OEH - Bilaketa

359 emaitza azpi bilaketarentzat

Sarrera buruan (103)


Sarrera osoan (256)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 magal.
tradizioa
Tr. Muy empleado en la tradición meridional (sobre todo guipuzcoana) a partir del s. XIX, aunque aparece antes en los refranes de Garibay y los pasquines de Tolosa de 1619. Se documenta tbn. en algunos autores vizcaínos, como Moguel, Añibarro, E.M. Azcue, Lauaxeta, B. Enbeita y Erkiaga. La forma general es magal ; hay madal en Aramburu-Bago y magale en Azurmendi. En DFrec hay 5 ejs.
etimologikoa
Etim. Para su relación con (h)egal (cf. prefijo m(a)- ), v. FHV 271s.
sense-1
1. (Lar, , H (V, G)).
Falda. "Arregazar, azitu, magalak gerriratu " Lar. "Enfaldarse, magalak, altzoak azitu, gerriratu " Ib. "Falda de guardapiés o basquiña" Ib. "Haldas en cinta, magalak gerrian " Ib. "Sofaldar, alzar las faldas, magalak azitu, gerriratu " Ib. "Enfaldo, (c.) magalak jaso " . " Goazen magalak gerrian, [...]" H.
Goiztarra ni magaletan det agiri. " En las haldas se me ve" . RG A, 51 ("por los que por no trabajar de pura pereza andan rotos y deslucidos"). [Danzan] oñakaz magalak arindetia. Mg CO 133. Alarguna izan nai, ta orregatik ere kortejatua izatia gustatzia, [...] magalak kolorez egiñik, burua usaiez betia ta banidadez janzia. Echve Dev 467. [Neska] besouts eta magala bilduki gazta-zumitzak garbitzen ari zen. ' Elle avait retroussé ses manches et son jupon' . Or Mi 50.
azpiadiera-1.1
An zian Magal-arro soin berriarekin / [...] ara Txetareneko andere pinpirin. " Allá va Faldas-Huecas" . Or Eus 19 (cf. magalarrotu ).
azpiadiera-1.2
(V, R) Ref.: A; EI 281 .
"Ruedo de la ropa" A.
Zeure jaztekoaren magaleko erza ukututea zan asko, guztiz osaturik geldituteko. LoraS 73. Magalaren ertzarekin asi zan legortzen [negar-malkoak] . Zab Gabon 31. Ire gonaren magala bederen utzadan, musukatzeko. 'L'ourlet de ta robe' . Or Mi 55. Magala gerriratuz, maitara yarriko ditu ta bazkari-morroiketan ari izango zaie. Ol Lc 12, 37 (Or gerri-zapia jantzi, Ker bere gerria loturik).
azpiadiera-1.3
"Halda. Txamarra zarra nuela? / Zu panaderon alaba! / Ogi bero jango euke! / Ardau txuri erango zeuke / Ondarruako kanala, / Ebruan be ezin garbitu / zure atorra magala! " Etxba Eib.
sense-2
2. ( VP 63r, Lar, H).
Regazo, halda. "Regazo, el enfaldo de la saya, erregazoa, altzoa, magal azitua " Lar. " Eraman zituen intxaurrak magala beterik, [...]" H.
Anduraz beterik magalak, / sendatzeko belaunak, / joan oi zarizka anreak. PasqTo 17ss. Jesusek bere Amaren magaletik loreak artu [zituen] . Arr May 138. Ez eban begirik kentzen nire magaletik; magala neban orduko platerea. Or Tormes 79. Magal betea saskian ustutzera yoan zen. Or Mi 33. Lurreko ale jalkiak / magalean bil etzazu. Or Eus 75. Kabiondotik banaka-banaka atereaz, magaleko txokondo epelean jarri ziozkan poliki arrautzak eta txitatxoak. TAg Uzt 118. Magaletik ondasunak eskuzabalka ixuriz datorkigun erregin onek. Ib. 74.
v. tbn. Goñi 26.
sense-3
3. (V, G, AN-ulz, R; Lar, Añ (V, G), Dv, H), madal. Ref.: A; Iz Ulz. Seno, regazo. "Gremio, regazo, kolkoa, magala, altzoa " Lar, . " Bere amaren magalean, dans le giron ou sur le sein de sa mère" Dv. " Magálian artu, tomar (el niño) ante el pecho" Iz Ulz. AxN explica altzoan (381) por magalean. Tr. Es la acepción mejor documentada sobre todo en autores guipuzcoanos desde principios del s. XIX; tbn. lo emplean los vizcaínos Añibarro, E.M. Azcue, Erkiaga y B. Enbeita (NereA 247).
Seme ori magalean [eukan] . EL2 227. Beraren semetxoak bezala etzin gaitezen konfianza andi batekin beraren magalian. Echve Dev 174. [Jesusen gorputza] Ama Maria guziz Santari magalera eman zioten. Lard 464. Sartu zaite beragana, aur egin dezan nere magalean, eta izan ditzadan beragandikan semeak. Ur Gen 30, 3 (Ol nere magalean; Urt, Bibl belaunen gainean, Dv altzoan, Ker belaunetan). [Aurtxoa] magalean ipiñi, eta ziotsan: nere magal au izango da zure seaska. Arr GB 24 (v. tbn. 55). Amaren magal gozoan zegoen aingeru txikiya. Etxeg EE 1885b, 314. Iantzita emakumeak / mirinakeagaz / dirudi Birjina bat / magal zabalagaz. Azc PB 177 (v. tbn. 321). [Ez dezala emakumeak] egiñ aurra zutik edo besteren madalean jarrita dagoala. Aran-Bago ManMed 281. Ainbeste txera ta palaguz seaskan ta magalean aurra euki. Ag G 291. Zeruko amaren magalean bizitzea ta animak zeruratzea da gure nai ta gogo bizia. ArgiDL 135. (v. tbn. 107) Magal beroan illotzik dauka / alabatxoa. Jaukol Biozk 36 (v. tbn. 79). Mañaxi zarra ere, oitu bezela brakak magalian, [...] jostorratzarekin. Alz Burr 16 (v. tbn. Ram 35). Aitaren Seme-bakar, Aitaren magalean dagonak, orretxek eman digu aren (Yainkoaren) berri. (Io 1, 18). Ir YKBiz 50 (He, TB, Dv galtzarrean, LE, Leon, BiblE baitan, Ol altzoko, Or -rengan, Ker, IBk altzoan ). Ama Birjiñak edatzen dizu / bere errukizko magala. Or Eus 414 (v. tbn. Aitork 58). Birjiña Amaren magal santutik / iturri garden bat doa. SMitx Aranz 130 (v. tbn. 75). Aur bat magalean eta bestea bularrean. JAIraz Bizia 120. Jaunak ar gaitzala bere magalean. Or Poem 528. Indio beltxeran bat kitarra yotzen, lepoa makur, bere magalean bildurik. Or QA 51. [Billobatxoak] aitonaren belaunari atxiki edo beronen magalera igo naian. Etxde JJ 92 (v. tbn. 198). Loreren aurrean belaunikatuz eta aren magalera bere burua botata. NEtx Antz 99 (v. tbn. LBB 91). [Andra zoragarri] aren magalean ta altzoan. Erkiag Arran 156. Emakume santuak, irrizuri baltzerana ta txera gozoa egiten eutsen erritarrai, bere magaleko umeei. Ib. 173. Eter aita aloroduna euri ioriarekin batera bere emazte emankorraren magalera ieisten da. "In gremium" . Ibiñ Virgil 89. Magalean maitekiro / auspo txiki bat artuaz. Zendoia 129.
v. tbn. Echag 109. Anab Usauri 86. Mde HaurB 91. Arti Tobera 287. MAtx Gazt 101. Uzt Sas 33. Ataño TxanKan 170.
azpiadiera-3.1
" Kolkotik bota (egotzi) ta magalera erori (G-to), se dice cuando uno se desprende de algo que pronto ha de recuperar" A EY III 277.
Lur oekin ez da gertatu beste gauzarik, ezpada kolkotik eroria magalean gelditzea. Izt C 182.
azpiadiera-3.2
Concavidad. v. magalgune.
Gizon iakitunok agerbide biurriaren magalei ta okerruneei amorra kentzen zazpi aleginak egin dituzte. Zait Plat 40.
sense-4
4. (V-ger-arr-oroz-m ap. A; H), magale. Seno, interior; amparo, protección. "Eleizaren magalera biurtzea" H. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos del s. XX y en Erkiaga.
An [itxasoan] bere magal goxoan bat egiten dute [ibaiek] . Anab Usauri 65. oñu zoli ta bizien magalean [...] loak artu zuan. Ib. 35. Ez Yainkoak zeruan artuko gaitu, ta ezta ere Aberriak bere magalean. Ldi IL 156. Bidasoaren / bi aldetako jendeak, / [...] Ama Euskerak magal berean / azitako senideak [gera] . Or Eus 196 (v. tbn. Jaukol Biozk 70 euskeraren magal ). Aldendu zan andik illunabarraren magalean buru-makur. TAg Uzt 185. Gogoa bil-bil dut gorde magalean, laister sogor, itsu. Or Poem 526. Lañoak beraka egin zuten euren magal ezearen zamak eraginda. Etxde JJ 257. [Mendiak] ortzearen magal bero urre-erraiñuz betean, maitekiro etzin nairik. Erkiag Arran 185. [Elizaren irakatsiak] beti eroapenaren magal makalean kulunkatuak. Erkiag BatB 128. [Izadiak eztu] tajugabekeriarik sortzen. Bere magaleko sorkariak ezin ditu zerik gabeko xede batera bultzatu. Vill Jaink 109. Erdi-miñez dago ama lurra, eta Zephir-en arnas epelera, bere magala zabaltzen du. Ibiñ Virgil 89. Bere magalean bedatzi bider atxillotzen dituen Styx (infernua). Ib. 117. Itxas nastuari, / aizeak burrundan / diotsa kantari: [...] // Zerk galerazten din / loaren magala? NEtx LBB 350. Uin arroa aparrez / betetzen ondartza, / [...] magal zabalean / dantzan lau ontzixka. Ib. 351. Geroaren magalean / iraupena dek oetzat. Ib. 231. [Aita] agur betiko baten magale ilunean / galdurik, / [...] hil zen sekulako. Azurm HitzB 57. Egoitza ere badezu / aundi eta zabal, / izateko zar eta / elbarrien magal. Insausti 44. [Gramatika] noraino egon den murgildua Humanitate direlakoen altzoan nahiz alemanez Belletristik esaten denaren magalean. MEIG VI 110.
azpiadiera-4.1
Mako ikuseziñetik zintzilika itxas-magalean eguzkia astiro kotatzen [da] . TAg Uzt 8. eixten asi gera. / Aize-magalean ontzia zanbulu... " El avión se columpia en el regazo del aire" . Or Poem 525.
sense-5
5. Falda (de una montaña).
Bizkaietako muñatz-magalean, Itzaga-erreka albotik duala bere Erraondo. "Al pie de las lomas de Bizkayeta" . Mok 13. Mendiko magal ertzian daguan areitz zimela. Laux BBa 32. Ollarrari olloak bezela, magalera urbilduz dijoazkio mendiari Gipuzkoako erriak. TAg Uzt 93. Amets egin, bai, / amets! Mendi-magalean. EA OlBe 87. [Espuru mendiak] etzeukenan magalean ardirik, [...] lañotik aterarik, gorago aldegiñak izaki. Or QA 63. Iru mendiskaren magalean eta uraren ezpaiñetan etzunda. Erkiag Arran 10. Arruak berak aukeratu zun / Gurutze-mendin magala. Uzt Sas 44 (v. tbn. 168). Pisga mendiaren magaleko Itsaso Hileraino. BiblE Deut 4, 49 (Dv azpi, Ol, Ker barren ). Beas, erritxo liraiña [...], granada-ondoz ederturiko mendi-magalean etzuna. Onaind STeresa 91. Zeru biurtutzen zan / Urbiko magala. Insausti 169.
azpiadiera-5.1
Provenzako errege-erri ederra, Prantziaren magal-zokoan etzin zen azkenik. Or Mi 138s.
sense-6
6. (Sal, R) Ref.: VocPir 340; A .
Ala. v. hegal, hego.
Zomat aldiz nai ekuntu nion biltu edo mokorkatu zore semiak, olluak mokorkatan tion bikala bere txitxaxkuak magalen pean? Hual Mt 23, 37 (Samper magalen pean; He, TB, SalabBN hegal, Dv, Ip, Ech, Leon, IBk, IBe hegalpe, Ol, Ker egape). Noizbein putreak ala darabiltz / jaso ta makur egalak; / uin batek berak jasotzen ditu, / batean gorde magalak. Or Eus 395.
sense-7
7. (V-gip, G-to ap. A ), maal (V-gip ap. Iz ArOñ ).
"Falda, trozo de carne entre la ubre y las piernas" A. "La piel colgante (de las vacas) entre el muslo y la tripa" Iz ArOñ. "Especie de colgajo o piel colgante que tienen las vacas desde el cuello a las piernas delanteras" Ib. n. 198.
sense-8
8. (V-gip), madal (V-gip), maal (V-gip) Ref.: Garate Cont BAP 1949, 360; Iz UrrAnz (maal); Etxba Eib (madal); Elexp Berg (magal, madal) .
" Maála, albora daukan maála, la rama lateral de un árbol" Iz UrrAnz. "Rama del árbol. Puntaren puntan, / adarraren madalaren puntan... " Etxba Eib. "Ramita. Azkarran madala ibiltze giñuan Idurixon ganauei eulixak kentzeko " Elexp Berg.
azpisarrera-1
ABRAHAMEN MAGAL (H). Seno de Abraham, limbo. v. ABRAHAMEN ALTZOA, A. BULAR, A. GOLKO.
Osoro zerurako ondurik edo eldurik zeudenen tokia, au da, Abraham-en altzoa edo magala . Inza Azalp 72. [Jesukristo jetxi zan] lurpeko bi alderdi oietara, Abrahamen altzo edo magalera ta Garbitokira, askatu al guztiak askatzera. Ib. 73. Il zan eskalea ta Aingeruak Abraham-en magalera eraman zuten. (Lc 16, 22). Ir YKBiz 308 (Inza Azalp 81 magal;bulhar, He, Leon galtzar, TB, Dv beso, Brunet, Oteiza senu, Ker, IBk altzo, BiblE ondo ).
azpisarrera-2
GONA-MAGAL. v. gona.
azpisarrera-3
MAGALA EGIN. "Bestela magala egiten zaio, de lo contrario se hunde; litm., se le forma concavidad (AN-larr)" A EY III 265.
Elur maluta bezala / ilbeltzean jausten dala, / noan bidea estalia du / egiñez neri magala. 'Ofreciéndome su regazo' . Or Poem 553.
azpisarrera-4
MAGAL-ALDE. "Ce que peut contenir un vêtement retroussé sur le devant en manière de poche" H.
azpisarrera-5
MAGAL-ARTEKO. Faldero. v. MAGALEKO.
Iostun dendari gizon-antzeko / magal-arteko morroiak, / balio dabe gaur izateko / erriko kezken botoiak. Azc PB 362.
azpisarrera-6
MAGAL-HAUTSI. "Magal-autsia (R), se dice de las mujeres que se mueven con mucha monería; litm.: de ala rota" A. "Pizpireta, magal-autsia, mujer pizpireta (R)" A EY III 324. Cf. HEGALA HAUTSI.
azpisarrera-7
MAGALEKO. "Faldero, perrito de falda, magalekoa, altzokoa" Lar. v. altzoko, MAGAL-ARTEKO, MAGALPEKO.
azpisarrerakoSense-7.1
Protegido.
Galarrenak eztau iñor adiskide ez magaleko. Erkiag Arran 164.
azpisarrera-8
MAGAL-GOITI. "Sofaldo" Lar.
azpisarrera-9
MAGAL-JIRAKA (Lar H). "Haldear, andar de prisa las que tienen faldas, magaljiraka ibilli" Lar.
azpisarrera-10
MAGAL-MAGALKA. A haldadas.
Magal-magalka bete zazuke / dakartzun zakuto xuri. "Tú puedes llenar entretanto varias haldas el saquito" . Or Eus 75.
magal
<< luzetasun 0 / 0 mahai >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper