OEH - Bilaketa

227 emaitza esaera bilaketarentzat

Sarrera buruan (6)


Sarrera osoan (221)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
giltza.
tradizioa
Tr. La forma giltz se encuentra (además de en Eguiateguy) en textos meridionales desde mediados del s. XVIII. Hallamos kilza en Lazarraga.
sense-1
1. (V-arr-gip, G-azp-goi-to-nav, AN-gip-egüés-ilzarb, Sal, R-is; IC 443r, Mic 7v ( gilsea det.), SP, Deen II 26, Urt V 203, Ht VocGr 340, Lar, (+giltzea det.), Lecl, Arc VocGr , H), giltz (V, AN, BN, S, R; VocBN , Gèze, Dv, VocB ; -lz B, BN, S), giltze (V-ple-arr-oroz-och, G, AN-ulz-olza), kiltza (V-gip; Lcc ( kilzea )) Ref.: A ( giltz, giltze ); Lrq (/gilc/); Iz Ulz ( gíltze ); Iz Als ( giltzí ); Iz IzG; Iz To; Iz UrrAnz; Iz ArOñ ( giltza, kíltza ); Iz R 307; Holmer ApuntV ( giltz ); Etxba Eib; ZMoso 68; Elexp Berg; Gte Erd 166 .
Llave. " Gakhoa, gilza, la clé" Arch VocGr. "Clef d'une porte, d'une serrure" H. " Gíltsa " Giese CasaS 9. " Kiltza-bako zerraillia " Iz ArOñ (s.v. igartekua ). v. gako. Leiçarraga (Decl ã 7v) da giltza como equivalente suletino de gakhoa. Tr. De empleo general, aunque poco frecuente en autores labortanos y bajo-navarros, que emplean sobre todo gako . En DFrec hay 48 ejs. de giltz (+ giltza, + giltze ).
Gilza porra andiaen jabe zan. MLastur 23. Zeure aoan dozu agiri / an ez dozuna kilzarik. Lazarraga A27a, 1201r. Iesus zeruko athea. / Zeruko giltza. EZ Man II 194. Au da zeruko atearen giltza, mesede guzien sillua. Cb Eg III 214. Kapitüla ezak hiria / eta gilzak errenda. Xarlem 1235. Ez daukat giltzik, etxeko-andriak gorde daruaz. Mg PAb 71. Zarratuko dot irakurtzau urre gorrizko giltze bategaz. LoraS 46 (44 giltza guztiak ). Española ere luzatu gabe / Pariseko giltzekin juan laiteke. FrantzesB II 7. Entregau eijeezuz zeure arima ta biotzeko giltzak. JJMg BasEsc 74. Argi bat eta giltza-mordollu andi bat eskuan artu. Arr GB 141. Har kanpoko giltza. "Recouvrer la liberté" . Hb GH 1929, 86. [Erregak] beren eskuetan dauzkate katigutegietako giltzak. Ag Serm 453. Giltz txiki bategaz idigi eben narru zorrotxua. Kk Ab II 76. Zeru-yaurerriko giltzak zuri emango dizkizut. Ol Mt 16, 19 (Ip, SalabBN, Samper, Hual, Echn, Ker, IBk giltzak; Lç, He, TB, Dv gakhoak ). Oe-adarretik eskegitta idoro zittuzan jauregiko giltzak. Otx 83. Familia da gizartearen atea eta asiera. [...] Familiaren giltza, berriz, ezkontza. Vill Jaink 154. Etxe artan ikusia zegoen zeiñek zituan giltzak... giltzak eta galtzak! NEtx LBB 122. Nai ta nai ezko zerrailla imini, / erdera aoko giltza. Ayesta 91. Aberatsak bezela planoak eman da giltza eta etxea biurtzeko, diru asko bear zan. Insausti 31. Nahi duenaren jabe denak ez du gehiago giltza beharrik. MIH 250.
v. tbn. LE Ong 37v. AB AmaE 130. HerVal 148 (gilza). Iraola 13. Alz Ram 107. Barb Sup 134. Or Tormes 65. Giltza (det.): EgiaK 90. Tt Arima 36 (gilza). O Pr 87. Ub 77. VMg 13 (giltzen). AA III 493. fB Ic III 304. Izt C 225. Gy 312. Lard 405. Xe 186. Ud 27. Sor Bar 37. Apaol 102. AzpPr 96. HU Aurp 59. Auspoa 97, 70. EusJok 171. JanEd II 114. Lh Yol 7. Inza Azalp 92. Ox 178. Jaukol Biozk VIII. Enb 209. Tx B II 152. Etcham 39. MendaroTx 42. Yanzi 203. Ir YKBiz 275. Mde HaurB 38. Etxde JJ 52. Basarri 44. Bilbao IpuiB 233. Gand Elorri 10. MAtx Gazt 88. BEnb NereA 128. Olea 76. Uzt Auspoa 43, 113. Xa Odol 166. Giltze: Akes Ipiñ 13. Giltz: Mb IArg I 204 (gilz). Egiat in MEIG I 231 (gils). Balad 94. Ag G 339. A Ardi 142. Laux AB 30. SMitx Aranz 99. Anab Aprika 86. Erkiag BatB 45.
azpiadiera-1.1
(Cf. giltzape ).
Zerraturik kofretan gilzaren pian. Tt Arima 110s. Gari ta artuak daukadaz giltz baga ganbara zabalian. Mg PAb 93. Ez zinduen bada hobe idukitzea etxean, / giltza segur baten pean. Gy 88. Giltz aren azpian Valenciako gorde-yaki guztiak bai legozan, untze batetik esegita egozan kipulak baiño egon ezta. Or Tormes 39.
sense-2
2. (Lar, , H), giltz (V, G, AN, BN, R; Gèze, Dv), kiltza (V-gip) Ref.: A ( giltz ); Iz ArOñ 149, 179 .
Juntura. "Articulation" Gèze. "Junturas, artejo, articulación de huesos, del tallo de plantas. Belhain-giltz (R), articulación de los dedos. Besainku-giltz (R), articulación del codo. Azpigiltz (Sal), articulación de la nalga" A. " Mokór-kiltzia, el hueso redondo saliente del pernil, mokórgiltzaak " Iz ArOñ. v. erraingiltz, HEZUR-GILTZA, SOIN-GILTZA.
Gau ta egun bere giltza edo juntura guzietako oñaze guzizkoak daramatzi. Cb Josefa 177s. Guntzurrunetako giltzak askatzen zitzaiozkan. "Compages renum" . Ur Dan 5, 6 (Dv gerruntzeko giltzak ). Zezenak behar dü bizkarra zabal, lephua lodi eta giltzak llabür. Ip Dial 92s (It giltzak, Ur giltz laburrak; Dv yunta motzak ). Etzait ezurrik giltzetatik askatu. Or QA 173. Lau anken azken-zatiak euren giltzetarik auzi, ebagi ta erauzi eutsazan arakiñak. Erkiag BatB 56.
azpiadiera-2.1
" Lepoko kiltza-kiltzati ebai tta eruan dau " Iz ArOñ (s.v. kíltza ).
azpiadiera-2.2
"Sutura o coyuntura de diversas partes del tallo monocotiledón, gilza " Lcq 40.
sense-3
3. (Vc ap. A ; ).
"Sien, sienes" A.
Ume bat giltzetatik oratu ta goratuaz auxe esaten ddako: Orio ala berakatz? (V) "De las sienes" . A EY IV 299.
sense-4
4. giltz (V, G, AN, L-sar), kiltza (V-gip) Ref.: A ( giltz ); Iz ArOñ ( kíltza ) .
Piedra clave. "Zubi baten erdi erdian azkenengo ipinten dan arriari giltza esaten dautse euskaldunak. [...] Giltz ori kenduezkero, zubi guztia beera iausiko litzateke" Ezale 1897, 55b. "Llave, última piedra que cierra un arco" A. "La clave de un arco o bóveda" Iz ArOñ. v. giltzarri.
Arri errebusatu zeina fabrikazaliek, kori bera xin zen izaitra anguluaren giltza. Hual Mt 21, 42 (Ip, Samper giltz-harri, Ol, Ker, IBk, BiblE giltzarri ). Bere lekuban zubiyaren giltza ipiñiyaz. EE 1882a, 131.
sense-5
5. (G-goi), giltz (V-gip; FSeg, GoiBur 259) Ref.: A ( giltz ); Iz IzG .
"Compuerta en un saetín o cauce de molino" A. " Giltza bat, una compuerta del canal del molino para vaciarlo" Iz IzG.
sense-6
6. (Lar, H).
Clave, lo que explica, lo que da sentido. "Clave para entender alguna cifra" Lar.
Gernikako arbola / euskeraren giltza. Ud 40. Butariaren joko / latz eta borthitza... / maiz horren eskuan da / partidaren giltza. Zby RIEV 1908, 93. Bakoitzak bere aukerak eskatzen elkar artzeko, ta ortan zegoan giltza. Or SCruz 109. "Nil igitur mors est" poemaren giltza. Mde Pr 370 (v. tbn. 271). Iakin-zaleak izanik, eskuetan zeukaten Pitagorak-eta auzi guziak erabakiteko giltza. Zait Plat 71. Esaera onen giltza. Vill Jaink 110. Metodu berri orrekin zenbat ezkutuen giltza ta adibidea etzen azkenik zabaldu! Ib. 34. Jaungoikoaren izen santua / lelengo maitatutzia, / eta ondoren lagun urkoa, / eginkizunen giltzia. Ayesta 105. Nun aurkite liteke / guzti orren giltza? Zendoia 237. Eta zenbaitek jakin nahi baitute zerendako aldatzen gaituzten gu apezak apezpiku eta buruzagiek, daukat hortan dagoela gakoa, edo giltza: atzo hura eta egun ni. Larre ArtzainE 296. Hemen dagoela deritzat aspaldi bila nenbilen Garoa-ko pasarte haren giltza. MEIG VI 154.
sense-7
7. giltz (A Apend).
Vuelta. " Giltz, vueltas de andarines" A Apend.
Giltz eta bira. "A vueltas y más vueltas" . Or Eus 341. Iru giltz eman zitiola Elizari, ta irugarrenean beste mundukoek eraman zutela. Or QA 110. Ua ere ez litzake egun, ordu betean eguzkiak giltz osoa eginen balu. Or Aitork 327s.
sense-8
8. (Lar).
Llave, manivela, mando. "Llave de fuente" Lar.
Alboan ur-txurruxtari ematen diot giltza. Or Poem 543. Asi ziran bonberuak euren ur-odiak eskuetan [...]. --Edegi giltzak aguro!, agindu eban alkateak. Erkiag BatB 13s. Illunabarrean zuk argi-giltzari eragin diozu ta bonbilla piztu da. MAtx Gazt 22. Argi-indarrik ez dezu sortu. Moztuta zegon tokian alkartu, baizik, giltzari eragiñaz. Ib. 22. Gaseko giltza zabalik utzi dezala. Lab SuEm 173. Oñetakorik gabe argi-giltzari emanez itzaltzen du. Ib. 175. Txandaka argi egiteko modura ipiñita geunkan, ori egin eikean giltzagaz. Etxabu Kontu 205. Aldiro-aldiro aldatzen eta aberasten ari den hizkuntza hori jakitea, argiaren giltza non dagoen jakitea bezalaxe da. MEIG I 112.
azpiadiera-8.1
"Tecla y registro de instrumentos musicales, piano, órgano, etc. Giltzak jo, teclear" DRA .
sense-9
9. (V-m ap. Onaind EEs ; H), giltz (V-gip ap. SM EiTec1 ).
"Dans les arts, les instruments, machines, etc., ce qui sert à ouvrir, fermer, serrer, détendre, etc. Clef de dentiste, hagin atheratzaileen giltza " H. " Giltza, biurrikoak estutzeko berau baño oberik ez da errez aurkitzen (V-m)" Onaind EEs 1931, 201. " Giltz, lantegiko 'llave' edo 'llave-inglesa'-ri esaten diote, baña zarrak bakarrik darabilte. Giltza bai dala benetan biar-biarrezkua tallarrian. Giltza ona bada, soltatze-txu gogorren daozen torlojuakpe " SM EiTec1.
Ingles giltz bat erakutsi zidan, gizonik altuena baño luzeagoa. Osk Kurl 126. Burdiña-negarrez beteriko artaziak, giltz ingelez ao bakoa... Ainbat eta ainbat erreminta zaar. Erkiag BatB 21.
sense-10
10. (V-gip, G-azp-nav) Ref.: Ond Bac 400; Iz Als; Iz IzG; Iz ArOñ; Iz UrrAnz .
Clavo. " Puntapaxa: los clavos modernos; los antiguos giltza " Ond Bac 400. " Azpigíltzak, los clavos que se meten en los extremos del eje del carro para que no se salga" Iz UrrAnz. v. iltze.
Aita, zergatik utzitzen nazu / gurutza ontan bakarrik, / iru giltzatan zintzilikatuz / oñazez eta egarrik? AZink 82.
sense-11
11. "Resorte. Giltz asko joten dakian gizona (V)" DRA .
azpisarrera-1
ADAR-GILTZA, HANKA-GILTZA, HEZUR-GILTZA v. adar, hanka, hezur.
azpisarrera-2
GILTZA-BIHUR.
azpisarrerakoSense-2.1
a) Grifo. "Una llave para la cuba llamada en vascuence guilzabiurra " (Goizueta, 1602). LexHNav II 106.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Vuelta de llave.
Etzoaztela, emakume berandutarrak, eliz utsera, iru giltze-biur emanera alki gañean bekokia duzutela loak artzera. 'Fermées à triple tour de clef' . Or Mi 77.
azpisarrera-3
GILTZA-EGILE.
" Giltzgillea, serrurier" SP. "Claviarius, [...] giltzagillea, giltza egillea " Urt V 203.
azpisarrera-4
GILTZA EMAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) Dar la llave, cerrar con llave; (fig.) dar fin.
Ija orduba da lotsarizko sail oni giltza emotekoa. fB Ic II 84. Bada-ezpadan giltza emon eutsan atiari. Otx 150. Agoartean zerabilkien izketaldiari giltza emanaz, osaba Martinen eta Malentxoren zai oinkadak geldiagotu zituen aurreko bidari biak. TAg Uzt 302.
azpisarrerakoSense-4.2
b) " Erlojuari giltza emon, dar cuerda al reloj (Vc)" A EY III 270.
azpisarrera-5
GILTZA-HEZUR.
azpisarrerakoSense-5.1
a) Columna vertebral.
Sorbaldan kolpatua izan da eta giltz-ezurra hautsi zaio. Herr 10-4-1958 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-5.2
b) "Nudillo, gil(t)zezurra " Deen I 126.
azpisarrera-6
GILTZA-GAKO (giltz-gako L-ain ap. A ).
Clave, piedra que cierra la bóveda.
azpisarrera-7
GILTZA-HITZ.
Palabra clave.
Ez dago urrutira joan beharrik Txillardegi eta Peruren giltz-hitz nagusia aurkitzeko. MIH 337. Estilistika berriak maiz aipatzen ditu mots-clés direlakoak, euskaraz giltz-hitzak (giltz-harriak bezalatsu) esan genitzakeenak. Ib. 337.
azpisarrera-8
GILTZA MAISU.
Llave maestra.
Gurutze Santua da neretzat zeruko atearen giltza maisua. Cb Eg III 309.
azpisarrera-9
GILTZA-MIHI.
" Gilz-mii (G-bet, R-uzt), lengüeta de cerrojo" A.
azpisarrera-10
GILTZA-MOTZ.
"Capona, sin ejercicio, v.g. llave capona, giltzamotza " Lar.
azpisarrera-11
GILTZAN.
"Bajo llave. Aberats entzuna izan arren, giltzian aren etxian ogixa " Etxba Eib.
azpisarrera-12
GILTZA NAGUSI.
"Llave maestra" Lar.
azpisarrera-13
GILTZA-ORRATZ.
" Kiltzá-orratza, el imperdible" Iz ArOñ.
azpisarrera-14
GILTZA-HOTS, GILTZA-SOINU.
Ruido de llaves.
Zure gerriko giltza-soiñua / emendixe dut aditzen. Or Eus 143. Entzun bitez giltza-otsak eta norbaiten marmarra... NEtx LBB 170. Giltza-otsa isterakoan. Ib. 170.
azpisarrera-15
GILTZA-UZTAI.
"Llavero en que se juntan [las llaves], giltzuztaia " Lar. " Giltza-usteia, v. gakhusteia " H.
azpisarrera-16
GILTZAZ ITXI, GILTZEZ ITXI (vEys), GILTZAZ HERTSI, GILTZAZ ZERRATU.
Cerrar con llave.
Mutil, itsi egizu atea gilzaz. Mic 14v. Infernuko portalia haienzat egonen da iagoitikoz gilzaz zerraturik. Tt Onsa 90. Atea barrendik giltzaz itxirik. Apaol 79. Atea giltzaz itxia. Or Tormes 67 (77 giltzez itxi ). Galerazita daukate txabola-ataka giltzaz ixtea. JMB ELG 66. Ixillaren urrezko giltzaz ezpaiñak ertsi dizkie. Zait Sof 136. Aiek jaurti ta paradisua / giltzaz itxitako plaza. Ayesta 134.
v. tbn. Gitzez itxi: EA OlBe 68. MMant 144. Gerrika 223.
azpisarrerakoSense-16.1
( giltzagaz ).
Agureak alde-egin eban, atia giltzagaz ondo itxitta gero. Altuna 104. Giltzagaz itxia. Or Tormes 37.
azpisarrera-17
GILTZA-ZULO (V-gip, G-nav; giltz-zulo V-gip) Ref.: Iz Als ( giltzazulú ); Etxba Eib ( giltz zulo ); Elexp Berg .
Ojo de la cerradura. "El cerrojo" Iz Als.
Zelatean da adi geldittu zan ate-ondoan, giltz-zuloan batean belarria, bestean begia ebazala. A BGuzur 119. Ateko giltza xilotik. Zub 39 (tbn. en AIr EuskIp 81 giltzaxilotik; Akes Ipiñ 28 giltze-zulo ). Ate-morrolluan giltz-zulua billatzeko. SM Zirik 37. Gehienoi atsegin zaigunez giltza-zulotik zelatan egotea, egon gintezke hemen adi-adi. MEIG I 144.
azpisarrera-18
SOIN-GILTZA v. soin.
giltza
<< gertaera 0 / 0 gisa >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper