OEH - Bilaketa

201 emaitza sarrera bilaketarentzat

Sarrera buruan (13)


Sarrera osoan (188)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
gupida.
tradizioa
Tr. Documentado desde Leiçarraga. Los autores meridionales emplean generalmente kupida o kupira ; tbn. hay ejemplos de pérdida de la -a final del tema, en formas sufijadas (kupirik, kupidik ). La forma kupide se encuentra en Mendiburu y en un texto navarro de comienzos del s. XIX (FLV 1988, 151); Hiribarren, Goyhetche y Duvoisin emplean la forma guphide . En DFrec hay un ej. de gupida, 7 de kupida y uno de kupira .
sense-1
1. (L, BN, S ap. A ; Lar, H (+ -ph-)), kupida (G-bet, AN, Sal, R ap. A ; Lar, , Dv, H), kupide (AN-larr ap. Asp Leiz2 ), gipida (H), kupira.
"Compasión" Lar, Añ. "Duelo" , "lástima", "misericordia" Lar. v. erruki.
Urratzen zizten gorputzeko aragiak burnizko atzazalakin ta ateratzen zizten, kupida gabe, ortzak ta azkazalak. Ub 117. Gaur soldadu gogorrak, / kupidarik gabe, / dira gure txaola / eta landen jabe. It Fab 183 (ib. 50 kupidik). Booz-en ontasuna eta gizabidea bazekusan, baita errañ arrotz artzaz izan zuen biotz ona eta kupida ere. Lard 161. Gizon leial batek ordu batzuetako neke penak, ez besterik, daramazkienari arin dizaiozkanean, bere buruaren kupida bear eztu. Arr GB 126. Jaungoikoaren kupida santuagatik kristauak gera. Ag Serm 228. Izan zagun kupira / denak alkarrena, / gogoratu utsarekin / lertzen zait barrena. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 51 ). Zer nai duzu? --Erantzun zion Engrazik kupida gabe. Etxde JJ 224. Orregatik kupira geiago egin dit bere zorigaitzak. NEtx Antz 95. Sakon sartu zitzaidan / bihotzean kupira. Arti MaldanB 227. Nork ez nabaiu biak batean / amorrua ta kupira? Olea 205. Jende aren artean etzegoan kupidarik. AZink 92. Etsirik gaude euskara ez dugula bertan behera kupidarik gabe utz dezakegun huskeria. MEIG VIII 39. (V 109 gupida)
v. tbn. Kupida: Bv AsL 109. Ag G 130. Txill Let 81. Or Aitork 21. Kupira: Ill Testim 22. EusJok II 69. MendaroTx 360. SMitx Aranz 147. Insausti 109. Kupirik: Olea 34.
sense-2
2. (BN-baig (+ -ph-) ap. A), kupida (R-uzt ap. A), kupira, kupide. Miramiento, reserva, respeto; miedo, recelo. " Guphida, esprit de ménagement envers quelqu'un ou quelque chose" VocBN . "Pouvreau emploie encore la forme gipida, gipidatzea " H (no hemos encontrado estas formas en Pouvreau). "Miedo, timidez" A. " Kupida (R-uzt), inconveniente. Eztur kupidarik norinai zernaien erraiteko " Ib. " Kupira, cuidado" Garate Cont, RIEV 1934, 58.
Ez du kupirik lana goizetik arratsera egiteko. Ill Testim 6. Badoa lañoki, batere gupidarik gabe, jendeak eskuz joka eskerrak bihurtzen daizkolarik. JE Bur 144. Lana kupirik gabe egingo degu. Ill Testim 7. Ataungo seme onek / kupira gabe lan, / zer bide txalogarri / zuzena daraman. Basarri 53. Kupira gabe lana eginda. MMant 152. Ez dirudi kupida edo lotsarik izan behar gendukeenik horietaz, gainerakoak bezala, jabetzeko. MIH 251s.
v. tbn. Kupirik: EusJok 66. Auspoa 39, 30. Olea 93. TxGarm BordaB 10. Ataño TxanKan 113.
sense-3
3. gipida (Lar). "Ahorro" Lar. Cf. GUPIDA IZAN (c), GUPIDAZ (b), gupidaka.
Barber-tan, medikutan ta sendagaitan gastatzen zuen kupide bage. Mb IArg II 333.
sense-4
4. "(Sal), valor, ánimo" A.
azpisarrera-1
GUPIDA EGON. Estar titubeando, vacilando.
Gaur lasai erateko / ez gaude kupira. JanEd II 138.
azpisarrera-2
GUPIDA EMAN. Dar lástima.
Kupira ematen dit / oroko desordenak. (1916). Auspoa 97, 99.
azpisarrera-3
GUPIDA ERAGIN. Hacer compadecer(se).
Bere etxera joango zan eta bere mixeriak kupida eragingo al zioten Esteberen aitari. Etxde JJ 190.
azpisarrera-4
GUPIDA IZAN, GUPIDA UKAN (T-L). a) Compadecer, sentir lástima, preocuparse por; tener miramiento por. "(Avoir de la) commisération" T-L. v. gupidatu.
Tr. En los textos septentrionales (tbn. en Mendiburu) se construye con el objeto en caso absoluto. En textos meridionales normalmente va acompañado de un sintagama nominal en caso instrumental, genitivo, dativo o destinativo.
Bere Seme propria ezpaitu guphida ukhan, baina gure guziongatik eman ukhan baitu. "Lui qui n'a point épargné". Lç Rom 8, 31. Baina nik guphida zaituztet. "Je vous épargne". Lç 1 Cor 7, 28 (He guphida zaituztet; Dv guphide zaituztet; TB giphidatzen zaituztet, Ol ez nuke ori zuentzat nai). Ban' erakutsu maitari / gaizoak, bai urrikari, / bai gupida tutzula. O Po 41. Zenbatenaz gupidago baituzu zure burua, eta iarraikitzenago baitzaizko zure haragiari, hanbatenaz sensaturenago zare gero eta erretzekorik geiago biltzen duzu. SP Imit I 24, 3 (Ch guphidesten baituzu). Ta lenbaitlen Jesus ekusteagatik etzituzten kupide beren buruak. Mb OtGai I 252. Behin batean lanean hari zen bere ahalez gehiago, eta erran nioen: "Zertako eztuzu zure burua gehixago guphida?". Birjin 539. Gaztigatzen hasi nienak [...] deusetan ere enezan gupida uken. AR 316. Herioak mundu huntan / ez du nihor gupida. Monho 100. Ostiko batez du yotzen zamariak, / adar-ukhaldika sistatzen idiak, / otsoak ez daizka guphide ausikiak. Gy 101. Begiak ez hau guphide izan, horietarik bat egiteko hiri, ez haute izan urrikari. "Non pepercit super te oculus". Dv Ez 16, 5 (Ol errukiz samurtu). Etorri zait Etxahun / zeinek nauen ezagun / (galeretan lotua) / ta kupida. Azurm HitzB 34.
v. tbn. Dh 276 (-ph-). Bordel 89. JE Ber 59.
(Acompañado de instr.).
Ori gertatu baño lenago / izazu nitzaz kupira! Bil 107. Zure etxekoek gutzaz kupida izanen dutela uste al duzu? Etxde JJ 64. Irakurlea, izazu kupida "Akulamendi"-n ezagututako Elizondoko bidaztiaz. Anab Poli 83.
v. tbn. Tx B II 171.
(Precedido de gen.; aux. trans. e intrans.).
Etzaitezela izan / nere kupira. AzpPr 100. Izan zadazu zure semearen kupira! Muj RIEV 1907, 209. Gizon au ezta beiñere izan / bere buruan kupire. Tx B 175. Aita, ez izan nere kupira. AZink 181.
(Acompañado de dat.).
Bakoitzak geren fameliyari / izan zaiogun kupira. Tx B II 168.
(Acompañado de destinativo).
Jauna, izan ezazu / danentzat kupira. Auspoa 97, 104.
(Sin compl.).
Ez izan kupira, / keja dana mugitu / nai dan tokira. AzpPr 89.
b) Estar remiso a, reticente a.
O gomendioz presuna hartzen duzun titxosa, / eztezazula guphida doblatzera othoitza. (Interpr?). EZ Man II 57. Nahiz atsegin gehiagokoa den bere zorionen baino bere atsekabeen ezagutaraztea, ez uste izan, nere atseginen ere adiaraztea guphida dukedala. Prop 1911, 14 (ap. DRA). Trebe jokatu bear danean / eztezu izango kupira. Olea 156. Ikusten degu lan egiteko / eztezula kupira. MMant 68.
(BN-baig ap. A). (Aux. intrans.). "Eniz gupida emendik harat joateko, no tengo miedo de ir de aquí allá" A.
(Con aux. intrans. bipersonal).
Oroitzen dana kantatutzea / beñere etzait kupira. Lizaso in Uzt Noiz 84.
c) (-ph- O-SP SP). "Gupida du bere ona, il veut ménager son bien" O-SP 228.
"Nahi duenaren erosteko ez du dirua guphide" Dv.
Baldar-apheza bada ostaler axkide, / arnoa edateko diru ez guphide. Hb Esk 192. Ungiaz dohanean, deus ez du guphide. Ib. 114.
d)
Aithor dezadan hemen, gupida nintzan ja zerbeitez: gizon batzuek aldare aitzin guzian lerro-lerro ezarriak zituzten behinere ikusiak ez nintuen halako berinazko punpulatto batzu. JEtchep 72 (parece que con el sdo. de 'estar descontento con').
azpisarrera-5
GUPIDAN (Precedido de gen.). Por compasión (a).
Nora begiak jaso, penen kupiran / malkoz beteak. SBaroj ( in FrantzesB II 121 ). Aitona, mutillaren kupidan edo, ixill ixillik zebillen. Ag G 161. Bagenuen zigorra. / Nor gure kupiran? Zendoia 38.
azpisarrera-6
GUPIDAZ. a) Por consideración, por respeto. "Ez du guphidez utziko, il ne la laissera pas par ménagement, par considération, pour l'épargner" Dv.
azpisarrerakoSense-6.1
" Gupidaz dago enegana jiteko (BN-baig), está de miedo para venir donde mí" A.
(Tras gen.).
Ezen zuen guphidaz oraino eznaizela ethorri Corinthera. "Pour nous épargner". Lç 2 Cor 1, 23 (He zuen guphidaz; IBe zuei dizuedan begirunearengatik). Zure kupiraz izan zan mantso / orduko nere sarrera, / beti esanaz: "Zaude polliki, / gero konponduko gera". Tx B I 185.
b) (BN-baig ap. A). "Economizando, ahorrando, comer un objeto poquito a poco para que dure" A. Cf. supra (3), y gupidaka.
Tori bost duroko paper au, eta ez kupiraz egon gastatzeko, kunplitu al dezun ondoena zure emazte-gaiarekiñ. Moc Damu 25.
(Tras gen.).
Mothil nagiak, urhats baten gupidaz goizean, hamar beharko ditu egin arratsean. O Pr 648.
c) Compasivamente; por piedad.
Jauna, kupidaz begira zadazu, ni bekatari andi oni. Lard 420. Kristoren legea zan Joanesen argia ta argi orretan ikusten zituan, kupidaz, gizonen argaltasun ta ibilpide okerrak. Ag G 4. Etzera kupidaz nigana etorri. Txill Let 140. Izan genituen bisitatzen erriko sai zuri batzuek, kupidaz noski. AZink 94.
gupida
<< gozo 0 / 0 haitzulo >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper