OEH - Bilaketa

359 emaitza azpi bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (256)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zulo.
tradizioa
Tr. Documentado en textos occidentales ya desde el s. XVII. En la tradición alto-navarra lo emplean Mendiburu, Lizarraga de Elcano, Goñi, Irigaray e Iraizoz. Al Norte sólo se documenta en Leiçarraga (zulho ), y tbn., salvo errata, en un ej. de Etcheberri de Sara (170). En DFrec hay 97 ejs. de zulo, todos meridionales.
Onom.: Intra de Saresazo, nomine Yçiçuloa. (1034) Arzam 471. Auria de Zuloeta. (1077) Ib. 471. La bustaliza de S. Çulueta. (1178) Ib. 471. Bagoçuloaran. (1258) Ib. 471. Pero Çuluça. (1360) Ib. 471.
sense-1
1. (V, G, AN; Lcc, SP (-lh- , s.v. zilhoa), Lar, Aq p. 63, Añ, Dv (G)), zulu (V-oroz) Ref.: A (zulo, zulu); Iz ArOñ (sulo); Etxba Eib; Elexp Berg .
Agujero, orificio; brecha. "Agujero", "chueca de huesos", "abertura", "resquicio" Lcc. "Maria gurea gorule gaixto, aren atorreak zulorik asko (G)" Aq p. 63. "Punto en la media, su rotura" Añ. "Agujerar, [...] zuloa, ziloa egin" Ib. "Taladrar, [...] zuloa egin" Ib. "Zula (V, G), var. de zulo en algunos derivados" A. "Defecto. Orrek bere izango dau atzean zuloa, también ése tendrá sus defectos; litm. : agujero detrás (V-ger-ple)" A EY III 274. "Jausi eta bekokixan zulua ein jatan" Etxba Eib. v. zilo.
Erraxago da kable bat orratzaren zulhotik iragan dadin. Mc 10, 25 (Ker jostorratz-zulotik ). Ala ithurri batek zulho beretik emaiten du dulzea eta mina? Iac 3, 11 (He zilho). Gurutzean egin zitzkitzuten bost zulo izugarriak gatik. Mb IArg I 280. [Zirauak] egiten dio oñean ozka ta orzez egiten dion zuloan uzten dio bere izur-pozoi-benenoa. Ib. 230. Aleen diñako zuloak dituen galbai bat. Ib. 203. [Presta zazue Jangoikoaren etorbidea] bekatuaren aldaparik eta zulorik ez duela. Ib. 91. Artuko bazendu nire lanzetia, egingo zeunskio gaisuari zulo andi bat, edo bai ebagi zana. Mg PAb 48. Galbae zulo asko zeuzkana. Mg CC 224. Jostorratz baten zulo txikitik. Ib. 200. Aranzazko koroiak sakondu eutsezan buruan irurogeta amabi zulo. EL1 212. [Asten dira] adobetan [alkondarearen] zuloak. LoraS 46. Norgan aserrea ta leia? norgan zuloak, norgan bidegabeko zauri edo eridak, norgan begietako kataratak, ezpada beren etxea ardoaren lekuan ipintzen ta beren ansia basoak itzultzen daukeen aetan? (Prov 23, 29). AA III 379 (Dv norentzat lezeak). Belauna agerian prakeen zulotik. Zav Fab, RIEV 1909, 37. Asto burutzarrak bizkarrean / eukan alan bearrez zuloa. Zav Fab, RIEV 1907, 540 (v. tbn. en la misma pág. otra versión: eukan zori txarrez zauria ). Tellatura igo eta zulo batetik zinzilika [...] jatsi zuten. Lard 389. Soñeko gorri zar urratuaren zuloetatik. Ib. 455. Amaika aldiz esaten dedan gauza: Zurraren poltsak bi zulo. Moc Damu 7.
(s. XX) Barrendik iruak komunikatzen ziran, goitik bera zegon zulo batetik tximeniaren antzera. Goñi 25. Ta esaten eben miraria zala zulo aregaz ondatu baga porturatutea [txalupa] . Echta Jos 86. Arriya tira ta beko kaballeruari buruan zulua egin diyona. Iraola 50. [Aletegiko sabaiak] zulo andija dauko. Altuna 60. Pitxarrari zulo estu bat egiteko asmua artu neban. Or Tormes 19. Zaude ixilik; aboko zulotik sartu biar nazu zimaurra. Alz Bern 60. Zulo bidun eskopeta bat. Kk Ab II 29. Botikia komuneko zulotik botetia. Ib. 51. Zulo batetik barrurantza begiratu eban. Otx 88. Igo ziren etxe gañera, an zulo bat egin zuten. Ib. 89. Esian urratutako zuloa ageri zen. Or Eus 47. Apezak begia zorrotz giltzaren zulora. Ir YKBiz 51. Ate-osteko zulotik begiratu, deika eukena nor zan jakiteo. Bilbao IpuiB 263. Zulo batzuek leio ordekoak; ate antzera, ol bat. JAIraz Bizia 13. Giltza zulotik kendu ondoan kanpo aldegin nuen. Mde Pr 113. [Mangeraren] muturreko aozulotik baiño bere, edozein inguruko zulo ez-agirietatik urteten eben irristada eta zipristiñak. Erkiag BatB 11. Esakune gogorrak mindu deutsaz belarriko mintz eta zuloa. Ib. 112. Txilibitu baten zuloetan beatzak ezarri. Zait Plat 72. [Emakumeak] arpegia ia estalita, zulo batetik begiratzen zioten etorriberriari tarteka. Anab Aprika 17. Nahiz ta ostoen gerizpetik eta zuloetatik zehiar iragan, indar kaltegarri guztia galtzen zuten bidean [eguzkiaren] diztirek. Osk Kurl 144. Orman, len iltzea zegoan lekuan, zuloa besterik ez du arkitzen. NEtx LBB 106. [Sudurreko] zulo bietatik aize-ematen asiko banintza [...]. Ib. 165. Metralla-puska batek saietsean jo eta zulo aundi bat egin omen zion eta bereala il omen zan. Salav 65. Santxo aoko zulora begira ari zala, or pare-parean bota zuan barruan zeukan guzia. Berron Kijote 202. Mendi azpitik egin zan zulo luzea. Etxabu Kontu 211. Badakizu zurraren boltsak bi zulo dituala. TxGarm BordaB 165. [Txistuak] ez dakit zenbat zulo izaten zituzten. MEIG I 61.

v. tbn. Astar II 68. JJMg BasEsc 114. Izt C 156. Sor Bar 60. Zab Gabon 25. Urruz Urz 44. Lh Yol 11. Altuna 106. Kk Ab II 44. Etxde AlosT 99. SM Zirik 44. BEnb NereA 222. Ataño TxanKan 28. Onaind STeresa 68.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.).
Kalbariora eldurik [...] etxun zedilla krutzean zulo-neurriak artzeko. NekeA 258.
azpiadiera-1.2
(Como segundo miembro de comp.).
Esi-zulotik / sartzen dira belazean. "Por la brecha que ella ha abierto" . Or Eus 264. Bularrak bala-zuloz beteteko. Erkiag BatB 184. Mukizuek galtza-zuloetatik ipurdia ageri duten bezela. Anab Poli 25. Barrikak zulo bat zuan, kanil-zuloa, kortxoakin itxita. BasoM 169.
azpiadiera-1.3
Sugurra zikan dana zuloz betia, arratoiak janda bezela. Iraola 100.
azpiadiera-1.4
Agujero, deuda. "Faire une dette pour en acquitter une autre, [...] zulo bat itxi ta beste bat iriki " Herr 28-7-1960, 4.
--Ta txekorren dirua're jan al dezute? --Beste zuluak tapatzeko aguro zabaltzen ditugu, jauna, bai. Sor Bar 60. Ministerioko alogeraren etorria, etzan orrenbesteko zorakerizko ibilliari eusteko lain. Legezko etorriak ematen dunaren gañetik ibiltzen asi ezkero, goiz edo berandu, laster azalduko ziran zuloak nun edo nun. TAg Uzt 171. Askotan zorra nagusi, zulo guztiak estalitzeko ezin irabazi. And AUzta 127. Lau-bost urtez gora igaro itun, gudateak egin zitun bearren-bearreneko zuloak estaltzen. Ataño TxanKan 60.
azpiadiera-1.5
[Baziren] hutsarteak, erruz eta ugari, hiztegian. Zuloak nola tapatu zituen, [...] ezaguna da. MEIG V 105.
azpiadiera-1.6
(Fig.). Vacío. " Attona harek zulo handiya utzi zun etxian " ZestErret.
Biotzian zulo bat ez dana betetzen. AB AmaE 348 (v. tbn. 349). Ark ara joatearekin utziko zuan zuloa norekin bete etzutela-ta. Gand Elorri 18. Amets eta gose ori ezin il sekula. Zuloa ezin estali. Vill Jaink 142. Emazte on batek etxean utziko duan zuloa. Insausti 265.
azpiadiera-1.7
" Zulo geienak ikusi zituen behintzat (G-azp)" Gte Erd 269 (junto a puntu guztiak ongi ikusi, ondotik aztertu, xeheki ikertu, etc., de otras zonas).
sense-2
2. (Lcc, Mic 7r), zolo (AN-gip ap. A ).
Agujero, hoyo; socavón. "Hoyo o hoya" Lcc. "Hoyo" Mic 7r. Cf. VocNav s.v. zulo.
[Elizan] zulo andi prestaturik egongo da ta meza esan ta bereala an sartuko zaituzte. Cb Eg II 101. Emén nágo ustútzen itsásoa zulogontára. LE Doc 119. Zulo bakotxari laakua. Mg PAb 121. Sugeak aldatu gura dabenean azal zarra, ta jantzi barriaz, igaroten da zulo estu batetik, ta estura onegan itxiten dau azal zarra. LoraS 39. Itsu-aurrekoa itsua bada biak eroriko dira lenengo zuloan. AA I 552. Zulo bat luurrian egin nai badozube. Astar II 191. Munduan atsegiñak / Dituen gorputza / Geldituko da bada, / Zuloan lur utsa. Izt D 174s. Gatza lurpean dagoan lekuetan, egiten dituzte zuloak eta eramaten dute erreka bat, urez betetzeko. It Dial 114 (Ur idigiten ditube zuluak, Dv egiten dira phutzuak, Ip egiten dütie zilo batzu). Zuluari gelatxua al deritza? Abauarenari bai. Ur Dial 13 (It txuloari). Eroriko balitza [ardia] [...] zulo batera, [...] ezaldu aterako? Ur Mt 12, 11. Lurrean zulo bat egin eta gorde zuen. Lard 434. Orditu ondorean / illa dirurizu [...] baldin modu orretan / segitzen badezu, / urte asko baño len / zuloan zaude zu. Auspoa 68-69-70, 362. Itxura añ galdukoa zijoan, nun obi edo zulotik irtena zirudien. Arr May 79. Monjen paretan zulo batean ontza zegoan kantatzen. Noe 19 (v. tbn. 18). Kontrabanduan billa / or dabiltza larri. / Zulo ta piko-ondo, / gañera sasiyak / ez dituzte seguru / gaizki ikusiyak. Ud 17. Jaso eta eregi egiela, obiya edo zuloa estalduten eban arrilozea. Itz Azald 153 (v. tbn. 26).
(s. XX) Ta ikusirik sasipean egoala zulo andi bat [...] arriakaz bete eben a zuloa. Echta Jos 247. Ta lurrian eguan arlau edo losa bat jaso, ta agertu eban ezkutulekuba; zenbatu ebazan ardura andiz an eukazan urrezko dirubak [...], eta [...] itxi eban zulua arlauagaz. Kk Ab I 74. Gaur duk done Medarten gaua. Gau ontan, ibaiean ito guziak atera bear dite beren zulo ta zurrunbilloetatik, eta aurpegia agertu bear dite. Or Mi 63. Pago, zâr, gaztain, zulo dutenak / daitezke pozik araka. Or Eus 78. Lurrean zulo bat egiñik an ortzi zuen bere nausiaren dirua. Ir YKBIz 419 (v. tbn. 135). Etxea egiterakoan zulo sakon bat egin ta yasoña arkaitz gañean yartzen duen gizona. Ib. 141. Arritxabal baten azpian zegon zulotik Ernioko txarria agertu. Ib. 91. Arrillobi bakar orren zulo barnera. Zait Sof 185. Hilobiko zulo barruan atzera erorita. Mde Pr 121. Orrenbeste izerdi testamentu eder bat egiteko? [...] Nik batutakoak, neronek jango ditut; ta gero, sartu nazatela zuloan. NEtx Antz 105. Eta antxe egoan aritz baten zuloan sartu zan. Bilbao IpuiB 188. Zulo bakoitzak 30 zentimetrotik 40 zentimetrora bear ditu zabal eta beste ainbeste sakon. Munita 59. Patata ereiteko gertu dagon soloaren itxurea artu eben, lerroz-lerro zuloz edo potxiz beterik. Erkiag BatB 26. Lurrean zuloak eginda egiten dituzte putzuak. Anab Aprika 39. Bidea biziro txarra zegoan, zuloz betea, ta bidez kanpotik aritu bear izaten genuan. Ib. 77. Aitz batean egindako zuloan olio-argi bat jartzen diote. Ib. 54. Pikotx zorrotzez zuloa egiten ari ziran arkaitz bizi baten alboan. Berron Kijote 149. Begira zeudenak eta zulo-egiten ari ziranak eta gaiñerako guztiak. "Los que abrían la sepultura" . Ib. 149. Nik adieraziko diot kontzejal bati, zulo ura ixteko modua egin dezatela. BAyerbe 101. Berak irekitako zuloan erori zen. MEIG I 128.

v. tbn. DurPl 82. JJMg BasEsc 81. Sor Bar 43. AB AmaE 177. Bv AsL 45. Ag G 208. Ill Pill 19. Muj PAm 47. Otx 120. Tx B II 250. JMB ELG 47. EA OlBe 80. Ugalde Iltz 28. And AUzta 67. Ibiñ Virgil 71. Ataño TxanKan 35.
azpiadiera-2.1
Baldoki irtenak. Lepondoko zuloaren aurre-ertza oso sartua. JMB ELG 64.
azpiadiera-2.2
(Como primer miembro de comp.).
Kobearen berengo zulo-aurretxuan. Kk Ab II 97. Zuloak eta zulo-lurrak egurastu egin bear dute landarea ondo artzeko. Ez al dezu ori egiten arto, arbi ta beste gauza askoekin? Munita 59. [Ildakoen] ondoan zulo-puxka bat egin eta aitzurrarekin buelta ematean. Salav 84. Arri-arroen zuloartean eta enbor igarren barrenean. Ibiñ Virgil 108.
azpiadiera-2.3
(Como segundo miembro de comp.). (Forma gran cantidad de compuestos, mas o menos lexicalizados; v. haitzulo, harkaitzulo, kobazulo, lamizulo, etc.).
[Sagu] etxekuak iges eban, / Basokuak ezieban / Topau zurkulurik; / Beebillen estuturik [...] Nekez da ezkutetan / Tresna zuluetan. Mg PAb 98. Bere inguru guzira arbola-zulo edo arkaitzarte baten billan begiratzen zuen. Arr GB 42. Bide-zuloetan euriak egin zituan osintxoak ikusirikk. Ag AL 89. Aitz-mutur soillak, ur-tantorik gabeko erreten-zuloak. Mok 13. Ama Birjiña ur golpi arek leio batian utziya, Santa Barbara mine-zuluan, ura ango desgraziya! Tx B I 83. Elurretan oin-zulorik utzi gabe. Or SCruz 59. Aitzulo santuko bidezkariak bereola egiten du lo, bideak akituta, arru zuloan. 'Au fond d'un ravin' . Or Mi 61. Koka-âla belar, [...] joale-zuloan. "Cuanto pudiera caber en un cencerro" . Or Eus 246. Arrillobi-zuloan. Zait Sof 186. Bere eskuz ekin zion landare-zuloak egiteari. Munita 31. Ta azeriak zugatz-zulo aretan lo gozatsu egin ezeze [...]. Bilbao IpuiB 188. Mirariaren miraria! Ez da ba suzko moltzo andi bat eleiz-zulo batetik jausten? [...] Ta bigarrenez be jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 218s. Pagoko anpor-zuloan. Gand Elorri 62. Udabarrian dozuz umetxuak azten, / zugatz-zuloan edo orma zarren baten. BEnb NereA 126. Gas-tubua ao-zuloan sartu! Lab SuEm 210. Etzala oso leku ederra / nere mina-zulo ura. Uzt LEG II 130. Illobi-zuloa egiten ari ziran. Berron Kijote 159. Arkaitz-artesi ta arbol-zuloetan egiñ oi zituzten beren erresumak ere zuur maratzek. Ib. 124. Nere ezpainetan daramadan basa-krabelina / hitz zuloetan dantzan darabilan ur berdea. Lasa Poem 100. Garo tarteko lubaki-zulo batean sartu giñan. Alkain 92. Ainbat urre mina-zulo antxiñakuak. Gerrika 222.
azpiadiera-2.4
Au bainaiz, uts, ilun, zulo. "Puesto que esto soy: nada, tiniebla, concavidad" . Or BM 80.
azpiadiera-2.5
(Lcc, VP , Lar).
Madriguera. "Madriguera de conejo, konejuan kuebea, zuloa " Lcc. "Vivar de animales, zuloa animalea " Ib. " Konejuen (eta onelako gauzen) zuloa, madriguera" VP 16v. "Amadrigarse, meterse en la madriguera, zuloan sartu " Lar. Cf. Alzola Atalak 46: "Nere gazte denporan, pintatzeko-ta umorea neukala oraindikan, gure etxe-ganeko Azkonar-zuluetako arboladian asi nintzan laudo txiki bat pintatzen". v. kame.
Azeriek zulhoak zitié eta zeruko xoriék ohatzeak. Mt 8, 20 (IBk, IBe zuloak; He, TB, Echn, Dv zil(h)oak, SalabBN, EvL xiloak ). [Mozoluak] urte eban bere zuloti. Mg PAb 177. Saguak artu zuen igesa, gorde zuen burua zulo ezagutuetan. VMg 12. Askotan biurtzen naiz zulora lerturik, aletxo bat bakarra bildu gabetanik. It Fab 34 (en boca de un ratón). Leoi bat irten zan bein zulotik eizera. Ib. 75. Badijoa ontza bere zulora. Zab Gabon 62. Zuloetan zapo triste bizi ziranak / Abiau dira klonk klonk. AB AmaE 393. Naiz guardak zelatatu azariyak bezela zuluetatik. Iraola 38. Arratoi zulua diruri [bere begi zuluak] . Iraola 51. Etxe guziyak goikuaz bera jiratzen, arratoi-zuloz betiak baleude bezela. Alz Bern 59. Ezin otz andijagorik ixan. [...] Kuiak zuluan sartu ta kukurtuten ziran. Altuna 90. Or ago sagu bildurti bere zuloan bezala. TP Kattalin 193. Ta musker aundi auskarak beren zulo ertzetatik zioten: [...]. Or Mi 101. Azari deabru orrek / non ote du zuloa? "Su madriguera" . Or Eus 175. Azeriak badituzte beren zuloak eta zeruko egaztiak beren kabiak. Ir YKBiz 184. Eroan nagik nire abiaraiño. Baenki jakin zenbat garaun eta pentsu gozo iaukodazan neure zulo aretan! Bilbao IpuiB 203 (en boca de un zorro). Satorra zulotik ateratzeko. NEtx Antz 26. Kilkerra zulotik ateratzen den bezela. JAIraz Bizia 28. Baso-konejuen zulo onduan ipiñi eben lagunetariko bat, zorrua zuluan ebala. SM Zirik 14. [Sugeak] arrautzak naiz kumak zuloan utzita. Ibiñ Virgil 103. Basurdeak beren zuloetatik atera ta oianetara uxatuko dituzu. Ib. 102. [Katu zar bat badegu]. Sagu eizean berriz, tentelu zozoa: laster artzen diote danak zuloa. (Interpr?). JKort ( in NEtx LBB 313 ). Bego otso beltza bere basa-zuloan urruti! Ib. 93. Azeri-zuloaren txoko illunenataraiño sartu. EG 1968 (1-2), 68. Indar-azentuaren azpi-lanak ireki dituen sator-zuloek luzaroan diraute hizkuntza batean. MEIG VI 105.
azpiadiera-2.5.1
[Bertso berriak Donostiarren garaipena dala-ta jarriak]. Irten zulotik, donostiarra, / mingaña ongi dantzatu; / ainbeste urtez ixil-bearrak / ia ia lertu zaitu. [...] Gora Amaikak! Gora Donosti! / Gora Kiriko ta Karril. MEIG I 42.
azpiadiera-2.6
(V-gip ap. EI 303), zolu. Cueva, gruta; oquedad, cavidad; sima. "Sima" EI 303. v. LEIZE-ZULO.
Salamankako zuloan egondu inzan ikasten. PasqTo 39 (cf. interpretación de M. Lekuona (BAP 1961, 370): "'en la cueva de Salamanca', con una alusión clarísima a las famosas cuevas de la universitaria ciudad del Tormes"). Joan zen [...] urrutiko mendi batera ta Jezabel sutuaren beldurrez sartu zen ango zulo batean. Mb IArg 366. Infernuko zuloetan ondatu. Cb Eg II 74. Asiko da ifernua lurraren zulo oetakoren batetik kea dariola. AA III 477. Leizaondo edo zulo andi illun bat. Ib. 3. Ango leza ta zuluetan bizi oi zirala monje santu asko. JJMg BasEsc 237. [Mendiaren] aitzetan ikusten diraden zulo, putzu eta iriki asko tan andiak kobrea eta burnarria ateratzeko egiñak. Izt C 70. Zizurkilko mendian arkitzen da meatze zulo bat guztiz bide luzean ondoa daukana. Zulo andi onetan lan asko egin oi zalako entzuera badegu. Ib. 66. Zuetatik zeñek, jai-egunean zulora ardi bat erortzen bazaio, ez dio eskua luzatuko? Lard 403. Gero leiz-atakaren inguruan zinzilik zeuden [...] zuhaitz-adarrak alkarri lotu, eta esi-gisa ipiñiaz zulo hura alik ongien estali zuen. Arr GB 46. Atoz, kristaua, Salbatzallearen zulo triste onetara, juzkatua izan zaitean; estrabi arrek eta lasto aiek eziñ eman lezakee ontzat zure biziera. Arr May 14. Gautarrak, eta sorgin guztiak, / Ostendu, ziran zuloetan. AB AmaE 366.
(s. XX) Arkaitzean, erdiko zulo artan zegon Ama Birjiña. Goñi 27. Ibilli ta ibilli, galdu zan. Alako baten zulo sakon batera mutil zorigaiztokua jausi ta itto zan. Altuna 68. Menditarrei entzuna naiz, otsoa arrapatzeko zuloa edo artea izanen ote zen leen leze ura. FIr 167. Bausko arkaitz-esian [...] izintza-txaparrez estalita dago zuloa. Zulo aren ondarrean, [...] an daude Maitagarriak izkutaturik. Or Mi 70. Kuzkurtu zaitezte zuloetan, gaiztagiñak. 'Dans vos cavernes' . Ib. 76. Eun gizon galdu zituzten gure ontziek, zulora yoan ziren iru ontzi aiek. 'Sombrèrent trois bâtiments' . Ib. 9. Bidexka ondoan agiri dan leiza-zuloakin egin zun Balendinek oztopo. Luzaroan entzun zuen zuloaren aora arek jaurti zun arri-konkorraren ibil-otsa. TAg Uzt 90. Deabruak, berriz, orruka infernuko zulora sartu dira. Zait Sof 39. Beste leze edo zulo barneago bat. Mde Pr 112. [Kanpaiak] Mari Gaizto bere zuloan lotzeko jotzen dituzte. NEtx Antz 11. Gero, utsa! Ez ikusi, ez entzun, ez somatu. Utsa! utsa! Ondorik gabeko zulo aundi bat. Illun sakona. Ib. 108. Gizonaren biotza [...] zolik bageko zulo, ondorik eztauan itsaso. Erkiag Arran 154. [Eransugea] atera zen bere zulotik neskaren mami guriak irentsi bearrez. Etxde JJ 95. Mairuuk zoluutan bizitzen emen-tziin. "Cuevas" . JMB Mund I 46. Auzko zulo ura, gizon bakartzale edo eremita baten bizitegia omen zan. Anab Aprika 28. Uskeriekin gabiltzala, ez gaude ez aseak, baiña bai engaiñatuak. Axaletik bizi gera eta eztugu barrurago sartu nai. Baiña osiña, zuloa, antxe dago. Vill Jaink 143. Ol batzuen azpin zegon iñork usteko ez zuan zulo aundi bat eta an denak gordeta. Salav 77. Dulikiako ontziak gal-zorian ezarri zitun onek, eta zulo sakonean uzkali omen zitun. Ibiñ Virgil 49. Ildakoan, inpernuko txerrenak beren zuloetara eramango al aute. NEtx LBB 161. Kamioie itxi baztarrien eta zulo baten etzunde egotaldiek egin biar izan genduzala. Gerrika 67.
azpiadiera-2.6.1
(Fig.).
Etorkizun beltz! Zer duk neretzat? Poza? Ezaren zuloa? Iratxo illun! Akulu zorrotz! Kezka-ezten otz! Nere inpernu!! Geroa! NEtx LBB 232.
azpiadiera-2.7
Cuenca (del ojo).
[Itsuari] iduritu zitzaion sartzen ziozkatela bere zuloetan bi begi, ta bei, argi ederrez beteak. Mb IArg II 355. Apen-eske zeuden begien zuloak, argi gabe utziaz. Zait Sof 188. Oiean arkitu dut Miren; eriotzear nere ustez. Zurbil urdiña du kolorea, ta zulo ikaragarrietan galduta bere begiak. Txill Let 140.
azpiadiera-2.8
(En contextos peyorativos). Agujero, habitación o estancia subterránea u oculta, cuarto o lugar pequeño y oscuro o en malas condiciones; vivienda de un pueblo o ciudad (en contraposición a la situada en la montaña). Cf. VocNav: "Zulo. Agujero [...]. Se aplica especialmente al escondrijo subterráneo. Tomado de la prensa diaria: Inspectores de Policía han localizado cinco zulos de la organización terrorista ETA militar"; cf. tbn. en la prensa en inglés, Independent. co. uk 6-10-2004: "The biggest zulo, measuring 80 square metres, was discovered by well-equipped geotechnicians".
Kondenatu ori etxearen beko zulo batera arin jatxi, edo ondatu, eta [...] an egondu zan. Cb Eg II 167. Lapur tzarrak, batzuk il ta besteak yauregiko zuloetan, katiez josiak, sartu dituzte. Lh Yol 47. Zorgiñak orduban zartada gogorrak emon eutsozan. Eta estuntzaz (katiaz) lotuta, zulo baten sartu eban. Altuna 108. Etxe antzeko etxola edo zuloetan sartzen dirala. Etxeak al dira gero? Lau kañabera sendoren gañean zurezko solairua eta [...]. JAIraz Bizia 12. Gaua ezpetxean igaro zuten [...] gela otz eta illun artan. [...] bultzada batekin zulo illun artara bota zituzten. Ugalde Iltz 47. Sendagilleok onenbeste zulo ikusi bear izaten ditugu.... Etxaluzenekoa aitatzen ari nintzaion Joxe Mariri. Bada antxe negarra! Iru aur eta alarguna! NEtx Antz 126. Gaba oso illuna zan; [...]. Asi zan Poli olloen zulora, baño ixillik ibilliagatik ollo batzuk arrotu ziran eta [...] ollotegi guztia [...] ega-zalapartan. Anab Poli 114. Etxea etzijoan uztera, ez; [...] Mendiko gizona zan, gaiñera, ta nola jetxi erri aldeko zuloetara? Ib. 199. Etxe aldaketa tristiak: bere jaioterria, etxia, lagunak itxi eta nunbaiten aurkitu daben zuloren batera. Gerrika 52.
azpiadiera-2.8.1
(Como segundo miembro de compuestos, añadiendo un matiz peyorativo al lugar referido). "Empléase también esta voz en el sentido de 'rincón'. Taberna zulo batian, denda zulo batian, en el rincón de una taberna o tienda, en un lugar retirado" VocCB . " Taberna-zuluan sartuta pasako luke eun osua " ZestErret (v. taberna-zulo tbn. en Etxba Eib y Elexp Berg ).
Domekea etorten da, ai ze pozgarria! bira bat egiteko ikusten erria: denda-zulo batera gizonagaz doa, berak legez artuten amaiketakoa. Azc PB 237. Uri-zuloko axe kiratsak / Gaztiei usteltzen dautsez bijotzak. Enb 68. Ardotegi zuloetan lagun-artean. Anab Usauri 67. Mandio edo ganbara zuloetan... edo argirik ez dagoan bazterretan. MAtx Gazt 67. Sartzen ziran beren txabola-zuloetan. Salav 100. Ardangela-zuloan sartuta. NEtx LBB 43. Berak taberna-zuloan erdi mozkorrak. Ataño TxanKan 147. Kale-zulo oietako ke mio orrek ez dit onik egiten. Ib. 12. Gela zulo banatan sartu ginduezan. Gerrika 231. Galdaketaz-galdaketa nerabiltenean, eta are gehiago gelazuloan ahazturik [...]. [D.G.S.eko kalabozoetan] gau batez. MEIG IX 92.
azpiadiera-2.8.2
(Sin sentido peyorativo).
Ibar ametsezkoa, zenbait mendixkek biribilki esia. [...] Alkarren auzo dira, atsegin-zulo artan, iru-lau bat urixka maitagarri. Ldi IL 47.
azpiadiera-2.9
Rincón (de una casa, habitación...).
Ikusiko bagendu etxian sartuten sugeren bat? [...] Aztertuko lirate uape, zulo ta zokondo guztijak billatu ta bizitzia kenduteko. Mg CO 18. Jainko gezurrezko onen elizan sartu ziran. Onen bazter eta zulo guzietan etzan jendea baizik ikusten; jan-edanak baizik egiten. Lard 146.
azpiadiera-2.10
Antro, garito.
Urlia oitu da edari bizietara, edo duana edanean irintsitzera; sandia alferkeriara, ta zuloz zulo ibiltzera. AA I 401. Premiarik andiena duenak iges egingo due Meza nagusietatik, eta goiz-Meza nolerebait ekusita ezkutatuko dira zuloren batean. AA II 49. [Gaztetan alper, zartzan arlote] Orregatik ibilli oizan Oñatiko alderdietan, bazterrik bazter, zulorik zulo, guztien morroi, [...] oni egurrak txikitu, ari pardela eraman [...]. Ag G 299. Tabernara ta beste kaltegarrizko zenbait zuloetara baño obe, toki oietara joatea. Munita 15. Bi alabak kabareten bateko dantzatik edo beste erriko zuloren batetik zijoazen bitartean. JAIraz Bizia 18. Lengusuaren lenengo umea bateatutea izan yuagun-ta, [...] eta gero, badakizu ba, aitabitxi ta biok an beeko Saguzarreneko zulora joan gintzuazan, ta ordurako egarri be bai-ta, ardauari "kirrua" atara egarria asko edo gitxi samurtu arte. Erkiag Arran 19. Manolo Caracol nungo zuluetatik dabillen jakin, [...] Sarita Montielen lepoko katiak zenbat perla dituan. SM Zirik 85.
azpiadiera-2.11
Hueco, cavidad (de una pared, tejado, ventana, chimenea...).
[Ontza] ezkutatzen da tellatuetako zuloetan. AA III 419. Bentana zulo bateti dantziari begira. fB Olg 69. [Infernuban] ez dago jarterik, etzuterik, ez lekurik; bada imiñi banindubeen bere, ormako zulo modu baten, ormaak eurak estututen dabee, ta imiñi itoten legez. JJMg BasEsc 92. [Sentitu zuen] presondegiko saietera-zuloan, kiskatako bat. Arr GB 27. Beste bat an zegoan / sukalde ondoan, / il antzo ipiñirik / sureko zuloan; [...] suak erreko eban / egon bazan surik. JanEd II 144. Loiola aurrelari, ta Berrio-Otxoa atzelari. Erdi-zuloko beste gizon aietako bat bertsotan ari zinan, len dantza beti kantatua baitzan. Nor? eta Perrando Amezketarra. (Interpr?). Or QA 190. Beste atzeko leiotik salto egiteko zeudela, iru, lau pistola zulo aurrean. Gaua espetxean igaro zuten. (Interpr?). Ugalde Iltz 47. Arrapastaka belar legor-meta aztertu zizun, an zulo bat irikiaz. NEtx Antz 139.
azpiadiera-2.12
Escondrijo.
Inguruko zugazti batetik zelataka ta begira eiokon gizon bat. [...] bere zulotik urten da sartu zan Portun zelaira. Ag AL 114. Bekian itxas gizon orrek nun egozan lanperna zulorik onenak. Ag Kr 141. Mikelek aitzetan olagarru bat ere arrapatu zigun; [...] Zulo guztiak ikasiak ditu, ta arrantza ederra egin zuan. NEtx Nola 26. Piarres, atxillotu zuten bitartean ur-zurrunbilloa bezala jira-biraka ibilli zen Zuberoako ta Biarnoako mugetan, saguak bezela, zulotik zulora itzulka ta gordeka. Etxde JJ 161. Gaztelu zaarreko txoko batean egiten zuan lo [...]. Zulo artan gordetzen zituzten lerga-aleak soldaru prantzesen danbagiñentzat, azkeneko jabeak. Anab Poli 23. Joan zan Gaztelumendi-beko zulora. Mamelena lantegitik arrapatutako tresnak antxen zeuden. Ib. 32. Eta ni an nenguen, ez urrin, zuloren baten, zer esaten eutsen entzuten. Gerrika 23.
azpiadiera-2.13
Guarida.
[Kaxba-erria] entzute aundiko lekua; kokaina, tabakua-ta, patari edo kontrabandisten zuloa, ta baita beste gaiztakeriena. Anab Aprika 17.
azpiadiera-2.13.1
Yaun Harritxabaleta bere osabak eztaki ondotxo bere illobaren berri. Obe du bai gizajo orrek Santa Garaziko zulotik ez atera. Etxde JJ 137.
azpiadiera-2.14
Poli ez zan ain zulo txarrean erori, beraz. Ez zuan, oraindik, aspertzeko denborik izan. Ango lana ez zitzaion larriegia ta, sukaldeko nasteak maite zitualarik, bazuan beste atsegingarri bat. Anab Poli 48.
azpiadiera-2.15
( Bekatu-zulo, 'camino de perdición'). Cf. Mb IArg I 92: "Bekatuen leze ta zulo zeren animak egin dituzuenak".
Geiegizko edana, pekatu-zulo, agortzen ez dan gaitz-iturri [da] . MAtx Gazt 77. Neska-mutillen goizegiko artu-emanak, lentxeago edo geroxeago pekatu-zulo biurtzen dira geienetan. Ib. 32. Dantza ez da pekatu. Ez, ez. Zer izan bear da! Askorentzat, zori txarrez, pekatu-zulo, lizunkerien muntegi ta eskola dala esango nuke nik. Ib. 70.
azpiadiera-2.16
(V-ger, G-azp-to, AN-larr ap. EAEL 69).
Pozo. v. UR-ZULO.
sense-3
3. " -zulo (Vc) sufijo que indica el apegamiento o extremada afición hacia una persona" A. v. amazulo, aitazulo, etxezulo (2).
azpisarrera-1
IBAR-ZULO. Valle.
Elurra atertu gabe ari zun setatsu ta kementsu eta ibar-zuloraño edatu zen. Etxde JJ 257. Alabaiña, bat-batean, isilik egoan ibar zulo artatik eiagora, oiu, didar batek igon eban. Erkiag Arran 186.
azpisarrera-2
TXULO Tr. La forma txulo se documenta (sin que sea posible determinar en la mayoría de los ejs. si está empleado con valor expresivo) desde mediados del s. XIX en autores guipuzcoanos, en todos ellos (salvo Arana y S. Mitxelena), junto a zulo, en mayor o menor proporción. Hay xulo en un ej. de Leiçarraga (-lh- ) y en Orixe. En DFrec hay 2 ejs. de txulo.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (G ap. A; Lar, Añ), XULO (H). Agujero, orificio.
Erraxago dela kable bat orratzaren xulhotik iragan dadin. Mt 19, 24 (Ip, SalabBN, Dv, Echn xilo ). Uda berria datorrenenan / asten dirade irteten [ingumak], / txulo bat boltsan egin ondoren. It Fab 162. Bost izenekiko marrakin ezagungarritzen dituzte artzainak mendirik andieneko ardi guziak [...]. Bost izen oek dira; Pitzatua; Txuloa; Urkullua; Laiategia, eta Akatsa. Izt C 221. [Ardiaren] ezkerreko belarrian bakarrik txulo bi. Ib. 222. Morrolloko txulotik. Aran SIgn 77. Giltzaren txulotik aitu zuben esaten zubela: [...]. Sor Bar 37. Kabi guztiya tapatzen du, eta bakarrik uzten ditu bi txulo txiki alde banatara, batetik ez bada bestetik iges egiteko. Ib. 17. Orren animali aundia nola igaro orratz-txulo batetik? Ir YKBiz 351n. Artoak ori-gorri, txuloz bababeltzak. "Perforadas sus hojas" . Or Eus 246. Ilda gero, pozik egongo nintzake txulo batetik begira. NEtx Antz 109. Ikusi dezu, irakurlea, gazta gordetzeko bae burniarizkoa? Badabilkitzu eltxoa gora ta beera barrenen sartzeko txuloa ezin somaturik. Anab Poli 8. Poliri lepo-aurreko txamarreko txuloan lorea jartzeko. Ib. 135. Aterkia teillatu, euritan ba noa; [...] Zeru sapaian milla txulo sortu dira; andik millaka ari datoz lur bustira. NEtx LBB 281. Bere buruko koroi mingarri artatik, arantza bat mokoaz ateratzen dio. Arantza txulotik, odol jarioa sortu zan. Ib. 130. Su(d)urpeko txuloa ez duzu oso ona. (AN-larr) 'Ao zakarra duenaz edo jale aundia denaz' . Inza NaEsZarr 523. Tellaren batek txulo txikiren bat omen zuan. BAyerbe 121. [Kuxkuilluak] izaten du xulo bat. Ostolaiz 23. [Hegazti hezurrak] hiru xulo ditu, eta muturra hautsia. MEIG I 61.
v. tbn. Or Tormes 57. Ataño TxanKan 193. AZink 107
azpiadiera-1.1
(Ref. al órgano sexual femenino). "Pues [la acción que anda en estas danzas] es remedo congressus maritalis; y remedo practicado por lo común en plaza pública y a vista del pueblo, y en días los más expuestos a desenfreno de pasiones y disolución de afectos. Llámanla aquí chulo. Bien sabe el Censor lo que es chuloa; y qué el buscarlo el danzante en ella con indecente ademán de su cuerpo" Mb IArg II 375 (carta del P. Mendiburu al R. P. Prov. Idiaquez).
azpiadiera-1.2
+ XULO (AN-ulz ap. Iz Ulz). Hueco (de una ventana, de una puerta, de debajo de la puerta...). "Ni alde guzietara béire, eta ñor arai ez, ta: "txix-txix-txix" aite ataixulotik" Iz Ulz (s.v. aldi).
Kamis utsikan guri begira / leiatillaren txulutik. Tx B 172 (tbn. en SM Zirik 59). Guk badegu txakur bat / deitzen zaiona Lixt, / atiaren gañetik / iju eitian pixt, / azpiko txulotikan / azkar sartzen da txixt. Ib. 49. Zapaltzalleak zabaltzen diguten ate-txulotik nai ta nai ez igaro bearra. Ataño TxanKan 103.
azpiadiera-1.2.1
Espacio en blanco.
Ez da sekula izan, segur aski, hor ipini ditugun xulo guztiak beterik zituen silabarik. MEIG VII 179.
azpiadiera-1.3
b) (G ap. A; Lar, H (<ch-> V, G)). Hoyo, cavidad. "Hoyuelo" Lar. "Celdilla" A, que cita el ej. de Iturriaga. Cf. VocNav: "Chulo, agujero pequeño".
--Txuloari zeldilla al deritza?--Abaraskarenari bai. It Dial 13 (Ur zuluari, Dv, Ip xilo ). Gezak eiozko bisutsa emen duk berezi; [...] Ttantta bat, gazi, / azal-txulo banatan dik yarri. Ldi UO 46. Erle gogatiaren eztia nor-bere abaraskan ainbe ezti eztitekela, iñorenaren txuloetan ixuri-ezkero. Ldi IL 127. [Mireiren] aurpegi xalo ta guriak, matail bakoitzetan xuloa. Or Mi 7. [Artoa] ale zalarik, xulora, / talo egiñik, agora. Or Eus 280. Basauntzen edan-tokia / aitzalde-txulo batean. EA OlBe 87. Bildur ikararik ez-baiña, larrua / bilduxe bezala kolkope xulora. "Para dentro del seno" . Or Poem 524. Lurra arrotu egin diot eta txuloa bigundu, lurpean or nunbait, gordeta zegoan aziari. SMitx Aranz 5. Azitik bear eztena sortzera dijoanean, ba-dakite itzul-inguru batzuk egiten eta betegarri batzuekin estalduko dizute txuloa. Vill Jaink 83. Txulo txiki batera erorita, ezin joanik, il zori. Ataño TxanKan 34. Berak egin zuan txuloaren gaiñean eserita zegoan, ankakin txuloa tapatzen zuala. JAzpiroz 139.
azpisarrerakoSense-2.2
"(G-to-bet-nav, AN-5vill), boche, hoyuelo que los niños hacen en tierra para sus juegos" A.
azpiadiera-2.1
"(G-to-bet), acción de meter en el boche todas las nueces o cuescos de fruta que se arrojan a él" A.
azpisarrerakoSense-2.3
Madriguera.
[Bariak] goiz aldera juten dira patxara guztiyan beren txuloetara. Sor Bar 62. Belarpeko txuloa kilkerrak bai eder. Ldi BB 102.
azpisarrerakoSense-2.4
Rincón.
Arratetxok, tirtiri utsa, etxeko txulo guziak buruz ikasita dizkik. NEtx Nola 24.
azpisarrerakoSense-2.5
Escondrijo.
Gianetto belar-meta ortan ezkutatua zegokan, baña mutikoak aren txuloa erakutsi zidak. NEtx Antz 146.
azpisarrerakoSense-2.6
" Yuán txulora, véte al nido" Iz Ulz. .
O, mendi biotzekoa! O, nere kabi txuloa! NEtx LBB 373. Gazte ta osasuntsu, amets ariñez gañezka eta txulo ontatik atera gabea oraindik. Ataño TxanKan 120.
azpisarrerakoSense-2.7
(Ref. a un bar).
Ori, bustitzekoa izango uke, baiña ez Urumeako ur usteletan, Donosti Zarreko txuloren batean baizik. NEtx LBB 114.
azpisarrerakoSense-2.8
(Como segundo miembro de compuestos, con el sdo. de lugar de reclusión, de refugio...).
Taberna-txulo guzietan bertsolariak. Ataño TxanKan 77. Etxe-txuloan lotuta bizi diran ama gaixoen aurka. Ib. 147. Nere baserri-txulora bildu niñun. Ib. 229.
azpisarrera-3
HUTS-ZULO (Sust.). Vacio.
Ezer etzirala uste bainuan, ez ta uts zulo ere. "Ne inane quidem" . Or Aitork 154.
azpisarrera-4
ZULO EGIN, ZULOA EGIN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) Ta jente artetik zulo egiñez, itzultzen naz kalea bera. "Y hendí por el medio de la gente" . Or Tormes 87.
azpisarrerakoSense-4.2
b) " Zulo eiñ, [...] zulua eiñ ere bai. Lanpostu edo leku batean asentatu, bertakotu. Tonto-tonto sartu zan ofizina ortan, baiña itxuria zulo ein ddau " Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-4.3
c) " Zulua eiñ. [...] Zorrak egin, negozio batean, adibidez. Kriston zulua ein juan taberniakin " Elexp Berg.
azpisarrera-5
ZULO-LEIZE. Cueva, sima. v. LEIZE-ZULO.
Laister eroiko ote dira [...] eriotzaren zulo-leizera ai, ta illobiko illundira? Jaukol Biozk 1.
azpisarrera-6
ZULO-MUINO (zulumunu V-gip ap. A Apend). "Hoyos, concavidades" A Apend.
Neguaren biotzean igaroko zuan otza, bidean arkituko zituan lokazti eta zulo-muno, pauso txar eta gora-berak. Arr Orac 191.
azpisarrera-7
ZULO-ONDO.
[Tokia] arkitzen bazan zulo-ondoren baten gañean, esango zioten Amilubia. 'Encima de alguna oquedad' . Izt C 22.
azpisarrera-8
ZULORA EREIN (V ap. A), ZULOETARA EREIN (V ap. A). "Sembrar en hoyos" A.
Zulora ereiten dira artoa, naboa ta indiarra... Zuloetara esaten da bere bai. A Ezale 1897, 326a.
azpisarrerakoSense-8.1
HIRU ZULOAN EREIN (V-gip ap. A, que cita a FSeg). "Sembrar al tresbolillo, a tres agujeros" A.
zulo
<< zulatu 0 / 0 zurrunga >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper