OEH - Bilaketa

392 emaitza azpiko bilaketarentzat

Sarrera buruan (24)


Sarrera osoan (368)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ordena.
tradizioa
Tr. La única forma documentada en la tradición septentrional y la más empleada en la meridional (salvo en vizcaíno) es ordena . Hay ordea (forma predominante en autores antiguos) y ordia en textos vizcaínos, alternando con ordena en Capanaga, fray Bartolomé, en el catecismo de Busturia y en Iturzaeta. Tbn. hay ordea en Guerrico, junto al más frec. ordena . Orden, no ambiguo, se encuentra en F. Elizalde, Zuzaeta (117), Ubillos (ordengo, junto al frec. ordena ), Beovide, AzpPr (ordenik, 42), Mendaro Txirristaka (85), Berrondo (ordenik Kijote 61) y Albeniz (ordenean ). Hay ordeña en Etcheberri de Ziburu (Eliç 253), probablemente errata, junto al frec. ordena. La forma ordine, que aparece en el fragmento vasco de Rabelais, más que tratarse de una variante real vasca derivada del latín parece deberse al carácter corrupto del texto. En DFrec hay 74 ejs. de orden(a).
sense-1
1. (SP, Lar, , H), ordea (V, G ap. A ; Lar ( in Aq 1413 ), ), ordia, orden.
Orden religiosa, de caballería o militar. "Orden sacra, ordea " Lcc. "Maestre de orden, ordeko maestrua " Ib. "Encomienda de orden, ordeko enkomiendea " Ib. " Ordena, ordre sacré, ordre religieux" SP. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde los primeros textos.
Erregela terzera Sant Franziskuaren ordeakoa penitenziakoa. OrdFr 143. an Franziskoren ordenako fraide. (In Mat XIX ). Zeure ordenan da / konbentu gehiago, / berze ordena sakratu / guztietan den baino. EZ Noel 173. Bertrand de Echahus [...] Ordenako aitonen seme eta erregeren konseillari famatuari. Ax 3 (V 1). Ordena guziz hertsi batetako predikari famatu batek. SP Phil 190 (He 192 ordena hertsi). Santiago ordeako kaballeroari. Arz 1. Sarzen dira kongregazio, kofradi edo orden-modu orietatik batean edo bestean. Mb IArg I 326. San Franziskoko Ordean. Mg CO VI. San Franziskoren ordeako. EL1 1. Erlijioko ordenen buru nagusiak. AA III 472s. Egin dau San Fernandoren ordia errial eta gudatarreko zaldun. Astar II XIV. Hortik [...] hanbertze fraide eta seroren ordena suerte altxatuak. MarIl 66. Diego de Ibarra zaldun ordena berekoa. Izt C 473. Santiagoren ordenako gomendaria. Ib. 461. Ordena erlijiozko guziak. Aran SIgn 97. San Benitoren ordenako erregla. Bv AsL 207 (170 orden ). Predikatzalleen Ordena loratsua. Ag Serm 86. Gure ordenako arauak aginduten dauskunez. Belaus Andoni 10. Kathedralea [...] San Agustinen ordenako fraide batzuek omen zuten zaintzen. JE Ber 23. Beste Ordenetakoak danak batean aña [komentu] edo geiago. SMitx Aranz 88. Zaldungo-ordena beltza. Berron Kijote 55. Zaldun ibiltarien ordena. Ib. 125. Or, izan be asia karmeldar Ordena barriztua. Onaind STeresa 70. San Frantziskoren Ordenan sartzen ziran, da Ama Birjiña Karmengoaren Ordenan ere bai. BAyerbe 17. Ez dut ordena berririk sortu baina herritar batek sortu zuen Jesusen Konpainia. MIH 68.
v. tbn. Harb 415. Hm 189. Ch I 25, 8. Cb SIgn 23. Egiat 179. LE Orden 31. Monho 42. fB Olg 172. Lap VII (V 1). Jnn SBi 168. Ip Hil 68. Itz Azald 42. Or QA 172. Lek SClar 120. Ardoy SFran 18. Ayesta 120.
azpiadiera-1.1
Serafinen Ordena, angeruen artean gainekoa den bezala. SP Phil ẽ, 3r (He Phil X Zeraphiñak ). Spiritu dohatsuen ordena sainduak, othoitz egizue guretzat. 51.
v. tbn. EZ Eliç 345.
sense-2
2. (Ht VocGr 393, Lar, , VocBN , Dv, H), ordea, ordia.
"Orden, sacramento" Lar. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur ya desde los primeros textos.
[Seigarren sakramentua da] ordea sazerdotala. Bet 13. Ordena edo apeztasuna. Harb 25. Zer egiten dau ordeako sakramentuak? Cap 66 (13 ordena ). Ordenako sakramendia. CatLan 17 (v. tbn. en contexto similar Ub 219, AA I 549, CatB 60, CatLuz 24, Hb Egia 106, Legaz 46,CatJauf 129, CatUlz 47 ordenako sakramentu, CatBus 32 ordeako sakramentu, Ub 217 ordengo sakramentua ; CatBurg 38 ordena sakramentua, El 77, Cb CatV 54 ordenaren sakramentua, UrCatArrig 91 sakramentu santu ordiekoa ). Akolitaren, exorzistaren, irakurtzaliaren eta bortazainaren ordenak. Ib. 157. Ordenak errezebitzen ditienak benefizio zonbaiten ükeiteko. Ib. 157 (v. ORDENA(K) HARTU). Igaro behar du ordena-malla guzietatik. Ub 220. Ordena sainduaz Jainkoak / apezak ditu egiten. Monho 130. Oliazinoia, ordia, ezkontzia. CrIc 168. Agintzen zate testiguai [...] esan dezeela zeren bizimodutakoa dan ordena eskatzen duana. AA I 551. Horraa nun den Haritchabalet ordenala heltürik: horraa nun den apez. Const 23. Apezpikuarenganik hartzeko apez ordena. Ardoy SFran 133. Apez ordena baino lehenagoko zazpi aintzin-ordenetarik bat baitzen, ordena ttipiak deitzen ginituen. Larre ArtzainE 159. Ospatzen ditugu gure Ordenako Sakramenduaren 50 urteak. Ib. 207.
v. tbn. Mat 17. FPrBN 9. Gç 215. Bp I 59. OA 6. CatLav 212 (V 107). Iraz 35. LE Urt ms. 42r. Añ CatAN 44. CatBus 28. CatS 68. Etcham 92. Ordea: VJ 11 (ordeea ). Arz 48. Oe 146. Itz Azald 123. Ordia: fB Ic III 280.CatLlo 54.
sense-3
3. (V-gip ap. Elexp Berg ; VocBN ( Lh ), Gèze), orden.
Orden, mandato. Tr. Documentado al Norte desde el s. XVII y al Sur desde el XVIII, siendo empleado sobre todo por bersolaris y en textos populares.
Hautsi ginduen ordena Iainko puxantarena / gehiago onhetsirik mundu banoarena. EZ Man I 114. O debotak, hill behar da, / ordena da sortzetik. Arg DevB 160. Zure buruzagien ordenak konplitzera. He Gudu 120. [Artu genuen] Errom bazter-etara etortzeko ordena. Orden hau aditze berean [...]. Mb IArg I 53. Aren ordena gabe edo ark permititu gabe ezertxo ere gertatzen etzaitala. Gco I 421. Espainiara jina niz / hala izanik ordenak. FrantzesB I 83. Mandamentubak, legiak, agindubak, ordenaak edo erregelaak, guztiak bat esan gura dabee. fB Ic I 21. [Itsasoa] Jaungoikoaren / ordenak arturik, / beñere igarotzen / ez da ondarretik. It Fab 158 (v. tbn. 140). Bere azpiko guzieri / ordena zaien egorri: [...]. Gy 122. Bertso bi paratzeko / artu det ordena. Xe 286 (v. tbn. en contexto similar Afrika 66, Noe 40, Mattin 36 ordena hartu, Bordel 168 ordena izan ). Gure aginte edo ordena au irakurriko da [...] guzietan. Goñi 105. Alkate jaunak / partitu omen zizkan / bere ordenak. AzpPr 24 (v. tbn. 43). Ordena oietara / ez nazu jatxiko. EusJok II 30. [Zakurrak] zuzen beteaz / artzaien ordena. Basarri 151. Prefeturatik etorria da / herrietarat ordena. Mattin 36. Espos berriek ait'amatzeko zerutik dute ordena. Xa Odol 212. Ordena zorrotzak dizkiat Estado Maiorretikan. Alkain 115. Ordena ori gogorra zan ba / gizon batzuk egiteko. FEtxeb 40.
v. tbn. Arbill 193 (IV 5). CartUrruñ 134. CatLav 193 (V 99). Mih 73. Brtc 129. Revol 147. Monho 56. PE 86. Etcham 34. Tx B I 45. Yanzi 59. Lab EEguna 78. Uzt Sas 295.
sense-4
4. +orde.
Orden, colocación, sucesión. "Orden, konziertoa [se escribió primero ordea]" Lcc.
Ezen hau da guztietan guardatzen den ordena, / jenerala lehen doan, partikulara azkena. EZ Man I 96. Ordena eta modua zelan [...] krist[i]ñau[a]k trazaadu eta gastaduko daben denporea [...] Iaungoikoen serbizioan. Cap 120 (v. tbn. 35 (ed. 1893)). Ifeni beza borradore batean mandamentuen ordenaz konforme pekatu bakoitza. OA 134. --Zer ordenaz aztertu [...] geinke bere pasinoia? --Astelenian [...]. Martitzenian [...]. CrIc 174. Zergaitik [...] Opispoak datozan ordena egiazko eta geratubagako baten bitartez [apostoluakgandik] . Itz Azald 46. Tabernan [...] mutillak sartzen dira / neskatxen urrena [...], olaxe jarria da / oraingo ordena. Uzt Sas 258. Hitz ordena ere apur bat aldatu behar omen zaio. MIH 352. H hori ez dedila abc--ordenan kontuan har. Ib. 100.
azpiadiera-4.1
[Paternosterra da oraziñoetarik andiena zegaiti da] beste guztien erreglea eta ordea. Cap 38s.
azpiadiera-4.2
(V-gip ap. Elexp Berg ).
Orden, organización; normalidad, moderación. " Kuartuan ordena puxkat jarri biot " Elexp Berg.
Desordenaz egizue / ordena bat zebenzat, / zaudeten, manazazue / prest hobiratzetzat. Arg DevB 152. O debotak, iduk agun, / argi hau geure baithan, / eta kita ez dezagun / ordena niholatan. Ib. 32. [Liburu hau] da eskola bat bezala, bat bederak bere salbamendua egin dezantzat, ordena aberats eta berezi batez guzia egiña. Ib. II. Ordena eder hau kausitzen denaz geroztikan gauza naturazkoetan. ES 143. Ordena publikoaren mantenuarentzat. Revol 93. An ez egoan bururik eta zuzentzallarik, / an arteztzeko euren soldaurik ordenara. AB AmaE 450. Nahi izan zuelakotz ordena ona edo diziplina bere soldaduer begirarazi. Elsb Fram 64. Frantziako ordena berria. Ib. 125. [Mariaren] khorpitz eta ariman zentzü eta photeriak oro beitziren ordena perfeitenian eta manüzpe osoan. Ip Hil 52 (v. tbn. 53). Kalte aundiyak / ditu erariyak, / ordenaren kontrako / astakeriyak. JanEd II 134. Munduan agiri dan ordena. Vill Jaink 39. Eskuiko ta ordenaren aldeko egunkari guziak. Lab SuEm 186. Ordena ain gogor baten barruan. Gerrika 94.
azpiadiera-4.2.1
[Bearsuai] eman bear zaie neurri onean eta karidadeak eskatzen edo agintzen duen ordena onarekin. Gco II 37. Ze ordenagaz ta modugaz amau biar dan [proximua] . fB Ic I 92. Borondatezko ta ezauberazko gauza guztietan biar da moduba ta ordenia. Ib. 78. Ordena oneko lege guztietan dago eragotzita alperrerija. fB Ic II 281.
sense-5
5. Orden, nivel, clase.
Elizan diren Hierarkiko Ordena gustiak. 53. Hori mirakulluzkoa da, eta gutitan gerthatzen dena graziaren ordenan, hala nola hilletarik pixberritzea naturaren ordenan. He Phil 20. Ordena komun edo naturalezaren parteti klaro dago ezez, bañen bai, grazieren partetik. IntzSerm 177. [Jaungoikoak egindako mirariak] ala naturalezazko ordenan, nola naturalezaz gañerako edo graziazko ordenan. Gco I 428 (414 naturalezako ordean ). Gurari txaar guztiak iru ordenatan sartuten ditu San Juan ebanjelistiak. fB Ic II 267.
azpisarrera-1
ORDENA HARTU, ORDENAK HARTU.
Ordenarse, recibir la(s) orden(es). "Ordenar, ordenadu " Lcc (escrito primeramente ordeak artu ).
Debozione ukhen zian behar ziela apheztu, ordena sakratiak harturik, eta meza saindia erranik. Tt Arima 109. [Usuragilleak] ezin artu dezake ordena nagusirik eta elizako errentarik. AA II 192. Jondoni Juaniz hartu zuten ordena, Arbeko aphezpikuak emanik. Laph 169. Aphezpikuaren eskutik ordena sainduak har zitzaten. Ib. 168. Nik artu ditudan Ordenengatik --apaizak. " Por las órdenes que recebí, --dijo el cura--" . Berron Kijote 82. Lizenziatua bait-naiz eta elizaren lenen-ordenak artua. " Y tengo las primeras órdenes" . Ib. 210. Zaldungo-ordena artuta balego [...]. Ib. 54.
azpisarrera-2
ORDENA-BILLETE
Eginikako bi ordenako biletetako kontu arrasta Betran de Laborda huni edo hunen ondokoari pagatzeko. "Billets à ordre" . (1731). SenperEus 139.
azpisarrera-3
ORDENA EMAN, ORDENAK EMAN.
azpisarrerakoSense-3.1
a) Dar la(s) orden(es).
Ordena ematen duzu glorioso tronuan. EZ Man II 94. Ordena eman nuen gizon hori erakhar zezatela. He Act 25, 17. Errege batek ematen ditu ordena edo legeak; bere mendekoak ez dute obeditu nai. Mg CC 241. Eman zaukutenian Lapurdin ordena. FrantzesB II 9. [Ibiliko zan] ain laster lege barrijak egiten, ta ain laster ordenak emoten. fB Ic II 297. Gobernadore batek eman du / erremateko ordena. Xe 338. [Konfesoriak] absolbituta bere ordenak / emango ditu egoki. Ud 147. Aditu behar ditek ongi, zer ordena ematen dugun axundatak eta nik. Elzb PAd 78s. Uztaren ogei ta zortzian emen jartzera nuan ordena au eman zuen: [...]. Goñi 80 (v. tbn. 88). --Zer nai dezute artsaldian, egualdi ona?--Bai, jauna, eta epela. --Ondo da; ordenak ematera nua. Iraola 119.
azpiadiera-1.1
Dar orden (de), ordenar (que).
Oraino bortz ehun mila / pikatu behar zirela / eman ziren ordenak. Monho 64. [Lehoiñak] ordena eman zuen / [...] deith-ziozaten / gaztelura ximinoa. Gy 291. Eleiz gizon nagusienak eman zuan ordena deitzeko Daviden odoletik zetozen gizaseme gustiai. Ag Serm 138. Bire luzean oñez joateko / eman zioten ordena. Tx B I 43. Ta prefetak ordena ematen zuen baserrietan irina biltzeko. Mattin 35. Ordena guri emon euskuen / andik ebakuatzeko. FEtxeb 44.
azpiadiera-1.2
Aita Santubak errejistatu / du bere konzientziya, / ordenak eman diyon moduban, / bota digu sententziya. Ud 136.
azpisarrerakoSense-3.2
b) Ordenar, organizar.
Dugun bista bortuetan len bano len, ordena eta prinzipio emateko gauza orori. MRos 12a.1r.
azpisarrera-4
ORDENA-LAGUN.
Compañero de orden (religiosa).
Ondarrak ez du ahazturik eduki ordena-lagun eta [...] euskaltzainkide izan duen aita Iraizoz. MEIG VII 116.
azpisarrera-5
ORDENAN.
En orden. " Billera au ordenian egin bear degu (V-gip)" Gte Erd 42. v. ORDENAZ.
Garbi izazuz ene erropa dustiak ta iminzuz ordean. Mic 14r. Theresak zuen orain gizonaren soinekoen ardura, hark zizkion lo-gela eta biblioteka ordenan atxikitzen. Mde HaurB 67. Berriro lanean, gauzak ondo txukundu edo ordenean jarri arte. Albeniz 58. Adibideak nola eta nondik hartu behar diren, abezen nola jarriko ditugun ordenan eta horrelako beste mila. MEIG VII 76.
azpisarrerakoSense-5.1
(Con determinantes). " Billera au bere ordenan egin bear degu (G-azp)" Gte Erd 42.
--Zeinbat petiziño daukaz Paternosterrak? --Zazpi, guztiak ifinirik ordena andian. Cap (ed. 1893) 35s. [Ipiñi bear ditu bere pensamentuak] klaro, labur, ordena eta modu onean. ErleG 3.
azpisarrera-6
ORDENAZ.
azpisarrerakoSense-6.1
a) (Precedido de gen.). Por orden (de), por mandato (de).
Zerengatik Iaungoikoaren manus eta ordenes baitago ordenaturik. Ber Doc 136r. [Bazakuskit, ene Iauna] arroiñ bati iuntaturik / Pilatusen ordenaz. Arg DevB 181. Segidan da Deniz Diapan erregeren ordenaz pilotukoa irakasten duenak [egiñikakl thaula] . INav 145. Haren ordenaz irakurri eta examinatu dut. (In Ch pról. ). Erakharri izan zen Paulo Festoren ordenaz. He Act 25, 23. Pio lenengoaren ordena edo aginduz. Mg CC 207. Erregearen ordenaz bera urkatua izan zan. Gco II 52. Jaungoikuaren ordenaz. fB Ic III 321s. Probentziyako gobernadore, / Gipuzkoako burua, [...] / onen ordenaz artu genduen [...]. Xe 280. Jaunen ordenaz zurekiñ itz bi / nai zituela mintzatu. Auspoa 97, 68. Alkate iaunen ordenas, atzeak ta aurreak garbituteko. Ezale 1899, 8b.
v. tbn. Hb Esk 71. Ud 17.
azpisarrerakoSense-6.2
b) En orden; con orden.
Lekhuen ere arauez dire spirituak / arimekin punitzeko ordenaz hautatuak. / Luzifer da buruzagi [...]. EZ Man I 93. [Donzeillak] hurbilenak hurbilenik, / ordenaz darraizkitzu. Hm 53. Ordenaz gauza guziak / dakuskigu lurrean. / Eta gizonen biziak / desordena batean. Arg DevB 151. Ezin gizonak derrake, / deus ordenaz duela, / hobirarik baitaiteke, / pensatzen eztuela. Ib. 152. Doatsua da [...] nausiak, datorrenean, ernerik aurkituko duen serbitzaria. Egiaz diotsuet hura ezarriko du ordenez bere ontasun guzien gainean. " Super omnia bona sua constituet eum" . SP Imit I 19, 7. Irrika ezazue profezi dohaina, baina hizketa arrotzez mintzatzea galarazi gabe. Dena den, egin guztia duintasunez eta ordenaz. BiblE 1 Cor 14, 40 (Lç ordenanzaz, He ordenarekien, TB ordreki, Dv, Bibl moldez, Ol erabidez, Ker era onez, IBk, IBe era onean ). Bata eta bestea zerrendan, baina ordenaz bata bestearen hurren gelditzen direlarik. MEIG VIII 117.
azpisarrera-7
ORDENA-ZAINTZAILE.
Policía, fuerza de orden público.
Gobernua, ordena-zaintzaille guztiak beretzako geratu eta uriburuak zaintzen bakarrik alegindu zan. Gerrika 59. Onekin amabi ordena-zaintzaille ipiñi nituan. Ib. 59.
azpisarrera-8
ORDENAZKO.
Ordenado, organizado.
San Luis eta Deustukotik aldaketa sakonak naikue bai, baña benetako espetxe bateko ego era ordenazkorik ez. Gerrika 95.
ordena
<< ontsa 0 / 0 orri >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper