Harremana

    Orotariko Euskal Hiztegia

    2. Hizkuntza-baliabideak
    3. Hiztegi orokorrak
    4. Orotariko Euskal Hiztegia
    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    nahi izan.
    Tr. Además de la forma gral. na (h) i, en textos baztaneses se documentan nagi y nari (FamInst 824 y 810, A CPV 90, 644 y 689). Cf. tbn. non-nari en Tx B II 87, sin duda metri causa. Hay además nei en Ochoa de Arin (161, junto al gral. nai), en MurSerm 88 y en un catecismo aezcoano del s. XIX (CatOrb2 951). Es gral. el empleo de formas como nahiz, nahiez, nahirik, nahiaz frente a usos aislados de nahi izanaz, nahi izanez, nahi izanda y nahi izanik (v. infra). Como forma de futuro, además del tradicional nahiko, hay nahi izango en autores meridionales desde finales del s. XIX: Arana (SIgn 75), Echeita (Jos 225), Azkue (Ardi 9), Lizardi (IL 55), Eguzkitza (GizAuz 182), Etxaide (AlosT 70), Mirande (Pr 58), N. Etxaniz (Antz 106), Erkiaga (BatB 69), Zaitegi (Plat 1), Villasante (Jaink 142) e Ibiñagabeitia (Virgil 70), y nahi izanen en Haraneder (Gudu 41), Mirande (HaurB 103) y Oskillaso (Kurl 16). Hay tbn. un ej. de nahikoren en unos versos recogidos en JanEd I (136). En oraciones condicionales (nahi (ko) nuke, luke, etc.), es notablemente superior en todas las épocas y dialectos el uso de nahi frente a nahiko, correspondiendo la mayoría de los ejs. de este último a autores meridionales. Gte Erd 228 recoge ejs. del tipo nahi luke en V-m, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb-lab y S, y de naiko luke en V-gip y G-azp. En DFrec hay 3088 ejs. de na (h) i (izan).
    1. (V-gip, L, BN, S; Volt 120, SP, Urt I 249, Lar, VP 18r, VocS 144, Añ (V, G) , Lecl, Gèze, Dv, H, VocB), nahizan (Ht VocGr , Lh), nei izan (V-gip, AN-araq) Ref.: Bon-Ond 160; EI 271; Lh; Iz UrrAnz , R 292; Etxba Eib; EAEL 203; Elexp Berg; Gte Erd 228.
     (Aux. trans.). Querer, desear. "Nahi izaitea, vouloir. Nahi dut, je veux. Nahiko dut, je voudrais" SP."Como quisieres, nola nai, nai dezun bezala" Lar (s.v. querer; tbn. Añ)."Pláceme, que me place, naidet bada, naidet txit" Ib."Intentar, nai izan" Ib. (tbn. en Añ)."Placer, agradar, nai izatea" Ib."Asentir (G)" Añ."Nahi balu, s'il voulait. Nahi balu ere, lors même qu'il voudrait" Dv."Le verbe nahi ukan se construit différemment: nahi dut egin, je veux faire; nahi dut egin dezan, je veux qu'il le fasse; nahi dut egitea, je veux qu'on le fasse" Lf Gram 876n."Piarres joan dadin nahi nuke (BN-arb)" Gte Erd 228. v. GURA IZAN. Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos, si bien es algo menos frecuente en autores vizcaínos en los que convive con gura izan. Cuando nahi tiene como complemento una oración subordinada, si el sujeto de nahi y el de la oración subordinada coinciden, esta última lleva el verbo en forma de participio indet. (mendira joan nahi dut, liburua irakurri nahi dut). En el caso de que no se dé dicha correferencia y ambos sujetos sean distintos, el verbo del complemento aparece bien como sust. vbal. det. o acompañado de aux. subjuntivo (zu mendira joatea nahi dut / mendira joan zaitezen nahi dut); para las excepciones, cf. infra.
    Neurk nai eneban bian. AzkPo IV. Ezein Iaunek eztu nahi muthil gaixtoa eduki, / ez pagatu soldatarik zerbitzatu gaberik. E 11. Iangoikuak enu nahi damnatu. Ib. 241. Zer nahi duzu darradan gauza horren gainian? Ib. 193. Martin de Egilleorrek nai badu. (Aoiz, 1551). FLV 1992, 64. Egin dute harzaz nahi ukhan duten guzia. Lç Mt 17, 12. Eta eztut nahi zuek ignorant zareten. Lç 1 Thess 4, 13. Ezkon ezak semea nai doanean, ta alabea al dagianean. RS 382. Andia da ene mina, esan nai ta esan ezina. Ib. 114. Gugaz etorri nai badozu. Lazarraga A1, 1159r. Badabere, nai ez neuke [...] / deskubri lidin bapere. Ib. A, 1144v. Ez dozu sinistu izan nai. Ib. A, 1152v. Aitzean jaioak aitzera nai. RIs 1. Nai zaitut oneritzi eta serbitzatu. Ber Trat 88v. Pilatusek inozenta / libratu nahi zuen. EZ Noel 96. Berzeren ona bidegabeki desiratzea [...] da mortal. Ez ordea nihori kalterik egin gabe berzeak bezala berak ere onak nahia. Harb 183. Nahi du ioan parabisura, ordea nekhatu gabe. Ax 48 (V 31). Behar eztena erraiten duenak, adi dezake nahi eztuena. O Pr 554. Indazu nahi duzuna, nahi duzun bezanbat eta nahi duzunean. SP Imit III 15, 2. Errabiamendu handia! / Ezin hil eta hil nahi! Gç 178. Bederatzigarrena, iñoren emazterik ez nai izatea. CatBurg 7. Nahi günüke, bestek bere faltetan gaztigü garratzik ükhen lezen. Mst I 16, 3. Ordu bi, nai baño lasterrago igaro ziranak. Cb Eg II 179. Euskerak, naiagatik, Latiñ edo Gaztelaniaren itzegiteko eleganzia [...] berez eztu! Cb EBO 38. Jinkua aborritzen dütenak edo nahi lüketenak ez lizan Jinkorik heen bekatien pünitzeko. CatLan 85. Nork nahiko du egon khar eternal hetan? Brtc 150. Ez dituzu naiko lagun urkoaren ondasunak. Ub 27. Zeinbat erremuskada ta mandaturik egin nai ezak gurasuai! Mg CO 240. Nai zenuke oraingo ogi puska bategatik galdu dezadan bizitza guziko ogia? VMg 27. Zer nai dezu nik esatea? AA I 490. Mahasti bat landatzen duenak nahi du mahasti hark harentzat ekhar detzan fruituak. Dh 188. Naiko zenduke zeure amagaiti alan inok berba egitia? fB Ic II 197. Zelan esan zinaike eztozula nai subak berotu zaizan bere albuan ifinten bazara? Astar II 138. Gurasuak nai leukee euren seme edo alabia ezkondu deila urlija mutilegaz edo urlija neskatilagaz. Ib. 80. Eta sinheste huntan bizi eta hil nahi dut. CatLuz 41. Ingura diteke, nai bada, auts erre beroz. It Dial 87 (Dv, Ip nahi bada, Ur nai baldin bada). Ni sinhetsi nahiko ez nautenek, hek sinhets detzatela. Hb Egia 124. Jainkoak nahi zuen berri hori barrea zadin. Laph 158. Nork nahi du niri jarraiki? Ib. 11. Iñork ezer neri nai badit ekarri, / Billafrankan nago bere serbitzari. Noe 54. Mutill zarraren pobreza / iñork ikusi nai-eza. Xe 245. Zer nai dezu egin dezadan nik? Bv AsL 32. Zer nai dezu zure onagatik nik egitia? Ib. 101. Gurasuak nai zioten billatu senar bat. Ib. 91. Baña nai nuke Inaziok ere ikusi ditzan Patxik ikusi dituan gauza ederrak. Apaol 42. Egin bezate nahi dutena. HU Aurp 65.
    (s. XX) Nik eztot nai senarrik oraindiño. Echta Jos 217. Eta joan nai ez badu? Iraola 114. Txirritak galdu naiko lioke / Gazteluri ezkontzia. Tx B 121. --Luze doakegu hola, jaun haren ikustea. --Zer nahuzu, mediku handien mintzatzea ez da nahi delarik. JE Ber 86. Baña nik, izkuntza larrekoa, / nai aunat ere noranaikoa. Ldi BB 136. Koxkor oiek beñere ez azitzea nai nikek! Ldi IL 19. Baiñan ez bedi nere gogora, / Zuk naia dezadan egin. Or Poem 542. Aritz ta naiz pagoak lur leor eta soillik ez du nai. Munita 106. Diranak oro zure aintzinean igarotea naiko zenuke. Or Aitork 89. Ire etxe-aurrean lotuta ikusi nai al nauk? NEtx Antz 139. Erriko jendeak ez zuan nai toki artatik aldegin. Anab Poli 102. Neure iritxia emotera etorri nai izan dot. Bilbao IpuiB 100. Nahi ukan balu, errexki eskapa zitaken presondegi hartarik. JEtchep 20. Nai leuke bere miña / aundiago ledin. Gand Elorri 161. Nahi duzia nik jos dezadan? Larz Iru 18. Zazpiek apez nahi zuten. "Les sept voulaient être prêtres". Ardoy SFran 112. Errazu, ama maitea, / ni nolakoa nahi duzun izaitea. Xa Odol 298. Nai al dek morroi joan Donostiko Antiguara? BAyerbe 52. Abiatu garen bidetik ibili nahi genduke. MIH 141.
    Nai-neurrian agintzen baitu, ta nai-ez-neurrian ez du egiten agindu ori. Or Aitork 201.
    (Como expresión de una apuesta, desafío).
    Ba, hazkarra nauk... Nahi duk harria zoinek urrunago bota? Barb Leg 127 (v. tbn. 128). "Zer duk, marro? Hola burtxoratu haiza? Nahuk urruntzen haizela?" eta emaiten diozka bi kaska. Larz (in Zerb Azk 40).
    Hay algunos ejs. que contravienen la regla de correferencia explicada supra. La excepción principal la constituyen aquellos casos en los que el vb. de la oración subordinada es un sust. vbal. determinado. Ocurre ésto en algunos ejs. de autores meridionales desde Ochoa de Arin (tbn. algún testimonio en MarIl), que por lo demás se atienen a la regla citada. Es más frecuente el sust. verbal det. en la expr. nahiago izan que en nahi izan, ya desde Dechepare (v. infra NAHIAGO IZAN). Cf. los testimonios de Gte Erd 228:"Elgoibarrera joatea nai dot (V-gip, AN-gip)","nerekin jutia naiko leuke (V-gip), neugaz jutie nai leuke (V-m)".
    Bere kulpa nai izatea Jaungoikoari egoztea. OA 135. Baña eginkizun balitz zu Agustin izatea eta Agustin izatea Jainko, Agustiñek Jainko izatea ez luke naiko. Lar SAgust 15 (en la misma pág. jakiñ nai nuen). Ez du naiko Jangoikoak ur edangarri bagez emen zuek illak ekustea. Mb IArg II 278 (I 295 bizitz onetan iraun nai badu). Biotz guzitik damu det, ta geiago damutzea nai nuke. Cb Eg II 47 (182 eraman nai du). Galanki edatea nai izan det, baña orditzerik ez. AA III 370. Guk nai genduke gu onak izatea. Ib. 601. Nahi nuke, ahal balitzaut, sekulan ez hemendik altxatzea. MarIl 107. Eurok ez dabe oraindik galdu, / antxiña euken legea, / lenago legez bardin gaur bere / nai dabe jarraitutea. AB AmaE 81 (375 nai badot gora ta gora zeruan igo). Gurean, badakizu, eztabie nai izaten gabetan etxetik urtetea. Ag Kr 58 (193 eruan nai eban). Estuntzetatik azkatutia / nai badogu lur onetan. Enb 49 (123 nai zitubezala jaso). Juan zan bere errekaura, ziria sartzia nai zetsenik pe konturatu barik. SM Zirik 112 (16 nai badok sinistu). Ez det nai izaten nere lagunak atzean uztea. Anab Aprika 75 (Poli 60 guztiak jo nai). Idaztean, egiaren usaina irakurleari ekartea nahi dut bakharrik. Osk Kurl 174 (154 erosi nai badu). Ergel bat, beti berea egitea nai izaten zuana. NEtx LBB 40 (92 entzun nai du). Neronek ere, ordu ori jakitea nai nuke, ba. Ib. 183.
    v. tbn. Bv AsL 205 (198 part. indet.). A BGuzur 126 (114 part. indet.). Moc Damu 36 (16 part. indet.). Ill Pill 8 (12 part. indet.). And AUzta 145 (142 part. indet.).
    (Con el verbo de la oración subordinada en subjuntivo o equivalente).
    Eta nahi dut ni naizen zure gathibua. Harb 411. Nahi dizuegu, jente onak, / buxer ororekila, / urtuki dezagun, / putzu barna batetara. AstLas 10. Untsa nahi nikezü hanitxetan ixilik egon ninzan eta gizonen artian enintzan izan. Mst I 10, 1 (tbn. Ip). Nahi dut atzartasun handienarekin ihes egiten diogula bekhatuari eta ez gindukeiela nahi gure Jainko maitea niholere ofentsatu. Lg I 195.
    (Con radical vbal. en lugar de participio indet.).
    Naizatea gal gauza guziak, len ezik Jangoikoa ofendi. CatSal 43 (CatR 43 nai ekutia gal gaiza guziuak). Jaungoikua ta berorri nai lituzkie engaña. Bv AsL 198. Buka nai luke. Or Eus 317 (v. tbn. 238 y 370). Une aietan bere aitatasuna aitor nai lioke. Etxde JJ 228 (198 besarka na nituzke). Onenbestekin buka nai luke. Basarri 65 (v. tbn. 16). Gora nai nizuke bultza. Uzt Nola 63.
    En los casos de no correferencia, además del sust. vbal. determinado o del subjuntivo, hay como complemento de nahi condicional (nahi (ko) nuke, luke, etc.), formas personales irreales o hipotéticas introducidas por la partícula ba-, del tipo balitz, balu, baleza, etc., ya desde Dechepare al Norte; al Sur son bastante menos frecuentes, aunque cf. infra construcciones semejantes s.v. NAHIAGO IZAN."Nahi ukan au conditionnel, en plus des constructions infinitive et subjonctive, connaît une construction suppositive. Nahi nuke egiten balu, je voudrais qu'il le fit" Lh."Nahi nuke egin baleza, je voudrais qu'il le fît","nahi nuke jin baladi, je voudrais qu'il vînt" Lf Gram 876n y 783d.
    Nik hura nola, nahi nuke hark banenza onhetsi. E 143. Ixil bazinite nahi nikezu. Ib. 207 (pero 223 ixil endin nahi nikek). Amorosak nahi nuke honat beha balite. Ib. 85. Nahi noke har baziniesa mantua edo kapa baten neurria. Volt 264. Nahi nuke afaria prest baliz ezen apetitoa dut. Ib. 161. Nahi nuke iben bazinitza begiak, huni beha baziniazo. 'Quisiera que miraras a ésto'. Ax 598 (V 385; pero 195 (V 131) nahi nuke iakin zenezan gauza bat). Nahi nuke liburu huntan bakhotxak aurki baleza [...] guzia. He Gudu 137. Nahi nuke zerbait erran bazineza abere batzuen gainean. Dv Dial 3 (It, Ur zerbait esango bazendu, Ip zerbait erran zenezan). Heriotzeko ordura heltzean, nola nahi zinduke bizi izatu bazina? Dv LEd 171. Naiko luke bereala / sekatzen balira. Ud 107. Nahi lukete beraz ez balitz Jainkorik. Arb Igand 151. Nai neuke ezkonduko balitz gizaseme on bategaz. Echta Jos 330s. Bertzeek nahi lukete eskoletxe bereziak balire hortako. JE Bur 52. Erria basamortu illun biurtu izan balitz nai eukean. Erkiag Arran 172. Nahi niken hemen bahintz. JEtchep 64.
    v. tbn. Mat 309. SP Phil 466. Mih 117. Lg I 370. Dh 160. Hb Egia 126. Elzb PAd 45. Larz Iru 36. Ardoy SFran 270. Xa Odol 251.
    (En casos de correferencia).
    [Denborak] badirudi trabatzen gaituela anhitzetan ere, ezpagendu nahi gendukeiela. ' Que quisiéramos no tenerlo'. Ax 160 (V 7). Gogotik nahi genduke libratuak bagine miseria guzietarik. SP Imit I 22, 5 (Ch nahi ginduke [...] sosegu oso batez gozatu). Nahi luke damnatuak, / baliz zuen lekhuan. Arg DevB 19. Ala nahi bainuke hañitz orduz egotu baninz ixillik eta jende artean ez baninz kausitu. Ch I 10, 1. Ondo garbatuta, buztarripian ez balegoz nai leukeela. fB Ic III 330. Orduan nahi luke sainduki enplegatu balitu bere gaztetasuneko sasoinak. Ordean hek iragan zaizko. Brtc 119. Nai nuke baneukake / zuk dezun ainbat bixt. Tx B 149. Nere atzaparretan baneuka nai nikek. Alz Burr 30. Nai nuke, beraz, ua ordun bezala banintza ta Iatorri-Liburua idaztea neri erauntzi bazenida. Or Aitork 368.
    (Aux. intrans.). En lo que respecta al empleo del aux. trans. o intrans., en aquellos casos de correferencia en los que el verbo de la subordinada es intrans. (mendira joan nahi dut), en autores septentrionales (tbn. en la Octava en dialecto navarro (s. XVI ó XVII) de Don Miguel de Suescun, en Irazusta y, ya más tarde, en Guerrico, Lardizabal y algunos ejs. de V. Mogel, Astarloa, Arana, Inza, Zaitegi y Etxaide), nahi puede adoptar tbn. el aux. intrans. (mendira joan nahi naiz). Gèze (251) presenta como única opción en estos casos el empleo del aux. intrans.:"Le verbe vouloir se rend par nahi, avec l'auxiliaire ukhen lorsqu'il est suivi d'un substantif ou d'un infinitif à signification transitive, avec l'auxiliaire izan lorsqu'il est suivi d'un infinitif intransitif; ex.: je veux le pain, ogia nahi dut; je veux voir l'homme, nahi dut gizuna ikhusi; je veux partir, nahi niz joan". Para Harriet es sólo preferible el empleo del aux. intrans.:"Il s'emploie soit avec l'auxiliaire izatea ou ukhaitea, avoir, soit avec l'aux. être izatea. Cet emploi n'est pas toujours indifférent: quand le verbe qui accompagne l'auxiliare marque un sens actif, izatea, ukhaitea, avoir convient d'avantage. Izatea être, s'emploie mieux quand le sens est intransitif. Nahi dut hil, je me veux mourir, je veux la mort [...], nahi naiz hil, je veux mourir, être, que je sois mort. Ukhaitea est l'aux. obligé quand le verbe marque une action exercée par le sujet sur un objet autre que soi: nahi dut hil, urkhatu, je veux le tuer, le prendre". Según Lhande, sin embargo, es indirefente el uso del aux. intrans. o trans.:"L'auxil. avec intransitif complément de nahi est indifféremment ukan o izan: joan nahi dut ou joan nahi naiz, je veux partir". Prácticamente todos los autores en los que se documenta el aux. intrans., emplean tbn. el aux. trans. en contextos similares, con excepción de los suletinos, que se valen siempre de la construcción intrans. (cf. tbn. ejs. de aux. intrans. recogidos en Gte Erd 228 y 229). En textos meridionales se documenta además nahi con aux. intrans. bipers. en expresiones votivas o yusivas (es especialmente frecuente en fórmulas del tipo Jainkoari nahi dakiola); hallamos con todo algún ej. en oraciones aseverativas en Lazarraga. Tbn. aparece en expresiones del tipo zoratu nahi zitzaion (q.v.).
    Aspaldian nahi etzait minzatu. E 160. Baldin perfekt izan nahi bahaiz, oha. Lç Mt 19, 21 (TB nahi bazare konpli izan; He, Dv izan nahi baduzu). Nahi aiz sendatu? Lç Io 5, 6. Relijionean bizi eta hil nahi diradela. Lç Ins B, 3r. Etzaitzue oraño aski / gogoa saziatu? / Gibeletik ere nahi / batzaizkote aspertu? EZ Noel 110 (Man I 78 aux. trans.). Zerori zeure eskuz mendekatu nahi bazara, penatu behar zara. Ax 332 (V 220). Perilean ibili nahi dena, galduko da. Ib. 546 (V 351). Mintzatu nahi natzaitzu. Ib. 4 (V 1). Nahi naiz neroni akusatu egin ditudan bekhatuez. SP Imit III 52, 2 (IV 18, 1 aux. trans.). Nahi natzaio [...] ene kreatzailleari iarraiki. SP Phil 34 (He 34 jarraiki nahi natzaio). Iinkoari nahi ezpazira fidatu, nori nahi zira fidatu? Tt Arima 122. Erre nahi naiz amudioz / bizi naizeño zuretzat! Gç 40 (142 aux. trans.). Zergatik nai izandu zan il gurutzean? Iraz 18. Zeruan nahi gare sarthu. Lg II 184. Zure dizipulu izan nahi naiz. Ib. 210 (171 aux. trans.). Nahi izan ziren athera haren uztarri pisuaren azpitik. Lg I 217. Salbatu nahi zare? Brtc 144. Eztait zer züzenez bizi nahi giradian berziak beno gehiago. Egiat 167. Didieren alhabareki / nahi zinela ezkontü. Xarlem 145s. Ez batzuek ez besteak atzeratu nai ziran aserrean egotetik. VMg 49. Erre nai ezpazara aragijaren pensamentu loijetan, itxi adiskidetasun ori. Astar II 138. Kongreganist sarthu nahi den gaztea ethorriko da [...] bilkhuara. JesBih 430. Obea izan nai bazera [...] dezun guzia [...] beartsuai eman. Lard 422 (95 aux. trans.). Nahi bazare gurekin ethorri [...]. Laph 35. Eta pozaren indarrez begi biak irten nai zitzaizkan. Arr GB 72 (v. tbn. en contexto similar TAg Uzt 241 zalko jarri nai zitzaizkion mutilkoak bizkarrean abere gazteari). Gaztea nahi bada egon seguruan / ez dadiela eror nik egin hutsean. Elzb Po 217 (212 aux. trans.). Hainbertze baita gutartean eri nahi direnak izan edo bederen eritzat hartuak! JE Bur 125. Nahi dena uros bizi, / beti xuxen ibil bedi! Etcham 205. Zuendako sendotzen na[h]i naiz alegindu. Xa Odol 337. Segur zerurat nahi naiz bainan pasa nahi dut mundutik. Ib. 221. Busti nahi ez dena urean ez sartzen. EZBB I 75. Harb 217. Bp I 124. ES 161. Ch I 18, 2 (III 20, 5 aux. trans.). Mst III 17, 2. Mih 19 (7 aux. trans.). AstLas 16. Mercy 38. Monho 130 (54 aux. trans.). Gco I 416 (II 55 aux. trans.). Dh 57. UskLiB 39. MarIl 68 (30 aux. trans.). Jaur 193. Etch 582. Arch Fab 77. Gy 228 (203 aux. trans.). Hb Egia 15 (134 aux. trans.). Aran SIgn 205. CatS 60. ChantP 54. Zby RIEV 1908, 766. Elsb Fram 62. Ip Hil 170. HU Zez 68 (13 aux. trans.). UNLilia 15. CatJauf 19. Xikito 2. Barb Sup 162. Inza Azalp 54. Const 30. Ox 150. Iratz 60. Zait Sof 115. Etxde AlosT 62. Mde HaurB 67. Mattin 65.
    (Con izan no expreso).
    Haren diszipulu nahi bagara, hari iarreiki behar gaitzaitza. Lç Adv ** 6v. Statu handiagotako nahi diradenak [...] gau eta egun tormentatzen dirade. Ib. ** 6r. Hek ere fraide nahi zirela, lurreko gauzak hark bezala kitatzeagatik. Harb 416. Erran ere zuen haltoki haren dizipulu nahi zela. Lg II 82. Horla handi nahi denak [...] eta eztuenaren bethi gura denak [...]. Gy 227. Katoliko nahi direlarik. Hb Egia 137. Mahomet oinetarik buru harmatua nahi zen, bere ona zuen erresuma larrutzen. Yesusek, harmarik gabe hedatu du bakea. Ib. 85. Aihen gabe nahi denak hura beza üsü berri. ' Celui qui veut se voir sans vigne, change souvent de vigneron'. ChantP 182. Zure lagun nahi naiz bethi. Barb Leg 63.
    (Sin que haya una subordinada con vb. intrans. dependiendo de nahi).
    Hura hala nahi baliz, elgarreki ginate. E 145. Zuhaur nahi bazirade, ni segretu nukezu / gure arteko amoria ehork eziakikezu. Ib. 217s. Zeren Iainkoa, nahi badira eta ezpadira, hezaz zerbitzatzen den. Lç ABC I 7v. Bata ezpada nahi, ezkitakek guduka ni eta hi. O Pr 553. Ene aita, egin bedi zuk plazer duzun bezala eta ez ni nahi nizan bezala. " Non sicut ego volo, sed sicut tu". Tt Onsa 51. Ari bite, nahi badira, / zunbat nahi trabaila. AstLas 34. Ameriketarat joaitea galtzea dela! Nahi dena galtzen da han ere, hemen bezala! Larz Iru 28 (cf. aux. trans. 100).
    (Sin que exista correferencia).
    Nola nahi zira halakoen eretzian gure Iinkoa den zelian miserikordioz eta liberal? Tt Arima 107.
    (Sin que exista correferencia ni vb. intrans. en la sub.).
    Eta nahi zira Iinkoak enzun dezan zure demanda. Tt Arima 31.
    (Nahi ukan con aux. intrans.).
    Zergatik nahi ükhen da izan Zirkonzisatia? CatLan 38.
    (Con compl. en instr.).
    Gustiak nai zirean [ezkongei] azaz, / edo obeto aren poltzaz. Zav Fab RIEV 1907, 539.
    (Con aux. intrans. bipersonal). "Sírvase usted de tenerlo por bien, arren naibekio ontzat artzea, idukitzea" Lar. Cf. infra JAINKOARI NAHI DAKIOLA.
    Berba orren berba gazia, / berba orri nai ez dakiola balia. 'Esa palabra no quiera tener valor'. Olaso 1s. Nai dakizula gaur gabean / zeure aposentuko bentanara / joaten. Lazarraga A, 1140r. Suplikaetan lizatela / nai lekiela lagundu. Ib. A, 1154v. Onen biotzau nai bekizu / efini senaladurik. Ib. B21, 1200r. Egin eustan agrabioa / Amoreonek ezaunik, / nai ekion [='quiso'] nik aren kontra / oi ez nedukan kexarik. Ib. B21, 1198r. Nai dakizula bada beste edozein gauzetan agure oni zertxoren bat agindutzea. Lar Carta a Gandara 162. Jainkoak permiti ez dezala, baña zuri nai ez dakizula. Cb Eg III 324.
    (En la expr. zoratu nahi zitzaion, nahi zitzaien... 'estaba (n) locos de alegría').
    Eta bera ain mardul begitangoa arkitu zebalako, zoratu nai zitzaion Irizar jaunari pozaren pozez. 'Estaba como fuera de sí, lleno de alegría, el señor Irizar'. Izt C 163. Kondea ixilldu ez al zan, guziak bibaka eraso, eta guziai zoratu nai zitzaien. Arr GB 123.
    (Formas contractas de nahi con aux.)."¿Qué quieres apostar? Zeren paramena egin nai dek? Zer naik tema?" Lar (s.v. apostar)."Nak, naik, quieres" Ib. (s.v. naqueracuza)."Mama naizu?, ¿quieres la teta?" Ib. (s.v. mama)."Quanto va, sospechando algo, zer naizu" Ib."Quiéreslo, [...] (V) nazu, gurozu" Añ."Nai izan, querer. Contracciones: naut, nauzu, nauzie, naute" LE-Ir. Tr. Documentadas en autores de todas las épocas y dialectos.
    Naztauenak ogenik iñez begi gextoaganik. "Quien no quiere engaño". RS 243. Iretzat naztoana besteri ez opaetsi. Ib. 470. Ama onak ez dio 'nazu'. "La buena madre no dice quereis". Ib. 113. Esan dit gaztiga degizudala naiztebala monja zeran. CartAzp 126. Naztugularik bekaturik erangin erazi drazakegute? Ber Doc 173r. Bizkitartean nahitu / bere harmak prestatu. EZ Noel 66. Zer nahizu gehiago? Ax 226 (V 150). Naiztot ezpada barnizadua. Mic 12v. Nik Zu amatzea naizu? Cb Eg II 70 (v. tbn. Bil 48, Iraola 19, Urruz Zer 26 naizu). Zuk naizun moduan. Cb Eg III 302. Milla ta zazpireun / ta larogeta amairu, / zer pasatu jaten aurten, / kantatu naikogu. DurPl 54. Niri esaten deuste Don Juan Jauna, baña zuk esaidazu naozun legez. Mg PAb 55s. Naozu geijago? Ib. 87. Kristoréki josirík naut egón gurútzean. LE Ong 46r (14v nauzie, 22v nauzu, 112v naute). Etzeren Jinkuak eman nah'ükhen ardurik. Etch 332. Egin bedi zuk naizuna. Arr GB 47. Ez naizatea berzren gauzarik. CatSal 47. (CatR 47 nai ekutia) Zer nah'uzu? ChantP 104. Zurekin naitut jirabiratu / mundu guziko baztarrak. Aran SIgn 212. Eskerrik asko bada ta naizuten arte. Sor Bar 25 (65 naizu). Nai'zutenian / berriz abisatu. JanEd II 102. Zerren mingotzak gozotzen naiban / ixan ludian gudari. Enb 81. Nai'zu nerekiñ ezkondu? Tx B II 35 (I 203 naizuna). Lore / lirain-ederrak / nai-ituzu? Jaukol Biozk 11. Inguruko puska-muskak nai-tu. "Quieren". Or Eus 137. Nola nahuzue bada jal nadin? Lf Murtuts 47.
    v. tbn. Nahuzu: HU Aurp 72 (137 nahuzue; Zez 179 nahuten). Ox 176 (202 nahuzue). JE Ber 86 (Bur 112 nahuzue). Zub 105 (74 nahuk). Nahuzue: Zerb Azk 12. Nahuk: Larz in Zerb Azk 40. Nahut: Tt Arima 87. Naizute: It Fab 97. Nazu: Añ CS 13.
    (Sin aux., seguido de sust.).
    Abiaduraz bolatzen gero kanpoetara [usoa], / libertaterekin nahi ianhariz bazkatzera. EZ Man I 129. Eta are nahi dudanean, / nerorrek nahi tokian, / pot ere bademot gorphutz eder bati. Gy 287. Biar zuk nai garaian emen izango natzaizu. Etxde JJ 52. Bidea libro behar lukela nahi lekurat joaiteko. Xa Odol 174.
    2. (En la construcción nahia izan intrans. y, menos frec., nahia egon, precedido de part.). " Nahia nago, je veux" SP. "Joint à un participe (au passif indéfini), nahia signifie désireux de. Goan nahia da, il est désireux de s'en aller" Dv. " Ontsa ikusi nahiak ginen! nous avons bien envie de voir" Lh. " Joan nahia nintzen, j'étais désireux de m'en aller" Lf Gram 489. " Lo egin nahia da (BN-lab), joan nahia niz (BN-arb)" Gte Erd 229. Tr. Documentado en Pouvreau, Larreguy y en autores septentrionales desde mediados del s. XIX (tbn. en Iturriaga). La construcción con egon se encuentra sólo en Hiribarren, Joannateguy y J. Etchepare.
    Naturaleza nekhez hil nahia da, ezin paira dezake nihork hura herts dezan. SP Imit III 54, 2. Baldin munduko ezkontzan sartu nahiak bazarete [...]. SP Phil 423. Nola ordean goan nahia baitzen Akaiarat. He Act 18, 27. Gureganat nahia da, gurekin izateak egiten du haren atsegina. Lg I 330. Ni ere zuek bezala harat nahia naiz errege berriaren adoratzerat. Lg II 114. Iduri zuen penitentzia egin nahia zela bere bekhatu izigarriaz. Ib. 266. Arteak, zeña bait-da asko bizi naia [...]. It Fab 262. Non buztan-motza nahiz zen ya mintzatu nahia, mutu baitzen egon arras, harritua guzia. Gy 70. Zure izena yakiñ nahiak giñtezke. Ib. 274. Hainitzak egon dire ethorri nahiak. Hb Esk 97. Hori aditu nahia nintzen. Dv Lab 243. Promenatu nahiak / dira Nafarruan, / bertze pentsamendurik / eztute ahuan. Bordel 149. Armada horren etsaiekin izartu nahia da, armada horren guduak eta bitoriak ikhusi nahia da. Laph 122. Heretiko hekien arterat norbeit igorri nahia zagon. Jnn SBi 165. Hasi nahia zelakotz, lehen-bai-lehen, gure zorren pagatzen. Ib. 14. Hastapeneko solaserat itzuli nahia baitzen. JE Bur 101. Iduri baitu zinez gurekin dela mintzatu nahia. Ox 44. Alta heldu nahia zen, xarpa pollit hartara! Barb Sup 37. Zuhaitzak ozitu naiak daude, eta liliak pinpirinatzen hasiak. Zub 121. Ontsa jakin-nahia egon izan niz bethi zoin herritakoak zitazken sortzez. JE Ber 33. Bainan oro ezkont-nahiak zireztenaz geroz, nun kausi senhargeiak? Lf Murtuts 44. Barka, othoi... Menturaz sartu nahia zira? JEtchep 92. Haurrak beti gizon eta emazte izan nahiak dituk adin batetarik harat. Ib. 67. Zoazi kanporat hemendik, eskandala eman nahia bazira hemen! Larz Iru 64. Kantu berri kantatzen, / orai naiz abian, / hasi nahia nintzen / gan den aspaldian. Larz Senper 96. Bertzela bizi nahiak dira / gaurko eguneko gazteak. Xa EzinB 130. Ni ere joan nahia naiz neureetarat. Larre ArtzainE 325.
    (Sin vb. izan o egon). v. ikusnahi, jakin-nahi, IRABAZI-NAHI, JOAN-NAHI. Tr. Documentado desde la primera mitad del s. XVII, siendo más frecuente su uso entre autores de los ss. XIX y XX. Es empelado por autores septentrionales y navarros, así como por algunos guipuzcoanos como Echegaray o Iturriaga, e incluso algún vizcaíno moderno como Gandiaga."Aspaldi Ameriketarat joan nahia, ez zen bada deliberatzen, voulant depuis longtemps partir pour l'Amerique, il ne s'y décidait pourtant pas" Lf Gram 505.
    Haren legearen kontra gogor egon nahia / penaturen baitu gaizki giristino guztia. EZ Man I 68. Hagitz mehatxaturen tu ez sinhetsi nahiak. Ib. 66. Erhogoa da itho-nahiari hedatzea eskua. O Pr 583. Kuriosak, hainitz egitekotan sartu nahiak, [...]. SP Imit III 32, 1. [Gald-egiozu] berea ta berea baizik ez denari ta berearekin beti atera-naiari ere. Mb IArg I 93. [Magdalena] arina zen, eta yenden arterat athera nahia. Lg II 155. Beti portátu Jangoikoaren gauzetán [...] nekazári bezain kristio ón bekala, montiatunáiak zerbáit óngi Jangoikoarén alzinéko. 'Queriendo sumar algo bueno delante de Dios'. LE Prog 106. Gure jelos den guzia, / gora mintzatu nahia [...] badoake xokorat. Monho 66. Ohean egon nahia jaiki beharko da bere mugan, elheketan egon nahia, lanerat yoan beharko da. Dh 46. Gure gostuz nahia / egin"Tour de España". FrantzesB I 39. Arotzaren andrea lana egin naia, / arkitzen du gaia / gerriko linaia. Echag 117 (v. tbn. 226). Beti Donostiako, / damatxo, galaiak, / gizon eta andreak / dibertitu naiak. Ib. 201. Dituzu anaiak, / gerra egin naiak, / da oien legea, / etsai garaitzea. It Fab 202. Gañerakoak dira, / alfertzar utziak, / lanika egin gabe, / ongi bizi naiak. Ib. 167. Belea, arranoa imitatu nahia. Gy 235. Oi gaixto, on iduri nahia! HeH Mt 7, 5. Attona lo ezin eginez bethi yeki nahia. Hb Egia 149. Badute inbidia / eta yeloskua, / sostengatu nahiak / arrazoin flakua. Bordel 152. Andre bat zen piaiaz joan nahia. LElsb (in BertsoB 115). Eta hain gare saindu bilhakatu nahiak non zure othoitzterat ethorri baikare. Laph 134. Badut gauza bat zuri erran nahia, zuri erran beharra. Ib. 81. Errentak ttipi, bainan handi gutiziak, / aberatsen lerroan agertu nahiak. Elzb Po 220. [Nere andriak] biziyo txarrik ez du deus ere, / biar dan baño geiago, / alperra eta apaindu naia, / jolas batian akabo. Xe 267. Hiru urtheak egin zitueneko, jadanik Jainkoaren zerbitzuan jarri nahia, erran bide zioten [...]. Jnn SBi 35. Behin bazen neskato gazte bat ezkondu nahia. HU Zez 36.
    (s. XX) Aiek enterratu naiak, / juan dira eben anaiak. Yanzi 81. Aoa meia [...], kokotza meharra eta aintzinatua, sudurrari urbildu nahia. Zub 47. [Karrikako nexkatoak] lakrikunak eta aberastu naiak, hasi ziren panpinatzen. Ib. 85. Gaitza bakotxak bere egote berezia badauka ta. [...] Meningitis delakoak nahasirik, buru-besoak igitzen, ohetik atera nahiak. FIr 190. Itsaso-araindira Yesusi yarraiki naiak. Ir YKBiz 184. Bere hegalak zabalik hegaztin baten pare, / iduri du joan nahia maldatik airez aire. Iratz 53. Hor dira, itsutuak, herra bihotzean [...] odol ixuri nahiak. Lf Murtuts 48. Erranen luke zerbait badela gelako ilunpetan, hari mintzatu nahia. Mde Pr 371. Zer zare nitaz trufatu nahia? Larz (in Zerb Azk 40). Zeure umeon begietako / argi gazte ta azi-naia legez. Gand Elorri 51. Oraino hor dago errabian ezkondu nahia! Larz Iru 122. "Ulitxak zituen" Alfonso da Souzak: Indietan gobernadore beharra, Indietarat joan nahia! Ardoy SFran 157.
    (Precedido de rad.).
    Aren gaiñean elizatxoa / burua erakus-naia. "Ufana de sí misma". Or Eus 228.
    (Con reduplicación intensiva).
    [Soldadu zirelakoak] hantxet zauden guri begira eta zerbeit gaixtakeria egin nahi-nahiak. Prop 1895, 60.
    (Precedido de sust. o adv., con o sin izan intrans.).
    Ezen hanbat izanen da buruzagi nahia, / non hamarri geldituren baitzaie lur guztia. EZ Man I 64 (cf. la interpr. del editor: 'Buruzagi izan nahiko dutenak'). Errege iduriko aita zuhurrenak, / altxatzen ditu haurrik nihongo maitenak: / baldar-aphez bezala, seme bat nahia, / seinalatzen ikusi bere sor tokia. Hb Esk 126. Bertze orduz ikhusi zutena [...] hain eder, hain lorios, hain agur nahia [...] ikhustea orai hain umil, hain ezti [...]. Laph 152. Nigana etortzen dira / amoriyo-naiak. Yanzi 143. [Jauzika ala lasterka] lehen agertu zela gure Nafartar gaztea [...], orotan"exku" nahia baitzen. "Il lui falait toujours le jeu de"trente-en-un". Ardoy SFran 89. Denetan lehen nahia. "Se voulant premier en tout". Ib. 286. Bat herria goratzen arrotz baten gisa, / arrotz-nahiak berriz herriaren hitza. Xa Odol 179.
    (Con suf. de comparación).
    Ea egundaiño baiño ongi nahiago, adinaren arauaz hobeki beharrago [...] zarenean [...]. 'Cuando te encuentres más deseoso de bienestar que nunca'. Ax 179s (V 121).
    (Det. con bat).
    Ganixek errege nahi bat lagundu du, inperadore nahi bat orobat lagunduko zuen. Atheka 173. (Azkue, citando este ej. en su dicc. da para nahi el significado de"aspirante, pretendiente")
    Egote gura, beti naiak izanen estuena sekulan, ta ez naiak izanen duena sekula guzian. ' Deseando siempre lo que no ha de tener jamás, y no deseando lo que ha de tener por toda la eternidad'. LE-Ir.
    (En la construcción nahia izan (trans.)).
    Mauleko hiri eder hau ere sutan eman nahia zuen. Lf Murtuts 49. Gobernadoreak Frantsesen ezagutzak egin nahiak zituen. Ardoy SFran 244.
    3. (Part. en función de adj.). Querido, consentido, voluntario. " Pensamentu nai izanak, pensées voulues, volontaires (Mg)" H.
    Pensamentu nai izan edo konsentitu bat izan zan, ez geiago. Mg CC 134.
    (Con nahi como part.). "Buena voya, remero voluntario en las galeras, arraunari naia" Lar. "Voulu, désiré. Gauza nahiaren orde maiz heldu da nahi ez dena, au lieu de la chose désiré" Dv. Cf. Lg II 222: Itsua haiz, eta hala nahia haiz. [...] Hire nahiaren araberako itsumendu hori [...].
    Enganatu duenean Abrahamen hazia, / gero laster emanen du berak lege nahia. EZ Man I 67. Iongoikoa, haize kontrak garabiltza luietan, / ezin ardiatsiz portu nahia doloretan. EZ Man II 147. Eneganik beregainki ditutzula graziak, / zeren baitarozkidatzu eman dohain nahiak. Ib. 154.
    (Con suf. de superlativo). " Saririk nahiena, la plus désirée des récompenses" H (s.v. nahia).
    Nere nekearen saririk naiena izango dana. Lard III (cf. infra NAHIEN IZAN).
    4. (Aux. trans. tripersonal). Desear (algo a alguien); querer, desear (algo de alguien o de algo). v. GAIZKI NAHI IZAN (s.v. gaizki), DONGARO NAHI IZAN (s.v. dongaro).
    Eta gaitz nahi zerotatenek [...] egun guzian malezia pensatzen zeuden. Harb 328. Zeren zuk hari okhasinorik eman gabe [...] gaitz nahi deratzun. ' Te quiere hacer mal'. Ax 307 (V 205). [Adanek] othe ziakien zer nahi zioen Iainkoak? Ib. 434 (V 283). Bada iñork baño geiago ta obeto berak gure ona nai digu. Cb Eg III 249. [Samsonek emazteari] gaitz nahi izan zioen traidorekeria hartaz. Lg I 227 (v. tbn. AA III 291 y Gy 220 gaitz nahi izan). Bere etsaiari gaitzik nahi ez diotela erraten dutelarik. Brtc 62 (v. tbn. gaitzik nahi ez izan en Ub 204, It Fab 262s y Gy 295). Gaitz andirik benetan lagunari nai izan bage edo opatu bage. Gco II 66. Geretzat nai deguna nai izan bear dioguela besteai. VMg 53. Zeren gaitzik andiena era onetan batek bere buruari nai dion. AA II 115. Aphur bat higuntzea da norbaiti gaitz aphur bat nahi izatea: hiltzeraino higuntzea da, norbaiti heriotzea nahi izatea. Dh 207. Nai dozu zeuretzat osasuna? Bada nai izan biar deutsazu projimuari. fB Ic I 87. Ezteutsegu nai izan biar geuretzat nai ez gendukian gatxik. Astar II 23. Franzia ez da nahi Kosaken meneko, / Kontrarat denek gerla diote nahiko. Hb Esk 160. "Joanda lepoa ebakiko diot". Dabidek etzion utzi eta Abisai eta beste lagunai esan zien: Gizon orri zer nai diozute? [...] Utzi zaiozute madarikatu nazan. Lard 197. Ai nere Semea, diozu; nik zuri onik baizen ez nahi eta zuk etsai bati bezala jazarri darotazu. Dv LEd 95 (Cb Eg II 48 nik zuri onenbeste nai). Oraziyo onak egiñaz obe / degu denak umiltzia, / Jesusek berak e asko nai digu / mantxarik gabe ibiltzia. Xe 320. Arri [Gregoriyori] zer nai diyok? / erregu akiyok / nai baldin badiyok, / ik eta nik biyok. Ud 31. -Noiz etorriko da [ama]? --Zer nai zenikio? --Asko maite dedala esan eta laztan asko eman. Urruz Zer 116 (v. tbn. zer nai zenioke? en Etxde JJ 74). Zer nagi diozu zuk nere gonari, zure adinekoa ezpanago ni? " ¿Qué queréis a mi saya?". A CPV 90. Zer nai diguzu? Agindu, Ama! / Zure esanerako gaude. SMitx Aranz 62. Gure etxera etorri zan. [...] Ez dakit zer nai zigun. Eseri giñan mintzatzeko. " Nescio quid a nobis volebat". Or Aitork 195. --Zer nai digu zeruko Amak? --Toki artantxe ermitatxo bat jaso dezagula. NEtx Antz 51. Mendiko otsoari're ez nioke nai gaitz ori. (AN-larr). Inza NaEsZarr 247.
    5. (V-gip, G-azp; Lar, Añ, Izt 10v, H (V, G)) Ref.: Elexp Berg; ZestErret.
     Querer, amar; apreciar. "Querer, amar, nai, gura, con los transitivos diot, deutsat, &c." Lar. "Querido: (c.) nai (V) gura izana" Añ. "Les dial. V y G, traduisant le double sens de l'esp. querer, vouloir et aimer, disent nai det, nai dot, je l'aime, je lui veux de l'affection; plus usuellement nai diot suivant la règle esp. quand il s'agit d'un être animé: Nai diot aitari, quiero a padre" H. " Asko nahi zien ta neroneke oso maitiak nittun" ZestErret. Cf. Gte Erd 228:"Todos le querían, denek nai zioten (herriak oso erabilia. Erdaratik itzulia)". Cf. ONDO NAHI IZAN (s.v. 1 ondo), ONGI NAHI IZAN (s.v. ongi). Tr. Documentado al Sur (tbn. en el Duvoisin de LEd) en el alto-navarro Miguel de Suescun, en una carta tbn. alto-navarra de finales del s. XVII y en autores principalmente guipuzcoanos desde la primera mitad del s. XVIII. Son escasos los ejs. del s. XX. Se emplea mayoritariamente con aux. trans. tripers., salvo excepciones como la de Suescun, que lo usa con intrans. (cf. tbn. infra elkár naigaréla en Lizarraga de Elcano), y los trans. bipers. de la carta del s. XVII, Lizarraga de Elcano y Erkiaga. Se han agrupado aparte los ejs. de aux. trans. bipers. ambiguos en cuanto a su sentido, que podrían interpretarse tbn. como correspondientes a la primera acepción. v. infra NAHIAGO IZAN (b).
    Badate, eta ikusi alas nai al naite? " ¡Posible! ¿Y tengo amor a lo visible?". Suescun 6. Zure anaia aniz nai zaituena. CartNav 139. Ainbeste bada bere semeari nai izandu zion amak. Lar SermAzc 48. Baña ez bide du Euskera gaisoak [...] ez seme, ez adiskide biotz onez nai dionik. Lar DT CCIV. Gutxi nai ziolako kezka samiñ batek utzitzen etzion pakean. Lar SAgust 14. Gorputz oni adiskideari bezela nai nion. Cb Eg II 147 (Dv LEd 261 nahi zioen). Zure gizonak [...] tabernari emazteari baño geiago nai diola esango dezu. Cb Eg III 369. Asko naiko eztiot bada, nere ama maitea bada? Cb Just 116. Asko naiko eztiot bada, nere ama maitea bada? Cb Jus 116. Ta beragatik lagun urkoari nai diogu geren buruai bezala. Ub 123. Guziék nai naute. LE Ong 139r. Jatorriz bezela dakartzula nekazariei asko nai izatea ta arpegi gozatsua erakustea. VMg III. Kutizia deritzan eta emengo ondasunai geiegi nai dien gura. AA I 552. Alferrik anima ari ainbeste nai izan dio Aita Eternoak. AA III 563. Asko nai izaten da ta maitetuten da adiskide pirme bat. fB Ic I 60. Zuzentasuna da munduban txito asko nai dan gauzia. [...] zuzena dan kristinauba guztiak estimeetan dabee. Ib. 44. Ez aiz oroitzen zenbat / nausiak nai digun? / Gurekin dabillela / jostatzen gau t'egun. It Fab 21. Bere biziari niri baño geiago nai dionak, anima galduko du. Lard 395. [Aurren] inozenziari zenbat nai zion adierazteko. Ib. 421. Zergatik gizon onraduba dan / jendiak asko nai diyo. EusJok II 90. Egiyazko amorioz / nai dizutalako. Bil 98. Nik ainbat iñork nai dizunikan / arren ez zazula uste. Ib. 105. Zuri biziro nai dizut. Arr GB 27. Au diotenak dira Catalantarrak. Ok nai diote geiegi santuari. Bv AsL 120. --Asko nai diozu Jesusi? --Ainbeste nai diot nun [...]. Arr May 138. Ez det senide, baña seme bati aña nai diot nik oni. Apaol 108. --Zenbat nai doztak semetxo? --Asko. Echta Jos 24. Bere buruari nai dio beste guzien gañetik. Inza Azalp 139. Etxeko neskaekin oso-osoko adiskidea ez zala esango nuke [...]. Aiek gogo onez egiñak zakarkeriz ordaintzen zizkien. Nai zioten, baño ezin adiskidetu. Anab Poli 77. Esateko erri oni / zenbat nai diotan. Insausti 44.
    v. tbn. Gco II 440. Izt C 266. Urruz Urz 40. Otag EE 1881b, 87. Iraola 45. Alz Ram 29. JAzpiroz 212.
    Bere izkuntza nai ezik, aaztutzen ta galurren dauan Euskal-Erri gaiso onengana. Erkiag Arran 5.
    (Ejs. ambiguos con aux. trans. bipers., que podrían interpretarse tbn. como correspondientes a la primera acepción).
    Zure borondatea egin bedi. Zu bakarrik nai zaitut: Zu zera betiko nere guztia. Cb Eg II 50 (Dv LEd 98 nahi zaitut). Ezkontzeko eraren bat agertzen bazatzu [...] jakizu ongi nolakoa dan zu nai zaituan urlia. AA I 601. Eriotzaan gustijok nai zaitugu, ta bizitzaan gabiltz zure igesi! JJMg BasEsc 266. Nork nahi zaituzte? / Zu bezalako filusik / nik ez dut maite. Bordel 73. Nork naiko nau ni? nork? / Aberatsa ez danik / ez du maite iñork. Bil 48. Kostantzik nai ezpazaittu, beste obeago batek nai izango zaittu. Echta Jos 225. --Nik Koxme nai nuen. --Ez dezu ba Koxmeik izango. --Orduan moja juango naiz. Alz Burr 20. Ez dadukat dirurik / eta ondasunik; / ez det uste, Bartolo, / zuk naiko nazunik. Tx B II 100.
    6. Requerir, exigir, pedir; necesitar. " Zure solasak xehetasun zerbait nahi du, votre parole demande quelque explication" Dv.
    Ezen adiskidetasunak nahi du partale garen elkharren ongian, ez gaizkian. SP Phil 311 (He 312 ez du galdetzen). --Bigarren maniak zer nahi dü? --Jinkoaren izena iüra eztezala. Bp I 89 (v. tbn. 91 y ss.). Jende jakinez gaxoakin pazienzia zabala bear da, eta au baño ere prudenzia andiagoa naida [...] dotrina ondo aditzen duten ikusteko. Cb EBO 61. Ta nolako ontarte edo mesedeak? Au ongi ezagutzeko banaka ekusi nai lirake mesede oek. AA III 341. Putzuak nai du itzala ura usteltzea nai ez bada. It Dial 37 (Dv, Ip nahi; Ur gura). [Ardiak] moxteko denboretan nahi da kontua, / beroa bezala, da hotz hirriskutsua. Hb Esk 231. Haziendak nahi dü xahütarzün handi bat. Ip Dial 54 (It, Ur nai; Dv galdegiten du). Eritarzün hoiek nahi die jangabe handia eta denbora hanitx. Ib. 79 (It, Dv na (h) i dute, Ur biar dabe). Esnea bi daitzalditakoa balin bada, nahi da ongi nahasi batean. Dv Dial 90 (It nastu bear da). [Igeltsua] uri itxura denean [...], orduan hedatu nahi da. Dv Lab 197. Batzuek diote hazia maiz eta maiz aldatu nahi dela. Bertzeek diote deusik ez duela egiten. Ib. 46. Landare mota guziek nahi dute iguzkia. Ib. 55. Lan horrek denbora nahi du, eta lasterregi xedera heldu nahiz [...]. Prop 1880b, 281 (Dv traduce:"cette œuvre demande"). Tronu ederrian presentatzeko, / errezibimentu tokira, / kondiziyuak konprenditzeko / klaro itzegiñ nai dira. Ud 139 (de interpr. no segura). Bainan haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha / belhar gaixtoak itho ez dezan. Ox 69. Sendi-aloger ori bitarikoa izan daiteke: berezkoa; [...] eta lekuzkoa edo edozein sendi andiagoa elikatzeko be naiko litzatekena. Eguzk GizAuz 175. "Reparacea"ko ezkontza-jaiak dantza nai zuan. Ta atabalaria ez beste asi ziran jo ta jo. Anab Poli 96. Mahastiak neurrian nahi du ur eta iguzki. EZBB II 51. Gipuzkoako euskal poesiaren gorabeherak aztertzeko nerea baino jakinduri mardulagoa nahi litzateke. MEIG II 102.
    Gainerakoan behi ona nahi da zezenaren idurikoa. Dv Dial 93s (It bear du izan, Ur izan biar dau, Ip izan behar dü).
    (Aux. intrans.).
    Baina bere ez utztea bertzeari amor egiteagatik, arrazoinak hala nahi direnean, superbioaren eta nabarmenaren seinalea da. SP Imit I 9, 3 (Ch arrazoinak edo okasioneak hala galdetzen duenean).
    7. (Lar, Lh).
    "Acetar, aceptar, artu, nai izan" Lar. " Nahi ukan, avec la forme exquisitive du verbe, signifie: admettre, accepter, concéder. Nahi dut ez dela aberatsa, bainan... je sais bien qu'il n'est pas riche mais..." Lh.
    Baldin enhoiu gabe bizi bazine, seiñale gaixtoa litzateke; baina bizkitartean [...] inzirinaz zaude etsaiak darraizkitzula; [...] Nahi dut hori horrela dela eta gehiago ere, baina hanbat hobe ezteiak dira eta ez nekeak. Harb 250. Nahi dut, iduritik hartzerat, gaixki bat zela, Ruthen aldetik gauaz Boozen ingurutarat hurbiltzea [...]; ordean [...] sinhets dezagun lanhoki Jaunaren probidentzia zabillala ordu hartan. Lg I 249. Nahi dut gizonek ez dutela gure baitan ikhusten bertzeorduz Akanek Jerikoko hirian egin zuen bezalako gaixtakeriarik. Ib. 195. Bai; nahi dut Jainkoa ona dela eta haren ontasunak ez duela mugarririk. Lap 417 (V 190). [Izan dituzte] erlijione, gizonen pasionez [...] ilhunduak [...], nahi dut. Bainan horrek berak ez othe dauku ikustera emaiten [...] ? Ib. 13s (V 9). Nahi dut gaixtaginari behar zaiola bihotzez barkatu. Ba ordean ere zu hil nahiz eskuetan daukan tresna kendu. HU Zez 86. Nahi dut, eta erran gabe doa, hobeki egin lezaketela [...] erlisioneari jarraikiak balire. Ib. 199. Nahi dut haurrak frantsesari lotzeko [...] behar direla eskuaratik behin higuindu, ttipiagoan amaren bularretik bezala. Bada ordean orotan izari bat. HU Aurp 202. --Harek xaupide gehiago badik... --Nahi dut. Bainan, [...]. Larz Iru 38 (Lek Bai, ori bai). Pazientzia behar dela bekatorosekin, nahi dut. Bainan, pazientzia soberakina ez othe da ahulezia. Larz Senper 40. Nahi dut zuberotarrena dela zuberera bainan gure beharra ere badute horgo 13.000 herritarrek. Larre ArtzainE 13.
    Batzuek diote [...]. Beste ikertzaile batzuek, aldiz, lehenik Galliaren hego-sartalderat aldegin zutela Goidelek nahi dute. Mde Pr 212s.
    8. (Part. en función de sust.). Voluntad, acto de querer. v. nahi-izate.
    Artara bertara itzuli ditzake gauza oek guztiak beraren Majestadeak nai baleu, bere nai izanaz beste bage. OA 24. Gure Jaungoikoa dala guztiz poderosoa [...]: bere nai izanaz beste gabe, nai duen guzia egiteko poderioa [...] duena. Gco I 396. Nai-izanaren eragiña noiz eta non asten [...] dan biotzak ez du berririk. Or QA 144. Iainkoaren zer-izana ta nai-izana ez dira aldakor. Or Aitork 352.
    "Intención, [...] (G, AN) nai izana; (c.) gogoa, asmua" Añ.
    9. (Aux. trans. tripersonal). Querer mal, odiar; cf. fr."en vouloir à".
    Hortakotz Herodiasek [Joanesi] nahi zion, eta atsegin izanen zuen haren hilarazteaz, bainan ez zezaken. TB Mc 6, 19 (Lç aiher zaión, He aiher zitzaioen, BiblE gorroto zuen).
    (En expr. como - (r) en biziari nahi izan, - (r) en legeari nahi izan..., querer la muerte de, ir contra la ley de).
    [Bakhar] hek dire gudu ematen diotenak elizaren etsaiei haren lege sainduei nahi diotenean. Lg I 213. [Herodesek] haur baten biziari nahi dio: hura gal-arazi nahiz eragiten du sarraski lastimagarriena. Lg II 122 (v. tbn. I 288). Soldaduek fite athera nintzakete ene biziari nahi dioteneen eskutarik. Ib. 269. Jesusen biziari nahi ziotenak. Ib. 227.
    EZ NAHI ERE, EZTA NAHI ERE. ¡Ni falta que hace!
    --Sekulan ez da izan ta. --Ezta nai're. Txorakeri oiek ikustiatik diruba eman. Sor AuOst 76. --Ez da ill oraindik? Ezta nai're. Sor Bar 99. Eta azkenian esan ziakan ez geiago etxe artara juateko ezertara. Ez ta nai're. Alz STFer 123. Ez gira oraino pagano bilakatuak; ez nahi ere! HU Zez 13. Neretzat goraintzirik ere ez; ezta nai ere. A Ardi 24. Zuzen ez dituzula esan, ezingo nizuke yarki, ezta nai ere. 'Ni sabría'. Zait Sof 180. --I, ez aiz gizona! [...]. --Ezta nai be. SM Zirik 68.
    --Bai al dakik nungua dan? --Ez ta nai're jakiñ. Alz STFer 141.
    JAINKOARI NAHI DAKIOLA (Lar), JAUNGOIKOARI NAHI DAKIOLA, JAUNARI NAHI DAKIOLA, ZERUARI NAHI DAKIOLA. Quiera Dios."Dios lo quiera" Lar."Dios me libre de eso, Jainkoari nai eztakiola" Ib."Nai dakiola Jaun goikoari ondo gertatzea, quiera Dios que la empresa tenga buen suceso" VP 68r."Plegue a Dios: Jangoikoari [...] (G) nai dakiola" Añ." (Dios me) libre de eso: (c.) Jangoikoari nai edo gura eztagiola" Ib.
    Jaikoari nai ez dakiola zu joan da ni eben gera nadila. Lazarraga A, 1151v. Arratsa etorri artean (Iaun goikoari nai eztakiola) zeinbat bider pekatu mortala egin daben. Cap 129. Ori pensatzea da guzia galtea. Jaunari nai ezdakiola. Cb Eg II 283. Pekatu mortalian bagagoz (Jaingoikuari nai eztakiola) [...]. CrIc 45. Jaungoikoari nai dakiola guzion probetxurako izatea. Gco II 2. Jaunari nai dakiola gure biotzak jaiera onetara mugitzea. AA III 316 (v. tbn. 334, 363 y 405s). Esakera bat badegu Euskaldunak, zeña dan Jaungoikoari nai dakiola oregano izatea eta ez alkarabea. Izt C 40. Jaungoikoari ala nai dakiola, beraren onrarako eta animaen onerako. Lard III. Zeruari nai ez dakiola, zuk diozun ori, zuri gertatu dakizun. Ib. 416. Jainkoari nai dakiola. Zab Gabon 29. Jaungoikoari nai dakiola egunen batean gu biyok senar-emazte egitea! Moc Damu 14. Ala nai dakiola Jaunari! Banoa esku-zapi billa. NEtx Antz 125. Ala nai izan dakiola zeruari! Ib. 122. Jainkoari nai dakiola ongi bukatzea. Berron Kijote 118. Ez dakiola Jainkoari nahi! MIH 82. Badira, Jainkoari nahi dakiola, oraindik erantzunaz oroitzen direnak. Ib. 215.
    NAHI AHALA (V-gip ap. Etxba Eib). A discreción, a placer; tanto (...) como se desee."Nai ala euki genduan jan da erana egun artan" Etxba Eib.
    Ezin egin izan dute nai ala. Mg CC 259. Eskaldun kopletako aiphatu gustua, / izan dela diruri bethi bardintsua; / Mihiak nahi ahal musikan agertu, / grazia berak segur bertzela ez ditu. (Interpr?; v. nota de la ed. de PAlt). Hb Esk 13. Nai-ala ardo edaten dutenak. Urruz Urz 55. Nahiala ez ditakenean egin egiten da ahal-ara. Lf Murtuts 33. Oeri dei dagiet nai-ala, ta emen ditut berela. "Si placet". Or Aitork 254. Ara joango zitzaiola nai-ala gustu ematera. "En cuanto le mandase". Berron Kijote 175. Nai-ala guzia ordainduko niola. "Ofreciéndole la paga que él quisiese". Ib. 111. Zigortu itzazu nai-ala. Ib. 165.
    v. tbn. Zait Plat 34.
    NAHI ADINA (V-gip, G-azp-bet; naiadiña Lar, Añ; nai-adina H (V, G)). Ref.: Elexp Berg (nai aiña); Gte Erd 3. A discreción, a placer; tanto (...) como se desee."Atutiplén" Lar y Añ."Quanto quisiere, quisieres, quise, quiso &c., nai adiña" Lar."En abundancia. Orrek nai aiña diru dauka" Elexp Berg. Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII.
    Ta nai adiña edan ondoan. Mb IArg II 279. Jaana, nola alakoa: loa nai adiña, gorputzak neke gutxi. Mg PAb 164. Zaldi gaixoari / nai aña janari / eman zaiozu ea / jartzen dan lori. Bil 41. --Ezal deuek etxean nai aiña emoten? --Nai aiña! Nai aiña! Ezta urrik emon bere. Ag AL 57. Auxe da andia, nai aña barre egiteko astirik bez. Ag Kr 13. Nai aña diru irabazi eban egun areitan. Ib. 175. Koxmerengatik nai aña zitalkeri bota dituzu. Alz Burr 39. Zoazte, nai aña denborarako. JAIraz Bizia 112. Egin bezate nai aiña zaunka. Or Aitork 355. Kape beroa, nai aña artu zuten. Anab Poli 65. Edan zagun nai aña. NEtx LBB 364. Nai-aiña far egizu orduan nere lepotik. Berron Kijote 227. Baita bixita egin / nai aiña tontorri. Insausti 168. --Euskal herrian izana zara, noski? --Bai, behin baino gehiagotan; ez, ordea, nahi adina. MIH 145.
    v. tbn. Ub 120. AA III 368. Goñi 75. Urruz Zer 120. Ill Testim 27. Inza Azalp 103. Muj PAm 69. Mendarox 94. TAg Uzt 208. Gazt MusIx 155. Osk Kurl 127. Lab SuEm 174.
    (nahi adinan).
    Mikolen esana nai añan arakatu ta aotan erabilli ebenean. Ag Kr 86 (v. tbn. G 136). Berak nai aiñan eta opa ebanez gertu, ezi ta moldatzen ziarduan. Onaind STeresa 59. Azkeneko [txapel] au aizeak bota / oi zuan nai adiñean. Insausti 141.
    NAHI ADINA ETA GEHIAGO. Tanto (...) como se desee; más de lo deseado.
    Izan bedi bi milla urteko bizitza eta orietan nai adiña ta geiago onra [...] ta atsegiñak. Cb Eg II 90. [Izkribu honek] sortu ditu eztabaida saminak, nahi adina eta gehiago. MEIG VI 172.
    NAHI ADINAKO.
    De tanto como se quiere.
    Osasuna? Etzeukat ba nik ere nai añakoa. Ag G 375. Zedozer egin badegu ere, etzaigu nai añakorik eskuratu. Etxde AlosT 15. Etzuten berak nai aiñako aurrerakadarik egiten. AZink 82.
    NAHI ADINBAT (nai ainbat V-gip ap. Elexp Berg; VP 66v). A discreción, a placer; tanto (...) como se desee."Cuanto quisiere" VP 66v. v. NAHI ADINA.
    Gaur eskolatik libre geran ezkero, nai ainbat jostatu nai det. Arr May 34. Alperrik berak ditu dirutza aundiak, / alperrik kotxe asko, nai diñ bat zaldiak. AB Ezale 1898, 234a. Auntz bat juan dan urtean / nik erosi nuan, / nai ainbat esne izango / zualakuan. Noe 54. Nai ainbat jaki eskeintzeko. Inza Azalp 46. Guziai banatu zizkien, bakoitzak nai adinbat. Ir YKBiz 211. Lo naikua egiñez / nai adin bat janta. Yanzi 140. Arta-kordaketan ba da nai ainbat naigabe. Or Eus 59. Uztazu, ba, neuk nai ainbat esaten. Zait Plat 145. Eztaukagu nai ainbat / zorion ta pake. MMant 148.
    v. tbn. MendaroTx 296. Basarri 142.
    Lenbiziko erantzutearekin naiadinbat ondo adituko ez ziralako beldurrez. Lariz III.
    NAHI ADINBAT ETA GEHIAGO. Más que suficiente.
    Bada gauz onek nai ainbat eta geiago pensakizun ematen dit. Arr GB 126. Jaungoikoak nai ainbat eta geiago egiten du guri otsegiteaz. Arr May 103 (v. tbn. 86).
    NAHIAGO. Más (?).
    Azkeneko bertsora / orra allegatu, / esan baño naiago, / ez det nai luzatu. Xe 227.
    NAHIAGO ETA GEHIAGO. Más y más.
    Ta bitartean, alkarren leian, batak baino besteak naiago ta geiago [...] arkume ta ezne, gazta ta gaztanbera [...] oparo zeramazkioten [San Bartolomeri]. A Ardi 129.
    NAHIAGO IZAN.
    a) (gral.; Lar, VP, Añ, Gèze, Dv). Ref.: A; Lh; Iz Ulz (zenbat); Elexp Berg (naixao izan); Gte Erd 133, 228.
    Preferir."Más quiero, más quieres, &c., naiago det, naiago dezu" Lar."Naiago det erosi ari eskatu baño" VP 67v."Querer más" Lar y Añ."Haragia baino nahiago du arraina, il préfère le poisson à la viande" Dv."Le verbe"préférer", employé pour indiquer un acte de la volonté, s'exprime par nahiago ukhen ou izan,"vouloir plus". Lorsqu'il indique une manifestation du goût, il s'exprime par maitiago ukhen,"avoir plus cher"; ex.: mon Dieu, je préfère mourir que vous offenser, ene Jinkoa nahiago dut hil eziez zu ofentsatü; je préfère l'été à l'hiver, negia beno üda maitiago dut" Gèze 252."Nahiago dut asto jasan nazana, ezinez zamari egotx nazana (S), prefiero [...]" A."Zerbait baino nahiago nuke ez eginik, j'aimerais mieux que tout au monde ne l'avoir pas fait" Lf Gram 239."Naixago neuke jausi eta apurtuko balitza pitxar madarikatua! ¡Ojalá se cayera y se rompiese la maldita jarra!" Elexp Berg."Naixao nauke edurra eingo baleu" Ib."Nahiago nuke hori egingo ezpazendu (G-azp)" Gte Erd 228."Naiago dut ez nintzen an (B), nahiago nuke ez eginik (BN-lab)" Ib. 133.     Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Para las formas con -ko, se documenta algo más nahiagoko que nahiago izango. Así, hay ejs. de la primera en Larreguy, Moguel, Astarloa, Hiribarren, D. Agirre, P. Errota, Barbier, Zerbitzari, Xalbador, Arradoy y Berrondo, y de nahiago izango en Aguirre de Asteasu (III 459), Jauretche (379 n. izanen), Echeita (Jos 128), Lizardi (IL 83), Bilbao, Otxolua (158) y Erkiaga (BatB 55). Hay tbn. nahiagoz en Hiribarren, Joannateguy, Hiriart-Urruty y J. Etchepare, y nahiagorik en Etchahun y Orixe frente a nahiago izanez / izanaz de Maister (III 7, 2) y Arrue (May 129). Emplean a veces la forma contracta naigo, Etchahun (180), Agirre (G 66), KIkG (20), G. Mujika (PAm 72), Jaukol (Biozk 62), Orixe (Eus 77) y J. Irazusta (Bizia 23). Hay además, salvo errata, naiako en PE (87 naiako nuke).
    Naiago dot to bat ze amabi emon deiat. " Más quiero". RS 40. Erraiten zuela ezen, etzela munduan harentzat halakorik eta ez hark nahiago zuenik. Ax 90 (V 61). Eman balekio hautatzera ea zein lukeien nahiago [...]. Ib. 156 (V 104). Nahiago dut present hura / ezen ez mundu guztia. Gç 207. Jangoikoa bekatuz aserretu baño naiago dut zuen atzapar gaiztoan bizia galdu. Mb IArg I 383. Ta urte bat emen baño naiago ditut irur egun [...]. Ib. 257. Edo nahiago balin baduzu emanen darotzut dirutan. Lg I 360. Nere esanak gorde nai ezpadituzu, naiago badezu igaro deabruaren eskolara. Mg CC 246. Naiago nuke otza baziña edo beroa; baña zeren zeran epel [...]. Ib. 232. Igaro ditzakezu nai badezu guziak eta naiago badezu, batzuek. AA I 497. Hargatik san Frantses Salesek nahiago du eztadin nor bere buruaz batere mintza. Dh 68. Ta naijago ebeen milla bidar erre, pekatu mortal bat egitia baño. JJMg BasEsc 97. Naiago det onrakin pobre bizi / ez aberats onrik ez derala. Bil 147. Naiago ditut ango bi talo / ta ez emengo milla erregalo. Ib. 79. Zer zinduke nahiago? Berheala zerurat juan ala [...]. Laph 247. --Zer da Jangoikoa maitatzea gauza guzien gañean? --Naiago izatea gauza guziak galdu, bera ofenditu baño. Legaz 24. Illarrekiñ legatza baño naiago nuke ollaskua. Sor Bar 66. Naiago neuke ia onezkero / maira ezpaletor besterik. Azc PB 93. Ateraldia tzarrago, itsusiago eta nahiago duela iduri du. HU Zez 179. Nehork ez luke guk baino nahiago, ez balitz hala. Ib. 116 (cf. 128 orok egia on-har dezaten nahiago ginuke ba). Neuk bere naiago dot guzurra izan dediñ. Ag AL 98. Baña nik txotxo, diruak baño eu naiago aut. Echta Jos 97. Nahiago bainuken nik izan balitz han [...] gure arteko apezetarik bat. JE Bur 144. Oraiko gazteek aire ergel batzu nahiago dituzte. Barb Sup 106. Arrantzaleak [...] sagardua baño naiago izaten dute geienean ardao zorabiatzallea. TAg Uzt 44. Naiago nuke zerorrek zere begiz ikusiko bazendu. Ib. 140. Naiago nuke, naiago, / nere burua bertan amildu / zure mende lotu baño. SMitx Aranz 20. Eriotza bera naiago izango eben, nik uste. Bilbao IpuiB 213. Baño ez noakizu geiago esatera, naiago zaitut alai eta pozdun. Anab Poli 134. Naiago dizkiat lapurrak bizilagun! Ugalde Iltz 58. Eta nizen bezalako nahiago diat, diruz hanpatu moltsa idor bat izan baino! Larz Iru 116. Zer zuten? Nahiagoko ukanen samur edo mutur bizi izan balira? " Ils auraient préféré". Ardoy SFran 24. Garai batian pelota gendun / ogia baño naiago. Uzt Sas 325. Naiago det nik ez nuela len / ikasi or dotriñikan. Uzt EBT 67. Bena nik ja nahiago diñat ene xüdürra kunserbi. Casve SGrazi 108. Santa Grazi da ene herria [...]. Hürrün izanagatik han nago, / besterik ez peitüt nahiago. Ib. 72. Nahiago nuen hek biak izan ziten ni baino. Etchebarne 172. Nik, izango dan piska artzekotan egon naiago diat beiñepein. JAzpiroz 106. Bakarrik baño naiago eban lagunagaz. Gerrika 283. Eta nahiago nuke, mila bider nahiago, uste hori ustel agertuko balitz. MIH 396. Zenbaitek, lanbidez, edo nahiago baduzue, ofizioz [...]. Ib. 229.
    Ez da nihor, gure artean, nahiago behar ez duenik, hanbatik hanbatean, Joben ongarria, ezen ez Salomonen tronua. Lg I 339.
    (Con un sust. vbal. det. como vb. (correferente) de la oración completiva). Cf. tbn. los testimonios recogidos en Gte Erd 155:"Nahiago dut erdaldun baino euskalduna izan (BN-arb) [...] naiago det erdalduna baino euskalduna izatea (G-azp)" y en Elexp Berg:"Naixao dau etxian gelditzia pezetia gastatzia baiño". Tr. Aunque se encuentra al Norte ya en Dechepare, sólo hallamos en adelante ejs. meridionales.
    Nahiago dizit zure ikhustia / ezi neuretako herri guzia. E 207. Naiago izanaz neure bizia ta beste gauza guziak galdutzea. OA 53 (cf. ib. 137 aberiguatu nai ez dituanak). [Gauza] guziak galtzea naiago, bera [Jainkoa] ofenditzea baño. CatBurg 27 (cf. ib. 9 esan nai du). Bizkaitarrak berak, askok beñtzat gure dialektoan berenean baño predikatzea naiago dutela. Cb EBO 13. Kateatasunak baño naiago du Munibeko Jauregi baserrituan lauki egunak igarotzea. VMg V (ib. 17 adierazo nai du). Naiago det bertan iltzea, zure begietan bekatu egitea baño. AA III 306 (ib. 294 naiago duala bere gogora ibilli). Onelan bizi baño naiago / zenduelako illtea. AB AmaE 70. Naiago nuke nerau sutan kiskailtzea. Inza Azalp 10. Nerekin batera yoatea naiago baduzu, autetsi ta agindu. Zait Sof 124 (ib. 73 errege izan naiago dugu errege izena izan baño). Ondo jan baño ondo jaztea / berak naiago duala. Basarri 139. Zer dau naiago itsuak, ikustea baiño? Erkiag BatB 74. Oiek itzaltzea baño, oietaz asetzea naiago dezu. MAtx Gazt 91. Zer nahiago nuke nik / sinistea baizen? Azurm HitzB 45. Nik, egia esan, kale-garbitzaile edo zatar-biltzaile izatea nahiago nuke, baina [...] euskalaria naiz. MIH 203.
    v. tbn. JJMg BasEsc 97. Astar II 33. Izt C 194. Lab EEguna 76. Ldi IL 168. JAIraz Bizia 56. Or Aitork 17. Vill Jaink 183. Etxba Ibilt 459.
    (Con oración condicional con vb. correferente).
    Naiago nuke lan au baneuka / biar bezela jarriya. PE 134. Naiago nikek baneki ire sudur motza baño. Urruz Urz 49. Askoz naiago nuen / ez banu topatu. AzpPr 27. Naiago nuke etxian banego ordu onetan. Moc Damu 16. Jesus, Jesus! Naiago neban baimenik emon ezpaneutsa. Ag Kr 116. Naiago nuen itzik / ez banu atera. Ib. 57. Naigo nuke ortan banegoke. JAIraz Bizia 56. Naiago nikek zerbait baneki / gaur iri erantzuteko. (In SM Zirik 98). Zerbaitxo baño naiago nuen / lan ortan asi banintzan. Uzt Sas 200. Naiago nuke orduko sasoia baneuka. Albeniz 43. Nahiago nuke iritzia bestelako baldin banu. MEIG IV 74.
    (Col el vb. izan elidido). "Naiago an ez nintzen (AN-gip), naiago an ez neuan (G-azp)" Gte Erd 133.
    Iuduek etzuten nahi / halakorik aditu, / Barrabas ohoñ gaxtoa / nahiago libratu. EZ Noel 96. Zenbat enzunago anbat zaleago, ta enzun naiago. Cb Eg II 174. Nahiago gauza guziak galdu, ezik Jainkoa ofensatu. CatLuz 18. Nahiago bakea pagatu dirutan, / ezen ez gehiago izartu gerletan. Hb Esk 31. Zenbat eta geiago, / anbat eta naiago! JanEd I 133. Edanago eta naiago, / beti egarriya; / nonbait legorra dago / arren eztarriya. Ib. 40. Lehen ez zen pilotaririk pagatzen [...]. Desafioa handiago eta ihardoki nahiago. Zby RIEV 1908, 87. Gaur naiago biar baiño. Ag AL 37. Etxeko ollo txuriya baño / kanpoko beltxa naiago. Noe 126. Baso txikiya baño / aundiya naiago. JanEd II 141. Orain billera txoroak baño, / kanposantua naiago. Jaukol Biozk 88. Baña ango gauza gustijak baño / Bizkargi neutzat askoz naiago. Enb 202. Ugazabak langille arrotzok naiago bertokoak baño. Eguzk GizAuz 160. Emen esan badogu / berbarik deungaro, / Elexama Santiari, / parka eske naiago. Balad 199. [Intxaur beltzak] lur ezea naiago. Munita 51 (v. tbn. 54). Gaxuxa, aiek lagun onak ditut, baiño zu naiago orain. Etxde JJ 35. Ta nik [...] [lizunkeria] itzali baiñon artaz ase naiago. Or Aitork 198. Ta sekulan Juanbeltz aterako ez bazuten ere, naiago. Anab Poli 28. Luzianok, baiña, bere narrua gorde naiago. Eta [...] bere etxera iges egin eban. Bilbao IpuiB 233. Leio aundi ura [...] izan ez balitz, naiago. Anab Aprika 48. Eta ai! arnasak niregan baiño / zeure barruan naiago. Gand Elorri 88. Naiago ganera! Erkiag BatB 64. Ez aztu mutil askok jai-illunabarrean nolabaiteko neskak nai dituztela beren griñak asetzeko. Ajola gabea ta naiago. MAtx Gazt 75s. Il naiago, pekatu egin baño. Ib. 46. Emen jendeak, itsu, / griña biziaz iltzea naiago. " Ama el morir". Gazt MusIx 117. Egunaz egin ez ditakena, zertako ez gauaz mentura? Etzuten funtsean gau beltzaren beharrik... ilargi xuria nahiago baizik ez. " Et n'aimaient que mieux le clair de lune". Ardoy SFran 249. Aukeran jarri ezkero, / nik ondo beltza naiago. Uzt Sas 134. Anima salbatu baiño / naio aberastu. BAyerbe 189. Edozer gauza baiño naiago / aginpide ta dirua. Ayesta 90.
    (Con aux. intrans.).
    Nahiago gara gorputzetik ilkhi eta Iaunarekin habitatzera ioan. Lç 2 Cor 5, 8. Nahiago gaitzaitza ethorkizuneko peril handiari [...] iarri, presenteko trabaillu aphurrari baiño. Ax 147 (V 96). Nahiago balin badira bere sendimentiari jarraiki [...]. Mst III 7, 3. Ta hil nahiago direlakoz batetan, eziez lüzez herioaren beldürrian bizi. Egiat 251. Ala nahiago zarete hil oinhazerik ikharagarrienen erdian? Jnn SBi 149.
    v. tbn. SP Imit III 7, 3. Tt Arima 56. Gy 242. Balad 176 (S).
    (Con aux. en concordancia con el objeto de la subordinada).
    Nahiago zuen iendeekin baiño, Iainkoarekin iharduki, nahiago zituen bere ongaitzak harekin iragan. Ax 146 (V 96). [Alferrek] nahiago dituzte bertzeren onak zuzen edo makhur hartu [...] trabaillatu baiño. Ib. 43 (V 27). Nahiago tiat sofritu supliziorik handienak. Ch III 6, 5. Ene semea, nahiago zaitut ikhusi humill eta pazient atsekabetan ezen ez [...]. Ib. 57, 1. Naiago ditut galdu guztiak aren dibina majestadea baño. Iraz 69. Zere epeltasun nagi orretan baño ekusi naiago zinduzket bekatuz illa. Mb IArg I 85. Eta nahiago baitituzte hek miseriaz perituak ikusi ezen ez [... Mih 84. Nahiago duzkete irakurtu gazeta tzarrak onak baino. Elsb Fram 184. Halako tentazione tzarretarik berriz iragan baino lehen, nahiago nituzke jasan [...] martiren tormenta guziak. Jnn SBi 80. Bainan aizkora ukaldika hautsi nahiago ukan dituzte. HU Zez 171. Nahiago lituzkete oro batean ito, urkatu. HU Aurp 143. Legeko gizonak urrun ikusi nahiago dituzte ezen ez hurbil. JE Bur 165. Nik Azpeitikoari bere euskera [...] mendi-usainekoz naiago diot entzun. A Ardi 81. Olerkari onak bertsolari erritarrari baño naiago dio olerkari arrotzari entzun. Inza (in Jaukol Biozk VII). Are nahiago zituen urratsok eta kantuok entzun. Mde Pr 165. Nahiago zaitut gertakari pollit hunen goxoan utzi egungoan. Larre ArtzainE 96.
    (Nahiagoko).
    Nork erranen zuen [...] nahiagoko ere zituztela Ejiptoko phorruak. Lg I 135. Naiagoko zuten beren etxeetan lanzan ari, ezen ez gerlaan [...]. Mg PAb 171. Elduten bazare au ezagututera, naijagoko dozube amodijo au mundu onetako ondasun [...] gustijak baño. Astar II 43. Bainan nahiagoko zuen yakin, oro baino, aspaldion gordetzen ziotena. Hb Egia 32. Baiña eztakit nik zergaitik naiagoko neukean [...] guztia guzurra balitz. Ag AL 22. Nahiagoko bainuen bertze bat izan bazina! Barb Sup 182. Eta hedoi baino nahiagoko zukeen arroka. " Il eût mieux aimé être rocher". Barb Leg 27. Baltatzar baino nahiagoko ginuela Lafourcade ikusi Baionan. Zerb Azk 87. Oraino ere sasoina balitz / nahiagoko bainuke. Xa EzinB 118. Zaragiari egindako bixita oiek naiagoko dutela lo-saria musika baiño. Berron Kijote 130.
    v. tbn. PE 115 (naigoko).
    Batixtak hain nahiagoko zukeen [...] bakar bakarrik sartu Frantzian. Barb Sup 130.
    (Nahiagorik).
    Ebili niz Gaztalondon esklabo, / nahiagorik egon establian lo. Etch 426 (516 nahigorik). Ardu nahiagorik, hur hotz (neion) galthatü. Ib. 324. Eta, il naiagorik, sarraskira giñoiazean, Prantziren izenagatik. Or Mi 94.
    (Nahiagoz).
    Nahiagoz hauzo erresuman / karreatu azken miseria. Iraultza 18. Ungi baino hobeki izanen da, hiltzen badire [...] [senharraren] ondotik, haurrekin baino harekin nahiagoz. Hb Egia 65. Ez berak hala nahiagoz, bainan legeak manatzen ziolakotz. Jnn SBi 129. Apeza etxerat deitu baino nahiagoz, bera joan zen [...] erretoraenera. HU Aurp 177. "Ama" baino aditu nahiagoz"maman". JE Ber 38.
    " Naiznago (sic), eta gaiztoago (R), cuanto más se quiera, peor" A.
    Eta nahiago badu ere, eztiteke marra hartarik aitzinago iragan. ' Y por más que quiera'. Ax 114 (V 76). Aitzitik edanago, egarriago; usatuago, nahiago. Haragiaren desira desordenatua, abarizia bezala da. ' Cuanto más se habitúa más se quiere'. Ib. 358 (V 252). Bena deusek ere ezin asetzen, ianago, nahiago. Tt Onsa 137. Eta gezurtatu naiez zebilzan, baña alperrik: zenbat eta naiago ukatu, anbat geiago agertzen zan. Lard 414.
    [Nekea] ez naski nik neroni emana, baizik eta nigan zegon bekatuak, naiagoz egiñarenak. ' Otro pecado maś libre'. Or Aitork 203.
    (Precedido de hainbat).
    Ta zeinbat estadu altubagokuak, ainbat naijago. fB Olg 169 (v. tbn. Ic I 53 y II 257).
    Jan baño jan naiago ['ansiosos por comer'], / nabarbenkerian / zebiltzan [euliak], triparaño, / sarturik eztian. It Fab 78.
    Osasun ona batetik, / ontasun aski bestetik. / Zer naiago det besterik? ABar Goi 33 (con el sdo. de '¿qué mas quiero, qué más se puede pedir?).
    b) Querer más, amar más.
    Ta zuen ume-miraben animai baño naiago diezenak etxeko ganadurik txarrenari! AA III 357. Zer pena Jesusentzat, Barrabas bezain gizon biurri bati naiago izatea! Lard 453. Ez al dirazu antzik ematen / nik zaitutala naiago, / ai! mariñelak gau illunian / izarra baño geiago. Bil 105. Gero-ta naiago zaitut. Zureganako maitasuna [...] egunean baño egunean aundiagoa egin zait. Anab Poli 137.
    v. tbn. Ayesta 80.
    c) (Con nahiago como part. en función de adj.). Preferido.
    Artzeko ontziak emen be naiaguak dira. Gerrika 212.
    NAHI HAINBAT (AN-5vill ap. Gte Erd 3). A discreción, a placer. v. NAHI ADINBAT.
    Israeltarrak nai anbat edan zuten. Lard 74 (v. tbn. 75). Nahi hainbat denbora hartzen ahal delakotz hortako. Xa Odol 65.
    NAHI HAINBESTE. Tanto como se desea (desea, deseara, etc.)."Nai ainbeste jan (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 191.
    Artian etzuben nai / ainbeste agindu. Afrika 129. Nai ainbeste lan badauka. TxGarm Auspoa 39, 24. Gajo arek ez zuen / nai ainbeste luzi. Zendoia 139.
    NAHI ALA EZ. A la fuerza, quieras que no. Cf. Barb Leg 37: Eta gizonek nahi ala ez nahi, horra zertako beti badiren.
    Nahi ala ez ezpiritiaren piala behar dizü plegatü. Ip Imit III 11, 3 (Mst nahibada eta ez). Oro utzi beharko ditutzu egun batez, nahi ala ez. Leon Imit II 7, 1. Baina orduan mintzatu beharko zuen nahi ala ez! Mde HaurB 105. Nahi ala ez, hemengo bazter ikaragarriek berek lotsa bat bezala emaiten dautane. JEtchep 69. Nahi ala ez geldituren da biziarekin zorretan. Xa Odol 221. Joan egin bear nai ala ez, bizibidea artaraxe antolatua neukan da. AZink 145.
    v. tbn. Lf Murtuts 44. Casve SGrazi 82.
    NAHI ALA NAHI EZ. A la fuerza, quieras que no.
    Goiz edo berant, nahi ala nahiez [.] eternitatean sarthu behar gare. Dh 199.
    NAHIARREN. "Naiarren (V), con voluntad" A Morf 363.
    NAHIAZ. v. NAHIEZ.
    NAHI BA-... EDO EZ. A la fuerza, quieras que no.
    [Ferdinand Katolikoak] hartu zuen [Iruña], bainan, nahi bazuen edo ez, nabartarrer utziz beren zuzenak. JE Ber 27.
    NAHI BA-... ETA EZ. A la fuerza, quieras que no, quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.).
    Spirituak eman nahi nau gauza guziez gorago, baiñan haragiak nahi badut eta ez beheratzen nau. Ch III 48, 4 (v. tbn. II 7, 1). Bena egin ahala oro egin, amurekatik nahibada eta ez ezpiritiaren pian izan dadin. Mst III 11, 3 (Ip nahi ala ez). Nahi bazuen eta ez, etzan-arazi dute han. HU Aurp 48. Huna zertako zaion ongi [...] beren haurren giristinoki altxatzale serorañoen kentzea, nahi badute eta ez. HU Zez 104. Bertze behin Ganixekin, Ottare eta Xilar garaitu zituen, nahi bazuten eta ez. Zerb Azk 115. Eta zuk nahi baduzu ta ez / ni zeruan naiz sartuko! Mattin 131.
    v. tbn. Elsb Fram 161 (nahi bazuten eta ez). Barb Leg 141 (nahi bazuen eta ez).
    NAHI BA-... EZ BA-..., NAHI BA-... ETA EZ BA-... A la fuerza, quieras que no, quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.).
    Zeren Iainkoa, nahi badira eta ezpadira, hezaz zerbitzatzen den. Lç ABC I 7v. Zeñi zerbitzatzendióten serafinek, aingiruek [...] ta demonioek ere naibaute ezpaute. LE (in BOEanm 682). [Adiskide guziek] utziko gaitute benzáit, gú edo aiék ilzengareneán, naibaute ezpaute, naibadúgu ezpadúgu. LE (in BOEanm 41). Bakharrik nahi luke juan; bainan nahi badu eta ez badu, erdian hartzen dute Portugesek. Laph 220. Hartu zituzten izari batzu, ezin gehiago onak, [...] [kuriosen] kukuarazteko, nahi bazuten eta ez bazuten. Elsb Fram 137s. Eta zorriz estalia beharko haiz ibili, nahi baduk eta ez baduk. HU Zez 60. Bainan [...] nahi bazuen eta ez bazuen, zaku madarikatuan sartu behar izan zitzaion. Barb Leg 67. Somatu du zerbait: Payne, nolabait esan, ez dagoela aipatzen duen jende eta uste askoren alde. Beste zenbait jende eta usteren alde dagoela, beraz, nahi badu eta ez badu. MEIG VIII 33.
    NAHI BA-... NAHI EZ BA-..., NAHI BA-... ETA NAHI EZ BA-... A la fuerza, quieras que no, quiera (quieras, etc.) o no quiera (quieras, etc.).
    Berdin nahi baduzu, nahi ezpaduzu ere, egun batez apartatu behar zare bertze guzietarik. SP Imit II 7, 1 (Ch berdiñ nahi baduzu eta ez; v. tbn. SP Imit II 12, 3). Eta nai badu, ta nai ez badu, entzun biarko zizkiak. Alz Ram 42. Auzo-auzokoak ziran eta nai bazuten eta nai ezpazuten, alkar ikusi bear. Etxde JJ 200 (v. tbn. 69). Loturik naukan hari horri eutsi beharrean suertatzen naiz, beharrik ala damurik, nahi badut eta nahi ez badut. MIH 285. (88 nahi badugu eta nahi ez badugu, MEIG III 94 nahi badu eta nahi ez badu)
    NAHI BADA. v. nahibada.
    NAHI BADA... NAI BADA-... Bien... bien..., sea... sea...
    Beraz nahi bada bizi garén, nahi bada hiltzen garén, Iaunaren gara. Lç Rom 14, 8 (He nahiz garen bizi, nahiz garen hiltzen).
    NAHI BADU BAI, NAHI BADA BAI. "Nahi badu ba! (BN,...), frase que equivale a 'de todas maneras, como quiera que sea, en último caso'" A."A la palabra de mas que si, se dice, naibedabai; a la de aunque todo sea: naikere" Mdg 155 (cf. quizá nahibada)."Nahi badu ba, expr. adv. ironique que l'on emploie pour marquer une détermination inébranlable: turlututu!!" Lh.
    --Adiskideak! Gipuztarra dezute tratalaria, ez erbestekoa. --Bai nai badu. --Zuek bezain odol garbia duena [...]. --Bai nai badu. Lar Cor 152.
    NAHI BAINO.
    Más de lo querido (por).
    Nola usoa ilkhitzen baita usategitik, / nahi baño gehiago egon presondegitik. EZ Man I 129. Berak guzia zuk nai baño ere obeto egingo ta kunplituko dizu. Cb Eg III 241. Liburu onen letra imintian aurkituko dituzu nai baño guzur geijago. JJMg BasEsc 286. Nai baño nekezago / sartu zan zulotik. It Fab 37. Eta egun hura ethorri zen nihork nahi baino lehenago. Jnn SBi 107. Erregearen deiak nai baño sarritxuago atera izan ezpaleu. Ag AL 143. Akabatu zuen bere meza, eta ez artzainek nahi baino lasterrago. Barb Leg 130. Egia esateko, nai baño ere obeto zetozkion gauzak Agerreri. TAg Uzt 175. Nai bezelako egun onak ikusi zituzten, nai baño askoz txarragoak ere bai. Anab Poli 123. Nik nahi baino maizago agertzen baita. MIH 366.
    v. tbn. Izt C 194. Lard 79. Hb Egia 117. Bv AsL 150. Urruz Urz 46. Or Mi 10. Etcham 180. Ldi IL 84. Zerb IxtS 63. Etxde JJ 137. SM Zirik 125. NETx LBB 57. Uzt Sas 25. Xa Odol 331. Berron Kijote 173.
    NAHI BEHAR IZAN. Deber querer (?).
    Baña"Euzkadi"-k eztu lanbide orretan mugarik nai-bear, arik eta euskel-egunkari bikain bat izan dezakegun arte. Ldi IL 70. Euskera... Bitxi yaukal ori, eroak baño areago, guk lurperatu nai bearra! Ib. 127.
    NAHI BESTE (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg). A discreción, a placer; tanto (...) como se quiera."Cuanto se quiera. Dirua nai beste, baña osasuna falta" Etxba Eib.
    Egiozu nai beste gaitz. Mg CC 247. Eztot ondiño nai beste ta gitxiago be edan. Ag AL 128. Langilleak naibeste nekesari eztaukelata. Ag G 350. Osaba izebekin nahi beste denporaren iragaitera bidaldu zuan amak. Osk Kurl 91. Ederto jaten eben, okelea nai beste. Etxabu Kontu 155.
    v. tbn. A BGuzur 138. Enb 89. BEnb NereA 119.
    NAHI BESTEAN.
    A placer, tanto como se quiere.
    Jaungoikoari bai, emon zegikio nai bestean. Bilbao IpuiB 124.
    NAHI BESTEKO.
    Deseado, de tanto como se quiere.
    Itzak ezpazioten barrenari nai besteko lasaialdirik ematen [...]. Etxde JJ 26.
    NAHI BEZAIN.
    (Seguido de adj. o adv.). Tan (...) como quiera (quiere, quería, etc.).
    Beretuak betheren tu preziatu sariez, / Ohore eta azienda nahi bezain handiez. EZ Man I 66. Iguzkia nahi bezain / goizik ezta agertu. EZ Noel 111. Zeren ethorri zeien haragi iateko gutizia bat, eta gutizia hura etzuten nahi bezain fite konplitzen, hasi ziren erraiten bihurtu nahi zutela Ejiptora. Ax 519 (V 334). Bide luze zabaletan / hedatzak hire gogara, / etxe theilla gustietan / egotz nahi bezain gora. Gç 72. Irakur azu nahi duzun bezanbat; izan zaite nahi bezaiñ zuhur, eta iakinsun; bethiere ethorri behar da prinzipiorat. Ch III 43, 2. Utzi zituen nai bezain ongi Inperi bereko ta Probinzietako gauzak. Mb IArg I 197. Altxatu diren lehiarekin mahainetik, eta ez zituzten nahi bezain laster yakintsun egin apostoluak. Lg II 289. Erarik ez duenak Jauna nai bezeñ sarritan artzeko. AA I 471. Zuen biajea / egin dezala Jaunak / guk nai beziñ ona. It Fab 239. Nahi bezain axeria zaiteken ongi mintzo. Gy 56. Higan diteke urez nahi bezen gora. Hb Esk 97. Oihu hori entzutearekin, lekhuak hustu zituen, ez nahi bezain laster. Laph 65. Autaturik beste bederatzi nai beziñ bitore ta egokiak. Aran SIgn 72. Etzetorren Joxe Marik nai beziñ laster datorren aste uraxe. Urruz Zer 110. Paxkalek ez dauzkidala xehetasunak oro nik nahi bezain garbiki eman. Barb Sup 10. Nai beziñ ongi, pake-pakean / uzten baldin badit neri. MendaroTx 309. Etziran nai bezin azkar eldu Mollarriko arkaitzetaraño. TAg Uzt 136. Ez baitaki nai bezain garbi / Goiko Jaunak zer luken nai. Or Poem 554. Ez gitazke, ondikotz, nahi bezen gora joan paper zaharretan. Zerb Azk 17. Loa etzan nai bezin paketsua izan. NEtx LBB 74. Ez guk nai bezin laster. Ib. 83. Nola lan guzia Jainkoaren graziak duen egiten, nola dagon Jainkoa nahi bezain luzaz beha. Ardoy SFran 110. Nai bezin errez ez da / askotan luzitzen. Uzt Sas 32. Ez egonagatikan / nai bezin alaia. BAyerbe 87. Eta ez dezazula Jainkoagatik gutxiets [...], nahi bezain garbi ez derizkiozulako. MIH 164.
    v. tbn. Hm 54. Etxde JJ 202. Zait Plat 87. Nai bezin: JanEd I 20. Inza Azalp 128. Alz Burr 19. EA OlBe 5. Anab Poli 23.
    (En oraciones concesivas)."Nahi bezain gaixto, si méchant que vous voudrez" SP."Nahi bezain handi, autant grand qu'on veuille" H.
    Sentimendu horiek bihotzean ongi finkatzen dituena izanen da segurki meditazionerik hoberena, gainerakoan nahi bezain idorki egina izana gatik ere. Dh 52. Nahi bezain kharsu eta lejal izana gatik ere orai Jainkoaren zerbitzuan, ez horrekin ere ez naiz segur seinduen heriotzeaz hilen naizela. Ib. 124. Orobat ezin errezibituak dire presuna gazte, ohore galdu, hutsean eroriak: bertzelaz, nahi bezen edifikagarri laiteken ere, orai, halakoen bizia. JesBih 429. Baldin bekhatorea korreitzen bada eta konbertitzen zin zinez, nahi bezen kriminela izan den, Jainkoak errezibitzen du samurtasunekin. Jaur 173. Guziak sorthu dire larru berriekin: / Rusiano, Alaman, Franses, Españolak; / Nahi bezin garbiak dauzkaten odolak. Hb Esk 9. Zer lan on egin dezake holako langileak nahi bezen gizon azkarra eta bertzenaz osasunekoa izanik ere? HU Zez 203.
    NAHI BEZAINBAT (nahi bezanbat H; nahi bezenbat BN-arb ap. Gte Erd 3). A discreción, a placer; tanto (...) como se quiera; tan (...) como se quiera.
    Eta hala nahi bezanbat materia [...] othoitz egiteko edirenen duk. EZ Man II 172. Edo saindu bati, edo guztiei edo nahi bezanbati hekin izenak aitziñetik aiphaturik. Ib. 191. Egin ahal dezakegu nahi bezanbat edo ahal bezanbat enseiu. Ax 166 (V 112). [Iainkoari dagoka] noiz nahi, nahi bezanbat eta nor nahi konsolatzea. SP Imit III 7, 2. Erregek eman liozokela nahi bezanbat ontasun. Lg I 277. Induljentzia batzu, nor-nahik, noiz-nahi ta nahi bezenbat aldiz irabaz detzakenak. Dh 90. Henry VIIIak nahi bezainbat andre har zitekela. Hb Egia 119. Eta omore onarekin ibil nahi bezenbat laster eta jauzi. Arb Igand 142. Gero eginen daukuzu, nahi bezenbat espantu eta larderia. HU Zez 43. Txori ta lore ta nai bezanbat edergailu egiten zitun. Or Mi 44. Eskaidak nai bezainbat. TAg Uzt 308. Edan zazu nai bezainbat. NEtx Antz 153. Esnea ukanen duk nahi bezanbat. Etchebarne 26.
    v. tbn. Nahi bezanbat: Mst III 24, 1. Brtc 196. Nahi bezenbat: Laph 142. HU Zez 43. Ardoy SFran 24.
    (En oraciones concesivas). " Nahi bezenbat eginen du, ez du deus ardietsiko, il aura beau faire, il n'obtiendra rien" Dv.
    Ez gaituztela biandék hatzen ez entretenitzen, hetarik nahi bezenbat dugula ere. Lç Ins E 6r. Nahi bezanbat erorkorra izan dadin arima bat, bethi Jesus [...]. Mih 42. Nahi bezenbat lan ukhanagatik ere. Dh 51. Nahi bezenbat behaturikan ere. Barb Leg 22.
    (En oraciones negativas).
    Gazteria bat Lagrenadek paregabeki lagundua eta artatua zuena, nahi bezenbat moldatua ez baditake erran ere. Larre ArtzainE 274.
    NAHI BEZALA (BN-arb ap. Gte Erd 229; Dv; nai bezela VP). A placer; según lo deseado."Nai bezela datorkio, pintado le viene" VP 66v."À souhait" Dv. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo emplean Oihenart, Maister, Larreguy (nahi bezalako) y en autores desde mediados del s. XIX.
    Ezin daidienak nahi bezala, begi egin ahala. O Pr 588. Eziez gaizak bethi zure gogara nahi bezala bazüntü. Mst III 8, 5. Ta [ontzia] mast-oial aizez beteekin ta nai bezala bazetorren ere [...]. Mb IArg II 303 (v. tbn. 345). Egun gutxian [...] ederki ta nai bezala irakurtera gure txikiak eta andiak egingo dira. Cb EBO 19. Horduan asi ziran kristauak nai bezala ta libertade osoarekin Jainkoa serbitzatzen. Ub 118. Eta guziezaz nai bezela disponitzen du. Gco I 414. Osasunan eta ondasunetan nai bezala arkitzen diranak. AA III 469. Uste zuten [...] inguruetako pareta lodiak eta gaztelu nai bezala egindakoa asko zirala etsaien eraso guziai arpegi emateko. Lard 545. Langai onetan nai bezala irteteko, auzoetako lau erregeri mandatariak bialdu ziezten. Ib. 116. Hiri olde gaixtoetan oraidino nahi bezala ohitua. Dv LEd 86. Mutill-txikiak abere eder onekin nai bezela jostatzen ziran. Arr GB 146. Zuk gozatuko duzu hiritar nagia! // Nahi bezala zira beti zu izanen. Elzb Po 219. Dirua? Ez nai bezela. Sor Bar 95. Nahi bezala egin dut tratua. JE Ber 48. Airetako alemanek nahi bezala segitu zituzten gure urhats guziak. Zerb Gerlan 96. Gizonak zurikatzeko loxinkeriaz nai bezela iruzur egiten zion. Etxde AlosT 33. Ondo biziko zera nai bezela janda. Anab Poli 72. Ez uste izan haatik, nahi bezala ari zela beti. "Ce qu'il désirait". Ardoy SFran 167. Gauzak ez dira nai bezela gertatzen. Lab SuEm 202. Badira ahatik [pertsulari] andana bat [...] pertsua nahi bezala moldatzen dutenak edozoin rimetan. Xa Odol 58. Urte batzuek pasako ditu / nai bezela gozatuta. Uzt Sas 189. Tiroak nai bezela tiratzen utzi ziguten. AZink 66. Ez baitzizkioten bere lanak nahi bezala argitara. MIH 242n.
    v. tbn. VMg 58. MaiMarIl 63. Elsb Fram VII. UNLilia 2. Bv AsL 156. Barb Sup 167. Ill Pill 17. EusJok II 168. Inza Azalp 5. SMitx Aranz 156. Lf Murtuts 12. NEtx Antz 136. JEtchep 70. Mattin 99. Berron Kijote 206.
    (nahi bezalako). "Qui est à souhait" Dv.
    Nahi bezalako parada zela yabetzeko Jesusez harorik batere gabe. Lg II 256. Mutilúra aurkituzén ándre [...] naibekalakoaréki. LE Matr6 262. Nai bezelako mutil gaztiak / aukeran dauzkat atzian. Tx B I 63. Ausiki eder bat egin ginuen heien eremuari. Nahi bezalakoa? Ez naski. Zerb Gerlan 65. Nai bezelako egun onak ikusi zituzten. Anab Poli 123.
    (nahi bezalaxe). " Aukera guztian bizi da (-gip), nai bezalaxe bizi da (G-azp, BN-arb)" Gte Erd 263.
    Oiengatik alperrik / dago aduana, / berak nai bezelaxen / sartzen dute dana. MendaroTx 87. Berak nai bezelaxe atera baizaizkion gauzak. Ataño TxanKan 55.
    (Con suj. expreso).
    [Adoratzen die deebria] eta hark nahi bezala [...] egiten dütie gaizki ahalak oro. Bp I 87. Berak nai bezalakoa edo agitz obea. Mb IArg II 352. Hiriaren erditsutan kausitu nuen etxe bat nik nahi bezalakoa. Prop 1882, 151. Errakozu jaun erregeari guziak harek nahi bezala egin ditudala. Arb Igand 106. Gauzak ez direnean arras guk nahi bezala. Larre ArtzainE 308.
    v. tbn. Bil 78. Ip Hil 190. Inza Azalp 116. Lab SuEm 201.
    (nahi ez bezala). " Nai ez bezela (G-azp), uste ez bezela (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 229.
    Erlisionearen alde bere burua erakutsiz eta ordu berean bera erlisioneak nahi ez bezala biziz. HU Zez 197.
    NAHI DELA. "Naidala, intencionadamente. Naidala eiñdako gauzia dirudi" Etxba Eib.
    NAHI DEN (V-gip ap. Etxba Eib). Cualquier cosa, lo que quiera que sea, lo que se quiera; (acompañando a un sust. o adj.) (...) que se quiera, tan (to) (...) como se quiera, cualquier."Naidana, cualquiera que sea; lo que quiera que sea. Naidana etorri deilla au erabagitzera. Naidana izango da bixar; gaurko legia eiñ deigun oiñ beintzat" Etxba Eib.
    Ezen huna nola ditudan / zeruko onak sinhesten, / emanagatik nahi dena, / merke direla erosten. Gç 204. Konfesioa egin oi da nai dan lekuan. AA I 479 (v. tbn. en contexto similar AzpPr 89 nai dan tokira). Nai dan moduban bizi izatia. Astar II 37. Eskatutia osasuna, ondasunak edo beste nai dan gauzaren bat. Ib. 40. Lodi ta me, luze ta zabal, nai dan neurri guztirakoak. Izt C 55. Gosta bekio nahi dena, bainan salba nadiela! Dv LEd 201. Biziko naizela ehun urthe eta horietan nahi den ontasun, gozo, atsegin izanen dudala. Ib. 164. Garagar, olo, mailhar, hitz batez, nahi dena. Dv Lab 89. Bakhotxa nausi da, ez da muthilik, predika diteke nahi dena. Hb Egia 121 (v. tbn. 141). Ori dok lana / egitea nai dan legez. AB AmaE 205. [Thaulazko pareta horrek] plazaren nahi den heinean ezar baititeke eta gero nahi denean khentzeko errexa baita. Zby RIEV 1908, 87. Esan ia, Batxi, zegaittik urten zenduan, nai dan barria egin daigun. A BeinB 129. Arratsaldean naidan jantzea egin pandero soñoan. Echta Jos 248. Biguna, aldakor ta erabilkorra, nai dan itxurak artzen ditu, ta era guztietara jantzi deike. Ag G 164. Nai dan eraritikan / eztarriya busti. Tx B I 159. Nai dana esan libre. Imaz Auspoa 24, 146. Balego [...], naidan gauza jakingo neukez. Otx 34. Nai dana esaten dabenak nai eztana entzuteko arriskua. SM Zirik 56. Aljeriako erriak izan bitez nai dan txiro ta itsusiak, baño hotelak Prantzian bezelako hotel [...] erosoak dituzu. Anab Aprika 23. Nahi den mende edo eskualdetan. "De quelque siècle ou pays qu'on veuille". Ardoy SFran 308.
    (nahi den dena, nahi den guzia). " Naidan dana, todo lo que se quiera. Batzuk, naidan-dana; beste batzuk gosiak" Etxba Eib.
    Esan, nai dan dana. Urruz Zer 83. Diruaz nai dan guzia irixten da. Inza Azalp 122. Zirri ta zarra beia jaitzita, / esne ona nai dan dana. And AUzta 138. Nai dan guzia kantuz bialtzen, / orixen degu gauz zailla. Uzt Noiz 91.
    Eta orduan lotsa gitxiagorekin nai zan gaiztakeria guzia egiten zuten. Lard 147. Esku eskutan daukazu beti / nai dan aukera guzia. Basarri 147 (159 nai dan aukera osoa).
    (nahi den guzian).
    Nai dan guzian orrelakuak / ez dirade egokitzen. Uzt LEG I 175.
    NAHI DINA. A discreción, a placer; tanto (...) como se quiera. v. NAHI ADINA.
    Eman zien jatera nai diña. Mb IArg I 251. [Kriselluak] nai diña olio izanagatik [...]. Ib. 375.
    NAHI DUENAK NAHI DUENA (ERRAN, etc.), NAHI DUTENEK NAHI DUTENA. "Nahi duenak nahi duena erranen du, bainan hola da, quoi qu'on veuille bien dire, il en est ainsi" Lf Gram 240.
    Nahi duenak nahi duen opinione suertea edukiko du, baina [...]. Harb ã 6r. Nahi duenak berra nahi duena baiña nik erraiten deratzuet [...]. Ax 322 (V 213). Nahutenek nahutena erranik ere. HU Zez 175 (cf. HU Aurp 210 beheiti goazila, ez goiti, nahutena erranik ere). Nahi duenak nahi duena erranen du, bainan nik dakidana hau da: [...]. Arb Igand 103. Nahi duenak nahi duena erranik ere haur hainitz bada oraino Donibanen eskuara dakienik. Zerb Herr 26-8-1957, 2.
    NAHI EDO EZ (Dv, H). A la fuerza, quieras que no."Nahi edo ez, nahi et-ez, bon gré, mal gré" Dv."Vouloir ou non" H.
    Bertze alde, nahi edo ez, gudukatu behar dela. He Gudu 103 (v. tbn. 116). Aitak nahi edo ez maite du Semea. Hb Egia VI (v. tbn. 83). Oitura au eziñ azpiratu det, griña onek nai edo ez narama. Arr May 91 (v. tbn. 76). Eta nola, nahi edo ez, buhame horietarik zailenak berak [...] maiz aldi-xartzen baitziren [...]. Barb Sup 172.
    v. tbn. Mde Pr 51.
    Bainan Jainkoari esker, Japonia hor zen, eta debru zaharrak nahi edo ez, haste zuen hor Jainkoak bere erresuma! Ardoy SFran 212.
    NAHI EDO EZ NAHI. Quieras que no.
    Beraz, nahi edo ez nahi, / hagitz ondu behar naiz ni. Gy 48 (v. tbn. 15). Jaun erretorak nahi edo ez nahi, jo ere dik gure zeinuak! Barb Sup 140.
    v. tbn. Osk Kurl 64.
    NAHI EDO NAHI EZ. " (He), quiera que no, forzosamente" A.
    NAHIENENEKO (El, lo) preferido.
    [Josueri] naieneneko bazter bat eskeñi zioten eta autu zuen [...] erri txiki ezer-ez bat. Lard 119.
    NAHIEN IZAN (G-azp ap. Gte Erd 133; SP, Dv, A Morf). Querer, desear lo que más, preferir (absolutamente)."Nahien dudana, ce que je veux le plus" SP."Zer duzu nahienik? que préférez-vous?" Dv."Orixe dut naien, éso es lo que más quiero" A Morf 339.
    Nik nahien dudanian, berzek besoan daratza. E 135. [Neure bihotza da] zuk ere eneganik nahien duzuna. Mat 280. Egizu nitaz behar dela dakizuna: zuk nahien duzuna. Ch III 15, 2. Gure fede ta lege santuak ta Jainkoak naien dituen dotrina gaiak. Cb EBO 52 (v. tbn. Eg III 278). Hauta zezan [...] nahien zuena. Lg I 321. Begiratu begijo gura dabenak, naijeen daben moduban. fB Ic I 71. Emen erre, ebagi edo naien dituzan nekeak erakutsi deikezuzala. Añ EL2 60. Zuaitz mueta onek naien dituen tokiak dirade [...]. Izt C 152. Zer da naijen zendukiana mundu onetan? Ur MarIl 60. Berak aspaldian naien zuen gauza. Ag Serm 104. Erabaki ezazute zer naien dezuten Medelek Leaburun egitea. A Ardi 35. Alertzeak toki goiak ditu naien. Munita 72. Berak amestu eta naien izan eban neskatillea. Erkiag Arran 176.
    v. tbn. Eguzk GizAuz 116.
    (nahienik).
    Ene arima, zeiñ othe zaik, / biztarik den ederrena, / eta zeiñ da bi begietan / nahienik ukeena? Gç 141.
    (nahiena).
    Berak naiena zuen tokian ostatuz jartzeko baimena eman zioten. Lard 531. Eze bakoitzak uste zuen bera guzietan naiena ta maiteena zubela. Aran SIgn 110.
    Naien dan eraz / maita det beraz, / axon darion belarra. EA OlBe 70.
    NAHI ETA HALA ERE. Aun queriendo.
    Orregatik ezingo dizudaz esan, naitala ere, larrosa koloreko etorkizunak. Ag Serm 114.
    NAHI ETA EZ. v. nahitaez.
    NAHI ETA EZIN. "Je veux et je ne puis pas" Lh.
    Nai ta ezin. Ag G 262. Guk nai ta ezin pasa ditugu / makiña bat atsekabe / beti besteren mirabe. Uzt Sas 240.
    (Uso adj.).
    Catalunya erri nai-ta-ezin bat omen da: [...] goranaiaren oñaze bizia berekin ibilliko duna. Ldi IL 24.
    NAHI ETA EZ NAHI. A la fuerza, quieras que no.
    Eta gero betiko tormentuak infernuan nai ta ez nai sufritu. Cb Eg III 333. Euskaldunek erdaraz lantzen dituztenak ez dira, bada, kaltegarri nahi eta ez nahi. MEIG VI 60. (v. tbn. VIII 118)
    NAHI ETA NAHI. Ansiando, anhelando.
    Ezkondu nai eta nai asi diranetan. AA III 608. Zartzez alderoka nabil, / nai ta nai arren iñolaz ere / pausorik zuzendu ezin. EA OlBe 107.
    NAHI ETA NAHI EZ. v. nahitanahiez.
    NAHI ETA NAHI GABE (nai ta nai bage Lar, Añ (baga)). A la fuerza, quieras que no."Que quieras, que no" Lar (s.v. querer; v. tbn. Añ). v. nahitanahiez.
    NAHIEZ, NAHIAZ.
    a) Queriendo. v. NAHIZ, NAHIRIK. Tr. Sólo meridional, si bien poco frec. en textos vizcaínos. Na (h) iez es la forma más gral., documentada desde la segunda mitad del s. XVIII. Emplean na (h) iaz V. Moguel y algunos autores desde finales del s. XIX (tbn. Mattin (63)).
    Mundu ero galduari atsegin egin naiez, zere burua galdu. Mb IArg I 164. Eta gezurtatu naiez zebilzan, baña alperrik. Lard 414. Argi ta zearo adierazo naiaz izan bear geradela [...] kementsuak. Aran SIgn 47. Jesuseri lurperatze egokia [...] prestatu naiaz zebiltzan. Inza Azalp 71. Or daude kanpoan zure billa, zu ikusi naiez. Ir YKBiz 169. Ez gabiltza emen iñoren erruak garbitu naiez. Vill Jaink 44. Amaika gezi ni zaurtu naiaz / ari zaizkit inguru. Gazt MusIx 137. Amaika gezi ni zaurtu naiaz / ari zaizkit inguru. JAzpiroz 141. Bide barriak urratu naiaz. Gerrika 115 (129 naiez).
    v. tbn. Ub 71. AA I 527. Aran SIgn 213. Arr GB 42. KIkG 5. Inza Azalp 133. EArzdi in Kk Ab II 5. Laux AB 80. Ldi BB 62. Or Eus 304. TAg Uzt 217. JMB ELG 79. Zait Sof 57. SMitx Aranz 224. Bilbao IpuiB 52. Gand Elorri 120. Etxde JJ 76. Anab Poli 86. Izeta DirG 75. Osk Kurl 92. Lab SuEm 186. Ibiñ Virgil 117. Ker in MEIG III 47. Onaind STeresa 111. Nahiaz: Zab Gabon 49. AB AmaE 254. Bv AsL 146. Ag G 100. KIkG 58. Lab EEguna 79. Enb 49. TAg Uzt 112. EA OlBe 56. Zait Sof 180. Etxde JJ 117.
    b) (B ap. A), NAHIAZ (Añ). Queriendo, aposta, adrede, intencionadamente."Espontáneamente, (c.) borondatez, naiaz" Añ. v. nahita.
    Sartuko naz ni, naiez ta gogoz nere biotzean, an zuri agur umillak egitera. Mb OtGai I 121. Gogoz, naiez ta biotz onez Jainkoa serbitzen zuenak. Ub 60. Deritzat ez dala aztutzeko kontua Euskararen edertasuna abere, ganadu ta egaztien izenetan. Ez dira naski izen uts nola naiko ta naiaz beste gabe asmatuak. VMg XII. Etzuten uste izan zitekianik beren artian iñortxore, denik eta gauzarik ariñenian gogoz ta naiaz utsegiteko biotza zuanik. Bv AsL 164.
    NAHI EZ DELA. "Contrariamente a la intención. Nai-ezdala jausi zan etxeruzkuan, cayó sin querer viniendo a casa" Etxba Eib.
    NAHI EZ NAHI.
    a) Quiero y no quiero (ref. a un propósito, intención...). Cf. MAtx Gazt 51: Beste bein or zabiltza burutapen txarra nai ez nai; ez det nai, baña segi pentsatzen. Cf. infra NAHI NUKEZKO.
    Zure asmoa zala antzua, legorra, nai ez nai edo iduripen utsa. AA III 512.
    b) A la fureza, se quiera o no se quiera.
    Berriz ere, nai ez nai, Jainkoarekin topo egin bear. Vill Jaink 168.
    Nik nai ez nai berdin berdin ari da orain ere. Vill Jaink 149.
    NAHI EZTA (G-azp; nai ezda V-gip ap. Etxba Eib). Sin querer, involuntariamente."Eiñ eban okerra nai-ezda izan zan eta parkatu zetsen" Etxba Eib. v. NAHIEZIK (s.v. nahiez).
    Nere alabak ez dauka / ezkontzeko kezkik, / i ez bezelakuak / nai-ez-ta zekazkik! Tx B II 28. Guraso asko badakigu zer moduz eldu diren guraso izatera: sarritan erdi gura barik, nai ezta. Vill Jaink 167.
    NAHI GABE (V-gip, G-azp, AN-5vill; nai bage V-gip; Lar, Añ (+ nai baga)), NAHI GABETANIK (L, BN, S), NAHI GABETARIK (L, BN, S; Hb), NAHI GABEAN (BN-arb), NAHI GABETARA (H), NAHI GABEZ (H (+ nai bagez, V, G)), NAHIZ GABE (VocS). Ref.: Lh (nahigabe); Etxba Eib (nai gabe, nai bage); Gte Erd 229. Sin querer, involuntariamente."Involontairement, nahisbage" VocS (sg. el ed. de VocS, lo emplea tbn. Eguiateguy)."Nahigabetara gerthatu zako, cela lui est arrivé contre volonté" H."Nahigabez egin dut, je l'ai fait sans le vouloir" Ib."Sin querer. Nai-bage etorri giñan Ameriketara, contra nuestra voluntad" Etxba Eib.
    Fedezko gauzez dudatzea nahi gaberik, benial; deliberaturo, mortal. Harb 160s. Haren arima gaixoa nahi gabez bere lekhutik eta egongiatik [...], bere gorpitzetik ialkiten da. Tt Onsa 141. O zer desparazionea! / Nahi gabez behar bizi! [...] / Ezin hil eta hil nahi. Gç 178. Bizi zireno, nahi gaberik ere, erortoki izanen zira khanbiamentiari. Mst III 33, 1. Nai gabian uts-aldiren bat joan bazaigu [...]. Sor Bar 109. Zer egin behar da nahi gabe bekhatu mortal bat ahanzten denean kofesioan? CatJauf 124. Arrabots ttipi ttipi bat eskapatu zait, batere nahi gabetarik. Lf Murtuts 22. Nerea austen asi zan, oarkabe eta nai gabe. Or Aitork 111. Bere adiskiderik zintzoena ta maitiena naigabe erail baitzun. Etxde JJ 153. Naigabe ta bere gogoaren aurka il zula. Ib. 168. An barruan esku-bonba bi nai gabe lertu. AZink 83. Eta barka nahi gabe Aristotelesekin topo egin badut. MIH 194.
    v. tbn. Gazt MusIx 68. Ayesta 143. Nahi gaberik: CatS 87.
    (Precedido de gen.). " Bere nahigabetara, contre sa volonté, involontairement" Dv.
    [Berzeren gaitzaz plazer harzea] deus gutian eta bere nahi gabe [da] benial. Harb 162. Zeure nahigaberik, usantzak errekeriturik, zenbait iuramenturen egitera mihia linburtzen bazaitzu, eztuzu hartan bekhaturik. Ax 269 (V 179).
    (Con izan intercalado).
    Maite-aroan nago berriz. Nai izan gabe, Mirenez gogoratzen naiz. Txill Let 116.
    NAHI GABEKO (Dv A, H; nai bageko Lar, Añ), NAHI GABEZKO (L, BN, S ap. Lh; H). Involuntario; indeseado."Involuntariedad, involuntario" Lar."Nahigabeko hutsa, faute involontaire" H.
    Nai bako ezkonzea, nekea ta kaltea. "Casamiento sin voluntad". RS 282. Halako atsegina dela nahi gabezkoa. SP Phil 437 (He 442 guk nahi gabekoa). Kontuban artu beza naigabeko gertaera izandu dala. Sor AuOst 100. Nai gabeko ezkontza / gertatu jakula, / diruaren partetik / iminiz klausula. Ayesta 42.
    NAHI GAINA. A discreción, en abundancia. v. NAHI ADINA."Nai gaña gaztaña ba zegon (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 3.
    NAHI GUZTIA (det.). Todo lo que se quiera." (A) pasto, abundante, (c.) ugari, franko, nai guztia" Añ.
    Egazti-samalda aiek ikusi zituztenean [...] nai guzia atzitu zuten. Lard 88. Korek indarrez nai guzia egin uste zuen. Ib. 94. Eta era ortan alkarri nai guzia esan zenezaioteke. Alz Ram 118.
    NAHI IZANARAZI. Hacer querer, desear.
    Desira erazi eta nahi ükhen erazi ezadazü bethiere zuri maithagarrienik [...] zaizün gaiza. Mst III 15, 3.
    NAHI IZANAZ, NAHI IZANEZ. Queriendo. v. NAHIRIK. Bere serbitzari umillenetakotzat bere burua idukitzea nai izanaz. Arr May 163. Urra, ala nai izanez, / elkartze gozo onen euna!"Acaba ya si quieres". Gazt MusIx 213.
    NAHI IZANDA. Queriendo. v. NAHIRIK, nahita (2).
    Gure Jaungoikoak orrela nai izanda, [...] orregaz ezkondu nintzonan. Erkiag Arran 106.
    NAHI IZANDA ERE. Ni queriendo, aun queriendo. v. NAHITA ERE.
    Nai izanda bere Jaungoikua serbidu ezin legijena. fB Ic III 369. Ama Birjiñak, nai izanda be / obenik ezin lei izan. BEnb NereA 196.
    Catalunya osoak ala nai izanda ere ordea, zer? Ldi IL 24. Aserretu nai izanda ere / arekin alper-alperrik. Uzt Sas 279.
    NAHI IZANIK. Queriendo. v. NAHIRIK.
    Zeruak nai izanik da leku polita / ainbeste baserriz da eleixaz jantzita. AB AmaE 414. Jaun txit goikuak ala nai izanik Aita Santuaren mallara goratua izan zanian. Bv AsL 178. [...] jadetsi genezake, nai izanik. "Queriéndolo así". Aitzol (in Laux BBa VI). Oporketa nagosi ori [...] laburra izan da. [...]; orrelan nai izanik, ala bildurrak esitua? Erkiag BatB 147.
    NAHI IZANIK ERE. Ni queriendo, ni aun queriendo.
    Nik ez dakit ongi nondik noraino jo dezakeen, nahi izanik ere, Euskaltzaindiak auzi honetan. MEIG VIII 113. "Mesede ttikiagoa" [...] ez dio ukatzen. Nola uka zezakeen, nahi izanik ere! MEIG VI 60.
    Alegin guziz egiazko poza nai izanik ere, bear bada sekulan ez genula atzemanen. Or Aitork 135. Eta alaxe nai izanik ere, gaitasunik ez det ortarako. Basarri XIX.
    NAHI IZATERA, NAHI IZATERAT. De quererlo.
    Ta utzi zigun, kendu gabe, nai izatera kenduko zigun bizitza. Mb OtGai I 13. Prest arkitzen naz ni hau guzia [...] nere gain arzeko, ala Jesus berak nai izatera. Mb IArg I 107. Jaunak, ala nai izatera, nori nai itzegin eta aditzera eman legioke [...]. AA I 595. Ta oek egin zituan bezeñ erraz [...] egin ditzake, berak nai izatera. AA III 312. Ez hek, ez mundu guzia etzakiozken nausi, berak ez nahi izaterat. Dh 240. Jeptek esan zien, gogoak ematen ziola, aiek nai izatera, Amontarren lurrera joan eta [...] erasotzea. Lard 135. Jakin zuen giristino gazte batek salhatu zuela. Eta, oraino ere gorde zitekelarik, ongi nahi izatera, egotu zen han berean. Jnn SBi 157.
    NAHI IZATEZ (Precedido de posesivo). Voluntariamente. v. BORONDATEZ, NAHIZ.
    Gogoz zin egin dabe / euren nai izatez / espainiar izateko / len zirean legez. Azc PB 208 (in Ur PoBasc 263 euren borondatez).
    NAHI IZATEZKO. Voluntario. v. BORONDATEZKO.
    [Gudetan] onak bere badira, / naitasun bakoak, / bai ta zoroak bere / nai izatezkoak. Azc PB 273 (in Ur PoBasc 170 borondatezkuak).
    NAHIKO BESTE. A discreción, a placer; tanto (...) como se desee. v. NAHI BESTE.
    Sarri eta sarri naiko beste lo egiten ezpada, bertatik isten da baruba. Astar II 247. Itxaso onetatik etorriko jako naiko beste santidade. Ib. 278. Artu, artu naiko beste; bada eztira orregaitik urrituko. Ib. 215.
    (nahiko bestean).
    Eurokaz beste bagarik nas naiko bestean aberatsa. Añ EL2 80.
    NAHIKO GUZTIA (det.). Todo lo que se quiera; en abundancia.
    Arrobi asko, karezko arri eder piña naiko guztia ematen dabeenak. Izt C 53. Urnietan ere badute kara-arri bikañenekotik naiko guztia. Ib. 52. Ematen asi ziran, eta naiko guzia jateko adiña ogi eta arrai bost ogi eta bi ezkaluetatik sortu zan. Lard 400. Rokek jokatu bazuen boletan irabaziko zuen naiko guzia. " Cuanto quisiera". DicM (ed. 1877) 68. Naiko guzia / aren alde. "Cuanto se quiso". Or Eus 231.
    Bazun berekin indarra ta dirua ta naiko guzi, baño etzun ezer aundirik egin. Or SCruz 87.
    NAHI LITZATEKE, NAHI IZATEKO LITEKE, NAHI IZATEKOA LITZATEKE. Sería de desear."Nahi litake, il serait désirable" Dv.
    Nahi izateko liteke hanbat artha izan baledi berthute haren [...] salbatzeko. Mih 25. Nahi izateko liteke izan zindezaken saindutasun oso eta perfet bat komuniatzeko. Ib. 42. Esandako gauzen gañera, nai litzake beste zertxobait. Ag G 39. Ori baño errespetu geixeago nai litzake Obispo yaunari itz-egiteko! Ldi IL 169. Zer gerta ere, nai izatekoa lizake, Platonen berri lekarken zenbait idazti izan ledin. Zait Plat 2.
    NAHI LUKE (G-azp-nav). "Nai luke!, ¡sólo faltaba!, ¡cómo no!" Ond Bac.
    NAHI-NOLA.
    Aspaldian nabila / hor, hebe, laztan bila, / et'orai, nahi nola, / batu naiz batekila. 'Comme je le voulais'. O Po 30s.
    NAHI NUKEZKO. Mero (propósito, intención). Cf. EE 1893, 141: Nai nukez eta banukez gazte guziak beteak daudez.
    Ez da asko esatea: nai nuke, albanu. [...]. Era onetan itzegiten duanak ez du bekatua uzteko asmo osorik, baizik nainukezko utsa. AA II 318. Ea nai nukezko asmo utsa danentz irakurleak erabakiko du. Zait Plat 1.
    NAHI ORDU. "Nai ordu ezta etorri (AN-gip), ezta ni nai ordu etorri [sic] (AN-gip), etzan guk gure genduiñ aguro aldatu (V-gip)" Gte Erd 229.
    Etzuan nik nai ordu bukatu. JAzpiroz 178.
    NAHI ORDU GUZTIAN. En cualquier momento.
    Neke andirik egin bage errazkiro txit biribillatzen zituen nai ordu guztian, bera ta bere jendadi andia bazkatzeko laina. Izt C 2.
    NAHIRIK (Vc ap. A; SP). Queriendo."Guti nahirik, n'ayant guère volonté" SP."Queriendo, deseando" A. v. NAHIZ, NAHIEZ, NAHI IZANDA, NAHI IZANEZ, NAHI IZANIK, NAHIZIK, nahita (2). Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte lo encontramos en autores del s. XVII, en Larreguy (I 366), CatLan, Xarlem (849), Constantin y Barbier (cf. tbn. infra más ejs. septentrionales en la expresión (ez) nahirik ere).
    Etsaiak darraizkit [...] zeharreko bidetara / basarazi nahirik. EZ Eliç 301. Eta huni erremedio eman nahirik, erraiten zuen [...]. Ax 369 (V 243). [Bekatü mortal dira] hetan borontariozki hartzen denian plazer, ez nahirik ere obra egin. CatLan 94. Iñor iltzea borondatez edo ala nairik. Gco II 7. Ta Jangoikuak alan nairik, esleidu eban Rebeka eritxon bat. JJMg BasEsc 257. Liorpe bat billatu nairik sartu zan koba baten. Ur MarIl 42. Lorik ez det galduko igo nairik gora. / Nagusi izan baño mendeko da oba. AB AmaE 407. Neri fama kendu nairikan / alper-alperrik dabiltza. EusJok 37. Eta herriko gizonetarik zonbaitek hola nahirik, eskola berria egin zuten. Barb Sup 137. Pasioniaren kantatzeko uhuriala heltü nahirik zen. Goihenetxek etzeron orano üzten aldirik. Const 40. Adierazi nairik / nator zuengana / zer dan etxe askotan / gaur gertatzen dana. Basarri 177. Obeki izan nairikan gogoz / eldu diok eskolari. Olea 43. Nere bizitza girua aurkeztu nairik, lerro trakets onek idazten noia. Gerrika 13. Gorago jo nuen [...] horren esanahia eta zentzua erabaki nahirik. MEIG VII 114.
    v. tbn. SP Phil 488. Bp II 8. Acto 76. Mb IArg I 83. VMg 62. Echag 70. It Fab 82. Izt C 168. Aran SIgn 215. Arr May 177. Azc PB 75. Bv AsL 80. A BeinB 60. Ag AL 84. Urruz Zer 107. A Ardi 4. Ud 86. KIkV 8. Muj PAm 21. ArgiDL 158. Or Tormes 71. Jaukol Biozk 62. Kk Ab II 61. Laux BBa 66. Alz Ram 65. Enb 202. Tx B I 97. Lab EEguna 69. ABar Goi 35. Eguzk GizAuz 51. JMB ELG 49. EA OlBe 109. SMitx Aranz 63. Bilbao IpuiB 118. Mde Pr 177. Erkiag Arran 67. Etxde JJ 219. SM Zirik 58. Anab Aprika 69. Osk Kurl 30. Vill Jaink 20. Arti Ipuin 27. Zait Plat 19. MAtx Gazt 35. BEnb NereA 180. Ibiñ Virgil 50. Etxba Ibilt 474. NEtx LBB 97. Alzola Atalak 91. Berron Kijote 39. Balad 218. Etxabu Kontu 118. Ataño TxanKan 261. Onaind STeresa 28. Nairikan: Lh Yol 22.
    NAHIRIK ERE, EZ NAHIRIK ERE. "Ez nahirik ere, goan beharko da, même contre son gré, il devra partir. [...] Nahirik ere, ezin pagatuko zaitu, en eût-il la volonté. [...] Nahirik ere, ezin ethorriko da aski goiz, le voulût-il" Dv."A la palabra de mas que si, se dice, naibedabai; ala de aunque todo sea, naikere" Mdg 155.
    Yesusek, nahirik ere, etzetzaken engana. Hb Egia 87. Ixilik gelditu ordean hura, [...] nahirik ere ez baitzezaken kitzikazale ausartari hobeki iharduk. JE Bur 134.
    Berak ez nahirik ere, nigarra nausitzen zitzaion. Laph 191 (. tbn. en contexto similar HU Aurp 104 berek nahirikan ere).
    NAHITA. v. nahita.
    NAHIXEAGO IZAN. Preferir por un poco, preferir algo.
    Abenduko gau luzetan [...] Murde d'Urrutia etzen ageri / ene tela mihisetan / nahixago baitzuen / amuraren kapitetan. Balad 176.
    NAHIZ. Queriendo."Quelques Souletins et Bas-Navarrais disent: ikas dezan nahiz, jin dadin amoreagatik" Lf Gram 748. Cf. 1 nahiz . v. NAHIEZ, NAHIRIK. Tr. Documentado en la tradición septentrional ya desde Leiçarraga. Lo emplea tbn. Mendigacha (127).
    Eta populu guzia hura hunki nahiz zabilan. Lç Lc 6, 19. Zerbait berri freskorik gaztigatu nahiz. (c. 1598). FLV 1991, 291. Hala hek ere salbatu nahiz bere bizia / mendira egiten zuten alferrik ihesia. EZ Man I 95. Zeure gezurrak sinhets arazi nahiz, hanbat arnegu [...] egiten duzu. Ax 266 (V 177). Ororen nahiz, oro gal. "En voulant avoir tout". O Pr 378. Haren espos-ohea lizundu nahiz, igorten dioela norbait. SP Phil 433. Hetarik batzu, ez nahiz erori haren eskutarat, gorde behar izan ziren. Lg I 352. Absalonek asko egin zuen, nahiz amoratu Dabit. Ib. 309. Jainkoak hanbat egiten du gure ona nahiz eta bereziki gu sekulako zorionerat helarazi nahiz. Dh 275. Gerlan, aitzindaria / izan nahiz, galdu zien bizia. Arch Fab 233. Senharra zabillan gorphutzaren billha, / nahiz, komeni bezala, / egiñ azken ohoreak. Gy 191. Yainkoak hala nahiz, bertzeak badire. Hb Esk 235. Hirur muthil gazte, / zu nahiz emazte, / beren artian disputa badute. ChantP 372. [Manü horrez] debetatzen deikü besteri gaitz desiratzia, hantik abantailla zunbait jin dakigün nahiz. CatS 51. Eskualdunei fedea khendu nahiz / etsai gaitzek gaituzte hertsatzen. Zby RIEV 1908, 296. Atzerriko belatza / Gipuzkon da sartu / Emengo uso xuri bat / Naiz arrapatu. Lh Yol 51. Hunek, oloa nahiz, jaten du lastoa. Ox 130. Heien fedeari hats berri bat eman nahiz, abiatu zen Frantses. Ardoy SFran 191. Horra nola dabiltzan [...] herritarrak lagundu nahiz eta askotan ezinez. Larre ArtzainE 187. Bide berritik jo omen zuen [...] bertsoen bidez hizkuntza jaso nahiz. MEIG III 53.
    v. tbn. Etchart 7.2r. Harb 317. Hm 38. Tt Onsa 139. Gç 195. Bp I 118. Ch III 24, 2. He Gudu 46. Mih 38. CatLan 39. Brtc 62. Egiat 261. AstLas 12. Xarlem 1285. Monho 94. JesBih 471. Etch 144. Bordel 148. Elzb PAd 1. Laph 42. ChantP 316. Prop 1880b, 281. Ip Hil 154. Arb Igand 113. Jnn SBi 160. Elsb Fram XII. HU Zez 209. UNLilia 12. CatJauf 26. Balad 116. Barb Sup 24. StPierre 32. Const 14. Ox 176. JE Ber 43. Zub 69. Etcham 212. Iratz 26. Zerb IxtS 50. Mde Pr 220. Lf in Zait Plat XVIII. JEtchep 48. Larz Iru 134. Casve SGrazi 130. Xa Odol 173. Mattin 92.
    Deseando (algo a alguien).
    Diot zuk nihoren kontra nihori gaitz nahiz allegatu duzun falso testimonioaz. Harb 184.
    NAHIZ BEZALA. A placer, a pedir de boca. v. NAHI BEZALA.
    Aski naiz zure saristatzeko neurri mukuruz eta nahiz bezala baino geiago. SP Imit III 47, 1.
    NAHIZ BEZANBAT. A placer, a pedir de boca; tanto (...) como se quiera. v. NAHI BEZANBAT.
    Nahiz bezanbat ahal derrakezu hek eztituzula nahi zuzenaren kontra, zeren [...]. SP Phil 265s (He 268 nahi duzun bezanbat). Eskaini diazagutela nahiz bezanbat beitha eta baska. Ib. 435. Utz dezagula mundu itsu hura, Philotea, dagoela oiuz nahiz bezanbat. Ib. 429.
    NAHIZ DEN. Cualquier; cualquier cosa, sea lo que sea.
    Nahiz den gauzaz hainitzetan iujeatzen dugu gure iduriaren arauera. SP Imit I 14, 1. Bere burua ezdeus idukitzeak eta nahiz den atsekaberen Iesusgatik pairatzeak. Ib. 23,4 (Ch sofrikari guziak). Nahiz den gizona gezurtia da, flakoa. SP Imit III 45, 3 (Ch gizon guziak). Birjinek kastitate [...] minbera baten beharra dute, nahiz diren pensamendu kuriosen desterratzeko bere bihotzetik. SP Phil 253 (He 255 gogoeta kurios suerte guziak). Ez aflikzione barrenek, ez beratasunak, ez idortasunak, nahiz denak ez gaitu sekulan apartatu behar karitate saindu hartarik. Ib. 471s.
    (Con guztia). Cualquier cosa, todo, sea lo que sea.
    Aphur bat borxa bageneza gure burua, nahiz den guzia gero bageneidike errazki. SP Imit I 11, 5 (Ch handik haratko guziak). Jainkoaren amorioagatik behar ditutzu nahiz diren guziak gogotik pairatu. Ib. III 35, 2.
    NAHI ZEIN NAHI EZ. A la fuerza, quieras que no.
    Ez egoan erremediorik. Patxok, nai zein nai ez, otsoaren urdaillera joan bear eban. Bilbao IpuiB 48.
    NAHIZ ETA. "Nahizik-eta, nahiz eta, afin que. [...] Nahiz-eta ikas dezan, afin qu'il apprenne" Lf Gram 748.
    Hetaz ere artha hartzen du, nahiz eta noizpait bederen harenganat itzul ditezen. Dh 235s. [Colombek] zortzi urtez bere ahal guziak egin zituen, nahiz eta [...] erresuma guzietako buruzagietarik zerbeit ardietsi bere xede handiaren betetzeko. HU Aurp 50. Egin ditu [...] bere ahal guziak, nahiz eta, [...] onez-onean gobernamenduko gizonekin bakean bizi. Ib. 70. Eriarena eginez, maltzurki, dena elhe goxo ariko zauzkik nahiz eta hi kontsolatu. JEtchep 99. Haur bat iduri zuen bethi zukre murtxatzen ari, nahiz eta bere gorputza azkartu. Ib. 89s. Jin beitzide guregana, / Basabüria nahiz eta, / izan dadin zirena. 'Dans l'intention d'accaparer'. Casve SGrazi 82.
    v. tbn. Etch 238.
    NAHIZIK. Queriendo. v. NAHIRIK."Zerbait ere nahizik dabille ori (AN-5vill)" Gte Erd 288.
    Gure inguruan dabil gu galdu naizik deabru gaiztoa. Mb IArg I 227 (v. tbn. 162 y ss.). Gero bere lanerat itzultzen da xixtuetan, bazkaria tenoreko nahizik moldatu. Barb Leg 131. Orai etorri naizik / zabiltza nigana. Yanzi 93. Neskak ondotikan, / denak i naizikan [...] / señorita guziyak / ire atzetikan. Ib. 123.
    NAHIZIK ETA. "Nahizik-eta, nahiz eta, afin que" Lf Gram 748. v. NAHIZ ETA.
    Emaztekiak, nahizik eta gorde, ihardesten dio: [...]. "Elle veut dissimuler et répond". Barb Leg 23.
    NAHI ZITUENAK, NAHI DITUENAK, NAHI ZITUENAK ETA BI (ESAN, EGIN, etc.).
    " Nahi zittunak eta bi esan/egin, izugarriak, sekulakoak esan/egin. Nahi zittunak eta bi esan da aldein ementzun etxetik" ZestErret. v. BEREAK HARTU, etc.
    Nahi zituenak oro erranik, joan zen herriko auzapezarengana, ala ez baitakit ez ote zen bakezko jujearengana joan. HU Zez 60. Ez du gizonak deretxorikan / nai ditunak esateko, / pazientzia ederra bear da / ostalari izateko. Uzt Sas 233.
    NAHIZ NAHIRA. " (L), de volonté déliberée" vEys.
    Hil nadila hamar heriotzez ezen ez nahiz nahira zu ofensatu. Harb (ed. 1690 ap. H, que traduce:"plutôt que de vous offenser avec une pleine volonté").
    ZER NAHI DUZU (DUK, etc.), ZER NAHI DUZU BADA (Exclamación de conformidad, de impotencia o de justificación). !Qué quieres! ¡Qué quieres que le haga! Tr. Documentado en AstLas y en textos septentrionales y meridionales desde la segunda mitad del s. XIX.
    Jesusen Pasio santuak negar eginarazten dit, eta zer nai dezu? Bv AsL 58. --Gezurra dirudi, paper txar oiek bati ez diyotela utzi biar bizitzen. --Zer nai dezu bada! Iraola 127. --Eta zuk, baitezpada, Baionarat joan behar, ama? --Zer nahi duzu, haurra! Barb Sup 18. Ze nahuzu, Kattalin? Bakotxa den bezala da. Zub 105. --Eliza saintaren / legian arabera / bazuazte xuxen-xuxen / ifernu zolala. --Zer nahi duzu, jauna, / Pierrisek dizu ogena. PiarKat 53. Zer nai duk, ba? Ni ere ezin egon ba beti ire zai. Lek EunD 18. --Ta ori da jakin dezun guztia! [...]. --Zer nai dezu bada itzik atera ezin bazaie. ABar Goi 40. Zer nai duk ba? Nik lanean ler egin etxe-jabetasuna ik jasotzeko? Etxde JJ 29. --Ta ala ere, ausartu zera ontzi ortan sartzen? --Zer nai dezu bada, ain mezede aundia egiten digu. Anab Aprika 104. --Eta hor dago miserable! --Gaizoa! Zer zortea! --Zer nahi duzu! Larz Iru 104. Bainan zer nahi duzu? Mundu huntako legea hola da. Xa Odol 293.
    v. tbn. Elzb PAd 12. Zab Gabon 32. Sor Bar 27. Jnn SBi 170. Ill Pill 8. Moc Damu 6. Ox 197. JE Bur 86. Lf Murtuts 26. NEtx Antz 62. Or QA 108. Zerb Azk 25. Lab SuEm 208.
    Ordea zer nai zenuen? [...] nola ni gozatuko ez naiz ekusi ezkero onelako damuarekin konfesio [...] oso bat egiten? Mg CC 126.

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa

    ORDUTEGIA
    9:00 - 14:00

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

    Bibliotekaren katalogoa Artxiboaren katalogoa
    ERAKUSKETA BIRTUALAK

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak