OEH - Bilaketa

500 emaitza arrain bilaketarentzat

Sarrera buruan (110)


Sarrera osoan (390)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
gutxi.
tradizioa
Tr. Guti es propio de los dialectos orientales, gutxi del guipuzcoano y gitxi del vizcaíno; gutti se encuentra sobre todo en textos alto-navarros, bajo-navarros y labortanos (tbn. en algunos occidentales modernos conmo Aresti). Gitxi, fuera de los vizcaínos, se documenta en Lazarraga (A 1151v), que sin embargo emplea gralmente. gutxi, y en algunos textos guipuzcoanos, sobre todo hasta mediados del s. XIX. Gutxi se encuentra tbn. en Barrutia (junto a gitxi ), y en algún otro texto vizcaíno. En DFrec hay 511 ejs. (uno septentrional) de gutxi , 275 (41 sept.) de guti, 141 (todos meridionales) de gutti y 39 de gitxi .
Onom.: Seniore Azenare Gutia de Atarese. (1030) Arzam 270.
sense-1
1. (V-ger-och-m-gip, G, AN-sept-erro-olza, B, Ae; Lcc, Urt Gram 417, Lar, Añ, Dv, H), guti (V-ger [sg. EI 89], AN, L, BN, Ae, Sal, S (güti); Lcc, SP, Urt Gram 417, Ht VocGr , Lar, Añ, Gèze (güti), Dv, H), gutti (V-gip, G-azp, AN-5vill-ulz-erro-burg-gulina, B, L, BN-ciz-ad-baig-lab, Ae, Sal; Ht VocGr 401, H), gitxi (V, G-azp; Mic 8v, Lar, Añ, Dv, H), guttu (Sal), gixi (Dv). Ref.: A (gitxi , guti, gutxi, guttu); Bon-Ond 171; Lrq; EI 89; Iz ArOñ , Als (aino); EAEL 198. Agrupamos en esta primera acepción los datos lexicográficos que no aclaran suficientemente su uso. (Con sust.). Poco(s). Cf. Cb EBO 25s: "Nafarroan ta emen ere [...] eskribitzen dituzte: atta, gutti, egitteko, [...]". v. EGLU 147s. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos
Lengoajetan ohi inzan / estimatze gutitan. E 253. Haideak eta adiskideak urte gutis atzendurik. Amendux 7. Hulerzalla onari itz gitxi. RS 285. Fede eta debozio guti. Ber Trat 32r. Ain denbora guttian. Ib. 45v. Zeinek iragaiten othe ditu gau egunak geldiago eta malenkonia gutirekinago? Ax 514 (V 321). Denpora gitxi barruan. Urqz 22. Soldadu guti zituen. Mb IArg II 288. Siniste gitxiko gizona. Lard 401. Arbola lodi guti da barnea usteldua ez duenik. Dv Lab 349. Gauza gutti! Deusik ez! Jnn SBi 142. Gizonak oso beneno gutxi / artu biar du autikan. (In Tx B 211 ). Itz gutxitan esateko [...]. Alz Ram 97. Txomin txikiri barre gitxi! Bilbao IpuiB 31. Gauza gutxi bear zuan, beraz, atzera egiteko. NEtx LBB 61 (70 gitxi ). Diru guttirekin bizi naiz. Mattin 121. Guregandikan metro gitxian / aurrean an geratua. FEtxeb 28. Aste gutti barru. MEIG IV 89 (IX 28 guti ). Erlijioarekin zer ikusi gutxi duen gai elkorra. MIH 228.
v. tbn. (para var. distintas de gutxi o guti). Gutti: Zby RIEV 1909, 226. Barb Sup 15. Mde Pr 55. Or Aitork 273. Arti Tobera 283. Izeta DirG 30. Auspoa 77-78, 15. Gutxi (en vizcaíno): SM Zirik 35. BEnb NereA 123. Gitxi (fuera del vizcaíno): Ub 119 (188 gutxi). VMg 14. Izt C 145 (143 gutxi). Aran SIgn 58 (7 gutxi).
sense-2
2. (VP 50v), guti (güti S; SP, VocBN, Dv, H), gutti, gitxi (V-ger-ple-gip; Lar, Añ). Ref.: A (gitxi, guti); Lrq; Etxba Eib (gitxi). (Adverbial o con sust. elidido; estos usos están tan estrechamente relacionados que ha parecido conveniente agruparlos bajo la misma acepción). Poco. "(Pocos y mal) avenidos, gitxi eta berezi " Lar. " Guti-ikhasia, malappris" Dv. " Gitxi edo gei (V-ger-ple), poco o mucho" A. " Gitxiarren, por causa de poco" Ib. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Ordu hartan ageriko klarki haien maliziak / eta guti baliako kautela eta parleriak. E 59. Gudura doa gitxi. "Pocos" . RS 383. Nork sobera besarkatzen baitu, gutti hersten du. Volt 194. Ian ezazu guti eta edan gutiago. Ax 405 (V 264). Birjinitatia eztela on, gutti dela, ez deusa dela. Tt Onsa 74. Aita Adamek, Salomonek, Apostoluek, bainan bertzek [sic] guttik. ES 87. Guti iduk gere buruak, humill behar dugu izan. Ch I 2, tí. Guti igurikitzen zuen haren yendeak deseginak izanen zirela. Lg I 192. Gutxik sinistu nai dute. Mg CC 115. Andik guti erránzio [...]. LE Ong 22r. Berzeren ona ain gutti beharko duk iduki. Ub 171 (cf. EZ Man I 12: berzeren ona hain guti beharko duk iduki). O gizonaren biotza, ze prestueza, ze billaua, ze gitxitakoa zarean! MisE 83. Ez dala zeruban sartuko pekatubaren ugarrik, ez gitxirik ta ez askorik. fB Ic III 265. Mündian gütik dila haboro sofritü. Etch 172. Zaldi guti ikhasi baten konpaiñian. Gy 126. Tipitik handira, gutitik hainitzera. Dv Lab 306 (cf. infra gutxi determinado). Sufritu biarko dute ez gutxi. Bv AsL 176. Nahiago zuken hargatik, eta ez gutiz, egon komentuko azken-azken herronkan. Jnn SBi 107. Eskualdun kanta bat, gutti kantatzen dena. Barb Sup 106. Oso gutxi falta dala eguna zabaltzeko. Berron Kijote 217. Arek be, burua gitxi kantsetan eben. Gerrika 239. Gutxiren gose dena, gutxik asetzen omen du. MIH 136. Ahaztu egin behar nora-ezean, gutxi edo gehiago, gaurko euskaldunak. Ib. 343. Gutti ezagun diren idazle trebeak. MEIG IV 106 (VIII 97 guti ).
v. tbn. (Para var. distintas de gutxi o guti). Gutti: Mde Pr 254. Or Aitork 279. Izeta DirG 49. Mattin 125. Gitxi (fuera del vizcaíno): Lar SermAzc 54. Izt C 139. Lard 423.
azpiadiera-2.1
(SP, H).
Hirur guti-k eta hirur anhitz-ek galtzen dute nehor: Guti uken eta anhitz gastatzeak. Guti iakin eta anhitz edasteak. Guti izan eta anhitz izan usteak. O Pr 241.
azpiadiera-2.2
(Precedido -ko o adj.).
Zuhur gutik andregatik gaizki erran diroite. E 117. Zu bezelako buru-gogor gutxi. Urruz Zer 137. Holako guti izanen duzu. Barb Leg 146.
azpiadiera-2.3
(Precedido de posesivo).
Bere guttitik ere behar zaiola bethi eman eskaleari. Barb Leg 139.
azpiadiera-2.4
(En exprs. del tipo guti uste denean 'cuando menos se espera'; en Dechepare también con valor similar guti behar duena ).
Erioa iaugiten da guti uste denian. E 39 (v. tbn. la misma expr. en 99 y 135). Amoria ezin zenzuz ezin daite goberna, / anhitzetan honesten du guti behar duiena. Ib. 139. Denboraren buruan, guti usterik, bere anaia salduaren beharrera eta menera ethorri ziren. 'Cuando menos lo pensaban' . Ax 328 (V 218). Guti uste dugun lekuan dago erbia lo. FIr 157.
azpiadiera-2.5
(Con partitivo).
Heken fruitutik guti umotzen eta ontzen da. Ax 211 (V 141). Hura bezen bihotz onekorik guti. HU Aurp 114. Guti dugu ikusi adin hartako xahar hain lirain xut gorarik. JE Bur 157. Buruausterik asko ta naigaberik ez gutxi. A Ardi 91. Toki begikoagorik guti Eskualerrian. JE Ber 9. Ez eben barrerik gitxi egin. Bilbao IpuiB 20. Gure artean itxura ugari ikusi degu eta probetxurik gutxi. Alkain 87. Horrelakorik guti ageri da gure artean. MIH 395 (130 gutxi ).
v. tbn. Ldi IL 33. NEtx Nola 41. Uzt Sas 201. Guti: Hb Esk 116. Xa Odol 102. Gitxi: Izt C 145. Erkiag Arran 171.
azpiadiera-2.6
(Con ablativo).
Eta gizonetarik ez gutik. Act 17, 12. Ianezazu guti hetarik eta gutitan. SP Phil 371. Giputzetatik ere gitxik. Lar Carta a Gandara 161. Lurreko ontasunetarik zeinen guti deramatan hobira! Dv LEd 183s.
v. tbn. Guti: Jaur 104. Gitxi. fB Ic I X.
azpiadiera-2.7
(Con adj.).
Badira fruituak, irasagarra bezala, bere gozo minaz on guti direnak konfiturarik baizen. SP Phil 404. Guti seguruak bere iraupenean. "Valde incerta" . Ch I 22, 2. Gizon guti zuhur bat bezala mintzatu naiteke; zuek hortarat behartu nauzue. He 2 Cor 12, 11. Zoiña baita segur heriotze gisa, / bizi-gura direnentzat hagitz guti gustosa. Gy 118. Ez zitzaizkon guti eder gerlari lagunetarik ukhaiten zituen laudorioak. Laph 5. Bere hitzetan da guti sinhetsgarria, bere agintzetan guti leiala. Elsb Fram 149.
sense-3
3. (V-gip ap. Iz ArOñ ), guti (SP, Dv, H), gutti, , gitxi. (Con art. u otro determinante, uso adj.).
Poco; pequeño. " Ezta gutia, ce n'est pas peu" SP. " Gáusa gutxixa " Iz ArOñ.
Ansikabe direnék kontu gutia hunez eginen dutela. ABC A, 2v. Hatsea gauza guti bat da, nehork bethi persebera eta kontinua ezpadeza. Ins F, 1r (v. tbn. gauza guti bat en Ber Doc 143v, Mg CC 105 (gutxi), Dh 98, fB Olg 169 (gitxi), Astar II 193 (gitxi); cf. infra GUTXI BAT). Ainbat sentidu eben, bada, Silverok Sirenak agaz egin eben kaso gutxia. Lazarraga A, 1142r. Sekula gauza gutxiagaiti / ze begi sentimenturik. Ib. B15, 1182v. Arte guti bates baizik ezpadahere. "Por un breve espacio" . Ber Trat 126v. Ezazula othoi siega / Ene pazienzia, / Zeña paitakizu dela / Eskas eta gutia. EZ Eliç 4. Debozio gitxiak eta konfianza larregiak [dañu egiten deuskue] . Cap 55. Hitz guti / hauk zeruti / enzunik. O Po 59. Ezta gutia Jainkoaren erresumaren galtzea. SP Imit III 47, 4. Emen, lur guti onetan, / dago erregea sarturik. Aleson 1. Khe guti bat baizen eztu utzten. 30. Emazue aire gutti bat norte parthetik. Mong 594. Ene osasunaren firmeza gutiarekin. SermAN 1r. Biotzeko damuari gitxia gaiti. Arz 55. Gauza gutia da hura eta bere mintzoan mezprezagarri ere dena. He 2 Cor 10, 10. Argi guti hau aski izandu zuten. Mb IArg I 360. Ez dugu ordean hemen, zioten dizipuluek, bortz ogi eta bi arrain baizik: zer dire gauza guti hauk mundu oste hunentzat? Lg II 163. Otza, bero geiegia, jaateko laburra, lo gutxia. Mg CC 188. Ain maite daukadan ondra gitxi au. LoraS 194. Iduki bear da ostia Santua denbora gutxi batean mihi gañean. AA I 459. Gose egarri guti bat sentitzean. Dh 70. Norbait inos ikusi badabee gauza gitxi baten deskuideetan, aorik aora geitubaz zabalduten da bertati. fB Olg 169. Ez da gauza guti bat baizik behar. Jaur 144. Hazia ongi eraitea ez da gauza gutia. Dv Lab 65 (v. tbn. Mat 166, EZ Man II 205, Harb 172, Gç 118, Ch III 10, 3, Monho 126, Lg I 200, Brtc 98, Dh 115, Jaur 204, Hb Egia 41, Jnn SBi 153 gauza gutia; CrIc 142 gauza gitxia ). Idurituren zaitzu gauza gutiak eta aphurrak derauzkitzudala hemen aiphatzen. Arb Igand 45. Penitentzia guti batean truk omen, barkatu dio jaun erretorak. Barb Sup 100. Bere ajola gutxiak laketu zion artean. Anab Usauri 123. Lagun zaiozu nere siñeste gutxiari. Ir YKBiz 248. Jakitate gutia gatik, ideologia alderdikerien gatik eta abar. Mde Pr 43.
v. tbn. Guti: Mong 592. LE Ong 24v. ECocin 9. Gutti: Gç 30. Gitxi: Acto 430. Or Mi 68.
azpiadiera-3.1
(Con art. u otro determinante, uso sust.). "(Lo) poco es mucho, gitxia asko da " Lar. " Gitxixa, forma nominal del adv. gitxi. Gatz autuan, gitxixak erremedixua dauka " Etxba Eib.
Larrak larritzen, gitxiak arbinzen. "Lo poco estrecha" . RS 260. Hondarra guti da, eta guti hura ere gaixto. Ax 182 (V 123). Gutxiagaiti parkatu. Acto 427. Ea anima nerea, geiago, ta geiago ama ezazu: ez gutxiaz kontentatu, ez nekatu, ez aspertu. Cb Eg III 136. Guti baduzu, guti hura gogo onez parti zazu erromesarekin. Mih 85. Obe dezu zere gutxiarekin pakean eta garbiro bizi. AA II 186. Ez nahiz elkharri barkhatu gutia, / galtzen baitute guzia. Gy 235. Zeren gitxian leiala izan zeran, asko emango dizut. Lard 434. Eta guti hori aski da gaitz ikharagarri hunetarik begiratzeko. Dv LEd 228. Gutxia ar zatela. "Que agradezcan el pequeño obsequio" . Or Eus 139. Eta hari bezala gure gutia aski zauku atseginez betetzeko. Zerb Azk 25. Larrak gitxia ekarten dau. EZBB II 45. Ni deneri buruz zardun nagoela eta hoiek orok nautela egin atera naizen gutia. Larre ArtzainE 120. Utzi diguten gutxia ere aise zuzen eta hobe dezakeguna. MIH 173.
v. tbn. Ar GB 136. Guti: JE Ber 84.
azpiadiera-3.1.1
" Gutiz kontent zirete, vous êtes content de peu" VocBN .
azpiadiera-3.2
(Pl.). Pocos.
Anhitz direla deituak, baiña gutiak hautatuak. Ax 134 (V 88). Hortik heldu da haiñ gutiak baitdire perfekzioneko gradu gorara igaten direnak. He Gudu 79. Ea, ez, asko edo geienak bezala, ezbada gutxiak eta kontatuak bezala bizi bear det. Cb Eg III 133. Ni guti haukien nonbreko izan othe naiz? Brtc 167. Sartzerat menturatu ziren Portugesetarik gutiak ziren gibelerat itzuli. Ardoy SFran 249.
v. tbn. Guti: ES 179. Ch IV 8, 2. Mih 129. Etcham 45. JE Bur 207.
sense-4
4. (Ref. a las horas). Menos. Cf. infra GUTXIAGO, GUTXITAN (b).
Eguerdi laurden guti zen. Barb Sup 135. Gero, seirak amar gutxi zirala, Mirenen etxera jo dut. Txill Let 52. Bederatziak hogoita-bortz guti! JEtchep 79. Amarrak amar gutxi ziran da / emen nengon sukaldian. Uzt Sas 266. Seirak laurden gutxi izango ziran. JAzpiroz 137. Bostak hamar guti ziren atzarri nintzalarik. Larre ArtzainE 170.
v. tbn. MMant 17.
azpisarrera-1
HAIN GUTXI, ARE GUTXIAGO. v. hain, are.
azpisarrera-2
DEN GUTXIEN, DEN GUTIEN (Adnom.). (El, lo) más mínimo. "Den-gutien, ce qu'il y a en plus petite partie" Dv. v. DEN GUTXIENEKO.
Gurhia egiten den lekhian ezta behar den gütien ürrin gaistua. Ip Dial 83. Den gutien larrudura horrela zauri bilhakatzen da. Prop 1885, 167. Ez dudala den gutien lotsarik izanen. Mde HaurB 81 (16 den gutxien).
azpisarrerakoSense-2.1
Denik gutxien ohituak ere aise antzeman dizaioke. MIH 156.
azpisarrerakoSense-2.2
( Gutxien den ).
Ez damurik, ez miñik, ez gitxien dan sentimendurik deueenak. Lar SermAzc 55.
azpisarrera-3
DEN GUTXIENA, DEN GUTXIENA ERE, DEN GUTIENA, DEN GUTIENA ERE Tr. Especialmente frecuente en la tradición labortana y bajo-navarra. (Como adv.). Lo más mínimo. "Den gutiena, si peu soit-il, tant soit peu" Ht VocGr . v. DEN GUTXIENIK.
Fundament hunetarik den gutiena ere aldara bagintez. Ins G, 4r. Non ezpaititu ezkontzazko gogoeta arinenak ere utziko bere bihotzean den gutiena trikatzera. SP Phil 414. Sentitzen bada den gutiena dabillala, iuieatzen da bizi dela. Ib. 443. Ezen den gutiena ikharatzen ikhusten nautenean, gaxto hek berehala superbio errendatzen dire ene kontra. 45. Hartarik den gutiena urruntzen bazare. He Gudu 142. Han ez dela deusere gure bihotza, den gutiena damusta dezakenik. Lg II 170. Horra ezin den gutiena ere duda dezazukena. Brtc 111. Haren garbitasuna den gutiena zaurtzen etzelarik. Dh 84. Paparorat ixuri zuen berun urthua, hartu eskuetan, eta etzen erre den gutiena. Hb Egia 76. Ez dela den gutiena ere tuntitzen. Elzb PAd 75. Ikusten dugu, beraz, Fedezko egiek, mixterioek, mirakuiluek, ez dutela, den gutiena ere, gure adimendua kolpatzen. Lap 40 (V 22). Haren bihotza bozten zen Jinkoagatik, bena ez-zen den gütiena hantzen. Ip Hil 106. Den gutiena kolpatu gabe. HU Zez 110. Bertze orduz apez batek bere burua, zuzenez ere, den gutiena agertzen zueneko, berehala paga guzia kentzen zioten. Ib. 209. Ez dute mutikoek buruaren den gutiena akitzerik. JE Bur 172. Berak asmatutako lege ala-olako bat etzuten den gutxiena ere autsi nai. Ir YKBiz 224n. Aitortuko dautzuet, ez dakitala sobera nola erran, ez bainuke irakurlea den gutiena okaztatu edo nakaiztu nahi. Lf Murtuts 17. Ez dut adierazi nahi, inolaz ere, bere eginkizun nagusiaz den gutxiena ere ahaztu zenik. MIH 347.
azpisarrerakoSense-3.1
(Como pron.). " Ez du izanen den-gutiena, il n'en aura pas du tout, la plus petite parcelle. Den-gutiena aski dut, un tout petit peu, la moindre parcelle me suffit. [...] Ez da den-gutiena zuretzat, il n'y en a pas du tout pour vous (si peu que ce soit)" Dv. " Dan gitxiena ez det artu, je n'en ai pas pris la moindre partie, le moins qui puisse être" H.
Ber-ehun dineroren ogiaz ezlikeie asko, den gutiena bat bederak har lezan. "Tant soit peu" . Io 6, 7 (He den gutiena ere; LE pixka bana, TB gutiño bat, Dv izpi bat, Ol, Ker, IBk apur bat). Zeren den gutiena, bihotzezko urrikimendu batekin, asko baita. Ax 157 (V 104). Oi egiazko karitatetik den gutiena bagindu. Ch I 15, 3. Den gutiena munduko ontasunetarik izan dezazun, bethi asko duzu. Mih 11. Baina sagardiek eta gaztandiek egon behar dute erdizka, zeren asko urthez ez baitute den gutiena ematen. "Ne donnent absolument rien" . Dv Dial 65 (It batere ez, Ip deüs ez, Ur deusik ez). Indazu, Jauna, zure bihotzeko eztitasun horretarik den gutiena. Dv LEd 4. Den gutiena khendu nahi ez darotzut, baizik-ere guzi-guzia oraiko eta bethiko ahuspez zuri eskeini. Ib. 96.
azpisarrerakoSense-3.2
(Con adj.).
Ihes egiozute ezagutza perillos guziei, den gutiena xuxpitxatzekoak badire. He Gudu 112. Beldurrez sor dakizun, zuretzat den gutiena perilos izan diteken afekzionerik batere. Dh 73. Gaitz bat, den gutiena izan dadin biolenta, ezin jasana iduritzen zauku. Jaur 123.
azpisarrerakoSense-3.3
(Con sust.). v. DEN GUTXIEN.
Baiñan aski da, hekiñ bizitzeko moldearen gaiñean, atenzione den gutiena egitea. He Gudu 33. Ez laiteke girixtinoetan, den gutiena Salbatzaile maitagarriarentzat amodio duenik. JesBih 397.
azpiadiera-3.1
(Con -ik ).
Bothereak ezin emanen diotenaz geroz laguntzarik den gutiena. Lg II 186. Etzen bat atrebitu hartaz errenkurarik den gutiena egiterat. Ib. 226. Den gutiena zorrik nihon ez dutela. Hb Esk 114. Ez duela herrarik den gutiena egundaino izan. HU Aurp 106.
azpiadiera-3.2
Berriz ere diot, ez zukeen, ez, min gaixto hura berriz jin zakion nahi; baina, hola, min poxiño bat, den gutiena, gau-erdi ondoxe arte. Barb Sup 35.
azpisarrerakoSense-3.4
(Lar, , H) .
(En otros casos de decl.). "Por poco que, dan gitxienez, den gitxienez. Dan gutxienak, si el verbo siguiente es activo" Lar. "Por poco que, dan gitxienak, gitxienez " . " Den-gutienetik ere zor ditu ehun luis, il doit pour le moins cent écus" Dv. " Gutienez, den gutienaz, den gutienez, au moins, pour le moins, à tout le moins" H.
Zeren den gutienaz ere, bethi gutitzen dena [...] noizbait akhabatuko da. Ax 605 (V 388). Den gutienaren buruan loditzen eta fontal egiten dela. SP Phil 232. Zenbat gogoeta eta gutizia, den gutienetik alferrak? Dh 140. Elizak erakusten balu den gutienean Yesusek erakutsi ezduena. Hb Egia 111.
azpisarrera-4
DEN GUTIEN BAT. Un poco.
Sartzearekin, gogoa den gutien bat ilhuntzen zaizu; laster jartzen zira bizkitartean. JE Ber 10.
azpisarrerakoSense-4.1
Un poco (de).
Zola ez dute karrikek arras ordoki: den-gutien bat patar gu-ganat. JE Bur 44.
azpisarrera-5
DEN GUTXIENEKO, DEN GUTIENEKO (Adnom.). (El) más mínimo. "Dengutieneko, qui est le moindre. Dengutieneko oihua ez du egin, il n'a pas fait le moindre cri" Dv. "Ez dut den gutienekorik sinhetsi" Ib. "(Le) moins, [...] den gutieneko" T-L. v. DEN GUTXIEN.
Ez da izan behar den gutieneko usain tzarrik. Dv Dial 83 (It usai gaiztorik gutxiena ere ez). Den gutieneko adimendua duten guziek konprenitzen dute. Lap 64s (V 33). Den gutieneko dudamudarik gabe. HU Zez 195 (v. tbn. Aurp 167). Behatzen ere ez diotela den gutienekorik. Barb Leg 136. Otoitz egiteko dan gutxieneko alegintxo bat bederen. Or Poem 557n. Den guttieneko itzalik gabe. Or Aitork 178.
v. tbn. Den gutieneko: Laph 226. Arb Igand 31. JE Bur 16. StPierre 39. Zerb IxtS 89. Lf Murtuts 11. Larz Iru 96. Ardoy SFran 101.
azpisarrera-6
DEN GUTIENEKO BAT (Con adj.). Un poquitín.
Holako izpiritu zorrotz, eta den gutieneko bat ozarrak, egin behar du bide. Zerb Azk 73.
azpisarrera-7
DEN GUTIENEKORIK.
Lo más mínimo.
Moltsaz ez nauk den gutienekorik errenkura. Zerb Artho 381. Hau etzaio den gutienekorik kexatzen. Ib. 500.
azpisarrera-8
DEN GUTXIENIK, DEN GUTIENIK. Lo más mínimo.
Ez beste edozeinereko jateko edo edaateko gauzarik dan gutxienik ere. OA 72. Plazako alderat den gutienik ez hurbiltzea. Arb Igand 144s. Gaitzi zaio aditzea, xuriekin badaukala den gutienik ere. HU Aurp 81. Ezta, dan gutxienik ere. Urruz Zer 43. Gaingiroak, orratik, etzuan dan gutxienik arrotu. Mok 7. Gogakia zer zanik ez bainun den guttienik. Or Aitork 130. --Ez duka beraz hire iduripenik, nork egin duen hemengo krima hori? --Ez den gutienik ere. Larz Senper 26.
v. tbn. Den gutienik: JE Ber 46. Lf in Zait Plat XX.
azpisarrera-9
DEUS GUTI, EZER GUTXI. v. deus, ezer.
azpisarrera-10
EZ GUTXIAGO ETA EZ GEHIAGO. Ni menos ni más.
Zerren hostia konsagratuan dago Kristo guzia bizirik, eta ainbeste dago kaliza santuan, ez gutxiago eta ez geiago. OA 44.
azpisarrera-11
GUTXIAGO Tr. Además de las variantes gutxiago, gutiago y gitxiago se documentan también, gutxigo (en algunos autores guipuzcoanos desde finales del s. XIX), gutio (Mattin 73) y gutxiyo (Tx B I 225).
azpisarrerakoSense-11.1
a) (V-gip, G; Urt Gram 417, Lar; gitxiago V; Lar, Añ), GUTIAGO (Lcc (-ao), Volt 8, SP, Urt Gram 417, Ht VocGr, Lar, Añ, Dv, H, A) Ref.: A (gitxiago); Iz ArOñ, UrrAnz (gutxigi).
Menos. Cf. ARE GUTIAGO (s.v. 1 are). Tr. De uso gral.
Gutiago barkhatzen zaionak gutiago onhesten dik. Lc 7, 47. Klaru dakusun azkero biziokaz baño gutxiagogaz pagatuko ez dozuna. Lazarraga A, 1145v. Amore dulzearen ardurea / zeinbat dodan probadu gutxiago, / ainbat iruditzen jat dulzeago. Ib. B15, 1182r. Nigar egin ginezake fuña xukatzeraño, / Presentean ere isurtzen eztugu gutiago. EZ Man I 114. [Badakizu] zergatik hunek gutiago, horrek geiago duen. SP Imit III 22, 3. Bere burua besteena baño gitxiagotzat. Cap 73. Sinhesteko baita, eztiala gütiago egin bere ama saintarentako. Bp II 108. Ezetare gütiago dianari trüfarik egin. Mst III 22, 2. Denborak gutxiago balio du urreak, ta ondasunak baño. Cb Eg II 99. Gorputzeko gaitzak sendatzen dituen miriku guzizkoak ez du gutiago seinalatzen bere bothere miragarria arimeen eritasunetan. Lg II 141. Gutxitzen dituenak bekatu eginak, au da egin dituenak baño gutxiago esan lotsaz ta beldurrez. Mg CC 116. Eta ez dira gutxiago ikaratzeko gauzak. AA III 284. Parabisuak, ifernuak baino gutiago balio othe du? Dh 276. Ta oraindino gitxiago nai dau, bere etxe aberatsian sartu dakijon guraso pobria. fB Ic I 50. Zenbat etxejaun geijago dagozan kofradian, ainbat gitxiago kostako da. Ur Dial 67 (Dv gutiago, Ip gütiago; It merkeago ). Errumako hiriak gutiago atxikitzen othe du bere fedeari, bertze hiriek baino. Laph 177. Lanea juan baziñan, gutxiago nekatu eta onezkero amaiketakoentzat diña atera zenduan. Alz STFer 137. Askozaz gitxiago. Itz Azald 47. Gutiago maite dituztea beren umeak? JE Bur 94. Etzuben / gutxiagorik merezi. Tx B I 155. Ezin para belauniko, / gutiago kokoriko. Etcham 97. Ta eztik gutxiagoan emango. ABar Goi 48. Zenbait tokitan gutxiagora goaz. FLab ( in Munita 7 ). Guttiago pozten dira. Or Aitork 190. Mateok, beste iñork baño gutxiago zuan. NEtx Antz 145. Kritiko gogorregiak bekatu egiten badu zuzenbidearen kontra, ez gutxiago biguinegiak. MIH 137. Gutxiagok uler dezaten. Ib. 209 (397 gutiago ). Askozaz guttiago belarriari. MEIG VI 131.
azpiadiera-1.1
(Tras sust.).
Tristizia gutiago dudanzát. Phil 2, 28. Inportanzia guttiago. Ber Trat 26r. Jinkoak Jondane Johane Batistari beno grazia gütiago egin deriola. Bp II 94. Ezen zenbatenaz baita diferentago, hanbatenaz du nahastakadura gutiago. ES 96. Urguilleria gehiago edo gutiago duenaren arabera. He Gudu 43. Euskerak beste Lengoajeak baño Erregla gutxiago, seguruago, ta askoz errazagoaz ditu. Cb EBO 20. Nere üdüriala hontarzün gütiago zien akadoiek eziez lehonaren bürüzagiak. Egiat 266. Nere indar, ta osasunaren jabe nintzanean, urte gutxiago nituenean. VMg 18. Alogera gitxiago zor ezjake marinelai. LoraS 55. Zenbatez baitu Jesu-Kristoren exenpluekin iduri ta egite gutiago. Dh 253. Bei beltzak txikiak izan oi dira eta esne gutxiago ematen dute besteak baño. It Dial 94. Gastu gutiago ukhaiteko. Laph 98. Orañ gogo gutxiago daukat gizon orien artera joateko. Arr GB 72. Artuten dabe grazia geiago edo gitxiago. Itz Azald 158. Lehenxago egin izan balitz, grina, nakaizgo, goihendura, pairamen, atsegabe gutiago zuketen jasan. JE Bur 211. Baso sarratu zabal andijak egozan, eta orain baño askozaz etxe gitxiago. Kk Ab I 114. Gero eta begitarte gutiago egiten diote Euskaldunek eta guziz Azkaindarrek. Zerb Azk 19. Nik ere ez nuan bildur gutxiagorik, eta ez nun otoitz gutxiago egiten aieri itzurteko. Or Aitork 21. Hijiene eta osasun bide guttiagorekin bizi dira. Arti Ipuin 81. Asi barritan baiño korbata gitxiago dituala. Erkiag BatB 174. Bildur gitxiago eruan neban. Gerrika 283. Gogorkiago eta mainu gutiagorekin haziak. Larre ArtzainE 128.
azpiadiera-1.2
(Con adj., part. o similar).
Espiritua izanen duzu idekiago, gutiago nahasia eta freskoago. SP Phil 92. Luzamendu horien ondoan kausi zintezke benturaz gutiago gai sakramenduaren errezibitzeko. Ch IV 10, 4. Beste hortz batzü gütiago xuriak. " Moins blanches" . Arch Gram 144.
azpiadiera-1.3
Gutiago gizon bihurtu naiz. SP Imit I 20, 2.
azpiadiera-1.4
(En oraciones negativas, con adj. o predicado). Azkue, que cita el ejemplo de He Phil, lo considera barbarismo
Ez naiz hargatik gutiago iustu. Ch III 30, 5. Bertze bat ez gutiago ederra. He Phil 60. Neglijatzia ezta gutiago bekatu mortal. CatLan 4. Handia balinbazaitzu ere, ez da gutiago egia. Dv Lab 361 (v. tbn. ezta gutiago egia en Hb Egia 117, Jnn SBi 89, HU Zez 76s, JE Ber 66).
v. tbn. Gutiago: Mih 105. Dh 112. JesBih 21s. Elsb Fram 176. Arb Igand 104.
azpiadiera-1.5
(Precediendo al sust.).
Gutiago bazka emanik ere, garbitik emanez. Dv Lab 119. Aita hemen baginu, gutiago oinhaze ginuke! Laph 200.
azpiadiera-1.6
(Con uste, con el sentido de 'cuando menos se espera...').
Urteten deutse gitxijago uste dabenian bidetara. Astar II VI (v. tbn. 141, 193).
azpisarrerakoSense-11.2
b) (Tras cuantificador o sintagma nominal en caso absoluto). (Uno, dos, mucho, etc.) menos.
Santa batek ere iraungo ez du birtutean onelako lekuetan dabillela; zenbat gutxiago zuk. Mg CC 144. Eternitate guzia, deusere gutiago, horra ezin erran bezalako zorion haren iraupena. Dh 179. Izerditan delarik ebakitzen den egurrak, zortzigarren bat gutiago balio du bertze batek baino. Dv Lab 376. Bosteun, bat gitxiago, ditut bereala. AB AmaE 279. Kastigu bat geiago edo gutxiago izatean ezer ez dijoakizu. Arr May 39. Bi boz gutiago beraz erretor ohiari. HU Aurp 105. Izialdura bat gutiago izanen zuten zenbeitek. HU Zez 94. Gizona, asko gitxiago bere ez. A BGuzur 141. Den itsuenak ikus dezake, bertzalde, hanitz gutiago aski litakela, ara hortara, bai atherbe, bai eskolemaile. JE Bur 49. Ogei ta amar urte daukazkit, / oraindik franko gaztia, / eta andriak bi gutxiago, / au bizi-modu tristia. Tx B II 130. Kuartelien soñekuak loie badauko, bendeziñua; botoe bakartxu bat gitxiago badago, bendeziñua. Kk Ab II 158. Orain amar urte aldatuak ikusten dira amazazpi metro luzekoak; urteko bi metro, ez asko gutxiago. Munita 114. Bost ardi gutxiago artegian. NEtx Antz 49. Zerbait gutxiago, baña oraindik badu arnasa. Ib. 129. Egun bat geiago, egun bat gutxiago. Txill Let 94. Abere baten iru ezurrekiko bizkarrak ezur bat ala bi gutxiago zeuzkala ematen zuan. Anab Aprika 75. Orduan bat gutiago eta halabiz. Larz Senper 54. Aurreko argia egiterakuan, irurogetamabi giñan iru auzoetan, baña amar gitxiago oraingoan. Gerrika 263. Hizkuntzalari batek, ordea, ez du deus askorik etnologo bati emateko, honengandik hartzen duena baino anitz gutxiago. MEIG VII 108.
azpiadiera-2.1
(Ref. a las horas). Menos. v. GUTXIAGOTAN (b).
Amarrak laurden gutxigo. Lab EEguna 107. Amabiak laurden gutxiguan / arraian ziran atera. MendaroTx 360. Laurden gutxigorako Deun Miren txadonako enparantza beterik zeguan. Euzkadi 18-12-1936 (ap. Alkain 161 ). Bederatziak laurden gutxiago. JAzpiroz 188.
azpisarrerakoSense-11.3
c) (Uso adj.). Menor.
Hobe da eta bekhatu gutiago da. Ax 413 (V 268). Hark berak eztiala dohain gütiago bat ükhen, bena lehenago handiagorik. Bp II 94. Ez da zuk neretzat duzun amodioa baño gutiagoa izanen. Mih 58. Guzur gitxiaguagaz. fB Ic II 177 (cf. gitxiagoaz en Añ EL1 144, Echta Jos 96, BEnb NereA 218). --Zeinen atsegin handia dudan zure entzuteaz. --Ez duket gutiagoa ikhusteaz zeinen zaren boztua. Dv Dial 96. Aurthengo emaitzak ez direla aitzineko urtheetakoak baino gutiagoak izan. Prop 1880b, 145. Kopuru bikoitzak, berriz, zer? biren baino bikoitz gutxiagoetan agertzen al zaizkigu? Zait Plat 47. Kristauarentzat garrantzitsua / beti bada bateoa, / gitxiagoa ez da izango / lelengo komunioa. Ayesta 57.
azpisarrera-12
GUTXIAGODUN. Que tiene menos (...).
Lurrikararik izango da zarata gitxiagoduna. Kk Ab II 52.
azpisarrera-13
GUTIAGO EDO HABORO. En menor o mayor medida. v. HABORO EDO GUTIAGO (s.v. haboro).
Ene arreba maitia, / gütiago edo haboro, / abanzamentü horrek / markatzen du zerbait misterio. Abraham 1508 bis.
azpisarrera-14
GUTXIAGO EDO GEHIAGO. En menor o mayor medida. v. GEHIAGO EDO GUTXIAGO.
Ehun zamarizkoren kontukorik, eta batzutan gutiago edo gehiago. Decl ã 4v. Egiten duen ondasunaren konforme, gutiago edo geiago. Ber Trat 107r. Permititzen du ehun edo berrehun bekhatu egin ditzagun, edo gutiago edo gehiago, berak daki zenbat. Ax 113 (V 75). Ta au gutxiago edo geiago beti munduan gertatu bada, zer [...]. AA III 516.
v. tbn. Gutiago edo g.: Mat 46. SP Phil 513. Dv Lab 63. CatJauf 95. Gitxiago edo g.: Añ LoraS 129. fB Ic III 261.
azpisarrera-15
GUTXIAGO ERE (En frases negativas). Ni (mucho) menos.
Baña esaten ez nituan erdiak ta gutxiago ere. Mg CC 179 (PAb 131 gitxiago bere). Baña ez genduan, bear adiña ezezik, gutxiago ere esan. AA I 427 (v. tbn. precedido de (ez)ezik en Bv AsL 127 y Arr GB 85). Eztot ondiño nai beste ta gitxiago be edan. Ag AL 128.
azpisarrerakoSense-15.1
Galdetu zioen bere umeai, idia beste ote zan? Eranzuten dioe ezetz, gutxiagoaz ere. VMg 39.
azpisarrera-16
GUTXIAGO IZAN. Ser menos, ser inferior. Cf. GEHIAGO IZAN.
Sinetsten ezpaduzu guziak baino gutiago zarela. SP Imit II 2, 2. Soldaduz eta harmaz gutiago izan arren. ES 113. Apaiz asko txit erraz eskribitzera nere konsejuz egin dira: zu gutxiago etzera. Cb EBO 28s. Gutxiyo danak gaizki ematen du / geiago dana tentatzen. Tx B I 225. Ia Europan nun diran gu baño gitxiago jakintza-zaletasunian. Kk Ab II 106. Eibar-en be, gutxiago ez izatearren edo, amaika badira kaleko bautizu ori artutakoak. SM Zirik 56. Eta ni beti izan naz bestiek baño gitxiago ez izetekue. Gerrika 27. Bere idazlanak beti izan dira gihar, zorrotz eta trinkoak, eta oraingo liburua ez da gutxiago. MIH 333.
v. tbn. It Fab 59. Ag G 319. Lab EEguna 102. Vill Jaink 161. Zait Plat 129. Balad 213. Gutiago: Brtc 76. Hb Esk 54. Gitxiago: JJMg BasEsc 173. Bilbao IpuiB 150. Gutxigo: ArgiDL 127. JAIraz Bizia 61.
azpisarrera-17
GUTXIAGOKO, GUTIAGOKO. a) (Tras sust.). De menor; de menos.
Probetxu gutiagoko iduritzen zaitzun gauzarik egitera. SP Imit III 49, 5. Ekualduna letretako eginbidetan ere eztela, harmetan baino merezimendu gutiagokoa. ES 119. Ez da gatz gutxiagoko ipuia. AA II 227. Jakiturija gitxiagoko gizonak. JJMg BasEsc 165. Bariñagoa, samurragoa edo akats gitxiagokoa. Ag Kr 8. Au barexeagoa dek bestea baño, zalaparta gutxiagokoa. Ldi IL 16. Estadua baño biotz gitxiagoko ugazabarik eztagoala. Eguzk GizAuz 123. Albokoen ormak baiño beteagoak, zirrikitu gitxiagokoak. Erkiag BatB 43. Gau artan baño jende eztul gutxiagokorik nik ez det sekula nabaitu. Alkain 126. Bertako sartu-urtena arrisku gitxiagokoa izan daien itxasontziak. Etxabu Kontu 137. Ez da Martyrentzat ardura gutxiagokoa. MIH 326.
v. tbn. SM Zirik 41. Ostolaiz 130. Gitxiagoko: LoraS 164. fB Olg 10. Gutiagoko: Larre ArtzainE 29.
azpisarrerakoSense-17.1
Beste obra berezi balio ez gutxiagoko bat. Aran SIgn 15.
azpiadiera-1.1
Aurreko egunak kezka gogorrekuak, eta ondorengokuak ez bapere gitxiagokuak. Gerrika 92.
azpisarrerakoSense-17.2
b) GUTIAGOKO (Dv).
Menor.
Dudarik batere gabe da, bada, gutiagoko denak errezibitzen duela benedizionea gehiagoko dena ganik. He He 7, 7. Bera baño gutiagokoa izanagatik jaiotzez. Mb IArg I 181. Bada Maria sakratuak guretzat duen maithagunea ta ongi-nahia ezta gutiagokoa. Dh 267. Irakurtzailearentzat difikultate bat ez gutiagokoa. MarIl XIII. Ez da gitxiagokoa berak modu askoz ematen dabeen lakaren balioa. Izt C 169. Ez aiñ gutxi-etsi, lendakari baiño gutxiagoko zerbaiti eder-etsiaz. Berron Kijote 91. Gehiagoko edo gutxiagoko neurrian. MIH 218.
v. tbn. Inza Azalp 51. Gutiagoko: Jaur 400. Prop 1881, 211. Larre ArtzainE 231.
azpisarrerakoSense-17.3
(Tras instr.). Menor que.
Gure gaitz guziak gure merezimenduez gutiagokoak dire. JesBih 450.
azpisarrera-18
GUTXIAGOK ON EGIN.
" Gutxiyok on in, norbaitek zerbait egiteko asmoa azaldu baina asmo horiek beste norbaiti gehiegitxo iruditzen zaizkionean azken honek esan ohi du; horrela, inolaz ere asmo horiek beteko ez dituela adierazteko erabiltzen da. Ba, gutxiyok on inda eonber du " ZestErret.
azpisarrera-19
GUTXIAGORAKO EZ IZAN, GUTXIAGOTARAKO EZ IZAN. No ser para menos.
Ez da gitxiagotarako. JJMg BasEsc 60. Sartzen jakon biotzeraño, ez zan gutxiagorako. Etxba Ibilt 463. Berak be monja edo beste bideren bat artu biarko ete eban, ez zan gitxiagorako burubide ain aldrebes ori eta. Gerrika 114. Ango jendeak sentitu zuan, baña neuk ere negar egin nuan, eta etzan gutxiagotarako ere. Albeniz 195.
v. tbn. Gutxiagorako: Munita 80. NEtx Antz 59. Gutxiagotarako: NEtx Antz 156. TxGarm BordaB 90. Insausti 28. Gutxigotako: Insausti 53. Gitxiagotarako: Ag AL 141. Gitxiagorako: Bilbao IpuiB 17. Gutxiyotako: Sor Bar 69.
azpisarrera-20
GUTXIAGORIK EZ, GUTXIAGORIK ERE EZ. Ni mucho menos.
Au ezik, gitxiagorik eskiñiko ere ez dau iñork. Izt C 108 (v. tbn. precedido de ezik en Ill Testim 12). Eztira onak, ez gitxiagorik be. Eguzk GizAuz 85. Onen zaunkak, geruago eta gogorrago, ez ziran normalak, ez gitxiagorik. Gerrika 176. Askotan, biar zan bestian ondo eta gitxiagorik be ez, asko alperrik galduaz. Ib. 123. Ni ez niñuten [korrikalari] aurreko puntakoa bezela eta gutxiagorik ere jotzen. Segundakoa ere naiko larri. Albeniz 91. Larramendiren garbitasuna ez zela, ezta gutxiagorik ere, beste geroagoko batzuen mailara heldu. MEIG VII 125 (VI 152 ezta guttiagorik ere ). Gutiagorik ere. Or Aitork 206. Gitxiagorik be. Kk Ab I 89.
azpisarrera-21
GUTXIAGOTAN.
azpisarrerakoSense-21.1
a) ( VP 36r).
Menos veces.
Gutitan kausitzen naiz ene baithan beribillatua, eta sarthua; gutiagotan gogoaren barraiadura guzietarik libratua. Ch IV 1, 5. --Eta makurrik ez ahal dio inork aurkitu? --Baita ere. Gutxiagotan entzun ditugu, horratik, belarriak minberatu nahi ez zizkigutelako, noski. MIH 136.
azpisarrerakoSense-21.2
b) (Ref. a las horas). Menos. v. GUTXITAN (b).
Bostak laurden gutxiagotan. Anab Aprika 69.
azpisarrera-22
GUTXIAGOTZAT EDUKI, GUTXIAGOTZAT ETSI. Tener por menos, considerar inferior.
Etzazutela orregatik euskera iñon ukatu, etzazutela besteak baño gutxiagotzat euki. Ag Serm 586. Ala ere, oiek guztiok gutxiagotzat etsi bear, nere buruaren osasuna baño. Zait Sof 173. Ez daukate gutxiagotzat Donibane Gurutz erdaldunik geienak. Or ( in Gazt MusIx 12 ).
azpisarrera-23
GUTXIA GUTXIA. Poco a poco.
Gitxia gitxia asko egin doa. RS 61 (sg. Azkue (Ezale 1897, 94b) lo correcto sería gitxika gitxika. DRA corrige con gitxian gitxian ). Gitxia gitxia urrin lioake. Ib. 350.
azpisarrera-24
GUTXI ALA ASKO. Poco o mucho. v. GUTXI EDO ASKO.
Leengoan bateriko ziranak, urrengo berez-aldietan, gitxi ala asko, bestera joten eban [sic] . Erkiag BatB 94.
azpisarrera-25
GUTI ASKI, GUTXI ASKI.
azpisarrerakoSense-25.1
a) (Con izan trans.). (Ser) bastante, suficiente. Cf. gutidaski.
Zutaz aipatzia guti aski dut, / bihotza zeraut nigarrez urtzen. Bordel 64.
azpiadiera-1.1
(Con izan intrans. tripers.).
Gizona, gutxi aski zaik. TP Kattalin 192.
azpisarrerakoSense-25.2
b) GUTI-ASKI.
Bastante, lo suficiente.
Bazkariz kurutzatu ziren guti-aski, gauzak oro xuxen moldatzeko behar zen bezenbat. Barb Piar II 246. Entzuleak guti-aski / hor ditu inarrosi. Etcham 67. Ezagutzen ginuen elgar guti-aski. Larre ArtzainE 110.
azpisarrerakoSense-25.3
c) (Con sust.). Bastante(s).
Lapitzak, marlak, igeltsuak, kledak badute guti aski gisu. Gatxitegi Laborantza 27.
azpisarrerakoSense-25.4
d) GUTXI-ASKI .
(Con sust.). Bastante poco(s).
Gure ustez, euskal-errotak ur gutxi-aski darama leen ere, ta abertzaletasun apurrak [...] albora uzteko ez gaude. Ldi IL 144. Cf., con un sdo. diferente, Or SCruz 66: zirriku gutxi aski zun Santa Kruzek igesegiteko 'le era suficiente una pequeña rendija'; Ardoy SFran 175: guti aski zuela bataio baten emaiteko, "il lui suffissait de peu pour accorder un baptême" (v. tbn. ejs. similares en FIr 169, Lek EunD 16, Zerb Azk 25).
azpisarrera-26
GUTXI-ASKO.
azpisarrerakoSense-26.1
a) Aproximadamente, más o menos.
Zenbat pekatu gutxi asko egin dituan. OA 133. Guk be ezkeunke egingo, gitxi-asko, danak egiten dabena baño. Kk Ab II 126.
azpisarrerakoSense-26.2
b) Poco o mucho.
Alegiñik egiten ezpadu, orduan bere kulpaz gutxi asko, pekatu egiten du. Gco II 49. Bide batez gitxi-asko bearrezkoak zeintzuk diran esanik. "Mayor o menor necesidad" . ForuAB 155. Denbora guzian gutxi-asko entzuten etorriko da errogatibetako kantua geroago ta argiago. NEtx Antz 53. Ez ote gera gutxi-asko txepeldu? Vill Jaink 199. Cf., con un sentido diferente, Tx B 241: Denbora gutxi asko izan det [='me ha bastado poco tiempo'] / arri muturrak austeko.
azpisarrerakoSense-26.3
c) (Ser) bastante, suficiente. v. GUTI-ASKI.
Jesusen begi garbijak ondo eritxi dagijuen, alegin guztia da gitxi asko. fB Ic I app, 21.
azpisarrerakoSense-26.4
d) Poco(s) o mucho(s).
Emakumeak daukaz / gitxi asko garrian / onelako piztiak / beroaldi guztian. Azc PB 67.
azpiadiera-4.1
(Det.). " Gutxi-askoa geratu da, poco o mucho ha quedado" Iz ArOñ.
azpisarrera-27
GUTI BADA GUTI. Por poco que sea.
Guti bada guti, emendatuz doatzila. Prop 1881, 193. Berak ere lan berri zerbaiten egiten; handi edo ttipi, guti bada guti, bethi zerbait. Arb Igand 30. Guti bada guti, zonbat atsegin eman daukun guti horrek. JE Ber 84. Azkaindar batek egun nahi dio lan hori, guti bada guti, errextu. Zerb Azk 111. Bieri ere berea uzten, guti bada guti! Larre ArtzainE 294.
v. tbn. HU Aurp 219. Ox 203.
azpisarrerakoSense-27.1
(Con ere ). " Guti bada ere guti, ez da utzi behar, si peu qu'il se soit" Dv.
azpisarrera-28
GUTXI BANA. Un poco cada uno, cada vez; poco a poco.
Iainkoaren Spirituak gutibana gutibana reformatzen gaitu. ABC B, 8r. Ikasiko duzu gutxi bana. CartNav 139. Modu onetan gutxi bana gutxi bana prosegidu daike. OA 142. Erranes guti-bana Jesu Kristo ene Jauna. LE-Fag. Juaten da gutibana gutibana ematera. (AN, s. XVIII). FLV 1992, 315.
azpisarrera-29
GUTXI BAT, GUTI BAT (Lcc, Volt 8, Urt I 503, Ht VocGr 402, H; guttu bat Sal ap. A). Un poco; (con sust.) un poco (de), pequeño, breve. "Poco después, gutibat gero" Lcc. "Quasi, guti batez" Ib. "Egunak luzatu dire guti bat" Urt Gram 496. "Guti bat, un peu" H. "a) un poco; b) un momento" A. Tr. En el s. XX parece decaer su empleo.
Apea nindin zaldirean, / gutxi bat apartadurik. Lazarraga B16, 1183r. Begiok irekazu gutxi baten. Ib. B3, 1154v. Esan didate armadaz ezin partitu zirenian almirantaren unzia gutxi bat deskalabratu zitzaiela. CartEsp 457. Asosegatu bear guti bat. (Labayen, 1598). ReinEusk2 139. Gitxi bat gaixorik. "Algo achacoso" . Mic 13r. Mandamentu bakotxean egon gitxi baten. Cap 90. Orai guti bat trabaillaturen zare, eta gero sosegu handia. SP Imit I 25, 1. Eztakizue ezen altxagarri guti batek orhe guzia altxa eraziten duela? 1 Cor 5, 6 (He lebami guti batek; Dv altxagarri izpi batek ). Orañ gutxi bat padezitzea, gero betiko baño obe ezta? Cb Eg II 132 (DV LEd 235 guti bat). Gero gitxi baten uste izango dozue, ya daukazuela zeuroen biotzean Jesus sakramentadua. LoraS 132. Zaude gutxi bat. AA III 464. Emen ixilik egon bear da gutxi batean gauz oetan pensatzen. Ib. 287. Meatze au baino gitxi bat goitiago. Izt C 73. Beharria astoak guti bat luzegi. Gy 95. Andik gitxi batera. Lard 447. Guti bat jakin orduko. FIr 165. Eremuko "manna" hartarik guti bat. Zerb IxtS 40. An ere jarduna nintzan, gutxi bat bederenik. AZink 50.
azpisarrera-30
GUTXI BATZUK. Unos pocos.
Bazituzten halaber arrain guti batzu. Mc 8, 7. Olaso, gitxi batzuk i laso. RS 88. Jerusalendik irten zan, eta egun gitxi batzuetara [...]. Lard 415. Neurtitz gutxi batzu iarri bear ditut. Ibiñ Virgil 62. Lagun on asko ez dago gaizki; adiskide gutxi batzuk askoz obe. EZBB I 41. Gutxi batzuen mailako eredua. MIH 261s. Ezin ager daitezke bitarteko gutti batzu besterik. MEIG VI 147.
v. tbn. Mg CC 157. VMg 90. Mde HaurB 19. Etxde JJ 266. Vill Jaink 187. Or in Gazt MusIx 12. Gitxi: Mg PAb 206. Añ LoraS 187. JJMg BasEsc VI. Eguzk GizAuz 35.
azpisarrera-31
GUTXIDUN. Que tiene poco(s) (...).
Eskrupulu gitxidun nekezale arlote bat. EEs 1914, 193 (ap. DRA ). Badira maitadunen artean min gutxidun batzuk. Anab Usauri 88. Arin-ariñak, errazak, barru gitxidunak. Kk Ab I 3.
azpisarrera-32
GUTI EDO ANITZ. "Guti-edo-anitz, plus ou moins" VocBN.
Guti edo anitz, orok hitzeman bederen diote. HU Aurp 172.
azpisarrera-33
GUTXI EDO ASKO, GUTXI EDO ASKI. Mucho o poco, más o menos.
Konsiderazioari gutxi edo asko jarraio gabe, laster pekatura biurtuko zerate. Gco I 393. Guztiak gitxi edo asko edan dabeela. fB Olg 48. Bazkak kutsatzen dituzte guti edo aski, batzuetan hainitz. Dv Lab 218. Eskoletan guti edo aski burua alhatu dutenek ez dakite gehiago phesta zer den. JE Bur 91. Basa dentista harek etzakiela hortzen antolatzen, guti edo aski atheratzen balin bazazkiten ere. Ib. 193. Puntuak beti lotu egiten du gutxi edo asko. Or Poem 519. Denak guti edo aski eri, bixtan da. JEtchep 103. Eta zenbait kalapita erabilirik, horra nun guti edo aski arrañatzen giren. Etchebarne 102.
v. tbn. Vill Jaink 143. Gutxi edo aski: Zait Plat 151. Guti edo asko: Mde Pr 204. Gitxi edo asko: Echta Jos 124. Guti edo aski: HU Aurp 123. Lf Murtuts 3. Zerb IxtS 62. Ardoy SFran 285.
azpisarrera-34
GUTXIEGI (V-gip ap. Iz ArOñ, UrrAnz (gutxigi); Urt Gram 417; gutiegi S ap. Lrq; Urt Gram 417, Dv, A; gitxiegi V ap. A; Etxba Eib). Demasiado poco. Tr. Documentado en todos los dialectos.
Guti zuenak, eztu ukhan gutiegi. 2 Cor 8, 15. Gutiegi egitea ere, ezta hoben gabe. Ax 275 (V 184). Ezpadiozu eman, eranzun bear diozu gutxiegi eman diozunarekin. AA II 183. Itxasuak, luurrak, ta axiak erre, ta azten dituban erregalubak soinerako, ta sabelerako gitxiegi ditubeela. fB Ic II 278. Adar sobera uztea hobe da, ezenetz gutiegi. Dv Lab 356. Ordu bete t'erdi gutxigi da. EusJok 98. Gitxiegi janaz. Eguzk GizAuz 108. Alferkeri geiegi [...] eta burubide gutxiegi. Berron Kijote 19. Georgiera esatea guttiegi esatea da. MEIG VI 122.
v. tbn. A Ardi 17. Anab Usauri 65. Munita 19. Zait Plat 151. EZBB II 111. JAzpiroz 178. Gutxigi: Basarri 158. Gutiegi: SP Phil 334. Lg II 151. Monho 48. JE Ber 87. Ardoy SFran 15. Gitxiegi:GGero 206. Etxabu Kontu 209. Gitxigi: FEtxeb 115.
azpisarrerakoSense-34.1
Adinon omen zen inoiz gehiegizko eta guttiegizkoen erdi alderanzko joera. MEIG VI 134.
azpisarrerakoSense-34.2
(Dv, H) .
(Det.). " Gutiegia, ce qui est de trop peu, insuffisant" H.
Onetan utsegiten bada, larregi edo gitxijegijaz, ez dau ogi onak urtengo. Mg PAb 151s. Arrazoia da beti / arkitzen erdian, / ez geiegian eta / ez gutxiegian. It Fab 165 (cf. infra det.). Gure ahalak gutiegiak ziren behar ordu guzietarat heltzeko. Prop 1876-77, 364.
v. tbn. Gitxiegi: fB Olg 13. JJMg BasEsc 194. Itz Azald 183.
azpisarrera-35
GUTXI EGIN. Menospreciar.
Indazu umiltasun benetakoa, eta ene burua gitxi egitea. EL2 202. Burua puskaren bat galdu edo gitxiendu egiten bada, bakean eroan eikiezu, ez gurasoa gitxi egin. Zav (ms. ap. DRA , s.v. gitxiendu ).
azpisarrera-36
GUTXIEGITAN. Demasiado pocas veces.
Gertatzen dana da gutxiegitan erabiltzen dedala ori. Zendoia 187. Legortzeko eguzkia gutxiegitan azaltzen bada. Insausti 89 (ib. 86 gutxigitan).
azpisarrera-37
GUTXIEGIZ.
" Ez geiegiz ez gutxiegiz, ni por exceso ni por defecto (Zav ms.)" DRA .
Uts egin leite larregiz ta gitxiegiz. Mg CO 19. Ez bakarrik laarregiz uts egiten dabee emakumiak jantzijan [...], baita gitxiegijaz bere nos bait. JJMg BasEsc 194.
azpisarrera-38
GUTXIEGIZKO.
Demasiado escaso, que se queda corto.
Adinon omen zen inoiz gehiegizko eta guttiegizkoen erdi alderanzko joera. MEIG VI 134.
azpisarrera-39
GUTXIEN (V-gip; gutien AN, S; VocBN, Dv; gitxien V; Lar). Ref.: A (gitxien, gutien); Lrq (gütien); Iz ArOñ, UrrAnz (gutxigi). (El) mínimo, (el) que menos. "(Cuando menos se) cata, gitxien uste duenean" Lar. "Gutien ustean, le moins qu'on y pense" Dv. Cf. supra DEN GUTXIEN. Tr. De uso muy frecuente en todos los dialectos. No lo documentamos en suletino (sí en Oihenart y Tartas).
Uste gutxien dozun orduan, / enegaz bearko dozu. Lazarraga A4, 1165r. Kuidado gutien duena. Ber Trat 92v. Gutien uste duzunean, ahantzienik zaudenean, neurria betheko da. Ax 76 (V 51; v. tbn. gutien uste en Harb 402, Tt Onsa 174, SP Imit I 23, 7, Ch I 23, 7, Mih 7, Dh 131, FIr 161, MEIG IX 24; guttien uste en Tt Onsa 97, FIr 161, MEIG VI 140; gutxien uste en Cb Eg II 87, Arr May 36, A Ardi 89, SM Zirik 89, Basarri 137, NEtx LBB 185, MIH 270; gitxien uste en Añ EL1 39, fB Ic II 264, Ur MarIl 27, Otx 123, Eguzk GizAuz 5, Akes Ipiñ 17, Erkiag Arran 151, Bilbao IpuiB 14, BEnb NereA 89, Alzola Atalak 89, Etxabu Kontu 53). Iokorik hobena, gutien dirauena. O Pr 270. Au da biderik segurubena gauza guztietan. Baita ez gitxien ezkontzetan. fB Ic III 365. Usterik gitxien danean kenduten deutse estalkia. Ag AL 79 (v. tbn. usterik gitxien en Añ EL2 44, fB Ic II 204, Ur MarIl 21, Kk Ab II 93, Enb 91; usterik gutxien: Ag G 91, Apaol 49; uste gutxien Basarri 87, MMant 79). Euskeraz aal duten gutxien ari-izaten dira. Ldi IL 46. Ausikiko gaituzte gutien ustean. Xa Odol 256 (v. tbn. gutien ustean en Lg II 250, Monho 132, Dh 96, Gy 52, Dv Lab 155, HU Zez 47, Hb Egia 31, Larre ArtzainE 344). Gutxien uste deni(a)an azaltzen da erbie. (AN-larr). Inza NaEsZarr 430. Gitxien konturatu zanak be, bere kolkorako gitxienez alan usteko eban. Gerrika 194. Norbait aitatu gabe uzteko edo gutxien merezi duana ipintzeko arrixkua dago. Insausti 103. Ahalik eta gutien nahi nuke. MIH 395.
azpisarrerakoSense-39.1
Bil ez badezakegu / handi den fortuna, / dugun goza bederen / guttien duguna ['Por lo menos' (?)] . Zby RIEV 1908, 773.
azpisarrerakoSense-39.2
(Con adj.).
Gutien on dena bethi hautatzea. SP Phil 319 (He 321 guttien on dena). Gorphutzeko mienbro mezprezagarrien direla uste dugunei diotegu ohorerik gehiena egiten; eta gutien honest direnak ditugu estaltzen artha eta honestasun gehiagorekien. He 1 Cor 12, 23. Jainkoak batzutan hautatzen dituela, munduaren arabera gutien zuhur direnak. Lg I 205. Prenda orotarik eztela gutien beharrena. Gy 59.
azpiadiera-2.1
Predestinatua izaiteko seinalerik gutien dudatzekoa dena. MarIl 80.
azpisarrerakoSense-39.3
(Con otros casos). Cf. infra GUTXIENA, GUTXIENEAN, etc.
Zure odolaren / xortarik gutienak / xahu tzake munduaren / bekhatu zikhiñenak. EZ Noel 126 (v. tbn. gutienak (erg.) en Gç 30 y Etcham 67). Ezta beraz guti, gauza gutienetan ere bere buruari ukho egitea. SP Imit III 39, 2. Oneek dira, kristinaubak, ainbat berbarik gitxienagaz, juzgu gaistua ta pekatuzkua nos dan ezaututeko erregela. fB Ic II 220. Besteak, gutxienak, kolorezko jantzi ederrakin. Anab Aprika 98. Literaturaren aldetik besteekin harremanik gutxienak zituztenak. MEIG IV 64.
v. tbn. Gutxienetan: Osk Kurl 43. Gutxientzakoa: Zait Plat 30. Gitxijenak: Mg CO 127 (113 gutxijenak).
azpisarrera-40
GUTXIENA.
azpisarrerakoSense-40.1
a) gutiena SP, Ht VocGr, Lar, Dv, H; gitxiena Lar "Lo menos es eso, gitxiena, gutiena da hori" Lar. "(Lo menos que es) posible, alik gitxiena, ahalik gutiena" Ib. Cf. supra DEN GUTXIENA. Tr. De uso frecuente. No lo documentamos en suletino.
Zure odolaren / xortarik gutienak. EZ Eliç 52. Hobe da bethiere ahalik eta gutiena bekhatutan egoitea. Ax 544 (V 349). Egin dakion minik gutiena. Lg I 270. Gitxiena uste zezaketen lekutik. Lard 437 (v. tbn. gitxiena uste en NEtx LBB 12; gutxiena uste en Gco II 11, AA III 569, It Fab 99, Goñi 99, Alz Ram 34, Ir YKBiz 414, JAIraz Bizia 63, Vill Jaink 79, Uzt Sas 138 (gutxiña), Berron Kijote 53, Ataño TxanKan 240; gutxiena ustian en Uzt Sas 298). Ahalik denborarik guttiena hartzen zuelarik. Jnn SBi 70. Gauza gutirena eskatu dizakena J[aun]ak gure entendimentuari da siñistatzea. (Larrainzar, 1905). FLV 1988, 273. Usterik gutxiena zuten lekura eramaten zituela. Goñi 24 (v. tbn. usterik gutxiena en AA III 451, It Fab 89, NEtx Antz 87s (uste g.); usterik gitxiena: Izt C 156, NEtx LBB 111 (uste g.)). Gutxiena palta egiten dutenean, bi aur batera. NEtx Antz 78. Juanito, txiki-txikitatik danetan gaitzik gutxiena izan duena. JAzpiroz 216. Azkenengo oni federik gitxiena emoten eutsen geienak. Gerrika 57. Bat nentorren Txillardegirekin, baina hori zen gutxiena. MIH 296.
azpiadiera-1.1
(Seguido de part. en función de adj.).
Gutxiena ezagutua oi dana. OA 77.
azpiadiera-1.2
(Pl.).
Nahiz horien artean galdera osoak (bai-ala-ezkoak) guttienak diren. MEIG VI 163.
azpisarrerakoSense-40.2
b) Por lo menos, como mínimo. v. GUTXIENEZ.
Zointan baitzen gutiena, sei ehun mila arima. Tt Arima 79s. Urtean bein gutxiena konfesatzea. Iraz 33. Bada gutxiena irurogei urte. Zab Gabon 68. Ba, nik gitxiena biar dot berrogetazortzikua; eta ezpadago, banoia etxera. Gerrika 47.
v. tbn. AA III 522. Echve Imit I. Gütiena: Bp I 47. CatLan 101.
azpisarrera-41
GUTXIENA JOTA ERE. Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Gure urrekua izango zan ura bera ere, gutxiena jota're, kirtena beñepeiñ bai. Urruz Urz 56.
azpisarrera-42
GUTXIENEAN.
azpisarrerakoSense-42.1
a) (gutienean Volt 9, SP, Urt Gram 417, Dv; gitxienean V-gip ap. Etxba Eib). Por lo menos, al menos. "Cuando menos. Gitxienian, legia eiñ dogu beintzat, por lo menos, hemos cumplido con la ley" Etxba Eib. v. GUTXIENEZ.
Urtean bein gutienean konfesatzea. Ber Doc 89r. Gutienean oren laurden bat. EZ Eliç 138 (v. tbn. Man I 19). Zer othe zenerrake? Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun handia. Ax 262 (V 175). Gauz asko ekusi dituzue zerok, edo gutxienean aditu. AA III 377. Hiru dotzena aran gutienean ekharri bainituen. Elzb PAd 46. Beste botella bat ardo gutxienean, bigarrena ez bazan, ustutzen genduan. BBarand 98.
v. tbn. It Fab 161. AzpPr 37. Urruz Zer 76. EusJok 92. Auspoa 77-78, 254. Albeniz 184. Gutienean: SP Phil 261. INav 132. ES 100. Ch I 19, 4. El 71. Mb IArg II 300. Brtc 141. Gitxienean: Echta Jos 157. Enb 67.
azpisarrerakoSense-42.2
b) (En la expr. uste(rik) gutxienean 'cuando menos se espera').
Soldaduak armakin / zai aldamenean, / egurra emateko / uste gutxinean. FrantzesB I 80. Iturriaren urak, usterik gitxienean kukuldutzen direalako. Izt C 87. Usterik gutxienean Jaunak zerutik biraltzen digun doaia. Ag G 269. Uste gutxienian / zuek gerta ziñezke / negarrez alkarreri / laguntasun eske. MendaroTx 372. Etorri litzaioke mendian bertan gelditzea usterik gutxienean. Ostolaiz 82.
v. tbn. Usterik gutxienean: PArt in Bil 171. Bv AsL 149. Iraola 39. JAIraz Bizia 63. Etxde JJ 231. Anab Poli 65. Berron Kijote 138. EZBB I 96. Usterik gitxienean: Bilbao IpuiB 123.
azpisarrera-43
GUTXIENEKO.
azpisarrerakoSense-43.1
a) (Adnom.). De menor (...), del mínimo (...).
Gizon atzeratuben eta zenzun gitxijenekuenak ikasi leike buruz. Astar II 250. Paula dakust eramanik gutxienekoa, oso artega. Ag G 340. Irabazirik gitxienekoa negukoa zan. Etxabu Kontu 116.
azpisarrerakoSense-43.2
b) (Adnom). Mínimo.
Ez dugu gutieneko dudarik. Zerb Azk 6. Oiuka asi baitzan gutieneko itzalik gabe. Or Aitork 176.
azpisarrerakoSense-43.3
c) (Adv.). Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Gutxiyeneko bost apustura / baditu irabaziyak. EusJok 154. Berrogei eta amabost urte / gutxieneko baditu. Tx B II 34. Bai al dituzu, gutxieneko, / iru milloi dukat? MendaroTx 265. Eriopera edo gutxieneko bizi guziko giltzapera. Etxde JJ 185. Oiek medikuak badituk gutxieneko, kastellanoz ari dituk-eta! Ataño TxanKan 108. Gaueko amarrak izango zirala gutxieneko ontzia ertetzerako. TxGarm BordaB 141.
v. tbn. JanEd II 88. Salav 35. Uzt LEG II 130. Zendoia 93.
azpisarrera-44
GUTXIENEKO ERE. Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Gutxieneko ere etxetik eskutsik bota zutela eta agian txarragorik. Etxde JJ 158s.
azpisarrera-45
GUTXIENEKO KONTUAN, GUTXIENEZKO KONTUAN. Como mínimo, por lo menos.
Euskaraz zerbait jakitea edo, gutxieneko kontuan, euskarazkoen erdaratzaileak aldamanean edukitzea. MEIG VI 74. Bi urte markatu behar genituzke gutxienezko kontuan: 1848 eta 1870. Ib. 52. Bi zirela hauek, guttieneko kontuan. Ib. VIII 86 (v. tbn. V 93).
azpisarrera-46
GUTXIENEKOZ. Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Gutxinekoz berrogei milla. EusJok II 88. Gutxienekoz zortzi kilometro izan ditezela. Albeniz 141.
v. tbn. Uzt Sas 270.
azpisarrera-47
GUTXIENEN (Lo) menos.
Al zanik gutxienen bidea luzatzearren. TAg Uzt 137. Gutxienen uste zuenean, osaba Martin azaldu zitzaien. Ib. 260.
azpisarrera-48
GUTIENERA ( -ra Urt Gram 417, Ht VocGr, H), GUTIENERAT. Por lo menos. "La moindre chose" Ht VocGr 386. v. GUTXIENEZ.
Hiru mila dizipulu bildu baitzitzaizkon gutienerat. Hb Egia 67.
azpisarrerakoSense-48.1
(Seguido de ere ). " Gutienaz, gutienez, gutienetik, gutienerat ere, encore qu'il ce soit pour le moins (litm.)" H.
azpisarrera-49
GUTXIENETIK, GUTIENETIK (Dv, H). Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Bi edo hiru urthe gutienetik. Dv Dial 106. Gutienetik, bederen ez nahi etsaiari jazarri. HU Zez 198. Libra biko zatia / zan gutxieneti. Noe 108.
v. tbn. Gutienetik: Mst III 32, 2. Mercy 37. UskLiB 82. CatS 52. Zerb IxtS 54. Lf in Zait Plat XIX. Gitxienetik: AB AmaE 316. Enb 207.
azpisarrerakoSense-49.1
GUTIENETIK (Dv, H) .
(Seguido de ere ). "Pour le moins" Dv. " Gutienaz, gutienez, gutienetik, gutienerat ere, encore qu'il ce soit pour le moins (litm.)" H.
azpisarrera-50
GUTXIENEZ (gutxienaz G; VP 33v; gitxienez V; Lar, Añ, Dv (V), GUTIENEZ (Añ (AN), H; gutienaz BN, S; VocBN, H). Ref.: A (gutxienaz, gitxienez, gutienaz); Etxba Eib (gitxienez). Por lo menos, como mínimo. "(A lo) menos", "(por) poco que" Lar, Añ. Tr. De uso muy frecuente en la tradición meridional. Hay además sendos ejemplos en Haramburu y Mihura (en ambos gutienaz ). Las formas en -ez (gutxienez, gitxienez) se documentan por primera vez en Ubillos; en el s. XIX en vizcaíno gitxienez es más frecuente que gitxienaz ; en el XX, gutxienez y gitxienez son con mucho las variantes más empleadas en la tradición meridional. Hay gutxianez en Guerrico y Munita (46).
Konfesetea gitxienaz bein urtean. Bet 11. Errezau deboziñoeagaz goxean eta arratsean, gitxienaz. Oe 95. Illerazo zituan gutxienez iru milla. AA II 7. Emon eikezu ordu laurentxu bat gitxienez egunean adimentuzko oraziñoan. EL2 91. Jolasak arpegi bi badaukaz gitxienez. Ag Kr 49. Bekokiari azka egon naiz / gutxinaz ordu betean. EA ( in Onaind MEOE 832 ). Ontzi arrek gutxinaz zazpi bizitza edo malla ba zitun. JAIraz Joañixio 56. Gutxienez ministro egingo zan. Uzt Sas 340 (316 gutxiñez). Bidean bi ordu bear gutxienez gure etxetik Zaldibira. BAyerbe 34. Erreintsa bakotxak behar zituen gutienez hamasei haur. Etchebarne 103. Azkenik, euskera ikastetxe guztietan, gaztelera negurrian gitxienez. Gerrika 260. Badakiela beste hizkuntza bat guttienez. MEIG VI 114 (VIII 113 gutienez ).
v. tbn. (Sólo hasta finales del s. XIX): VMg 38. PE 121. Zab Gabon 89. Arr May 105. Moc Damu 22. Gutxienaz: OA 5. Izt C 67. It Fab 189. Sor AuOst 83. Arr GB 92. Gutienaz: Harb 428s. Mih 53. Gitxienez: Ub 162. Mg PAb 88. JJMg BasEsc 74. Añ EL2 77. Ur MarIl 89. AB AmaE 256. Itz Azald 162. Onaind STeresa 35. Gitxienaz: Cap 52. fB Ic II 176. Izt C 78. Lard 84. Gutxianez: Gco II 54.
azpisarrerakoSense-50.1
( gitxienagaz ).
--Pekatu egiten dau? --Gitxienagaz benialmente. "Venialmente, a lo menos" . Cap (ed. 1893) 46.
azpisarrerakoSense-50.2
Al menos. v. behintzat, bederen.
Jakin dagizuben gitxijenez abasberuan, edo ilun abarrian, zer eskatuten dozuben bera errezetan dozubenian. Astar II 167. Billatuten ditut asmo ta atxakijak ausi edo gitxijenez arinduteko. Ur MarIl 104. Amatau daiala gudarako sua, edo gitxienez, egin daiala zerbait nire Aita gudara ioan eztediñ. Ag AL 17. --Ez dot denporarik galduten, erantzun eutsan donga eta txarrak, liburu orreek irakurten. --Gitxienez jakingo dozuz Kredoa eta aginduak. Itz Azald 14. Garbi izateko garbitasuna maite izan bear lenik eta zuk ez maite. Gutxienez eska zaiozu garbi izateko gogoa. MAtx Gazt 91. Izan genuen Gipuzkoan ukabilkari trebe, edo gutxienez sendo bat. MEIG I 166.
azpisarrerakoSense-50.3
(Seguido de behintzat o behinik-behin ). Por lo menos, como mínimo.
Itxu edo gutxienaz beiñepeiñ lausoa zan bat. Urruz Zer 97. Iru lau ollo ta solotxo bat gitxienez beintzat. Bilbao IpuiB 115. Pazkuetan opil bat bere besuetakuari eruatia, gitxienez ezkondu arte beintzat. Gerrika 225.
v. tbn. Alzola Atalak 140 (gitxienez b.).
azpiadiera-3.1
Al menos.
Andramariak laster dituk eta orraitiok bazkaitara ezpada be, gutxienez afaitara konbaidauko gaituk baintzat. SM Zirik 51. Gutxienez, beintzat, dirua irabazten asiko giñala. AZink 64. Beste hariko ezpala dirudi edo gutxienez behintzat ukamen bidean aurrerago joana. MIH 335.
azpisarrerakoSense-50.4
(Seguido de ere ). "La moindre chose, gutienaz ere " Ht VocGr 386. "Pour le moins" Dv (s.v. gutienetik). "Avec la adition de ere: gutienaz, gutienez, gutienetik, gutienerat ere, encore qu'il ce soit pour le moins (litm.)" H.
[Jakin bear da] Pater Nosterra eta Ave Maria gitxienas bere. VJ 4. Ordulauren bat inguru bai gitxienez be. Alzola Atalak 47. Gutxinez ere iduki bear / nundik dabillen zantzua. Uzt Sas 64. Gutxienez ere, nork ez du haren izena behin eta berriro irakurri. MEIG III 114.
v. tbn. Itz Azald 204 (gitxienez bere). Gerrika 274 (gitxienez be).
azpisarrera-51
GUTXIENEZKO. Mínimo.
Gutxienez onenbesteko kalte ordaintzak jaso al izango dirala esan degu. Gutxienezko au, bost urtez beetik etxe berean maiztar diranei dagokie. EAEg 1-11-1936, 188. Gutxienezko iru beaje egin bear izaten genituan. JAzpiroz 199.
azpisarrera-52
GUTXIEN-GUTXIENA (Lar, Añ, H). "Lo menos menos, gitxien gitxiena" Lar (s.v. (a buen) librar). "Gutien gutiena aski daiteke, il doit suffire du moins, du moindre qui se puisse" H.
azpisarrera-53
GUTXIEN-GUTXIENETIK, GUTIEN-GUTIENETIK.
Como mínimo, pòr lo menos.
Bergako muthurra bazuen sartzean [...], atheratzean berga bat eta erdikoa zuen gutien-gutienetik! Zerb Artho 675.
azpisarrera-54
GUTXIEN-GUTXIENEZ. Por lo menos.
Gutxien gutxienaz bear deu damu eta igui izan pekatua. OA 67. Gitxijen gitxijenez eun da berrogei. Astar II 168.
v. tbn. Gutxien gutxienaz: Noe 74. Gutien-gutienaz: Dih MarH 286 (ap. DRA). Gitxien gitxienaz: AB AmaE 335. Gutxin-gutxienez: Ugalde Iltz 46.
azpisarrera-55
GUTIEN-GUTIENIK. "Au fin moins" SP.
azpisarrera-56
GUTXIENIK.
azpisarrerakoSense-56.1
a) (gutienik Urt Gram 417, Dv). (Lo que, el que) menos. Cf. supra DEN GUTXIENIK.
Izan dutela gobernadorearen etorraraz alarma eta abisu, nabaski zure señoriak ez gutxienik <guchi-> . CartEsp 460. Gutienik noiz baikare geure hitzaz orhoitzen, / orduan darokuk bizi maitea atrapatzen. EZ Man I 44. Gehiena zekiena eta gutienik hitz egin zuena. Mb IArg I 179. Gaitz guziak kaltiar dire, eta ez gutienik, diruaren alderako amodio sobraniazkoa. Lg I 373. Erresuma guzian be di aipatua, / ez bedi gutienik gutaz laudatua. Lg ( in Iraultza 121 ). Sirats gütienik emanen deizüna. Ip Dial 101. Gutienik uste zinduken lekuan. JE Bur 205 (v. tbn. gutienik uste en Tt Onsa 57, Bp I 142 (gü-), Ch III 45, 1, He Gudu 55, Mst I 23, 3 (gü-), Lg II 247, UskLiB 68 (gü-), FIr 187, Zerb Gerlan 51; gutxienik u. en Ldi IL 41; v. tbn. Arg DevB 98 gutienikan ustean; Zby RIEV 1908, 770 y Larre ArtzainE 137 gutienik ustean ). Ahalik eta gutienik sabela igitzeko atsa ere llabur egiten du. FIr 170.
v. tbn. Harb 317. Or QA 163. Vill Jaink 121. Gutienik: SP Imit III 22, 2. Arg DevB 143 (gutienikan). MarIl 5. Jaur 397. Gy 117. HU Zez 103.
azpiadiera-1.1
(Con part. en función de adj.).
Populu eta jende guziek, salbaienek eta gutienik argituek, egia hori sinhetsi izan dute. Lap 56 (V 29).
azpiadiera-1.2
(Con adj. en grado superlativo).
Gorputzeko gutienik ohoragarrienak. TB 1 Cor 12, 23. Hauta zaitzu gutienik freskuenak. ECocin 27. Irisartar koblaria zauku azkenean iduritu gutienik ahulena. JE Bur 147.
azpisarrerakoSense-56.2
b) (Dv (S)). Por lo menos. v. GUTXIENEZ.
Konfesa adi gutienik / urtean behin. 215. Bederen gutienik hamar libera bazterrerat. HU Zez 68. Gutxienik ogeitabost idazlek. Ldi IL 100.
v. tbn. Zait Plat 113. Or in Gazt MusIx 46. Gutienik: CatLuz 35. Bordel 87. Ip Dial 106 (gü-). Zub 22. Zerb Azk 29. Mde Pr 243.
azpiadiera-2.1
Hizkera berria ari dira landatzen, guttienik ere txertatzen, bertako zaharraren ordez. MEIG VIII 107.
azpisarrera-57
GUTXI-EZER. Poca cosa, poco. Cf. EZER GUTXI.
Aen artean ikusikodaz, nik orain bota ta gitxi-ezetan daukedezan pobretxu humill asko. EL1 46 ( EL2 52 ezetan ez daukadazan )
azpisarrera-58
GUTXI-GEHIAGO. Más o menos.
Au, illabete gutxi-geiago, Malentxoren idekoa. Ag G 129.
azpisarrera-59
GUTXI GOITI-BEHEITI. "Poco más o menos [...], (AN) guti goiti beiti" Añ. "Gitxi goiti-beiti, poco más o menos (Ur Bisit 76)" A (v. tbn. A EY III 312, donde cita msOch 96).
azpisarrera-60
GUTXI GORA-BEHERA (gutxi gora-bera G ap. A; VP 34r, Añ; guti g. Lcc, Ht VocGr 408, Lar, Añ, Dv, H, ZMoso 70; gitxi g. V-gip ap. Etxba Eib; Lar, Añ), GUTI GORA GUTI BEHERA. Aproximadamente, poco más o menos. "Cosa de, cerca de" Lar. "(Poco mas o) menos" Lar, Añ. "Gitxi gora bera, poco más o menos. Kortazok eta Barrenetxek gitxi gora bera eiten zittuen etxiak, [...] construían las casas poco más o menos" Etxba Eib.
Eta gero guti gora, guti behera laur ehun eta berrogei eta hamar urthez. Act 13, 20. Ezin gogoratu baditu zeinbat direan, esan gitxigorabeera. VJ 10. Hogoi eta hamalaur guti gora behera. Volt 255. Nola? Len bezala gutxi gora bera. AA III 282. Baskonak oraingo Napar-lurretan, gutxi gora-bera, bizi ziran. JMB ELG 96. Gutxi gora-bera litro-erdikoa dan botella bat. EAEg 19-1-1937, 845. Gutxigorabera baekian zein tabernatan egongo zan. SM Zirik 76. Amar minutuan gutxi gora-beera iduki irakiten. Ostolaiz 65. Banekian zer egin biar zan gitxi gora-bera. Gerrika 62. Ondorengoek diotena hauxe da, gutxi gorabehera: [...]. MIH 194 (395n guti g., MEIG IV 93 gutti g. ).
v. tbn. Mg CC 220. It Fab 206. Xe 289. Sor AuOst 104. Ag G 60. ForuAG 363. SM Zirik 76. Osk Kurl 77. Uzt Sas 312. TxGarm BordaB 9. Guti g.: El 63. LuzKant 87. Mde Pr 348. Larre ArtzainE 277. Gitxi g.: Cap 99. Mg PAb 129. JJMg BasEsc 206. fB Ic III 334. Izt C 170. Lard 118. AB AmaE 220. Ag Kr 113. ForuAB 133. Erkiag Arran 162. Etxabu Kontu 185.
azpisarrerakoSense-60.1
(Con bat intercalado). "Peu ou moins, guti bat gorabehera <gur->" Volt 6. "Poco más o menos, gitxi bat gorabeera " .
Lekoa bat eta erdi guti bat gora behera. "Peu plus ou moins" . Volt 136. Jakin bear du gutxi bat gora bera aurrera zer gertatuko zaion. AA III 370s. Zenbat ikatz egon leitekian gitxi bat gora bera. Astar II 162s.
azpisarrerakoSense-60.2
(Con -ko, adnom.).
Zirautsan santubak gitxi gorabeerako berba oneekaz: [...]. Mg CO 181. Ezkontzaren betikotasuna ezta gutxi goraberako gauza, il edo biziko baldintza baizik. Vill Jaink 160. Perretxikurik ezagutzeko, ez ibilli gutxigora berako arau edo antzeko batzuekin. EgutAr 7-3-1969 (ap. DRA ). Bazuten ardura zitzaizkien hitzak eta formak [...] izkribuz jasotzeko modurik, nahiz eta gutti-gora-beherakoak izan hauek. MEIG VI 127.
azpisarrera-61
GUTXI-GUTXI.
azpisarrerakoSense-61.1
a) " Guti gutitan saltzea, vendre à bas prix" H.
Ez diozogula eman libertate guti-guti baizen gure izpirituari. He Gudu 62. Guti gutiak dire [...] saindutzen direnak. Brtc 110 (v. tbn. guti-gutiak en Dh 125). Zeren guti-guti ezagutzen baitugu zer den Jainkoa. Dh 155. Odol ez gitxi gitxi erion giñokoan. EL2 219.
v. tbn. Mg CC 229. Berron Kijote 189. Gitxi-gitxi: Bilbao IpuiB 79.
azpisarrerakoSense-61.2
b) Poco a poco. v. gutxika.
Eta alá gúti gúti doáke emendátus ta óndus. LE Urt ms. 65r.
azpisarrera-62
GUTI-GUTI BAT. "Guti-guti bat, très peu" H.
azpisarrera-63
GUTXI-GUTXI BATZUK. Unos pocos.
Geienak purgatoriora ta gutxi gutxi batzuek zerura zuzen. Mg CC 221 (PAb 195 gitxi gitxi b.).
azpisarrera-64
GUTXI-GUTXIENEZ. Por lo menos, como mínimo.
Gutxi gutxienez ordu lauren baten. Mg CC 239.
azpisarrera-65
GUTXI-GUTXITAN. Pocas veces.
Gutxi gutxitan konbeni da egunoroko komunioa. Mg CC 238. Nosbait, gitxi gitxitan, gogo otz ta afizino baga. Mg CO 134s.
azpisarrera-66
GUTXIK EGIN (G ap. A EY III 289; Lar, Añ). (Con aux. de 3.a pers. sing.). Faltar poco (para que...). "Por poco no me he muerto, gitxik egin du il ez nauenean" Lar (Añ: gitxik egin dau il ez nebanean). v. GUTITARIK EGIN.
Gutxik egin zuan Santa ura lenbiziko urteetan galdu etzutenean. Mg CC 190. Baña suertaldi batean txit gutxik egiñ zuen garbitasun au ez galtzea. Arr May 37 (v. tbn. gitxik... -tzea en Lard 204). Gutxik egin zuen nola etziyon eman begi ondoko bat. Iraola 60 (v. tbn. gutxik... nola en Arr May 180, Aran SIgn 33). Gutxik egin du ezpagera aren ortzetan aragi zerrendaren bat utzi. TP Kattalin 196. Gutik egin zuen, nihaur ere ez bainintzan nigarrez hasi. Xa Odol 165 (v. tbn. gutik... bai(t)- en Etcham 124, Zerb IxtS 54, Lf Murtuts 51).
azpisarrerakoSense-66.1
Hainitz gauza guttiak egin zuen ezpaitzuen erre bizi-bizia. Jnn SBi 73.
azpisarrera-67
GUTITAKO EGON, GUTXIRAKO EGON. Estar para pocas, estar muy enfermo. Cf. Lar, Añ: "Para poco, gitxitarako".
Baña debózio baño enfádo yágo ta moléstia ematendióte gutitáko dagonái. LE Ong 85r. Garbiñe koitaua gitxirako egoan. Bilbao IpuiB 225.
azpisarrera-68
GUTXITAN.
azpisarrerakoSense-68.1
a) (Lar; gutitan Volt 2, SP, VP 50v, Lar, Añ, H; gitxitan V-gip; Lar, Añ). Ref.: Iz ArOñ y Etxba Eib (gitxittan). Pocas veces. Cf. Gco II 18: Hitz gutxitan [...] aditzera eman. Tr. En la tradición meridional es de uso gral. Al Norte lo usan a menudo Axular, Pouvreau y Chourio, pero apenas aparece desde el s. XVIII en la tradición navarro-labortana. No lo documentamos en suletino.
Zure entendimentua bego / gutxitan iratzarrik. Lazarraga A16, 1184v. Gitxitan bitartekoak aditzea. CartAzp 125. Gutitan kofesatzen denari. Ax 547 (V 351). Au gertatu oi da ez gutxitan. AA III 423. Mundukuen artian au gitxitan ikusten da . fB Ic I 66. Gutxitan gizartean agertu izan diraden biotztasun, kemenkizun eta ausardi santu batekin. Aran SIgn 113. Onek laurok gitxitan emoten dabe mus. Azc PB 88. Gitxitan, oso gitxitan asten zan bera itz-egiten; geien-geienetan berari egin biar ixaten yakon. Kk Ab I 51. Noizian behin, gutitan zorionez. Zub 65. Ondo gutxitan etortzen aiz ba, orain, Petri, mendira? Lek EunD 15. Iñoiz jardun izan det, baiña gutxitan. JAzpiroz 79. Batzar egunak, domekak; iñoz, gitxitan, zapaturen baten. Gerrika 192. Ahotan darabiltzagun "gu" eta "gutarrak" gutitan dira gogoeta garbi eta zehatzak. MIH 373 (343 gutxitan ). Hain guttitan bezala. MEIG I 257.
v. tbn. (Autores septentrionales): SP Phil 371. Ch I 8, 1. Lg II 123. Brtc 185. Hb Esk 205.
azpiadiera-1.1
" Gutitanago, moins souvent" SP.
Ezen añhitz datza ifernuan nik baino gutiago eta gutitanago merezi duenik. Harb 276.
azpisarrerakoSense-68.2
b) (Ref. a las horas).
Eguardiko amabiak laurden gutxitan illargitik praille bat botako baluteke, eguardiko amabi-amabietan erretore etxean bazkari-zai egongo litzake. Muj PAm 46.
azpiadiera-2.1
Bostak laurden gutxitako pronto nengoala. Anab Aprika 70.
azpiadiera-2.2
Ogeita bat laurdena gutxitan / or nonbait egin lezake / lêngo marka ara iñork ez urra. "En veintiún minutos menos cuarto" . Or Eus 231.
azpisarrera-69
GUTITARIK EGIN (Con aux. de 3.a pers. sing.). Faltar poco (para que...). v. GUTXIK EGIN.
Eta izaitez gutitarik egin omen du ez baita dena erori. HU Zez 15 (v. tbn. 22, 88).
azpisarrera-70
GUTITZAGO. Por menos tiempo.
Non urruntzea baiño fitetzago eta denbora gutitzago egin baitezakezu hurbiltzea. Ax 82 (V 55).
azpisarrera-71
GUTXIXEAGO. v. gutxixe.
azpisarrera-72
GUTIZ BESTE (Pl.). Casi todos.
Gütiz bestek hartzen zien Haritchabaleten eretzeko bestiak beno haboroxe den bati zor den errespetia. Const 26.
azpisarrera-73
GUTIZ BESTETAN. Salvo en raras ocasiones.
Gutiz bestetan nehor eztela betan huntarzunik edo bertutherik handienera heltzen. AR 39.
azpisarrera-74
GUTXIZ GEHIEN (gutiz g. Dv). (En pl.). La mayoría, casi todos. Cf. GUZTIZ GEHIEN.
Usaia bat klarki gutiz gehienentzat kaltekor denean. MarIl VIII. Egungo egunean ohiko gauza onetarik gutiz gehienak bezala. HU Aurp 195. Ez da Indianoak baino mozkor handiagorik. Gutiz gehienak arrailtzen dire ahal duten guzian. Zerb Metsiko 253. Kornubiako huri gutxiz gehienetan daudenak. Mde Pr 259. Soldadogoa hor ezartzen baitzuten gutiz-gehienek. Larre ArtzainE 157.
v. tbn. Gutiz gehien: Dv Lab 237. Prop 1880b, 49. Elsb Fram 118. Arb Igand 107. Zby RIEV 1908, 86. Lap 355 (V 163). JE Bur 206. GH 1922, 380. Zub 19. Zerb Azk 38. Lf in Casve SGrazi 8.
azpisarrerakoSense-74.1
(En sing.). " Suak xahutu du oihan hartarik gutiz gehiena " Dv.
Jende gutiz gehiena bere erresumarat gathibo eremanik. Zerb IxtS 67. Gaztia buru arina / Eztut erran nahi dena, / Bainan bai gutiz geiena. LuzKant 103.
azpisarrera-75
GUTIZ GEHIENETAN. "À peu près toujours, la plus part du temps, des fois" H.
Gutiz geienetan beren ametsa da harat yuaitean sos puska baten egitea. Zub 67. Banakien beretik izanen zela gutiz gehienetan haren ihardespena. Larre ArtzainE 151.
azpisarrera-76
GUTIZ GORA-BEHERA. Más o menos. v. GUTXI GORA-BEHERA.
Edarikoiek jakin dezakete batzuetan gutiz gora bera, kalte egiten dioten edariaren izaria. FIr 176. 3.250.000 biztanle Irlandan (Eiren), gutiz gora bera. Mde Pr 239.
azpisarrera-77
GUTXIZKO. De poco (...).
Juizio gitxizkoa. fJZ 98.
azpisarrera-78
INOR GUTXI. v. inor.
gutxi
<< gorri 0 / 0 haginkada >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper