1. (L; SP, Urt, Lar, Añ (AN), Hb, Dv, H), berratu (L, B; Lecl, Dv, T-L), berhetu (O VocPo ( A ), H), berhatu (Ht VocGr 325, Hb, Dv, H, A) Ref.: A (berratu, berretu); EI 106; Izeta BHizt2 (berratu) .
(Aux. trans. e intrans.). Aumentar (en cantidad, en intensidad o en número), acrecentar. "Adaugere, adauctare, berretu, abantaillatu" Urt I 135. "Accumulare, berretu, bildu" Ib. 87. "Aumentar" y "dilatar, extender" Lar y Añ. "Augmenter, multiplier" Dv. "Eltzea berratu, añadir agua al puchero" A. "Accroître" T-L. "Turriek berratu dire. Errekak ere berratu" Izeta BHizt2. v. emendatu, gehitu. Tr. Documentado en la literatura septentrional no suletina (sí en Oihenart) desde principios del s. XVII; aparece tbn. en textos navarros del s. XIX. Desde la segunda mitad del s. XVIII su uso disminuye y apenas es utilizado en el XX. La forma berratu (berhatu en Duvoisin) no se documenta hasta mediados del s. XIX. En DFrec hay dos ejs. de berretu, uno septentrional y otro meridional. En cuanto a la forma del radical verbal, berret es la más usual, aunque se encuentra tbn. berre en Duhalde, berha en Duvoisin y berra en Hiribarren.
Bildu dut bekatua bekatuaren gaiñera, eta lehen egin nituenak egungoez berretu ditut. Mat 314s. Orhoitze hark debozinoa berretzen eta iratzartzen baiterauku. Ib. 105. Zenbat ere zu hilltzera baitzare etsitua, / Agien du berreturen zure egunen kontua. EZ Man I 50. Guztiarekin etzaizte gauza hauk probetxatzen, / Aitzitik pena daroe gehiago berretzen. Ib. 113. Egidazu berretuaz / dohatan sinhestea, / eta esperantzarekin / zure onheristea. EZ Noel 125. Ni desarrazoinki gaitzesten nautenak berretu eta hainitztu dira. Harb 330. Neure egunak berret diatzadatzu. Ib. 344. Eta halatan aitzinerat kargatuago zituen, lana berretu zerauen. Ax 27 (V 15). Nolatan kofesatzeak berret ahal dezake, eta handi, leheneko garazia eta saindutasuna? Ib. 535 (V 344). Plazer zaiku hartzea eta berretzea, baiña gaitz eta gaitzi gutitzea eta bihurtzea. Ib. 248 (V 167). Elkharganatzeko amorioa eta desira berretzen baitzaie. Ib. 555 (V 355). Hara bere sendagaillez / Loria berretzeko. Hm 62. Eliza lurrean berretu. Ib. 56. Lehenbizi haste haren danik, zenbat berretu diren bekatuak zure bihotzean. SP Phil 43. Hain gauza fitsezkoz eta ergelez bere balioa eta aiphamena handitu, berretu eta altxatu nahi dutenean. Ib. 199. Hark [egiñ duten bekhatuak] dadutza penatuak / Hartan diren arimak; / Hark darozte berretuak / Bihotzeko harmiñak. Arg DevB 13. Ene ahaide gustietarik batzuek altxatu dire ene kontra, ene pena berretzeagatik. Gç 45. Nola beraz ez zare kontent / Pairatu tudan tromentez, / Berretzen baitarozkidatzu / Tenpestak bertze tenpestez? Ib. 179.
( s. XVIII) Berret eta hauñitz egin zaitezte eta bethe tzatzue urak itsasoetan; eta hegastiñak berret beitez Lurrean. Urt Gen 1, 22 (Dv berha eta popula; Ur, Ker azi (e)ta ugaritu, Ol azi ta ugaldu). Multzutuko eta berretuko zituela haren umeak, zeruko izarrak bezala. ES 125s. Berret dietzadatzu zure graziak. Ch III 23, 4. Grazia hura berret ahal othe dezakegu? CatLav 205. (V 104) Kofesatzean gure bekhatuak ez ditugula ez berretu ez gutitu behar. Ib. 288 (V 144). Orduan Apostoluek erran zioten Jaunari: "Berre diezaguzu fedea". He Lc 17, 5. Berret-zatzu zure othoitzak. He Gudu 112. Haren Gloria handi edo berreth [sic] dadiñtzat. Ib. 68. Geroago eta gehiago berretzen eta emendatzen baititu bere krimak eta desordeak. Ib. 162s. Hanbatenaz ene baithan berret ditezen gehiago zure alderat amodiozko eta debozionezko sentimenduak. Brtc 74. Egiten ditu dohatsu / Egiazki bihotz-barneak / Apetitu saindu hori / Berretuz doakonari. Monho 144. Atseginak bai du berretzen / Atseginen egartsua. Ib. 110.
( s. XIX) --Zertako da Komekazio, edo Komekadurako Sakramentua? --Bear bezala arturik izan dedin gure Arimen janaria, eta geitu edo berretzeko grazia. Añ CatAN 53. Oi! nere errespetuez ta nere adorazionez berre ahal banezake zure ohore mesprezatua! Dh 82. Baldin ikhusten baduzu maithagune sakratu hura zure bihotzean, oraino bizi izana gatik ere flakatua dela, egizu haren berretzerat, haren finkatzerat eta hartan aitzinatzerat. Ib. 247. Arroltzen nonbrea bethi berretuaz baitzoan. Gy 150. Berreturen ditu haren ontasunak. Ib. 168. Printzeari doluz bisita egitera: / Hobeki derradan miña berretzera. Ib. 212. Hekin ume Yoanna tronurat altxatu, / Nafarroako lurraz khoroa berratu. Hb Esk 78. Oihaneko sua bezala, higituago eta handiago, egia berratuz zioan eta bihotzak herrestatuz. Hb Egia 98. Erromesiak urruntzen du bihotzen bakea eta berratzen izpirituen gathaska. Ib. 62. Eliza sinhetsiz, minak arin litezke, gaizkiak bakhan, berthuteak berra. Ib. 100. Bainan berhatu dire arrangurak eta hiramenduak. Dv LEd 167. Eta berhatuko dut zure hazia zeruko izarrak bezala. Dv Gen 26, 4 (Ur, Ol, Ker ugarituko). Berha zazu gure baithan sinhestea. Dv Lc 17, 5 (Lç augmenta, TB handi, Leon emenda, Or geitu). Eta Pilatosek ikusiik etzuela deusere aitzinatzen, baño ango nastura berratzen zela geiago. Echn Mt 27, 24. Zenbatenaz handiago baita hirriskua, hanbatenaz gogorrago dire hekien iraupena eta kalapua; hirriskuak berratzen ditu. Atheka 61. Orduan manatu zuen Salbatzaleak yar zadiela yende tropa ura guzia eta bedeizio botarik eta milagrosoki berraturik ogi ek ase zuen yende guzia. ZugSerm 304. Kristauaren ikasbidea, Aita Gaspar Astetek egina, zein zentzatua eta berretua agertzen da euskarara biurtua. Legaz I. Fededunen uste baino gehiago berratzeak diru behar gehiagokoak badakharzkigula. Prop 1899, 150.
( s. XX) Elzekaria egiten zuten zuhamu eta landare ostoz eta erroz. Horiek guziek berratzen edo emendatzen zuten, guti bazen ere, bakhotxarentzat jatekoa. Prop 1901, 17. Geroztik etorri direnek [...] ez dute Azkueren hiztegia garaitu eta menderatu, berretu, gehitu eta osatu baizik. MEIG VII 72. Berretu ere egin dira gure artean, jatorrizko bideetarik kanpo etxean sortu zaizkigunean: kresal gesal-en kideko, trufania ephifania-ren oinordeko. Ib. 180.

2. "(L-ain, BN-baig), recaer un enfermo en la enfermedad" A. " Berra (Sal), indet. de berratu, renovar" Ib. Cf. berrekuia, berrekura, berretura (2) . v. berrikatu (3).