OEH - Bilaketa

2 emaitza uztariztar bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (2)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
bitxi.
tradizioa
Tr. La var. pitxi aparece en autores meridionales: en el s. XIX se documenta en Moguel, Beovide y Arrese Beitia, y su uso crece en el XX, con algo mayor frecuencia en los guipuzcoanos. Se encuentra bixi en el roncalés Mendigacha. En DFrec hay 4 ejs. de bitxi, y 11 de pitxi .
Onom.: Jacue Bichia. (1366) Arzam 181.
sense-1
I. (Sust).
azpiadiera-1.1
1. (V, R; Lar, Aq 1057, , H, A Apend), pitxi (V, G, AN-5vill; Aq 1057 y 1160, H), bixi Ref.: A (bitxi, pitxi), Etxba Eib (apaindurixa); ZestErret (pitxi) .
Joya, adorno; perla. "Dix, dixe, dixes" Lar. "Dixe" . " Bitxi (Vc), adorno, dije" A. "(R), aderezo, joya de metal que llevan las Roncalesas al pecho" Ib. " Pitxi (Vc, Gc, AN-5vill), dije, objeto de adorno [...]. (V-m), perla" Ib. Cf. GSalazar (ap. TAV 2. 2. 17): "Dixole: Aita bitxia, q(ue) dize en vazcuençe: Padre, hermosas vichias e cosas". Cf. tbn. LexBi: "Bichi [...], burbuja. Haser bichis, producir burbujas", y A Morf 403: "Txitxiri-bitxiri (V), cachivaches, baratijas". Cf. pitxikula.
Bitxiok eder, berori ez. " Las joyas hermosas, pero ella misma no" . RG A, 55. Nik gura baneu apaindu bere etxe ta utxaan daukazan bitxi ta janzi ederrakaz. Mg CO V. Ogija eztala ona bitxi asko euki arren, suba txaarra badauka. Mg PAb 120. Gizon edo andria bitxiz edo soñoko apainduz azaleti agertu arren. Ib. 120. Daramezalako begi ikusgurak pitxietara. Mg BOEg 2489. Urre-gorrizko jaztekoaz, zein zegoan bitxiz ederturik. LoraS 113. Zaldi arroa, bitxiz ta zirarrez / tint apaindua. Zav Fab, RIEV 1907, 94. Izango ditubee tormentubak bitxi ta usaiñ gozueen ordiaz. JJMg BasEsc 193. Lasto areek kondenetan ditue zure etxe eder, bitxi ta apaindurijaak. Ur MarIl 97. San Franziskoren bizitzako pitxi batzuek. Bv AsL 410. Ikusten zuan [...] pobretasunaren pitxi ederrak nola dizdiatzen zuan an. Ib. 194. Ara an zeruan an zelako bitxiak, / Mantu aren urdiñak daukazan izarrak. AB AmaE 393. Bizi nazan tenpran [orren erretratoa] onki bixi kostatruk izanen da. 'Joya bien valiosa' . Mdg 141. Itxasoak ekarririko pitxien billa. Ag Kr 63. Peruk eruan ebazan Erregen aurrera txingi edo pitxi guztijak. Kk Ab I 26. Gañera, mutil ezagun batek urrezko pitxi polittak bidaldu daustaz. Altuna 39. Izkuntza ori zurea da-ta, zure koroiko / pitxi bikaña dezu-ta. Jaukol Biozk 47. Intza pitxi antzo txurrusta-belarrean yausten den bezala. Or Mi 23. Ez du Atenasko oialik soñean eraman; ez du Lazioko pitxirik arrapaska atxi. RIEV 1931, 640. Mirenen ixar, bitxi-argija. "Perla clara" . Laux BBa 112. Pitxi gelgarriz josi industun dirdirtsuba. Ib. 62. Ereztun, bitxi, diru, janzki, zaldi ta beste bezuza ederrik asko. Otx 99. Bokartak pitxien gisara diz-diz. Anab Don 48. Itzal-zokondoetan / lore, izotz-bitxia. "Florece el cristal de hielo" . Ldi BB 160. Euskera... Bitxi yaukal ori. Ldi IL 127. Balio aundiko pitxi bat arkiturik, yoan zan ta zituen gauza guziak saldu ta pitxi ura erosi zuen. Ir YKBiz 182. Sendiko lili ta bitxi diran umetxuak. Eguzk GizAuz 177. Ez al dirudie edurrezkoak ezpain-ondoetako marrubien artetik agiri zaizkon bitxiak? TAg Uzt 14. Leiarrezko pitxi ausierreza bezain arduratsu erabilliko ditu arek gazisagarrak. Ib. 279. Bitxiak eta metal ederrak atzerrira bidaltzea. EAEg 1-2-1937, 951. Agiri ziran bi indio [...] lepotik pitxiak zintzilika zituztela. JAIraz Bizia 45. Bere eskuetan taketu zun bitxia. NEtx Antz 143. Urrezko eraztun bat edo bitxi bat edo abar. Mde Pr 175. Gezur-pitxi ta txintxirrin disdiratsuak ere bai ugari. Alt LB 80s. Zeru-sabaia izarratu, lore-zuri-urdiñez josia zirudian edota pitxi dirdaitsuz ereiniko zelai illunkara. Erkiag Arran 21. Bitxi eta balio andiko arri ederrez otzara bat bete. Bilbao IpuiB 215. Obus aundi bateri begira jende asko. Zilarrezko pitxi aundi bat zirudin. Ugalde Iltz 15. Indian nunbait pitxi ederrok / ugari xamar dabiltza. Basarri 187. Kolorete ta pitxi-gaietan ejiptoarrak gure maixu zitezkean. Etxde Egan 1961 (1-3), 96. Goizalde otxaroan bilduriko lore ta pitxiz / egiñen dugu txorta. "De flores y esmeraldas" . Gazt MusIx 191 (Or ib 200, Onaind ib. 208 pitxi). Nun dozu nere pitxi lotugarrixa? Etxba Ibilt 458. Arri ederrez eta pitxiz apainduta. Ker Apoc 17, 4. Eskerrak apain-bitxieri / eta besteren adatsari. "Dijes" . Berron Kijote 130. Gaur falta zaizkidan bide-zorroak nere bitxi-gordairu ta guzi galduak, zeiñenak, berarenak ez-ta? Ib. 203. Teresa amarentzat "ederra" zan liburu au, "pitxia" berak diñoskunez. Onaind STeresa 118. Nunai bitxi-denda. Zendoia 137. Gradu aundietara / zerade iritxi, / zabaldu dezulako / orrenbeste pitxi. Insausti 340. Gurasoengandik hartu genituen ondasunak bazterturik, letoizko bitxi politez apainduak genbiltzan. MEIG VII 69. Halare ordea pitxi eder askoren artean, erdal kutsua darioten joskera nabarmenak gehiegi ageri dira Axularren liburuetan. MEIG I 97.
v. tbn. Loram Y 1933, 339. TP Y 1934, 88. Pitxi: Zink Crit 7. Zait Sof 181. Olea 39.
azpiadiera-1.1.1
pitxi (V-gip).
"Cosa bonita. En lenguaje infantil comúnmente. Pitxia jantzi eta guazen apapara " Etxba Eib. .
Eutsi txotxoa: mau mau, ederra; / pitxia ekarko beingoan. Zam EEs 1917, 198.
azpiadiera-1.1.2
"Usada esta voz del lenguaje infantil en juicios apreciativos significa 'preciosismo', 'pacotilla', 'brillo de baja ley', 'lujo barato'. An dana zan pitxia, allí todo era pacotilla" Etxba Eib.
Apainduria bai, baña pitxi utsezkoa. Urruz Zer 136.
azpiadiera-1.2
2. "(Vc) [...] juguete" A.
Ume bat pitxiai begira legetxez. A BeinB 55. Ustegabean pitxi dirdaitsua eskuratu dioten aur zorabiatuaren antzera gelditu zan neskaño xaloa urian bere buruaren jabe. TAg Uzt 54. Haurrak baztertzen zuen bitxi edo jostagailu orori so bat eman. Mde HaurB 54.
azpiadiera-1.3
3. "Marguerite, bitxi (Ae), margarita (Sal, R)" VocPir 355. Cf. VocNav: "Bitxi, margarita (Idoate)". v. bitxilore.
Kantauko dot nik berau gaur dala / Euskaldun bioletea; / Kantauko dot nik dala pitxi bat, / Motzak ezaindu bagea, / Euskal-usaiña baño besterik / Jausten etxakon lorea. AB AmaE 423. Mendiak begira orlegi samurrez yantzita, zugatzak osto mardulez, / baratzak loratxo eder usaintsuz ta / aran ta muruak pitxi politez. GMant Goi 41. Ezin urtuzko txingor ugari, / azpi gizenean duk nabari / zelai-bitxizko loredia. "Hecho de flores de prado" . Ldi IL 112 (Interpr?).
sense-2
II . (Adj.).
azpiadiera-2.1
1. (L, BN; Ht VocGr 351, Dv, A Apend, T-L), pitxi. Ref.: A; Gte Erd 20, 286. Raro, extraño; gracioso (la cosa o la persona que hace reír o da risa). "Drôle, bitxia <bitgia>" Ht VocGr. "Drôle, plaisant, singulier" Dv. "Bizarre", "drôle", "plaisant" T-L. v. bitzi, arraro. Tr. Los primeros ejemplos documentados en la tradición septentrional son de la segunda mitad del s. XIX; al Sur, en esta acepción, se emplea sólo a partir del s. XX y nunca en autores populares. En DFrec hay 44 ejs. de bitxi y 2 de pitxi .
--Idi bati eginaraziko diote haragia, bertze bati zihoa, nahi denaren arabera. --Bitxi da hori! Dv Lab 257. --Dena dela, ez dut nahi, ene semea, gizonari bezala mintzo natzaizunean, athera dezazun haur-solasik. --Barkha iezadazu, ene aita maitea, solas hori bere bitxiak erranarazi darot. Ib. 255. Irri egin behar zioten bere bilo nahasiaz, bere bizar luzeaz, bere soineko bitxiaz. Laph 38. 1848ko errepublika, erhoska bat zen, hortakotz da haren ixtorioa bitxia edo irri egin garria. Elsb Fram V. Bat hetarik zen bere etxetik atheratu gerren handi batekin; bertze bat, burdin sardearekin [...]. Jaun Erretora [...] ez da guti espantitzen ikhusteaz emaztezko guardia bitxi hori. Ib. 72. Ohoinen etsaia bere sor-lurretik kanpo botatua. Eta nork? Ohoinek berek, eta heien kidekoek. Ez denetz bitxi, bertzeak bertze! HU Aurp 92. Gure frantximenten erdara, nahasia bezain bitxi. Arb Igand 7. Aspaldi ezagutua da gizon bitxiak hiltzerakoan ere ardura bitxiki mintzo direla. EGAlm 1897, 28.
( s. XX) Bitxi da gizon heien ikustea: piltzarra dariote; bertze edozoin eskualdetako laborariak bezain eskoilak dira, eskoilago; eta bizkitartean usain onez hantuak dabiltza. JE Bur 86. Gure autu bitxi au. A Ardi 68. Ez batere gizon gaixtoa, nahi baduzue, bainan ezin gehiago bitxia eta jostakina. Barb Sup 5. Herrixka guzietan badirela bi gizon bitxi, besteak ez bezelakoak direnak. Zub 21. Lohiz estalia, itxura bitxi eta irringarrienean. Ib. 43. Itz bitxi bat, coma, aipatu dugu. FIr 193. Ixtorio bitxi bat / heldu zaut gogora. Etcham 61. Onelako jardunetan aldi bat egiñik / asmakari bitxitara jo zuten urrenik. Or Eus 49. Sozialistak ekarri nai dauskuen estadu bitxi orretan. Eguzk GizAuz 110. Burutasun bitxi bat. " Una peregrina ocurrencia" . A EY III 322. Bazuen usu jaun erretoraren kontra hitz bitxi edo bizi bat. Lf Murtuts 12. Bitxi aire bat omen zuen... eta maingua zen. Zerb Azk 17. Bitxiaren bitxiaz erran dezagun halere nola Uztariztar batek Angelesak zakuan sartu zituen. Ib. 35. "Mintza zakie nere belarrieri" eta arrazoi bitxi bat ematen du: "zure aurpegia ederra baita". Or QA 133. Otoitzaldian gerta oi diran zenbait gertakizun bitxiri zer izena eman ari nintzala. Ib. 166. Tylwyth Teg edo "Enda Ederrekoak": hauek ere izate bitxi batzu dira. Mde Pr 266. Alo... Pabeko erhotegia? Badut hemen gizon bitxi bat. Zergak irriz pagatzen ditu! Egunaria 24-6-1955 (ap. DRA ). Bitxiaren bitxia! Amerika eztiki emaiten den bezala Arabekin, guk eztiki jarri nahi Xinarekin. SoEg Herr 6-6-1957, 1. Barre karkaixaz artu eban jazokun bitxi ta azkortua. Erkiag BatB 52. Jereztarra zen eta izketa bitxiko gizona. Etxde Itxas 79. Bitxi da zoin maitegarri iduritzen zautan gaur. JEchep 112. Oihu bitxiak bazterretarat / dituztelarik botatzen [ñoñiñek] . Herr 22-9-1960, 4. Frantzian ez da deusere eskasik, aldiz, bitxi dena, oro marrakan ari zeizkü, oro oldartzen hunki Egiliaren kuntre. Herr 6-7-1961 (ap. DRA ). Superstizioa [...] ez oi da artu bere alderdi bitxi eta irri-egingarritik. Vill Jaink 132. Olerkariak, oi bezela, panpin ta giar margozten dizkigu bi Maitaleen maite-lillurazko ar-emate auek, itz-joko pitxi ta aberaskiz gaiñezka. Onaind ( in Gazt MusIx 155 ). Kamuflaje onena, ordea, egia esatea da. Beti egia. Baiñan gauza pitxia! Ez dizu iñortxok sinisten! Lab SuEm 195. Folklorean izaite asko agertzen zaizkigu bitxi baino bitxiagoak. Lf CEEN 1973, 131. Gertakizun bitxi bat. Zendoia 67. ain zuen burua bitxia nun nortera behatzeko behar baitzuen hego aldera ezarri! Etchebarne 64. Biziki bitxi iduritu zitzautan. Ib. 109. Gipuzkoako (ez Gipuzkoa osoko, ez hurrik eman ere) hitano bitxia (natxegok, etc.), noski, zeharo baztertzekoa litzake. MIH 113. Peruren esaera bitxi bat txantxetan esana delakoan ipini dut. Ib. 339.

v. tbn. Larz Iru 44. Ardoy SFran 156. Xa Odol 43. Larre ArtzainE 38. Insausti 218.
azpiadiera-2.2
2. pitxi (V, G, L-ain ap. A). Ref.: A (pitxi); Etxba Eib (pitxia). Precioso, adornado; hermoso. "Lindo (voc. puer.)" A. Cf. HARRI-BITXI. Tr. Documentado en textos meridionales desde finales del s. XIX.
Soñeko pitxien azpian, gerrikotxo, zilizio latz bat, adiarazten zuala au geiago maita zuala, jantzi pitxi nabarrak baño. Bv AsL 90. Ez lora pitxi eder, zoragarri danik, / Ispillu zatitxo bat sarritan bakarrik. AB AmaE 308. Jantzi pitxiz, gorontz estuz, oñetako medarrez esiturik, zaldun-andre itxurak ezin eginda. Ag G 373. Txirlarri bitxi bat. 'Pretiosa margarita' . Ol Mt 13, 46 (Or, Ker balio aundiko, IBe baliotsu). Zeruko lili, aingeru bitxi, / zuek emengo billera / argiz betetzen dezue, baiki. EA OlBe 41. Alabastrozko iruditxo pitxi txoragarrien ainbatekoa zan aren tankera. Erkiag Arran 97. Axe zan bai ikusgaiaren bitxia! Begiasegarri, gogobetegarri. Ib. 12. Oi zelai ori-urdin, / lore pinpiñaz bitxi. Gazt MusIx 181. Ez dakusuz zein bitxi direan / malkuok ames loretan? 'Hermosas' . Gand Elorri 110. Emakume batentzat ba al da menderatutako senarra baiño jostaillu bitxiagorik? NEtx LBB 123s. Areik etxera biurtzean ekarritako jantzi bitxiakaz. Etxabu Kontu 96. Zelai ta sasietan agertu dira lenengo kimu, pinport eta lora pitxiak. Onaind STeresa 46. Edurretako eleiz berria / ikusgarrizko bitxia. Ayesta 140. Saint Etienne katedrale zahar bitxia. Larre ArtzainE 180.
azpiadiera-2.2.1
(Con el suf. -dun). Cf. bitxidun.
Zuberotik dantzari zankarin, ats-luze, soineko bitxidun talde bat ekarrarazi degu. A LEItz 6.
azpisarrera-1
HARRI-BITXI. v. harri.
azpisarrera-2
BITXI-ANPULU. Gota perlada (?).
Zaitez zeu larros-ondo / bizitza gozorik / bizi gura badozu / Eutsi zeuk zeure bitxi-anpulu ederreri, / kimaen leunari ta lurrun jatorreri. Gand Elorri 82.
azpisarrera-3
BITXI-AZALDUN. De cubierta adornada (?).
Idazki txiki apain bat egingo nuke, bitxi-azaldun, paper bikañez, sakelerako erakoa. Ldi IL 33.
azpisarrera-4
BITXI-ONDARREKO. "(R), pieza de adorno que colgaba del bitxi, sobre el pecho. El "ephod", podría ser bitxi" A.
bitxi
0 / 0 zaku >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper