euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

736 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (51)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
done.
etimologikoa
Etim. Del lat. dom(i)ne .
sense-1
1. (c. ap. A; SP, Lar, Aq 518, Añ, VocBN , Dv, H), doni.
(Como título, precediendo a un nombre de persona).San. "La voz Done [...] es lo mesmo que en romance santo" Is 34r. "San Sebastián, Donostia, San Juan, Done Joana, San Esteban, Done Estebe. En estos tres que son nombres de pueblos, todos los Bascongados usan el Done, y deben usarlo en todos los demás" Lar. "Santo. Hoy casi en desuso en el pueblo" A (v. tbn. s.v. don). Cf. Donapalayoa (1621, término de Aberásturi (Alava), LzG AEF 1963-64, 130), Donostia, Doneztebe (Santesteban, Navarra), Donibane Lohitzun (Saint Jean de Luz), Donapaleu (Saint-Palais, Baja-Navarra), etc. v. Jondone, San.
tradizioa
Tr. Documentado desde Refranes y Sentencias, es muy poco empleado hasta que a partir de finales del s. XIX se produce una revitalización de su uso por parte de autores meridionales. Parece haberse conservado mejor en nombres como Doni(b)ane, Doneane 'San Juan'. En DFrec hay 16 ejs. de done, meridionales.

Done Bizen argia, guztioenzat dakar ogia. RS 318. Done Meteri Zeledon, porru ereiaro on. Ib. 330. Done Joan edo San Juan gauza bat dira. Mg PAb 56. Done Marijen sorreran. FrantzesB II 27. Doneane Bautistak predikadu eustan penitenzia. Añ EL2 108 (EL1 99 San Juan Batisteak). Doni Andreu, othoi. Jundene Jakue, othoi [...]. Sen Thomas, othoi. UskLiB 139. Done Migel kalera. Bil 148. Done Andera-en egunan. (1892). AG 107. Done Peru ta Paulo. A Cat 30. Euskaldun askok Done Riktrudisen izena iakiñ ez arren. Ag AL 168. Done Kepa edo Pedroren egunean. Echta Jos 277. Done Tomas egun batean. Ag G 82. Arlesko Done Baladiren mojategian. Or Mi 37. Gorputz ta anima nazan Donianek garbi. Or Eus 286. Asisko Done Franziskok ere ba-du, noski, bere nortasun agiria. Vill in Gand Elorri 11. Gaztelugatxeko Done Ibanera. Osk Kurl 42. Donibane Gurutzen olerkiak. Gazt MusIx 171.
azpiadiera-1.1
( Done pospuesto).
Antonio Donearen bitartez. Ag G 185. Loiolako Inazio Donea. KIkG 47. Erriktruda donearen bizitza autaturik. Lh Itzald II 107. Gabriel Goiaingeruak eta Isabel doneak Andre Mariari esandako itzak. Inza Azalp 154. Gaurko egunez ludiratua / Ziñean, Miren Donia. Enb 108. Bere Ezkontide guztiz garbi Jose Donea. ArgiDL 85. Barbara-Done-egunez urka zitutena. Or Eus 249. Bildu dira Pelagi donearen elizatxoan. TAg Uzt 24. Monike Donearen lekaimetxea. EAEg 14-11-1936, 294. Monika doneak seme galdu bat zun. Etxde JJ 229. Agustin doneak ere munduko erakundea soñulari garai baten kantutzat jotzen du. Gazt MusIx 70. Paul donearen bitartez. MAtx Gazt 42. Jose doneak bere biotza erdi-bi. NEtx LBB 223. Ander donea! Zeiñen egun luzea bezin negargarria! AZink 66.
azpiadiera-1.2
(Lar, Añ).
(Sust.).Santo. v. deun, santu.
tradizioa
Tr. Atestiguado ya en RS y en EgiaK, no se vuelve a encontrar hasta finales del s. XVIII (en autores de influencia larramendiana), aumentando su uso a finales del s. XIX y durante el s. XX. Se encuentra, si exceptuamos Birjin, sólo en textos meridionales.

Otu doneari igarartean nekea. RS 545. (TAV 3.3.2.; cf. O Pr 662 Othoi sainduari deraunsano ekaitzari) Felipe Hespañako, done andia: / eskubetu dozu mundu gustia. EgiaK 86. Ner-adiskideak izanen dira geroroz Zeruan diren doneak, eta bertze oraino lurrean direnak. Birjin 59. Done batentzat harturen zaituztelako orhoitzapena khentzeko. Ib. 483. Nork bere langintzako done edo santuen egunetan. Izt D 16. Lengeriol [= 'protomártir'] , Done igarleak, / donzilla garbi ta konfesore [...]. Izt Po 50. San Inazioren Jesusen Lagundiaren eta onen Santu edo Done, Doatsuen eta Dianagusien berri laburtxo bat. Aran EE 1883b, 73. Done andija, Bizkai-zalle zerukua. (1894). AG 328. Done andiari / eta bere bitartez / zeruko Iaunari. Azc PB 96 (en la versión de Ur PoBasc 423 San Juan Bautistari). Atzerriko agintariakaz, doneak izanda bere, ezta egundo gauza onik izan. Ag AL 15. Jaungoikoari ta Done askori deadarrez. Echta Jos 252. Ama Maria ta beste done batzuen irudiz naikoa poliki apainduak. Ag G 17. Andre Mari Birjiñaren eta beste Done guztien irabazkiak. KIkG 25. Zeruan dauden santu, done, deun edo zorioneko doatsuaz. Inza Azalp 102. Done orren irudi ta apezen bitarte, iru itxas gizon joaten dira beren zomorro ta eliz-jantzi zabalekin. Eguzk RIEV 1927, 433. O Bizkaitarren zaindari zeran / Done atsegiñezkua! Enb 82. Doneari otoitzaldi bero bat egin zioten. Etxde JJ 260. Donea, iakituna, edo bere erriaren onerako lanean gorriak ikusten dituena. Zait Plat 5. An bakoitzak bere doneari egiten zion otoi. AZink 90.
azpiadiera-1.3
(Adj.).Santo.
tradizioa
Tr. Documentado, además de en Birjin, en textos meridionales desde finales del s. XIX.

Bere aitakarazko amodioaren musu donea ematen dioena bezala. Birjin 55. Gutizia doneak. Ib. 123. Aste donean. Ib. 278. Urrikaltzapenazko emendiotzat Aita Doneak orduan eman zuen Barkhadohain bat Italia guzikotzat. Ib. 416. Egipen doniena-egillea. (1894). AG 328. Hosanna Seme berak [Aitak] . / gantzutu ebanari, / bardin Gogo Doneari. Azc PB 27 (en la versión de Ur PoBasc 468 Espiritu Santu). Biblia deritxon liburutza doneak darakuskuna. A Cat 16. Egin bedi beti Bere naigura donea. Ag AL 142. Gizon donea. Ib. 84. Eguen da Bariaku Donetan. Ag Kr 41. Jaungoikoaren izen donea. Ag G 274. Edesti Donea. EEs 1917, 137. Gure Ama Eliza Donea nork jarria da? KIkG 24. Atz Donea deritxon ezaugarri kendu-ezin bat ariman ezarten dabelako. KIkV 84. Bere esku done agurgarrietan. ArgiDL 65. Etxe done onetan. Alz Ram 53. Donoki donian. Enb 82. Aberrijan txadon donia. Laux BBa 8. Asmo begiragarri ta doneetarako. Ldi IL 104. Bere Soñeko Donearen artzearen Urrezko Eztaietan. NEtx Nola 38. Meza donean batez ere. Etxde JJ 144. Iganderoko zure meza done ori. MAtx Gazt 98. Artondoz iositako oian doneak itzala eman. Ibiñ Virgil 101. Senar-emazte doneak mendi aldera. NEtx LBB 223.
azpiadiera-1.3.1
(Con reduplicación intens.).
Bizitze done-done hura boilandetzen da heriotze Jainkoaren begietan prezagarri batez. Birjin 110.
azpiadiera-1.4
(Bera) Justo (opuesto a 'pecador'). "Done, justo, fiel, oben ilgorrik eztauana" (1896). AG 1014.
Eta Joseba, bere ezkona, donia zan eta. (Mt 1, 19) "Iustus" . AG 1459 (Ur, Ol, Arriand, IBe zuzena, Ip xüxena, Ker, IBk zintzoa).
sense-2
2. Don, doña.
Done Antonio L. de Calle. (1864) BBatzarN203. Gizon argitsu done Pedro Novia de Salcedo Jaunaren, eta [...] done Francisco de Lersundiren irudijak. (1866). Ib. 219. Asturiasko Prinzipiak eta Infanta done Isabelek lur onetara egin ebeen etorreriari. (1866). Ib. 217.
azpisarrera-1
DONE BEREZI (Lar Sup H). "Cátedra de San Pedro, su día, done berezia" Lar Sup. "Chaise de St. Pierre (berezia, choix qu'il fit de Rome pour son siège principal)" H.
azpisarrera-2
DONE EBAKI. "Done ebaki, Done Joane burut-emana, décollation de St. Jn. Bte." H.
azpisarrera-3
DONE GUZTI (Pl.). (Fiesta) de Todos los Santos. v. Omiasaindu, Domuru Santu.
Done guztien iai-aurreko egun bakoitzean. A Cat 30.

done

done
<< dirualde 0 / 0 2 donekarri >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper