OEH - Bilaketa

110 emaitza zoratu bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zoratu.
sense-1
1. (V, G, AN; SP, Urt I 170, Lar, Aq 1177 (AN), , Dv, Zam Voc), zorotu (AN-larr; DvA) Ref.: A; Iz ArOñ ( soratu ); Etxba Eib; Etxabu Ond 106; Asp Leiz2 ( zorotu ); Elexp Berg; Gte Erd 159 .
Volver(se) loco; volver(se) insensato. " Zoratua narabilla " SP (Interpr?). "(Volverse) loco", "enloquecer" Lar, . "Desatinar con despropósitos" Lar. "Embobarse" Aq 1177. "Enloquecer, enloquecerse" A. " Zoratu ein gako bixi-bixik, se ha puesto como loco" Etxabu Ond 106. Tr. Documentado desde Dechepare, es algo más frecuente al Sur. La forma general es zoratu. Hay zorotu en Agirre de Asteasu, Olabide y Mirande. En DFrec hay 9 ejs. de zoratu. Con aux. intrans. bipersonal lo emplean los autores vizcaínos, y algunos guipuzcoanos como Iztueta o Arrue; en muchos de ellos alterna con ejs. de aux. intrans. unipersonal.
Haren ahaideak ilkhi zitezen hatzaman lezatenzat: ezen erraiten zuten zoratu zela. Mc 3, 21 ( He, Arriand zoratu; TB burua galdu, Dv burutik jauzi, Ol, Or, Ker, IBk, IBe burutik egindda ). Zoratu aiz, Paul, letretako iakin handiak zoratzen au. Act 26, 24. Eta dolorea ezin pairatuz da zoratzen. EZ Man I 103. Hala [kolerak] nehor itsutzen, zoratzen, liluratzen eta adimendutik erauzten badu. Ax 285 (V 190). Zahar nendin, zora nendin. Bela 11. Amoratzea, gaztearentzat loratzea, zaharrarentzat da zoratzea. "Devenir fol" . O Pr 25. Iokatzea eta dansatzea [...] egin behar da [...] denbora gutitako, ez unhatzeraino edo zoratzeraino. SP Phil 375 (He 378 burua zoratzerainokoan ). Lohikeriari daronson pasionea dela [...] gehienik izpiritua zoratzen eta bihotza gal-arazten duena. Lg II 162. Zoraturik beren usteko edertasunagaz, daukaina eta ez daukaina urari emuten deutsailla. msOñ 103r. Esango leuskezube, ill gura dituzun, zoratu ete jatzun. Mg CO 218. O eternidádea, nork zaizke enténda? Niork ez: lenágo zoratukodá búrua. LE Doc 281. Askoz geiago nekatuko zaitu etsaiak, eta ipiñiko zaitu zorotzeko zorian. AA II 141. Guztiz zoratuta bizi izan dirianai. fB Ic III 272. Zenzuna galdu dabela eta zoratu jakala. Astar II 121. Aditu zuenean / laudorio eztia, / orra nun zoratzen / dan belea guztia. It Fab 259. Maiz furiak zoratua. Gy 301. Oro zoratu othe ziren lurrean mende batez? Hb Egia 144. Gajua! Zoraturik zegoan noski. Sor Bar 98. Zoratu jakola uste dot mosoluari. AB AmaE 345. Beldurtzen naiz zoratu / ote naizen egiñ. Ib. 403. Zoratu egin iatala. Ag AL 52 (97 zoratu zarala ). Zoraturik dago gure aita! Itz Azald 109.
( s. XX) Erran dezakegu, ez gutiago, ez gehiago, zoratu zitzaiotela burua. Prop 1906, 165. Neskameak ezekian zoratuta egoana. Echta Jos 293. Nik ez dakit jendea / zerk duen zoratu. Etcham 221. Zer diñozu, Nikasi? / Zoratu al zara? Enb 166. Zoratuko yakok, eta edozer ezbiar egiteko bidiak artu leikezak. Kk Ab I 35. Urte txar zuei, azi gaizto oeri! Rumeca-k zoratuko al zaituzte guziok! Or Mi 35. Zoratzeko zorian egun abek igaro ditut. ABar Goi 52. Uskerien billa zorotu ziran. Ol 4 Reg 17, 15 ( BiblE hutsal bihurtu ). Etxe ontan guziak zoratu al dira? NEtx Antz 97. Zoroturik zeuden [...] hori uste zutenek orok. Mde HaurB 78. Zoratu ete yakon gure Aita Bartolemeri? Bilbao IpuiB 237. Bere lana egiteko [fakirak] bear zuan bere burua zoratu. Anab Aprika 31. Guztiak arrittuta pentsau eben Dukia batera-batera zoratu zala. Etxba Ibilt 490. Egoaizerik gabe / onela zoratu. Olea 164. Apur bat zoraturik / Patxi ete dagon. Ayesta 131. Jainko eskuzabalak, beste guztiak zoratzen zituelarik, guri bakarrik jakinduria ematea. MIH 165.

v. tbn. Gç 178. fB Ic I 63. Zby RIEV 1908, 109. Azc PB 215. Lh Yol 46. GMant Goi 29. Altuna 98. Anab Usauri 86. Iratz 41. Zait Sof 195. TAg Uzt 288. Mde Pr 151. SM Zirik 118. Ugalde Iltz 21. Osk Kurl 106. Lab SuEm 189. Ibiñ Virgil 99. Alzola Atalak 47. BAyerbe 110.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.).Loco.
Ala gure zoratuak, baikinduen pensatzen / gu zuhurrak giñela eta onak erho ziraden! EZ Man I 82. Eta hala zoratu hek / niri egin ustea, / bere buruei daroe / ordenatzen kaltea. EZ Eliç 309. Gizon zoratua. 163. Banoa da eta zoratua bere esparanza gizonetan [...] ematen duena. Ch I 7, 1. O galatar zoratuak! He Gal 3, 1 ( Lç zoro ). Gazte zoratuen onenbat itsumen ta onenbat oben kulpa. Mb OtGai I 35. Jende itsu zoratu aek idoloai [...] egiten zizten pestak. Ub 36. Ezagutzen dut orai zoratu bat nintzela zuri yazarri nahi izateaz. Lg I 290. Egin zituen egin ahal guziak nahiz erakharri yende zoratu hek arrazoinerat. Ib. 238. Bere baitarik kanpoan / dabila zoratua. Monho 110. O kristau zoratua! Nai dezu anima galdu betiko onra apur bategatik? Mg CC 139. Idisko zoratua. VMg 86. Zoratuen eran ibilliko dira jendeak, nora iges egin eztakiela. AA III 478. Nor izanen da aski zoratua holako bat dohatsu dela errateko? Dh 190. Errian bizi dana / da, bai, zoratua. Zav Fab 1907, 537. Oi nola zoratua, iduri zor handi horretarik, bertze nihor ez bezala, salbu geldi naitekeela! Dv LEd 153. Oso zoratua bezela jarri, eta inziria eta marrua izugarriak eginaz, buruaz pareteak puskatu bearrean abiatzen zan. Arr GB 142. Burlaz deituten deutse Anton zoratua. AB AmaE 218. Euskaldun mutil gazte / buru zoratuai. Azc PB 312. Zaldi zoratuen gisan. Anab Usauri 75. Theresa estutzen zuen bularraren kontra zoratu batek bezala. Mde HaurB 75 (40 zorotu ). Gizonen idealismo ergela baino mila aldiz idealezkoago izan baitzen [...] haien elkarrenganako erakarmen zoratua! Ib. 96. Bere begi zoratuetan. Txill Let 104.
v. tbn. Cb Eg II 83. Iraultza 73. Prot 70. Alz Ram 137. Ugalde Iltz 14. Gand Elorri 92.
azpiadiera-1.2
Seducir; maravillar(se), embelesar(se). "Hechizar, ganar voluntades" .
Nik eztanzut emaztiak bortxaturik gizona, / bana bera zoraturik andriari darraika. E 125. Giristiño zoraturen eztu zenbat berzerik, / Iesus Kristoren legea besarkatu gaberik. EZ Man I 67. Zer armoniazko musika gozoaz [...] berboa batetik bestera darabillen [...] enzuteak, zora dezake kristaba. Cb EBO 32. Zer zen bizkitartean laudorio hura? Khe bat zure zoratzeko xoilki gai zena. Brtc 219. Erbesteko emakume arroz galduak [Salomon] zoratu ta sartu zan begi bietaraño idolatrian. Ub 43. Mundu guztia nasturik, engañaturik, llilluraturik, edo zoraturik, nai duan eran, darabillen etsaia. AA III 614. Munduak lilluratzen, sentsuek zoratzen, mila ezdeuskeriek Jainkoa ganik [...] urruntzen. Dh 155. O mundubagaz zoraturik dagozanak! JJMg BasEsc 94. Lore onen nabardade ederra izanik ain ikusgarria, beragana begira jarten ziraden guztiak gelditzen ziran zoraturik. Izt C 161. Zoratuten nabe ni gauza guzti oneek. Ur Dial 13 (Dv burua zoratu; It txoratu, Ip zorobilatü ). Ingurumai aiek guziak bere [...] soñu pozgarriakin zoraturik zeuzkan. Lard 163. Begiak zoratzeko eran ipiñi zuen [Herodias-ek alaba], eta aurkeztu zan. Ib. 398 (cf. infra ZORATZEKO). Bainan eskolan sar nadin, ez naiz gehiago neure buruaren jabe; atsegin izpiritualek zoratzen naute, horditzen naute. Laph 70. Orko soro-baratzak, zoratzen zuten bat. Sor Bar 54. Ai! baña eroan dot engañu osoa, / zoratzen ninduana zan ispillutxoa. AB AmaE 309. Kreaturen edertasunak zoratzen zaitu? Arr May 73. Jainkoak berak dauka Frantzia besotik, / deusek zoratu gabe, egon dadin xutik. Zby RIEV 1908, 606.
( s. XX) Ondartzakoak zoraturik euren [Etxaurikoen] etxaguntza ta diruakaz. Echta Jos 366. Arrosañoak derakarkoten usain onak zoraturik. Ox 174. Bai, badakit bien artean [nere Maritxo] oso zoratu didazutela. Alz Ram 54. Ai, zein polit ederra! [usoa] / Zoratu ninduan. Enb 146. Kantari ona iaz; nai duanean belarria zoratzen dun. Or Mi 37. Bazituzten izen batzu, zoratzen ninduztenak: Leandro, Castor, Encarnita. JE Ber 94. Bere mirariaz zoraturik dauzkan gizonengandik iges egiten du Yesusek. Ir YKBiz 85. Apal ondoan zoratu ginduzten [emakumeak] beren algara, dantza, abesti ta jolasekin. ABar Goi 15. Ezjakiñak eta diruaren dirdaiak zoratuta jarri zan Zitoren eskuetan. TAg Uzt 211. Bere liraintasunakin zoratuta. JAIraz Bizia 32. Emen ere zoraturik egon oi gatxin dantzariei begira. Or QA 208. Euren edertasunak / nauke zoraturik. BEnb NereA 135. Haien belar eta ungentuekin, gizonen deseoak zoratzen zituen. Arti Tobera 285. Begi ta gogo han zagon [zirkaren] paper handi haren aintzinean zoraturik. JEtchep 40. Mutil gazte arek izan ere, zoratu ez neskatxa? NEtx LBB 50. Diruaren dirdiran ez hadila zora. Xa Odol 202. Zaldun gazteak asko diradez / neskak zoratutakoak. Ayesta 79. Oso korrikalari ona [...]. Neu ari be gira zoratzen egon izandu nintzan. Albeniz 84.

v. tbn. Gco II 78. Hb Esk 147. Aran SIgn 213. Tx B I 180. Ldi BB 164. EA OlBe 48. Iratz 51. Mde HaurB 65. Basarri 178. Txill Let 111. Anab Poli 88. Berron Kijote 126. Ataño TxanKan 182.
azpiadiera-1.2.1
(Part. en función de adj.).
Eva zoratuarekin [deabruak] egin zuena bere aldian oriekin egin naiez. Mb IArg I 261. O kristinau zoratu, diabrubak andrakume esan doguna legez enganauba! Mg CO 187. Zure graziyetara / oso zoratua. Bil 100. Horra esku huskako plekaren edertasuna, eta gu horri beha zoratuak egoten. Zby RIEV 1908, 85. Apaindu bedi gorputza / neska gaztetan lez / ta eukiko dau gizona / zoratu ta pozez. Azc PB 259. Sugeak odeietatik geldi geldi yetxiarazten duen txori zoratua bezala. 'Fasciné' . Or Mi 26. Jaun-Goikoan zoratuak / amodioz ur zaizte. Iratz 154. Hura baitzen gizon guztirik atzipetuena, enganatuena, liluratuena, zoratuena eta enkantatuena. Arti Tobera 285. Inorena baino gogozago ta zoratuago aditu zuten, ordea, Gorgia ao-ederraren itzaldi zoli, burutsu ta aukerakoa. Zait Plat 122.
azpiadiera-1.3
Entusiasmar(se), poner(se) loco de alegría. " Zoratu, txoratu, enajenar de gozo" Asp Leiz2.
Apostol onak pozez zoratu ta siñistu etzuten ekusten zutena. Mb IArg I 292. Atsegiñez zoratuko giñake. Cb Eg III 385. Alá zoratzenbadítu gózos, ezpaitúte ajolarik tormentues ere. LE Doc 247. Jesusen odola, Zeruko amorioz zora nazazu. AA I 465. Biurturik pozez zoraturik etxera. JJMg BasEsc 73. Gaur zoratu dirade / entero beingoan, / aditu dutelako / Jesusen jaiotza. Echag 94. Zoratu nai zitzaion Irizar jaunari pozaren pozez. Izt C 163. Pozez zoratu bear zitzaion. Arr GB 115. Pozez beterik ta zoraturik. Bv AsL 36. Pozetan zoraturik / gora digun Jauna. AB AmaE 28. Irudituteagaz bakarrik pozaren pozez zoratu bear iat. Ag AL 38. Pozaren pozez nintzala zoratu biarrik. Enb 34. Garbijak or badagoz bakez zoraturik. Laux BBa 24. Laztan du, pozak zoratzen. Ldi BB 150. Pozez nengoan zoraturik. Or Eus 110. Biozpean piztu zitzaion pozaldiari eutsi eziñik, zoratu bearrean. TAg Uzt 222. Poli zoraturik zegoan bere atabalarekin. Anab Poli 86. Maite nauela esan dit, eta zoratzear ni. Txill Let 62. Aien itzak siñistekotan, eguneko argi eztia bera zan naikoa gizona zoratzeko ta zorionez mozkortzeko. Vill Jaink 118. Pozez zoraturik eldu zan bentaraiño. Berron Kijote 45. Erdian, aitajauna [...], zoratzen. Gu ere bai pozik bere ondoan. JAzpiroz 61. Besti ori zoratu biar, uste baño diru geiago eskuratu biar ebala eta. Gerrika 131. Lasterka jetxi zen Erraldoia eskaileretan behera, pozez zoratzen. MEIG IX 106.
v. tbn. Mg in VMg 110. Bil 105. JanEd I 31. PE 111. Ud 103. Echta Jos 18. A Ardi 127. ArgiDL 47. Ir YKBiz 328. Iratz 181. JAIraz Bizia 111. BEnb NereA 230. Basarri 45. MAtx Gazt 92. And AUzta 74. Etxba Ibilt 485. NEtx LBB 354. AZink 152.
azpiadiera-1.3.1
(Part. en función de adj.).
Atsegiñez zoratua bezala gelditu zen bere semearekin. Mb IArg I 321. Onela ebilela / pozez zoratua. Zav Fab, RIEV 1907, 538. Aitziñetik usnaz yoa / naukan nere erorikoa, / nintzenean zoratua / kolpez haiñ gora altxatua. Gy 321. Oiuka ta orroaka artu zuen ikusle zoratuak apustuaren azkena. TAg Uzt 234.
azpiadiera-1.4
Abrumar(se); agobiar(se). En AxN se explica desmordituko (201) por zoratuko.
Eskarnioak zoratzen [nau] . Harb 237. Ez da orduan arintzen ez spiritua ez gorphutza, aitzitik zoratzen <cor-> da spiritua eta hebaiñtzen gorphutza. "On l'étourdit" . He Phil 369s (SP 367 tontotzen ) Nauko zoraturik. DurPl 87. Neskatilla aek zoraturik / euken gizon au guztizko, / bakotxak izatea gaitik / altzoan. Zav Fab, RIEV 1907, 539. Emazte horrek egin dautan aharrak zorotü nau. "La querelle [...] m'a étourdi" . Arch Gram 152. Logaleaz tontotuak / eta lotsaz zoratuak. Gy 309. Zure majestateak zoratzen ditu, eta ikharan daude guziak. Dv LEd 72. Lan borthitz eta soberakin horrek buru guzia zoratu zion eta liburuentzat higuintza berri batez bethe. Laph 79. Ez gaituzula zoratu zure astakeriyekin. Sor AuOst 77. Kattalin o kirtena, / nabill zoraturik / ukullutik ganbaara / zu ezin billaturik. Sor AKaik 113. Egongo aiz ba beti ta beti jardun berakin burua zoratzen? ABar Goi 70. Beren billa zoratzen ibilli zela. Etxde JJ 208. Oldozkun onetxek zoratzen zion burua. Ib. 67. Eskerrak berak Petrari emon detsazen konsuelueri, bestela zoratuko ei zonan. SM Zirik 28. Nere uste onek zoratu bear ninduan, eta ixira bizia ematen zidan [...] aren bizi-mirariak [...] jakiteko. Berron Kijote 108. Or-emen, mendi errotaren batzuk dana egiten ebenak. Zoratuez, baserritarrak mendiz mendi urriñeko errotetara, jango bazan. Gerrika 123.
azpiadiera-1.4.1
(Con reduplicación intensiva).
[Diru] eurok gorde eziñik edo zetan irazi bururatu eziñik, buruba zoratu-zoratu egindda, ez bakerik, ez arterik eneukelako ixango. Otx 65.
azpiadiera-1.4.2
(Part. en función de adj.).
Maria Saindua xutik eta ixilik zagola, zoratua zelakotz eta sorraiotua, atsekabearen handiz. Jnn SBi 44. Ihurtzuria alde-aldean erori litzaiokena bezein laztua eta zoratua. Ib. 91. Zoratua nago; ez dakit zer egiñ, edo esan, edo isildu oraindik. Ill Pill 20.
sense-2
2. (Dv, H, VocB ).
Marear(se); sufrir vértigo, provocar vértigo. "Éprouver des éblouissements" Dv. "Desvanecer, irse la cabeza con vahído" VocB . "Perder el juicio por el momento, como uno que da vueltas y cae, desvanecer" Ib. Cf. VocNav s.v. zorar. v. zorabiatu.
Ain da amiltza ura izugarria, non barrura beatzeak zoratzen duan. Izt C (sg. H, pero no lo encontramos en dicha obra). Laster jarriko zaizu / mingaña mutua, / burua makurturik / oso zoratua. JanEd II 38 (dirigiéndose a un bebedor). Bebil, inguru, lur biribilla / gaiztoz ta gaitzez nâsirik. / Gurutz-oiñeko Bildots-alboan / zora bage egon nai dut nik. Or Eus 256.
sense-3
3. (V-m-gip, G, AN, R) Ref.: A; Iz ArOñ; Gte Erd 129 .
"Cortarse la leche" A. " Esnea zorau (G-azp)" Gte Erd 129.
Esnea denbora geiagoan gordetzen da, batere gazitu edo "zoratu" gabe. Oñatibia Baserria 121.
sense-4
4. "Dar vueltas" Or Aitork 433.
Mukulua andik ara doan tartea markatu bageneza, edo-ta aren zatiak, ardatza bezala zora baledi. "Si tamquam in torno movetur" . Or Aitork 329.
sense-5
5. (Part. en función de adj.).Empedernido, muy aficionado.
Bertsolari zoratua, baña etorri motzekoa. Ataño TxanKan 201. Eizean aiek bezin zoratua nauk neroni. Ib. 207.
azpisarrera-1
ZORATU ERAGIN.
"Volverle a uno loco" .
Zoratu eragin bear deustazue. Echta Jos 158. Beraz, Aita Bartolomeren pulpitoko "zerak" zoratu eragin ete eutsen erritarreri, txakur amorratu batek bere aginkadaz zoratu eragin oi dauanez? Bilbao IpuiB 238.
azpisarrerakoSense-1.1
Maravillar.
Zer? ez al da bati zoratu eragiteko gauzia loriaren orrijaren ganian daguan uruna argizai biurturik ikustia? Ur Dial 13 (It txoratu, Dv zoratu, Ip zorobilatü ).
azpisarrera-2
ZORATZEKO.
Maravilloso, encantador.
Au egun zoratzekoa! / Zer poz andia! GavS 17. Zoratzeko arratsaldea, bai, zoratzekoa. Nere egunetarik zoriontsuena. Txill Let 62. Bereala piztu dira argia, eta zoratzekoa zan ikuskaria, gandua argien atzetik lasai asko altxatzen zala. Ib. 50. Benetakoa ete dok ba Fokinen suzko txoria? Mutillak, zoratzeko be badok au! Alzola Atalak 47.
azpisarrera-3
ZORATZEN EGON, ZORATZEN BIZI...
Estar, etc. deseando.
Berriz ere jartzeko / dago zoratzen. AzpPr 109. Apustua ori izandu degu / askorentzat pozgarriya, / jende guziya ikusitzeko / zegon zoratzen jarriya. EusJok 148. Bat edo bati lepua biyurritzeko zoratzen nago. Alz Burr 22. Kantuz asteko zoratzen zegon. Or Eus 210. Arekintxe itz aspertu bat egiteko zoratzen nengola. Ataño TxanKan 182. Lanpetik atera ta urte batzuk lasai pasatzeko zoratzen bainegon. Ib. 119. Ameriketara edo Afrikara joateko zoratzen bizi niñun. Ib. 121. Aste guziko egunen orduak baserri-lanik nekosuenetan igaro eta jaiak etorri zai zoratzen. Ib. 126.
zoratu
0 / 0 BURUA ZORATU >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper