OEH - Bilaketa

1537 emaitza abar bilaketarentzat

Sarrera buruan (38)


Sarrera osoan (498)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
atzen.
tradizioa
Tr. Documentado, desde principios del s. XVIII, en autores guipuzcoanos y vizcaínos. Hallamos la var. aitzen en Alkain (141) y J. Azpiroz (188, frente a atzen ib. 208, etc.). En DFrec hay 5 ejs. de atzen, meridionales.
sense-1
I. (Adj.).
azpiadiera-1.1
(V, G; Lar, , Dv (G), H), aitzen Ref.: A; Iz ArOñ (atze); Etxba Eib; Elexp Berg .
Último. v. atzeren, azken.
Erabaki zuen atzen-ondamena bialtzea. Lard 91. Bezperan jendetza andia bildu zan Apostolua ostatuz zegoan etxera, atzen-agur egitera. Ib. 520. Atzen-juizioko egunean. Ib. 393. Eta atzen-orduari pake onean itxedon zion. Ib. 99. Seigarren egun onetan egin ere zuen gizona, bere lanen atzena, eta guzietan beteena. Ib. 1. Esaten dabe askok Maria Martiña, / Neskatxa bat nazala arpegiz ezaiña; / Bekokian alako oreiña dodala, / Ta errian atzena nazala. AB AmaE 319. Atzen esakeratxo au amar aldiz aitatu izan edo zuen. A Ardi 76. Aintziraren ertzera zoazin egunaren atzen-izpiari agur egitera. Or Mi 60. Egun illunak izango ituzu / atzen urtiak pasatzen. And AUzta 150. Moralaren atzen oinarri bezala azalduko zaigu Jainkoa. Vill Jaink 76. Gu ez gabiltza fenomenuen kausa urkoen billa, kausa atzena edo lehena galdetzen dugu guk. Ib. 52. Illaren atzen asteazkenian / egiten gendun peria. Uzt Sas 57. 1582-4-19an zabaldu zan Teresak eraikitako komentuetatik atzena. Onaind STeresa 107. Ikasten aurren samar izaten nintzan; jolasean atzena. JAzpiroz 28. Atzen gudako oroitzapenak. AZink 72. Baña atzen momentuan ikusi zan jo biar ninduela. Gerrika 168.
azpiadiera-1.1.1
(Lo)último, (lo) peor. " Orrela bizitzea atzena da (G-azp)" Gte Erd 32.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (V, G; , H) Ref.: A; Etxba Eib .
Fin, final, término. "Fin, término" . " Auxe da neukan diruan atzena " Etxba Eib. Cf. JFlor (1890): "Lur-atzenetik (Finisterre) asi ta Orreaga arte zeuden".
Atzenik izango ez daben Infernubaz kastigetaraño. Mg CO 216. An da esker txar batek / oi dakarrena: / kaltea kalte gane / nosbait atzena. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Testamentu berriko kondairaren atzena. Lard 548. Joseren izaera asieratik atzeneraño, guziz da miraritsua. Ib. 63. Munduaren atzenean gizonaren Semea bere gloriako jarlekuan esertzen danean. Ib. 422. Erreñau eta agintau dagiyala itsaso batetik bestera eta lurraren atzeneraño. Ur BulaAl 56 (BulaV 35 egaletaraño). Euskara Sartaldekoan, zeñean Deba ibaitik Bizkaiaren atzenerañoko errienak eta zenbait Arabakoarenak ere sartzen diran. Aran SIgn 201. Garizumaren atzena da ta. Ud 37. Banenbilen da banenbilen, etseti kaira, kaiti munduen atzenera, munduen atzeneti kaira. A BGuzur 130. Lurbira onetan gauza guztiak dauke atzena. Echta Jos 353. Iltzaleak eta lapur deungeak, olakoxe atzena dabe geienean. Ib. 142. A, zer arrastaak bota zituben / andik atzenera artian. EusJok II 73. Ireak egin diñ aurki, ta nik ere urruti-gabean diñat onezkero nere atzena. Mok 21. Ezpaita egoki urtearen atzenerarte parregarri aritzea. Ldi IL 106. Illaren atzena da. ABar Goi 62. Neke orri be urte orretan etorri yakon atzena. Akes Ipiñ 14. Mattin, zuretzat eztu atzenik / guk daukagun biotz-naiak. Uzt ( in Mattin 24 ). Orrek ekarriko du emengo / basarriaren atzena. Uzt Sas 248. Erriak asko goraldu gabe / [gizon] biei atzena iritxi. AZink 89. Azaroaren atzena. Ib. 70. Fruturik ezin ekarri eta / baserriaren atzena. FEtxeb 193.
azpiadiera-2.2
2. "(V-arr-och), último bolo de la fila" A.
azpiadiera-2.3
3. "Postre" BeraLzM.
azpiadiera-2.4
4. "Cantón" BeraLzM.
azpisarrera-1
ATZENA.
azpisarrerakoSense-1.1
a) Por último.
Oroi zaitez atzena, nolako Jauregi eder-zoragarria apaindu dizun Zeruan. AA III 346. Ondoren arkume errea. Gaiñekoa, arroza ta esnea. Atzena, kafea, patarra eta puruak. JAzpiroz 195.
azpisarrerakoSense-1.2
b) Por última vez.
Jetrok eta Moisesek atzena ikusi ziran ezkeroko berriak elkarri eman ziozkaten. Lard 77.
azpisarrerakoSense-1.3
c) En último lugar.
Atzena joandakoak erreal-biko bana artu zutenean, lenengoak uste izan zuten, alogera andiagoa emango zietela. Lard 423. Atzena doanari auxe diote: --Ez dik bear tenk egoteko zeruak aberik. Or Eus 275. Desafioka asi zitzaidan, atzena iritxi nintzalako. AZink 103.
azpisarrera-2
ATZENA EMAN. Terminar. "Atzen eman (G, L [sic]), dar remate" A.
Nere sallari atzena ematera noa Israeldarren edo Juduen Erri doakabearen ondamen negargarriarekin. Lard 536. Laster atzena emongo dautsat asiriko arlo oni. A BeinB 76. Nere eskutitz luze oni atzena eman-orduko. A Ardi 21. Irudie bere tokien itxi ta olan errogatibeari atzena emoteko. Akes Ipiñ 21.
azpisarrerakoSense-2.1
(atzenak emon V-gip). (Pl.). "Apurtu, bukatu, hil" y "estar en las últimas" Elexp Berg s.v. azken.
azpisarrera-3
ATZENA JO. "Atzena jo dau, se ha acabado" Iz ArOñ s.v. atze.
azpisarrera-4
ATZEN ALDERA.
Hacia el final.
Epaillaren atzen aldera / asiko zaigu kukua. Uzt Sas 63. Apirillaren atzen aldera Balentzi aldera eraman giñuzten. AZink 115.
azpisarrera-5
ATZEN-ATZENEAN. Intens. de atzenean.
Atzen-atzenean bere Aita-Eternoari esan zion. Lard 462.
azpisarrera-6
ATZEN-AURREKO (V-gip ap. Elexp Berg s.v. azken). Penúltimo.
azpisarrera-7
ATZEN-AURRETIK (V-gip ap. Elexp Berg s.v. azken). En penúltimo lugar.
azpisarrera-8
ATZEN BATEAN. Al final.
Emendi, Zuia ta Zigoitiko mugarrietati aurrera, atzen baten Ubideko eleiz-barrure yatorku barriro. Akes Ipiñ 17.
azpisarrera-9
ATZENEAN.
azpisarrerakoSense-9.1
a) (Lar, Añ, Dv, H). Al final. "Sobre todo, adverbialmente", "(a la) postre", "finalmente" Lar y Añ. "(Cuando) pitos flautos, cuando flautos pitos, aukeraren maukera, atzenean okerra" Lar. "Postreramente" Ib. "Últimamente, ultimadamente" Lar. "(G), à la fin" Dv. v. ATZENEZ, ATZENIK.
Orra atzenean zertan geratu dira [sic] aren ibillerak: urrikalgarria da. AA II 225. Gero esan zion kargu onek zer lanak eta nekeak erakarriko zizkan, baita eriotza bera atzenean. Lard 476. Orrela egun batzuetan arri eta zurtua egondu zan, alik eta atzenean noizbait ere, Luzifer-en tranpa azkarrak ezaguturik, bere maisuagana korrika joan zan arte. Aran SIgn 50. Atzenean iges egin bearko dot erri onetatik! Echta Jos 228. Baña atzenean beti urteten dau garaipenaz jazoera guztietan. Ib. 277. Gero atzenean biak, neurtitz gabe, esango dute: O Jesus, argi neri! A Ardi 112. Galduz gelditu dira / gero atzenian. EusJok I 120. Zoaz ibar okertsuan barna, ta atzenean billatuko duzu arkupe batean illobi bat. Or Mi 43. Atzenean ordea, Piarres bera aspertu zen iñoren ogipeko izaten. Etxde JJ 269. Atzenean parra egin bear dik orrek esaten dizkiken gauzakin. Anab Poli 45. Erriaren atzean ondarra, urrena palmerak eta atzenean mendi zapal luze bat. Anab Aprika 52. Ondoko gizaldiek, aurrekoen erasia oiek ontzat eman, egiak bailiran artu, eta atzenenan berez azaltzen zaizkigun egia agirikoak direlakoan, batere ezpairik gabe artu izan ditugu. Vill Jaink 79. Atzenean ausartu naiz bertsoak papelean jartzera ere. Uzt Sas 20. Bolara batean ondo ibilli omen ziran, baiña atzenean erori. JAzpiroz 37. Baiña, aurrenean edo atzenean, onak ziranak edo diranak berena azaldu zuten. Insausti 234. Aukeraren maukera, atzenean okerra. MEIG III 73.
azpiadiera-1.1
(Con ere ).
Atzenean ere emaztearen negar eta espak ain miñak izanik, bere isill-gauza agertu zion. Lard 141. Geienak atzenean ere akabera txarra izan zuten, eta guziez gaiñ okerragoa iskanbilla dana sortu ta sutu egin zubenak. 'Los más al fin acabaron la vida desastradamente' . Aran SIgn 103. Atzenean ere pausoz-pauso Veneciaratu zan. 'Finalmente' . Ib. 88.
azpisarrerakoSense-9.2
b) Por último. "Últimamente, por último" .
Zori onekoak Sakramentu ori ongi artzeko eran prestatuak dauden animak. [...]. Zori onekoak atzenean, zeren etsai guziak garaitzeko indarrez beteko dituzun. AA I 523. Begira atzenean, zer dion S. Paulok. Ib. 425.
azpisarrera-10
ATZENEKO.
azpisarrerakoSense-10.1
a) (Lar, Añ, H). (Adnom.). Último. "Postrer" Lar y Añ. "Agonía, atzeneko guda" Lar. "Retoque, [...], atzeneko eskualdia" Lar. "Testar, atzeneko, azkeneko naia egin" Añ (v. atzenahi). v. ATZENENGO.
Dakuskun nola dakizun zer artu bear dezun, eta da atzeneko gauza. CatBurg 33. Zertako da Oleazio, atzeneko Sakramentua? Ib. 38. Nere biziaren atzeneko gauza bezala, neke andi artan Kredoa esatera animatzen ta saiatzen naz. Cb Eg II 96. Atzeneko afaria egin zuen lekura joan zan. Cb Eg III 327. Atzeneko borondatearen agiria edo Testamentua egitea. Ib. 219. Orañ atzeneko orduan. Ib. 357. Eldu jakon atzeneko gatxa edo erijotzako denporia. Mg CO 203. Ardura andi bategaz arteztu gaurko esa-egite guztiak, atzeneko eguna balitzan legez. EL1 25. Eztu zer egiñ andirik etsaiak atzeneko tranzeraño. AA III 567. Atzeneko paguba / ezta izan gaiztoa. Echag 21. Jainkoaganako leialtasuna atzeneko asnasaraño gorde zuen. Lard 30. Atzeneko progurik andienarekin lurpetzeko gorputza garbituta, okenduz on igortzi zuten. Ib. 497. Lenengo nai duena, atzeneko izango da. Ib. 409. Saulen laugarren eta atzeneko semeari begiak ezarri ziozkan. Ib. 184. Atzeneko urtetan. Aran SIgn 65. Atzeneko bertsua / kantatu artian, / jaunak, egon zaitezte / al bada bakian. Arrantz 38. Ikusten nuen Gillermo / Aitzeneko [sic] Maiatzean, / Iturritxo bat jaiota / Ibairontza jetxiten. AB AmaE 394. Egunerik-egunera ezagututen jakan atzeneko arnasakaz ebillena. Echta Jos 114. Irakurzazu Geigarri orren atzeneko oiuki zar eztizkoa. A Ardi X. Atzenekoa nabarra zen eta lasa lasa larratzean ari zen. Or Mi 49. Atzeneko itz auek esanaz, belaunikatu edo eseriko da aitaren oñetan. ABar Goi 74. Aurrerapide ederra, atzeneko gerla orokorrak azaldu diguna. Vill Jaink 181. Len ere baditugu gabak nai baño len pasiak, eta atzeneko ori ere nik nai baño len bukatu zan Yabenekin. Uzt Sas 25. Atzeneko aldiz listan deitzen zidatenean. AZink 118. Kalietan ibili bato eta atzeneko saioa beti aldatz orretan. Gerrika 163. Atzeneko minutuan ere. Insausti 198.
azpisarrerakoSense-10.2
b) (Sust.). "Novisimos, azkenekoak, atzenekoak, gerorengoak " . "Postrimerías" Ib.
azpisarrera-11
ATZENENGO.
azpisarrerakoSense-11.1
a) (V-arr-ger; H). Ref.: A; Gte Erd 32.
Último. "Atzenengo arietaraiño ekin bear zan, se tenía que insistir hasta lo último, hasta la muerte" A s.v. atzen eman. v. ATZENEKO, ATZERENGO.

--Zer da konzienziako examinea? --Ekartea memoriara egin dirian pekatu guztiak atzenengo Konfesinorik. Arz 51. Orain bizi nasan [ordu] au balitz atzenengoa, zer izango litzateke nigaz? EL1 28. Beregan bakoitzak kontu egiñik bukaeran eta atzenengo arnasetan dagoala. Aran SIgn 105. Amairu senidetatik atzenengoa izandu zan. Ib. 1. Uriko atzenengo etxea lepo-aldean itxi ebenean, [...] izerditan egoala ta gelditxuago ibilli ta bere, elduko zireala esan eutsan. A BeinB 90. Uste eban etzala izango atzenengo burrukea. Echta Jos 46. Atzenengo ezkonduek, Donato Etxezarraga eta Saturnina Ibarra, [...] eta Ipiñeko obitegi edo kanpo santu zarrean atzenengo lurre emona, barriz, Juan Goioaga. Akes Ipiñ 13. Gero Aiuntamentuak galdetu zion ia atzenengo gaitz orrentzako erremediorik ez al zegoan. And AUzta 91. Jakintzak Ateismua zabaldu bear omen du bazterretan eta au izanen da atzenengo ondorea eta Jakintzaren frutu bikaiñena. Vill Jaink 16. Uste barik oporren atzenengo egunetara giñan. Gerrika 291.
azpisarrerakoSense-11.2
b) Por último.
Bazkari ondoren arrioa zabalketan zan: zenbat jantzi, zenbat traje. Atzenengo erausten ziran gorua eta ardatza. And AUzta 70.
azpisarrera-12
ATZENENGOAN. La última vez.
Lenago ere bertsuarekin / dudan jarria neguan, / mututu eta gelditu nintzan / Donostin atzenenguan. Uzt Sas 139.
azpisarrera-13
ATZENENGOZ. Por última vez. "Atzenengoz emen egon nintzanean (G-azp), azkenengoz (V-gip), untzungoz (V-arr)" Gte Erd 32. v. AZKENEKOZ.
azpisarrera-14
ATZENERAKO.
azpisarrerakoSense-14.1
a) Al final. v. ATZENEAN.
Jan edanak ugari ipiñi bazituzten ere, atzenerako ardoa aitu zitzaien. Lard 374. Atzenerako ainbeste ondamen, eta onek zekarren gosetea ezin eramanik. Ib. 126. Atzenerako sendagarria, / Artu dozue zerutik. Echta Jos 354. Atzenerako estranjerua / egin zan islaren jabe. Tx B II 85. Atzenerako gerra ematera / bearko dira beartu. And AUzta 117. Egun guzia or pasatzen det / mutil oiekin ujuka, / atzenerako ezin ezer ein / ta asi bear burruka. Uzt Noiz 109. Atzenerako, tornikarako deitu alkarri. JAzpiroz 126. Atzenerako ugaritu zan zorria. AZink 93. Bautismo barria ipiñi ezinga ibili ziran, baña atzenerako erabagi eben. Gerrika 30.
azpisarrerakoSense-14.2
b) Para el final.
Oien kontuak oraindik ere / ez ditut esan guziyak, / politaguak badadukazkit / atzenerako utziyak. Tx B I 228.
azpisarrera-15
ATZENERUNTZ. Hacia el final.
Baña atzenerutz ikusi eban, [...], ezebela nai beragaz ezkondu onod bizi zirean neskatillak. Echta Jos 230.
azpisarrera-16
ATZENETAN.
azpisarrerakoSense-16.1
a) A finales.
Urtearen atzenetan, Bizkaira joateko asmoak erabiltzazan. Echta Jos 325.
azpisarrerakoSense-16.2
b) En las últimas.
Ito zirean Pelixen da Erromul be, ta larri, estu ta atzenetan ebiltzan beste batzuk-be. Echta Jos 253. Batzuk ilda, ta beste batzuk atzenetan, ezin erazagutu leitteke an aurkeztu zan laurka arrigarrizkoa. Ib. 253s.
azpisarrera-17
ATZENEZ.
azpisarrerakoSense-17.1
a) Al final.
Txilik atzenez beren barrua azazkatearren, edu onetan berba egin eutsan Errokeri. A BeinB 54. Etzan jakin atzenez nora joan zan, ez zelan amaittu zan. Echta Jos 140. Alkarrekin egonak geiago bigundu ta bere lagunaren zoritxarrak atzenez garaitu. Anab Usauri 111. Ta atzenez lasaitzen gera oldoztuaz ez bada ere zuzentzen ez degula guk errurik izango, ez degulako guk okertu. ABar Goi 34. Lenengo ahapaldietan [...] kukuka dabiltza jolas-zurrean; gero [...] alkarren arteko eder ta doaiak abesten ditute; eta, atzenez, alkarri itz-emate goxo ta ezkontza ostena. Onaind ( in Gazt MusIx 150 ).
azpisarrerakoSense-17.2
b) Por último. "Finalmente" Bera app., BeraLzM.
Atzenez, oroitu zaitezte orain zuk eta zuen Ama nagusiak ere neri maiz aipaturiko onezaz. A Ardi 52. Ona, atzenez, bost epe edo arotan Barne-kanta osoaren guna. Onaind ( in Gazt MusIx 153 ).
azpisarrera-18
ATZENIK (Lar).
azpisarrerakoSense-18.1
a) Al final. "Últimamente" Lar.
Atzenik eskui ezkerretan ipiñi ziozkaten lapurrak ere, besteak bezala, isekat[z]en zuten. Lard 460s. Eta atzenik ainbesteraño egin zuen eze, andik aurrera gazte aiei sarrera ukatzea iritxi zuen. Aran SIgn 51. Eta atzenik, danak batera, euskaldunen izena artu zuten. JMB ELG 95. Atzenik, oiu andiak egin-ostean amabiaren mutilak soiñean artu eban atsoaren burusi zar bat. Or Tormes 101. Baina baretzen dire atzenik ontzi argal aurrean, aixe-ufa batez. Or Mi 131.
azpisarrerakoSense-18.2
b) (Dv). En último lugar. "En dernier" Dv.
Larrurik onena da zillar kolokekoa. Gero zuria edo beltza eta atzenik oria edo arrea. "Últimamente" . It Dial 99 (Ur, Dv, Ip azkenik ).
azpisarrera-19
ATZEN OPAMEN.
Testamento. v. atzenahi.
Egiñ zuen atzen-opamenean (testamento) aginduta utzi zuen. (1892). JFlor .
azpisarrera-20
ATZEN ORDU. Completas, último rezo del día. "Completas, konpletak, atzenordua" Lar y Añ.
azpisarrera-21
ATZEN-URREN (V, G, AN ap. A; Lar, Añ). Penúltimo.
atzen
<< atzealde 0 / 0 1 atzeratu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper