "mechánico, soez", "ruin, vil, bajo, despreciable" Lar. "(G), fourbe, faux" Dv. "1. vil, méprisable [...]. 2. fourbe, traître [...]. 3. méchant, coquin, vaurien [...]. Ce qualificatif ne s'applique qu'aux personnes" H. La trad. "drôle, bon compagnon" que aparece en O-SPAd 882 se debe seguramente a un error de comprensión. Tr. Aparece en autores meridionales desde el s. XVI; es más frecuente entre los vizcaínos, aunque abunda también en la documentación navarra antigua. Cf. doilorkeria, que aparece tbn. en los septentrionales Axular y Pouvreau.
Ai doilor preskabea! (Olza, 1527). ReinEusk 26. Doillor txarra. (Pamplona, 1545). Ib. 38. Dollor, traidore seme, puta seme. (Améscoa, 1566). Ib. 62. Berba dollorrok gorde egizu. Lazarraga A27b, 1201v. Nagiak, erredizea dollorra. "El perezoso, mueble ruin" . RS 90. Txori dollorrak, kanta dollorrak. Ib. 474. Dollorren emaztea mizka. "La mujer del ruin" . Ib. 520. Elli dollorrean ezta zer autu ta bizar gorritan gitxi zer sinistu. Ib. 384. Ori da dolor sinple bat, entraina txarretako bat. (Larrasoaña, 1606). ReinEusk 116. Orain datozkigu orrekin, leuntza, dollor, txatar aiek? Burla ta iseka oriek, eta guri? Lar Fueros 48. Dollorren batzuek egiten badiezte zenbait txarkeri, ez die bekaitzik erakusten. Mb IArg I 296. Mirabe dollorrak kastigatu zituen. Cb Eg III 375. Nolako arrera egingo dizu bera zere barrunbera daramazunean, ekustera an zure biotz zital, prestubez, dollor ta gorrotoan sendotua? Mg CC 247. Urrengo baten esango zenduke barberu ta zirujaubak diriala dollor, prestubez, zikotz batzuk. Mg PAb 53. Baña ain dollorrak izan dira, zein da ez deusten atera trago bat. Ib. 44. Ipui ederra itz labañ ta samurrekin biotz dollor ta tolesturaz betea dutenentzat. VMg 67. Ainbeste aserre, eta bendeku dollor ikusten bada Kristauen artean. Gco I 438. Eta kontrara abariziosoak, zekenak, dollorrak, biotz gogorra duenak iñork ikusi nai eztitu. Gco II 38. Gizon dollor, guzurti, ilkor. Añ MisE 76. Ez bada baita bijotz doilorrekua, ta erne prestu ezekua bere. fB Ic II 178. Seme batek dakusenian bere Aita inok zurreetan dabela, desondretan dabela ta oinpetuta darabillela, Aitaren onera urteten ez badau, aldagijala, Seme doilloorra da. fB Ic III 65. Urigante dollor, prestubez, bildurrez igesi ebilen bat zala. Astar II XIII. Eta Yudas dollor, zital galduaren mosua bakean artu eban. Añ EL2 217. Ze billau dollorra izan nasan ni zugaz! Ib. 160. Errege txantxetako / madarikatua, / gizatxar mendekari / dollor kaltetsua. Echag 161. Pena naibageak, / igaro ditugunak, gizon zital dollorrak / aisa sinisturik, / gaude damuturik. Ib. 183. Prestubez dollor onek ofendiu nau neure begijeen aurrian. Ur MarIl 71. Ain mirari andiak egiten zebilkien Ongigillea beren artean iduki nai-eza biotz dollor aietan sortu zan. Lard 389. Paradisuko suge dollorra / Menderatu zuanari. EE 1881b, 63. Bakarrik biotz erkindu eta dollorrarenak diran gorroto, zipotzkeri eta bengantza. Arr Bearg 234 (ap. DRA, s.v. erkindu). Dollorrak izanik, / ez leialtasunik. AzpPr 70. Txikitxoa bazara, ezereztzat eukiko zaitue zistriñ, doillor, urruingarri ta billuts guztiak. Ag AL 76. Besteen gauza guztiak erkiñ, makal, zirzill, motel, txiro, doillor da guzurrezkoak iruditen iakoz. Ib. 121.
( s. XX) Iñoren ona ezin ikusi daben dollorren batek. Ag Kr 127. Au kristau batzuen izakera dollorra! Ag G 259. Ipui loi ta gordiña, esakera dollor ta zakarra, burrukarako bide azkar ta ziurra. Ag EEs 1917, 170. Auts zaralako austuko zara; / gizon dollorra gogaldu. GMant Goi 36. Ta or abil ondiño, negu dollor ori, / Lotsa barik botaten txingor, edur, euri? Enb 178. Eure bijotz dollorraz jarraitzen dok emen. Ib. 178. Doillorra, ezurrak autsiko ditiat, gerria biurrituko diat atzapar okin. Or Mi 56. Galeraziko ez balizkigute gure aragizko zaletasunak, dollorrezko kutiziak ta arrokerizko aundizkeriak. ABar Goi 19. A, dollor, txatxar ori! Otx 55. Salatari dollor baten gisan jokatu zan. TAg Uzt 163. Elkarren aurka buru-belarri / gabiltzanok ain setatsu / zer ote geran galdezka nago: / zeken, dollor, ala kaiku? EA OlBe 81. Baña, zindoak eta dollorrak sari berdiña ezin diñate yaso. Zait Sof 175. Seme dollor eskergabea! Etxde AlosT 65. Emakume doilor hura ez zen egiaz kristau. Mde Pr 181. Ikusketa diztiratsu, dollor eta ikaragarria izan da neretzat "Cannes"-en gertatutakoa. Txill Let 46. Bi ganboar dollorren odola ikusteko gogorik ba-dezue. NEtx Antz 28. Ain andur eta doillorrak ete, giza-semeak? Erkiag Arran 152. Gizon doilorrek egin zidaten / bidegabe itsusia. Arti MaldanB 190. Egitadea da; egitada doillorra. Erkiag BatB 101.

2. (Urt Gram→A), dolior (V-ple-och-ger ap. A), doilior (V-ger ap. A ).
Preocupado, triste, inquieto. " Doillorra, chagrin, inquiet" Urt Gram 9 (Azkue lo toma de éste, pero traduce chagrin por su acepción más usual, "temor"). " Dolior [...], persona propensa a inquietarse" A. Cf. dolidu.