OEH - Bilaketa

31 emaitza abantzu bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
nagusitu.
tradizioa
Tr. Nagusitu y nausitu son las formas más documentadas. Hay además nabusitu en Axular y naustu en autores vizcaínos del s. XIX. En DFrec hay 44 ejs. de nagusitu, uno de ellos septentrional, y 11 (8 sept.) de nausitu .
sense-1
1. (BN-arb; Lar, , H), nausitu (V, G, AN, L; SP, Urt IV 52, Ht VocGr 352, Lecl, Gèze, Dv, H), nabusitu (SP, Lar, H), naustu (V-m-gip), nabustu (SPDv, A) Ref.: A ( nausitu, naustu ); Elexp Berg ( nausittu ); Gte Erd 213 .
(Aux. intrans.). Salir, quedar vencedor (en una contienda, competición, disputa, etc.), hacerse con el poder, imponerse; (con sujeto ref. a enfermedades, pasiones, emociones, etc.) adueñarse de, apoderarse de; aumentar en número, en cantidad; convertirse en amo, dueño, jefe. " Nabustea, devenir maître. Gizon nabustua, homme de condition, sieur de maison; m[aîtr]e de famille. Gizon erdiarekin egiteko izaitea gaitz, nabustuarekin erraz " SP. "(Hacerse) amo" Lar, (v. tbn. s.v. mayor ). " Muthila nausitua dute etxe hortan, le valet domine dans cette maison. [...] Beldurra nausiturik, harritua bezala gelditu zen, vaincu par la peur, il resta comme pétrifié. [...] Haur hori nausitua dabila, cet enfant s'est affranchi de toute autorité" Dv. " Burhasoen ondotik haur gehiena nagusitzen da hekien orde, après les parents l'enfant ânné devient chef d'une maison à leur place; [...] Ikhasle on izan dena, bera nagusitzen denean irakhasle on izaten da, [...] quand il devient maître lui même; [...]. Prédominer, être en majeure partie, en plus grand nombre. Gure mendi huntan gaixtagina nausitua da alhor alferretan belhar tzarra legez " H. " Aita xaharra hiltzearekin, Marko nagusitu zen, [...] Marc prit la tête de la maison; [...] devenir maître en un art. Pilotan nagusitzen ari da, il se forme comme joueur de balle" Lh. " Pelotan errez nausittu zien " Elexp Berg. Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII. Es menos frec. al Sur, donde lo emplean Guerrico, fray Bartolomé y autores del s. XX.
Utzten bazituen bere plazerera [...] bizitzera [gathibuak] , urguillutzeko eta nabusitzeko bidean iarriko zirela. 'Aspirar a prevalecer' . Ax 26 ( 15). Alferrik emanen diozu [erremedio] sobera luzaturik gaitza nausitu denean. Ch I 13, 5. Jaiñkoa eta Haragia, gure bihotzean elkharrekin borroka hari direla, bietarik zeiñ nausituko den. He Gudu 82. Etsai borthitzenak [...] hala nola pasione nausituenak, laster dire garaituak. Lg I 279. Uzten ditu nausitzerat bere bihotzean, yelosia, orguilleria [...]. Lg II 198. Arrazoia illundu eta griña gaiztoa piztu, azi eta nagusitu egiten da. Gco II 40. Erremedioak hartzea luzatuz, gaitza nausitzen da. Dh 210. Inoren ondria galduten, arrotuten, naustuten, lotsa galdukotuten, Jaungoikua opendiduten. fB Ic I app., 19. Mororik ez omen zen han nihoiz nausitu. Hb Esk 84. Ez duenak nahi ikusi gaizkia nausitzen, egin beza hobeki. Hb Egia 155. Ezen arbolak laster nausituko dira eta orduan izanen da bazka eta oihan ona. Dv Lab 327. Munduan yarri huan injustizia / nagusitu zelakotz alferkeria. Elzb Po 213. Bainan gero hok nagusitzen dire, borthak dituzte bortxatzen eta dira etxean sartzen. Elsb Fram 66. Protestantak nausitü beitziren Biarnon. Ip Hil 165. Emeki-emeki iguzkia nausitu zen. Arb Igand 67. Beti keñuka zaude / loruaren gisa, / esanaz nagusitzen / zerala aixa. AzpPr 96. Kontrako aldea da nausitu. Alde baino 60 boz gehiago joan dire kontra. HU Aurp 143.
( s. XX) Tzarkeria, ohointza, bazter guzietan nausituak. JE Bur 119. Irria nausiturik, harritua, beha zagon Martin gaizoari. Barb Sup 10. Aphur bat elgar ezin garhaituz aritu ondoan, nausitzen da eskalea. "Le mendiant eut le dessus" . Barb Leg 131. Bordan zen suia nausitu / eta guziak suntsitu. Etcham 205. Nola etxian esposatuta / nagusitzen dan morroia, / alaxen dago ibai on ontan / gaiztuetako arraia. Tx B II 52. Nagusitu gonak, / ebendako onak. Yanzi 219. Bidezko al litzake gu geiago izanik gure nai ori ez nagusitzea? Ldi IL 24. Eta gizartekeria nausituko balitz, orduan zer? Eguzk GizAuz 169 (189 nagusituko ). Gaitz itxaskorrak nagusitu bailitezke. EAEg 5-11-1936, 223. Anai arteko gerla... Herra da nausitu. Iratz 40. Joab nausiturik, Absalon ihesari eman zen. Zerb IxtS 56. Gaitza edo sukharra nausiturik, zanpez aldi-txartu da gaixoa. Lf Murtuts 11. Bizpahirur pinta hustu orduko elea nausitua du! Zerb Azk 101. Belarra nihun ez da nausitu, gehiago jaberik ez duten hobi bakar batzuetan baizik. Ib. 21. Ez zakiat, hemen, zerrikeria ez othe den nausitua! Larz Iru 70. Arria jasotzen errez nagusitu zan gure Mendizabal. Salav 104. Azkenean egia nausitu zen. Ardoy SFran 138. Maiztarra nagusitu. TxGarm BordaB 163. Biok jauntxu, eta azkenian indarra nagusitu. Gerrika 18. Haurrak nausituak zituela, egun batzuez, apezak ez gehiago aski larderia, edo aski pazientzia, bere laneko. Larre ArtzainE 274. Beldur naiz ez ote litzakeen [...] mintzaera hori nagusituko gure artean. MIH 104. Euskara galdu dutenak nagusitzen ari dira. MEIG VIII 101. Beti ere marraren bakuntasunagatik nagusitzen da. "Se impone" . MEIG IX 122s (en colab. con NEtx).

v. tbn. Herr 3-4-1958, 3. Erkiag Arran 164. Uzt Sas 270. Nausitu: ES 181. Mih 34. Brtc 179. Monho 148. Zby RIEV 1909, 397. Prop 1911, 12 (ap. DRA). Lf GH 1923, 185. Zub 53. Ir YKBiz 168. Or QA 79. Etxabu Kontu 159.
azpiadiera-1.1
(Con suf. de comparación).
Zein pasione dire nausitzenago zure ariman. He (ap. Dv ).
azpiadiera-1.2
(BN-arb ap. Gte Erd 227 ; H), nausitu (SP, Dv, H) .
(Con compl. en dativo). Adueñarse de, apoderarse de; dominar, vencer, superar. " Nausitu natzaio " SP. " Bere alferkeriari ezin nausitu zaio, il n'a pu maîtriser sa paresse" Dv. "2. [...] Ezta on emaztea nausi dakion bere senharrari, il n'est pas bon que la femme domine son mari; [...] 6. l'emporter sur. Bethi ona tzarrari nagusitu behar liteke, [...]; 7. vaincre. Izanik ere gutienak, nausitu ziren etsaieri, [...]" H. " Loa nagusitu zait (BN-arb)" Gte Erd 213.
Berehala lehenbiziko okhasinoan, kolera burura igaiten eta nabusitzen zeikala. Ax 288 (V 192). Zeren haragiaren guthiziak sobera nausitzen baitzaizkigu. SP Imit III 20, 4 (Ch sobra baitire nausi ). Garaitzekotzat nausitu zaitzun pasionea. He Gudu 93. Nausitu bezala zaizkigun erromarrak beretuko gaituzte alde baterat. Yabeturen dire hiri huntaz. Lg II 206s. Zein borthitzak diren niri nausitu nahiz dabilzkidan etsai muthiriak. Dh 83. Ez hek, ez mundu guzia etzakiozken nausi, berak ez nahi izaterat. Ib. 240. [D'Abbadie yaunak] eskara ere luke nahi begiratu, / erdara zaionean abantzu nausitu. Hb Esk 127. Alferra nausitzen zaiote. Dv Lab 83. Nigarra nausitzen zitzaion. Laph 191. Gudua ikhusi zutenen arabera, Laphurdi Nafarroari nagusitu zela. Elzb PAd 8. Asko herritan nausitu zaiote plekako jokoa. Zby RIEV 1908, 85. Egia gezurrari nausitu azkenean! Arb Igand 110. Koblari [...] hoberenetarik dela [Dibarrart], ez baita orobat Eskual-herrian nehor nausitzen zakonik. JE Bur 145. Sukarra nausitu zitzaukun gehieneri. StPierre 18. [Lati gramerari] nausitürik zela, hura ikasirik ziala paterra bezain ontsa. Const 17. Beharrik etzauku nausitzen / etsipena. Etcham 94. Hatsanturik aspaldi naiz oihuka ari. / Nagusitu nitzaio itsas-orroari. Iratz 61 (112 nausitu ). Ifernuko indarrak etzauzkik nausituko! Sekulan! Zerb IxtS 112. [Matalas] laster nausitu zen zaineri eta soa piztu zitzaion. Lf Murtuts 50. Etsaieri [...] or zaigu nagusitzen. Or Poem 549. Bihotzeko kezka berriz ere nagusitzen zitzaion. Mde HaurB 85. Uste au ziaro nagusitu zitzaion. Etxde JJ 133 (177 nausitu ). Ezin siñetsizko irrika sartu zitzaion ezpatariak ikusteko ta ezin siñetsizko eran nausitu. Or Aitork 139. Gaba nagusitu zaigu. NEtx LBB 156. Ta zarrak, amairu urte lenago estropadan izandakoak, nagusitu jakezan orduan Bilbora joandakoai. Etxabu Kontu 159s. [Alkoola] nagusitzen bazaizu, etzera ondo izango. BBarand 164. Laborariari iluna nagusitzen zaiolarik. Larre ArtzainE 197. Erdara ari zitzaion nagusitzen euskarari. MIH 369. Berez nagusitu zitzaidan aldarte hori, ez saiatu nintzelako. MEIG IX 93.
v. tbn. Ox 176. Nausitu: Etch 184. HU Aurp 103. Ir YKBiz 239.
azpiadiera-1.2.1
Etsipena nagusitzenago zitzaion memento oroz. Mde HaurB 86.
azpiadiera-1.3
(Con compl. en instr.). Adueñarse de, apoderarse de. " Bidez edo bidegabezki nausitu zen onthasun guziaz, [...] il se rendit maître de tous les biens" H.
Nausitu zen gero, bortxaz, erregetasunaz. Lg I 346. Badakizue nazionen gainean dominatzen dutenak, hetaz nagusitzen direla. TB Mc 10, 42. Handik laster saldu zen haren yauregia, / azkenean nausitu hartaz Urthubia. Hb Esk 119. Egun hetan, Kastillanoak Bizkaian sarthurik Naieraz nausitzen dire. Laph 5. Türkak nausitü ziren [...] Palestinako lürrez. Ip Hil 136. Ez bedi larritu. Gizona naiz [...] nere buruaz nagusituko naiz. Ez dute nere karraxiak bere atseden donearen ixiltasuna eragotziko. Alz Ram 92. Erromarrak Yudeaz nausitu ezkero [...]. Ir YKBiz 485n. Illunaldi beltz aretaz ezin ninteken nausi. "Superar" . Or Poem 541 ( Aitork 368 nausitu ). Sukar gaizto bat nausitu zitzaion gorputzaz. Etxde AlosT 89 ( JJ 210 nagusitu ). Baztergabearen indarra du Parisek. Uriaz nausitu ezin ditekeala dirudi, aunditasuna dario orotatik. Txill Let 114. Orain naigabea eta tristura ziren etaz nausitu. Izeta DirG 32. Ordü dügü ipharraltiaz / osokilan nausitürik / Hegualdilat bidia arrunt / izan dadin zabaltürik. Casve SGrazi 150. Europaz zenbait sailetan nagusitzen ari zen frantsesaz [idatzi zuen] . MEIG VI 57.
azpiadiera-1.4
(Con kontra ).
Nausi eztadin aragia izpiritiaren kontre. Ip Hil 222. Aitzineko boz-aldian Labaten kontra nausitzea gutitarik huts egina. HU Aurp 103.
azpiadiera-1.5
(Aux. trans.). Hacer superior.
Bonaparte jakintsuak orren maite zuen izkelgiak ez ote [...] du zerbeit besteeri nagusitzen duena? FIr 177s.
sense-2
2. (Aux. trans. bipers.). Dominar; mandar.
Zaude beha hainitzetan sentitu gabe zure bihotzean bizi diren eta nausitzen duten bekhatu hainitzen gainean. SP Phil 159 (He 162 nausitzen ere diren ). Errege madarikatu hark nausiturik darabillan erresuma galdu bat. Ib. 67 (He 69 azpian dagokana ). Nolako afekzioneek dadukaten gure bihotza amarraturik, zer pasionek hura nausitzen duten. Ib. 521 (He 528 jabetu othe zaion eta nausitu ).
azpiadiera-2.1
Konsiderazazu [...] zer pasionek nausitzenago duten zure ariman. SP Phil 457.
azpiadiera-2.2
(En construcción pasiva).
Ezen izpiritua, pasioneaz oraiño nausitua ez denean, gai da trabarik batere gabe gezurra ganik egia berezteko. He Gudu 59.
sense-3
3. +nausitu (V-m-gip), nagustu (Lar Sup, Izt 3r, Hb), naustu (V-m-gip; Izt 3r) Ref.: A ( nausitu, naustu ); Elexp Berg ( nausittu ) .
Avanzar en edad; crecer, aumentar. "Crecer" Lar Sup. "Adulta (persona), [...] naustua " Izt 6r. "Hacerse una persona mayor. Puxkat nausittu zanian alde in zeban etxetik " Elexp Berg.
Daigun ama batek daukazala seme bi, ta bata nagustuba edo egingo danekua ta bestia txikarra edo pardeletan daguana. CrIc 56. Grazia au dago sein batiatubetan ta lotan dagozan kristinau on ta nagustubetan. Ib. 123 (tbn. en CatElg 164v). Gizon ta andra naustubak. Mg CO 130. Zorionekoa azi ta nagusitu baño len ilten dituena arerio txikiok. LoraS 106. Nagusitu eztidin lar librotxo au, itxiten dot emen. Ib. 191. Zubi atan umiak labanduten dira. Naustubak kolpe andijak artuten ditubee. Ta zaarrak [...]. fB Ic II 10. [Emakume] zaar edo naustubak. JJMg BasEsc 189.
azpisarrera-1
NAGUSITUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Zorigaitzez, sasia bazterretarik nausituxe zen. Prop 1909, 286.
nagusitu
<< kuto 0 / 0 ontasun >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper