Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

297 emaitza ordena bilaketarentzat

Sarrera buruan (12)


Sarrera osoan (285)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
jatorri.
tradizioa
Tr. Documentado en autores guipuzcoanos y vizcaínos desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 64 ejs. de jatorri y 52 de jatorrizko, todos ellos meridionales.
etimologikoa
Etim. Para su posible relación con etorri, con una alternancia e- /ja - (< e- + e- ), v. BAP 1968, 17.
sense-1
1. ( VP , Lar, , Hb, H (que cita a AA)).
Origen, fuente; causa. "Origen" VP 48r (Requejo traduce "origo, initium, principium"). "Origen" y emanación" Lar.
Gauzen jatorria azaltzeko. ar DT L. Miserikordia eta fabore guzien jatorri eta emalle [...] zeralako. Gco I 467. Edozeiñek daki iturri bateko ura igo ditekeala bere jatorriaren neurrian. AA I 40. Jaungoikua daguan lekuan an dago ujentu ta usaiñik gozatsuenen jatorrija. Ur MarIl 118. Aurkiturik ondasunak ugarituteko jatorrijak. " Fuentes de riqueza" . (1860) BBatzarN 191. Nik nai nikek jakiñ ire izenaren jatorria. Urruz Urz 34. Guda guztien iatorria bera izan zeitekeala. Ag AL 150. Pekatu onen jatorriya edo sustraiya. Itz Azald 103. Luisaren arteko ipuien albistea eztakit jatorri onekoa bazan ala ez. Ag G 236. Baña berak, estutasun onen jatorrija ipinten eban Motrollogaz euki eban asarrian. Kk Ab I 41. Sinisgogorkeriaren jatorririk ezagunenak zeintzuk ete dira? KIkV 62. Gauza txarren jatorri / arrokerija dozu. Enb 41. Itz onen jatorria zin-etsi da. Etxde AlosT 43n. Hitzak jatorri beretik datozela. Mde Pr 333. Eta Bibliak zer dio gizonaren jatorriaz? Vill Jaink 59. Euskara zaharraren jatorri eta iturburuarekiko auzi aspergarria. MEIG I 237. Euskal hitzen jatorri eta itxura desberdinaz. MEIG VII 173.
v. tbn. A Ardi 128. Belaus Andoni 18. Gaztelu in Tx B 117. ABar Goi 44. Or QA 105 (y-). Txill Let 91. Basarri 127. BEnb NereA 234. Gazt MusIx 123. Ibiñ Virgil 49 (i-).
sense-2
2. (V, G-azp-goi-bet; VocCB Dv (V, G), H, Bera) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.
Origen, ascendencia; linaje; familia, raza. "Generación" VocCB . " Iatorri andiko semea, fils issu de grandes familles" H. "Au pluriel, les descendants d'une race. Abraanen iatorrikoak, les descendants d'Abraham (AA)" Ib. "Prosapia, linaje, raza" Bera. " Danon jatorrixa, Eskrituren esanian, bardiña " Etxba Eib. " Aramaixon dago gure jatorrixa " Elexp Berg.
Judako erregen jatorrikoa zan Daniel. Gco I 142. Erregen jatorrizko humeak. Ib. 139. Egiaz esaten dizuet Juduen jatorria aitu baño len gertatuko dirala gauz oek. AA III 465. Urrikitu zan Jauna Jakob Patriarkaren jatorria era onetan ekusirik. Ib. 297. Ta arkitu degu jiganteen mota edo jatorri bat ain andia non [...] langostak baizik ez giñala zirudian aen aldean. Ib. 298. Zeñaren jatorritik datozen Duke Ciudad Realkoak. Izt C 496. Aaronen jatorriko apaizak. Lard 488. Jose Partriarkaren jatorrikoak ziran. Ib. 137. Gure jatorriaren loitukerian. 'Para deshonor de nuestra raza' . (Cantar de Alostorrea) Balad 48 (tbn. en Balad 48 y Etxde AlosT 100). Orbandu baga iñoz zeure jatorria. AB AmaE 26. Eztirudi ba, amaren aldetik ere, jatorri goitar bikañekoa. Ag G 224. Jatorri-kontu au aitatu ezkero, arro-arrorik asten da Don Kazintto [...] esaten. Kk Ab I 87. [Abere] erosi berrien abenda ta jatorria ikasten ez badituzte. ForuAG 327. Oitura onak galdu ezkero, azkar galduko da gure jatorri edo abenda. EgutTo 31-8-1921 (ap. DRA ). Berdiñak dira gure jatorri, / oitura eta legeak. "Nuestro origen" . Or Eus 196. [Ana] Fanuelen alaba ta Aseren yatorrikoa. Ir YKBiz 29. Euskaldunak beren jatorri eta bizikera oso bereziak dituzte. JMB ELG 9. Alemana edo aleman jatorrikoa zan. Etxde JJ 271. Euren jatorriko baserriaren izenez [...] deitzen detse. SM Zirik 83n. Aitaren aldetiko arbasoen iatorria Atikeko azkenengo erregetaraino omen zioan. Zait Plat 7 (Sof 87 y-). Euskal izen arek Buenos Airesko euskal jatorridun jendeari biotz-deia egiten zion. NEtx LBB 63. [Erleek] orren bizi laburra izan arren, [...] iatorriak ezilkor irauten du. 'La race persiste' . Ibiñ Virgil 111. Seme-alabik jaio ezian / galduko da jatorria. Olea 117. Aren familia, jatorria ta belaun-etxea jakin nai genuke. "Linaje, prosapia y alcurnia" . Berron Kijote 148. Egileak, bere euskal jatorriaz oroiturik [...]. MEIG II 83.
v. tbn. Ur MarIl 15. Moc Damu 3. Kk Ab I 90 (II 183 y-). Belaus Andoni 3. Lh Yol 17. Anab Usauri 145. Otx 118. Lab EEguna 81. Ldi IL 161 (y-). Erkiag Arran 111. Gand Elorri 177. Arti Ipuin 46. Ibiñ Virgil 96 (i-). Uzt EBT 35. AZink 73.
sense-3
3. Descendiente; hijo (de una localidad).
Jaungoikuak [...] bota zituban paraiso eder artatik eta oneikaz batera gu guztiok, beren jatorri dongak garian legez. msOñ 5r. (v. tbn. 2r y 4r) Jatorri edo ondorengo belaun bagarik. Ib. 233v. Idiakezko etxe Purubetarraren jaun ta jabe eta jatorriak. Izt C 455. Tubalen jatorri txau garbiak. Ib. 4. Izan zan erri onetan jaioa, edo beintzat bertako jatorria [...] Migel Lopez de Legazpia. Ib. 478. Norgandik jaioak eta zeñen jatorriak diraden beñere aztutzen etzaiotenak. Ib. 6. Simon zeritzan Zireneko seme edo jatorri bat. Lard 458. Entzun zutenean ango odolekoa eta jatorria zala, erregetzarako begia ezarri zioten. Ib. 132. Hura ere Leviren jatorria zalako. Ib. 93. Etxe andi, noble eta aberats bateko jatorria zan. Arr May 191. Gaur eztago gizirudi (retrato) gabeko baster bat. Edozeñ etxetan arkitu geinzke bertako jatorrienak, aidienak, adiskidienak, ezagunenak. Ag G 248. Etzetit uste iñun dagonik / gaur emen aña jatorri. Zepai ( in Uzt Noiz 131 ).
sense-4
4. (Dv, Bera).
Descendencia. "Postérité, descendance" Dv. "Derivación, sucesión" Bera.
Ume oek ta oen jatorria madarikatua izatea. AA III 376. Ordukoa da, ondorengo jatorri guzia mendean artu zuen bekatua. Lard 4. Ugarituko det zure jatorria zeruko izarrak bezela. Ur Gen 22, 17 (Dv hazia, Ol, Ker, BiblE ondorengoak). Eta zure jatorria izango da [...]. Ib. 22,17 (Dv ondoregoa, Ol yatorrikoek). Iminiko yoadazak aserriak ire eta emakumiaren artian, ire yatorriyaren eta bere yatorriyaren artian. Ur BulaAl 28. Bazetorkion nunbaitetik [...] galera Joanesen jatorri sendoari, bada berdiñeztasun [...] agiria zegoan artzai orren ta bere semien bitartean. Ag G 18. [Sugeak] galdu nairik Eba ta bere jatorriya; / baita bere urrengo jarraipen gustiya. Enb 79.
sense-5
5. Naturaleza, carácter.
Zenbait jatorri bereziko ordainkizun zerga gabe uztea. "Por su especial naturaleza" . EAEg 25-2-1937, 1149. Lege-austearen jatorria. "Naturaleza del delito" . Ib. 23-3-1937, 1344.
sense-6
6. (Vb.). (Lar, Hb, H (V, G)). "Dimanar, provenir como de su origen" Lar. "Emanar, jatorri, etorri" Ib. "Descendre, être issu de; avoir la source, son origine" H.
azpisarrera-1
JATORRI-AGIRI. Certificado de origen.
Larru meezko yatorri-agiria erakusten. Ldi IL 104.
azpisarrera-2
JATORRI GABEKO. Sin linaje.
Baserritarra zala, jatorri bakoa zala: au zala ta ori zala! Echta Jos 289. Baserritar jatorribako. Ib. 346. Ik Ondartzako jatorri bagako mutilla daukan eure gogoan. Ib. 217. Zu jatorriduna ta ni jatorribakua gara. Kk Ab I 90. Iñondik eztatorren ordena bat, jatorri gabeko agindu bat. Vill Jaink 91.
azpisarrera-3
JATORRI GARBI (Lar, Añ, Bera). "Hidalguía, [...] jatorri garbia" Lar y Añ. "Jatorri garbia, de noble prosapia" Bera.
Zein andi, duin eta balijotsua zarian zeure jatorri garbi eta goratuaren aldetik. Ur MarIl 15. Odol ta jatorri garbija eta birtutia loratuten diran lur onetan. " La nobleza y la virtud" . (1866) BBatzarN 215. Bere jatorri garbia aipatzea obe izango da. NEtx Antz 27.
azpisarrerakoSense-3.1
(Con -ko, adnom.).
Egin zuten aomen andikoa beraren izen gozo jatorri garbikoa. Izt C 466s.
azpisarrera-4
JATORRI-IPUIN. Leyenda sobre el origen.
Oratik, bere Nereiden Iragarkia-n, Erromako jatorri-ipui zarrak bide emanik [...]. Gazt MusIx 66.
azpisarrera-5
JATORRIKO (jaa- V-gip ap. Iz ArOñ; Lar, H). "Originel, qui vient de naissance" H. "Jaatorriko gaitza, mal original" Iz ArOñ. v. JATORRIZKO.
azpisarrerakoSense-5.1
Originario.
Bertakotzat lez dauken "Tolosako zortzikoa", jatorrikoa baiño beste ainbeste luzeagoa. Erkiag Arran 34.
azpisarrera-6
JATORRI-LIBURU. Libro del Génesis.
Iatorri-liburua idaztea. "Geneseos liber" . Or Aitork 369 (v. tbn. 363).
azpisarrera-7
JATORRI ON. "Jatorri ona, de buenos progenitores" Bera.
Oroiturik [...] bere jatorri onaz, ongi artu zituan. Bv AsL 108.
azpisarrerakoSense-7.1
(Con -ko, adnom.). "Hombre blanco, gizon prestua, garbia, jatorri onekoa " Lar. "De buena cuna. Jatorri onekua izan arren a gizajua, eskera emonda bizi da " Etxba Eib. v. JATOR ONEKO.
Jatorri oneko semea. (Copla de Sta. Agueda). Guerra CongrEV I 712. Abrahan, Isak, Jakob jatorri onetakoak ziran. AA II 42s. Jatorri on ta aberatseko galai batek. Bv AsL 110 (v. tbn. 31). Iatorri onekoa zara. Ag AL 43. Jatorri onekoa edo odol garbikoa dalako. Ag Kr 79. Euskalduna zan lez, jatorri onekoa. Echta Jos 168. Jatorri oneko edo andiki-seme. Otx 118. Astua ixan arren, zaldija baxen jatorri onekua zala. Ib. 120.
azpiadiera-1.1
Itz barri asko eztot esango: jatorri oneko itz zarrak izango dira geienak. Ag Kr 6.
azpisarrera-8
JATORRI OSOKO. De pura raza, castizo.
Orrelantxe daroe erraietan uraganako maitetasuna, itsas-zaletasuna arrantzale euskaldunak. Eta euren seme ta alabak, eta urrengorik urrengo, belaunik belaun, ur-ertzean jaio, azi, kozkondu ta bizi izan diran jatorri osoko gizakiak. Erkiag Arran 85.
azpisarrera-9
JATORRITIK. Originariamente, de raza. v. JATORRIZ.
Gipuzkoako baserritarrak jatorritik dute oitura, txamarrak janzi bage bizkarretik zinzilika [...] plazan egotekoa. Izt C 253s. [Maria] jatorritik zan anima argi, garbi, eder ta aberatsekoa. Ag Serm 401. Zek galdu ete dausku Bizkaiko baratza, / jatorritik ixanik guztiz aberatsa? Enb 124. Eroapen ori, orratio, etzetorkion jatorritik. TAg Uzt 190. Jatorritikan bizkorrak dira / mutil gipuzkoatarrak. And AUzta 133.
azpisarrera-10
JATORRIZ (V, G; Lar, Añ, H). Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 180. Originariamente, originalmente, de raza. "(De) herencia son así, jatorriz dira ala" Lar. "Originalmente, radicalmente, jatorriz, errotik" Ib. (v. tbn. Añ). "Originario de algún país, jatorriz erriren batekoa" Ib. "Jatorriz azkoitiarra da (G-azp-goi)" Gte Erd 180. v. JATORRITIK, JATORREZ (s.v. jator).
Jatorriz degun pekatu bage sortzea. Lar SermAzc 48. Bekatu orijinala edo jatorriz degun bekatua. Ub 67. Zorionez, umiak eurak bere esanekuak dira jatorriz legez. Mg PAb 92. Jatorriz eta berez legez ezpadakar [...]. Ib. 204. Badakit jatorriz bezela dakartzula nekazariei asko nai izatea. VMg III. Gipuzkoatarrak jatorriz direala pillotari gaiñ gañekoak. Izt C 242. Azkoitikoa berez, baña jatorriz Bizkaiko Hondarroa deritzan errikoa. Aran SIgn 2. Jatorriz etxe oneko semia [zan] . Bv AsL 107s. Auxe da nik jatorriz dodan jeniua. AB AmaE 250. Berez ta jatorriz [...] langille ona zalako. Ag G 124. Jatorriz edo sorreraz batek ez duen argia [...]. Etxeg ( in Muj PAm 20 ). Jatorriz, bera, bizkaitarra da. Enb 148 (204 y-). Euskaldunai jatorriz datorkigu, odolak ematen digula dirudi. Alz Ram 27s. Erritarra baitzan jatorriz Balendin. TAg Uzt 226. Eta zer dira bada jatorriz [...] izate horiek guziak? Mde Pr 270. [Kopla onen asiera] lendik eta jatorriz beste era batera zan. Lek SClar 117. Jatorriz ortarako / ez duanak griña. MendaroTx 48. Apostolu santu onen ixena yatorriz Yakob zan. Akes Ipiñ 12. Miesa-erropak garbituteko lekuak jatorriz, baiñan denporen aldakuntzaz [...] batzarleku ospatsuak bere. Erkiag Arran 134. Jatorriz ere beartsua ta / eskola gutxi ikasia. And AUzta 111. Jatorriz gureak ez diran kirolen asierea gure errian noiz eta zelan izan zan esango dogu. Etxabu Kontu 162. Sortzez ez dakit, baina jatorriz ez etorkiz ez zen Euskal herrikoa. MIH 49.
v. tbn. It Fab 141. Lard 451. Lh Yol 17. Altuna 77. Or Tormes 5 (y-). Kk Ab II 113 (i-). Ldi UO 42 (y-). A Y 1934, 7 (y-). JMB ELG 60. Zait Sof 73 (y-). JAIraz Bizia 80. Etxde JJ 203. BEnb NereA 87. Etxba Ibilt 453. Berron Kijote 80. Onaind STeresa
azpisarrerakoSense-10.1
(Precedido de bere, etc.).
Jaiotzaz edo bere jatorriz gure Españako semea omen zan. Cb EBO 3s. Aundiak bagera euskaldunak geren jatorriz [...]. Etxeg ( in Ag AL 6 ). Luzaidekoa zala esan zigun bere jatorriz. Uzt Sas 349.
azpisarrera-11
JATORRIZKO.
azpisarrerakoSense-11.1
a) (V, G ap. A; Lar, Añ, Dv, H). Original, innato, natural. "Pecado original, pekatu jatorrizkoa" Lar. "De nacimiento" Añ (s.v. nacido). "Natural, suyo, propio" Ib. "Jatorrizko pekatua, péché originel" Dv. "Originel, qui vient de naissance" H. v. JATORRIKO.
Zer da jatorrizko pekatua edo orijinala? CatBurg 35 (v. tbn. jatorrizko bekatu (pekatu) Cb CatV 49, Ub 195, Añ CatAN 46, Gco I 417, AA III 269, JJMg BasEsc 47, Lard 18, Legaz 38, Bv AsL 201, Itz Azald 71, Ag Serm 255, Goñi 63, Inza Azalp 47, MAtx Gazt 87, MIH 234). Lege naturala edo jatorrizko legea. Ub 68. Deritza Espiritu Santua zeren ematen digun jatorrizko bizitzaz gorago dan [...] animaren bizitza. Ib. 140. Ezta idoroko bekaturik, bere sustrai jatorrizko edo okasiño deungaren baterik azten eztanik. LoraS 18. Maiz badirade ere / sermoiak aditzen, / jatorrizko griñai / ez oi zaie uzten. It Fab 260. Alkar maitatzeko du jatorrizko griña. Izt C 255. Begira jatorrizko zure nobleziaren aldetik zeñ preziatua zeran. Arr May 25. A ze jatorrizko zalduna bera! A ze jakintsua! Ag Kr 174. Jatorrizko erru gabe sortutako Erregiña. ArgiDL 115. Jatorrizko senak. " Los instintos inconscientes de su propio natural" . Mok 6. Gauzen jabe izateko eskubidea, gizonak berezkoa, jatorrizkoa dau, gizonaren izatean erne ta jaio da. Eguzk GizAuz 91. Jatorrizko atsegintasunaz gaiñera ezagun zun ezi-legea nonbait edoski zuna. Etxde JJ 84. Eta gizonak bizi-nai au berezkoa du, jatorrizkoa. Vill Jaink 113. Bere senaren egiazko ta jatorrizko azalpena. Gazt MusIx 61. Jatorrizko dan pekatuaren / loiduraz bi seme lortu. Ayesta 134.
azpiadiera-1.1
Original, originario. "Bergako kaletako jatorrizko azpixa, galtzaria, asfaltuakin tapauta dago" Elexp Berg.
Gure jatorrizko edo jaiotzako izkera. Cb EBO 17. Grazia guzien jatorrizko iturria. Ib. 35. Oitura jatorrizko maitagarriak gordetzen dira Gipuzkoan. Izt C 240. Erroma barritu naian dabiltzanean [...] kentzen deutseela bere iatorrizko izate zarraren zigillua. Ag Ioan 219. Jatorrizko itzak, gutxi dira-ta, berriz ta berriz osteratu zituen [Fauré] musikalariak. A Ardi 111. Zeu zara egiz antziñetatik / Zuzentza-zelai jatorrizkua. Enb 144. Gai-zatia jatorrizko kutxa edo bilkoiean [...] ez balego. EAEg 19-1-1937, 844. Jende xeheak behintzat jatorrizko hizkuntza eta kultura gorde zituen. Mde Pr 254. Azalaren azpitik, jatorrizko monoteismuaren aztarnak agiri dira ia beti. Vill Jaink 25. Zearo ongi itzulia dago. Ahapaldi bat bakarra ez da arkituko, iatorrizkoa baiñon exkaxago idurituko danik. Or ( in Gazt MusIx 50 ). Jo bear izan dot [...] neure jatorrizko bizkaierara. Alzola Atalak 92. Bere poesiari darion ondorik gabeko tristura eta etsipena, jatorrizko kulturaren barne-sostenguak galdu dituen herriarena da. Lasa Poem 105. Kijada zala bere jatorrizko izena ta ez Kesada. Berron Kijote 36. Jatorrizko testua euskarara iraulia. MEIG VII 80.
azpiadiera-1.1.1
[Ignazioren] jatorrizko edo jaiotetxe anziñako guziz noblea. Cb SIgn 3 (='jatorrizko etxe'?).
azpiadiera-1.2
Jatorrizko edo legezko seme-alabak. " Descendientes legítimos o naturales reconocidos" . EAEg 30-12-1936, 683.
azpiadiera-1.3
Jatorrizko Bazkun izenari, legez darabilkin Bazkunarena erantsiko zaio. " Al nombre genérico social" . EAEg 31-5-1937, 1727.
azpiadiera-1.4
Burukidea ber-bera izan bedi jatorrizko Lendakari. " Presidente nato" . EAEg 16-12-1936, 558.
azpiadiera-1.5
Euskal jatorrizko gizon jakintsu askori edegi eutsezan, uste osotan, bere kontzientzi-ateak. Onaind STeresa 100. Erdal jatorrizko hitza. MIH 192.
azpisarrerakoSense-11.2
b) "Descendiente" Añ.
azpiadiera-2.1
Derivado.
Itz-batu ala yatorrizkoak sortuteko erak [ikasi] . Belaus LEItz 118.
azpisarrerakoSense-11.3
c) (Sust.). "Descendencia" Añ.
azpisarrera-12
JATORRI-ZUHAITZ. Árbol genealógico.
Beronen ixena ta bere anaienak dagoz jatorri-zugatzaren azkenengo abarrian. Kk Ab I 87 (v. tbn. 88 y 90).
jatorri
<< jarri 0 / 0 jeneral >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper