OEH - Bilaketa
13 emaitza usnatu bilaketarentzat
goiburua
usnatu.
tradizioa
Tr. Documentado desde comienzos del s. XVII. No hay ningún ej. suletino. En DFrec hay 2 ejs. de usnatu y 2 de usmatu.
etimologikoa
Etim. Préstamo románico; v. DCECH s.v. husmear.
sense-1
1.
(G, AN, L, BN, S; Urt Gram 400, Dv, H),
usmatu (AN-burg, L, B, Ae, Sal; Lar, Añ (G, AN), Dv, H),
usmetu (B),
uzmatu (Sal)
Ref.:
A (usmatu, usnatu, uzmatu);
EAEL
19;
Izeta BHizt2 (usmetu)
.
Oler, percibir un olor; olfatear, husmear; aspirar aire por la nariz para percibir un olor. "Husmear" Lar. "Oler, percibir olor" Añ. "Percibir olores, olfatear" A.
Beharriak badituzte / ez aditzen ordean, / baita sudurpillak ere, / ez usnatzen ordean. EZ Eliç 263. Badira gauza batzuk ikhusi gabe, sudurraz beraz, urrinaz usnatzen eta iakiten baitira. Ax 414 (V 269). Lizun zalekeria da gauza deshonestik miratzea, entzutea, aiphatzea, usnatzea, ukitzea. He Phil 261 (SP 259 sudurretara ekhartzea). Laugarrena, sudurraz usmatzea. Añ CatAN 62 (tbn., con alguna variación, en CatB 80, CatAe 64 y CatAria 455). Usmatzeuntéla zeru atxón bát. LE Urt (ms.) 111v (ed. 1846, 314 usmatzen dutela edo aditzen dutela ). Haragia beleak usnatu ordutik. Hb Esk 234. Usmatzen badute yatekorik barnean. Dv Dial 31 (It senti, Ur usain egin, Ip asmatü). Usnatu edo senditu zuenean usain ezti eta gozo bat. Jnn SBi 97.
( s. XX) Horra gure lehoina so eskuin, so ezker, / usna hemen, usna han, orotarat laster. Ox 130. Mahainetik heldu zen usain gozoa usnatu. Zerb Metsiko 190. Belar ebaki-berriaren usai gozoa usnatzen duelarik. Or Mi 108. Ene ahal guziaz usnaturikan ere, usain hura den-gutienik ez dut hautemaiten egun. JE Ber 57. Ahabiaren urrina hain zen handi non otsoak ezin usna zezakeen zein lekutan gorde zen Bertha. Mde Pr 93. Lili zurien usaia bereizten dut ubelenetik batere usnatu gabe. Or Aitork 254. Usain gozorik ez da bideska itzaltsuetan husmatzen duzuna baino aiphatuagorik. Herr 7-8-1965, 1. Lur ezea usnatzen ari naiz. Txill Let 64. Badirudi lehenagokorik ez dugula usnatu ere gogo. MEIG VII 39.
Oler, percibir un olor; olfatear, husmear; aspirar aire por la nariz para percibir un olor. "Husmear" Lar. "Oler, percibir olor" Añ. "Percibir olores, olfatear" A.
Beharriak badituzte / ez aditzen ordean, / baita sudurpillak ere, / ez usnatzen ordean. EZ Eliç 263. Badira gauza batzuk ikhusi gabe, sudurraz beraz, urrinaz usnatzen eta iakiten baitira. Ax 414 (V 269). Lizun zalekeria da gauza deshonestik miratzea, entzutea, aiphatzea, usnatzea, ukitzea. He Phil 261 (SP 259 sudurretara ekhartzea). Laugarrena, sudurraz usmatzea. Añ CatAN 62 (tbn., con alguna variación, en CatB 80, CatAe 64 y CatAria 455). Usmatzeuntéla zeru atxón bát. LE Urt (ms.) 111v (ed. 1846, 314 usmatzen dutela edo aditzen dutela ). Haragia beleak usnatu ordutik. Hb Esk 234. Usmatzen badute yatekorik barnean. Dv Dial 31 (It senti, Ur usain egin, Ip asmatü). Usnatu edo senditu zuenean usain ezti eta gozo bat. Jnn SBi 97.
( s. XX) Horra gure lehoina so eskuin, so ezker, / usna hemen, usna han, orotarat laster. Ox 130. Mahainetik heldu zen usain gozoa usnatu. Zerb Metsiko 190. Belar ebaki-berriaren usai gozoa usnatzen duelarik. Or Mi 108. Ene ahal guziaz usnaturikan ere, usain hura den-gutienik ez dut hautemaiten egun. JE Ber 57. Ahabiaren urrina hain zen handi non otsoak ezin usna zezakeen zein lekutan gorde zen Bertha. Mde Pr 93. Lili zurien usaia bereizten dut ubelenetik batere usnatu gabe. Or Aitork 254. Usain gozorik ez da bideska itzaltsuetan husmatzen duzuna baino aiphatuagorik. Herr 7-8-1965, 1. Lur ezea usnatzen ari naiz. Txill Let 64. Badirudi lehenagokorik ez dugula usnatu ere gogo. MEIG VII 39.
sense-2
2.
(L ap. A
; H),
usmatu (G, L, BN ap. A; O Not, H).
Notar, sentir; sospechar, presentir. "Suspicare, existimare [...] asmatze vel usmatze " O Not 47. "Chercher par indices" H. "Barruntar, presentir" A. "Sospechar" Ib.
Eztá konparaziorík, baña, usmatzeko zerbáit, beira nola irúzkian dén sú, ta árgi, ta béroa; eta irurák iruzkibát. LE Doc 38. Zergátik ote dá Jaun dibinoak negár egitea okasio gártan? Usmátus goázen, nola dezakégun. LE Urt (ms.) 98v (ed. 1846, 178 goazen usmatuz edo usaia artuz ). Herritako yendetan prezagarriena / izaten ohi bethi yainkotiarrena; / hura dute beharrek lehenik usnatzen. Hb Esk 114. Urrunetik usnatzen du gudua; aditzen ditu aitzindarien solas berogarriak, eta armadaren marrumak. Dv Iob 39, 25 (BiblE sumatzen). Badakizue zeruaren eta lurraren itxuratik usnatzen, nolaz bada ez duzue denbora hau ezagutzen? Dv Lc 12, 56 (Lç iujeatzen, He, TB, Oteiza, Brunet, Ker ezagutzen, Ol aditzen, Or itxura artzen, IBk, IBe antzematen).
( s. XX) Ondo usmau eban zer jazoko zan. Echta Jos 45s. Beste artan aitorpen baten, iritzi baten zergatika usmatuko dezu. "Adivinaréis" . Zink Crit 71. Zergatik [...] gizon orrek biotzean zekarren asmo beltza berak etzuan usmatu? Lh Yol 46 (42 usnatu ). Ez duzue bidarritarraren bertsuetan barkoxtar Topeten kantorek hanturaz daukaten errabia, hoskin eta gaitzeristerik usnatuko. Ox 206. Eta zertako zen asto sortu / oraikoan du zinez usmatu. Ib. 115. Ba dakik zetan usmatu dodan irunaka iñardukala? Or Tormes 25. Soldaduak armak usmatuko ote zizkioten bildurrik. Or SCruz 27. Usnatu gintuzteneko, alemanak karraskan tiroka hasi zitzauzkun. Zerb Gerlan 26. Arrotzak bereala usmatu zuan gañera zetorkion guztia. Anab Usauri 101. Usmatzen detan zoritxarra, ezin diot aitortu. Goen Y 1934, 178. Sagardotegietan zerbait usmatzearren, zelatari-aldra bat joaten zan. TAg Uzt 219. Ekaitzaren zantzua usnatu duenean. Ib. 130. Urhats batzu entzun zituzten eta usmatu zuten oraikotik hek zirela, Murtutsen karreatzaileak. Lf Murtuts 22. Eleizpean egozan areik ez eben usmau be Txinpasek iñotsenik. Bilbao IpuiB 82. Bizitza elorri zala usmatu zenduanean. Gand Elorri 27. Neguantza usnatzen dutenean egaztiak igeska dijoazi. Vill Jaink 150. Ezin beitüt usmatzen / ahari karesa. (Canc. pop.). DRA .
Notar, sentir; sospechar, presentir. "Suspicare, existimare [...] asmatze vel usmatze " O Not 47. "Chercher par indices" H. "Barruntar, presentir" A. "Sospechar" Ib.
Eztá konparaziorík, baña, usmatzeko zerbáit, beira nola irúzkian dén sú, ta árgi, ta béroa; eta irurák iruzkibát. LE Doc 38. Zergátik ote dá Jaun dibinoak negár egitea okasio gártan? Usmátus goázen, nola dezakégun. LE Urt (ms.) 98v (ed. 1846, 178 goazen usmatuz edo usaia artuz ). Herritako yendetan prezagarriena / izaten ohi bethi yainkotiarrena; / hura dute beharrek lehenik usnatzen. Hb Esk 114. Urrunetik usnatzen du gudua; aditzen ditu aitzindarien solas berogarriak, eta armadaren marrumak. Dv Iob 39, 25 (BiblE sumatzen). Badakizue zeruaren eta lurraren itxuratik usnatzen, nolaz bada ez duzue denbora hau ezagutzen? Dv Lc 12, 56 (Lç iujeatzen, He, TB, Oteiza, Brunet, Ker ezagutzen, Ol aditzen, Or itxura artzen, IBk, IBe antzematen).
( s. XX) Ondo usmau eban zer jazoko zan. Echta Jos 45s. Beste artan aitorpen baten, iritzi baten zergatika usmatuko dezu. "Adivinaréis" . Zink Crit 71. Zergatik [...] gizon orrek biotzean zekarren asmo beltza berak etzuan usmatu? Lh Yol 46 (42 usnatu ). Ez duzue bidarritarraren bertsuetan barkoxtar Topeten kantorek hanturaz daukaten errabia, hoskin eta gaitzeristerik usnatuko. Ox 206. Eta zertako zen asto sortu / oraikoan du zinez usmatu. Ib. 115. Ba dakik zetan usmatu dodan irunaka iñardukala? Or Tormes 25. Soldaduak armak usmatuko ote zizkioten bildurrik. Or SCruz 27. Usnatu gintuzteneko, alemanak karraskan tiroka hasi zitzauzkun. Zerb Gerlan 26. Arrotzak bereala usmatu zuan gañera zetorkion guztia. Anab Usauri 101. Usmatzen detan zoritxarra, ezin diot aitortu. Goen Y 1934, 178. Sagardotegietan zerbait usmatzearren, zelatari-aldra bat joaten zan. TAg Uzt 219. Ekaitzaren zantzua usnatu duenean. Ib. 130. Urhats batzu entzun zituzten eta usmatu zuten oraikotik hek zirela, Murtutsen karreatzaileak. Lf Murtuts 22. Eleizpean egozan areik ez eben usmau be Txinpasek iñotsenik. Bilbao IpuiB 82. Bizitza elorri zala usmatu zenduanean. Gand Elorri 27. Neguantza usnatzen dutenean egaztiak igeska dijoazi. Vill Jaink 150. Ezin beitüt usmatzen / ahari karesa. (Canc. pop.). DRA .
azpiadiera-2.1
(L-côte, S ap. A
),
usmatu (L, R ap. A
).
"Profetizar" A.
"Profetizar" A.
usnatu
-
usnatu. Tr. Documentado desde comienzos ...
-
Etim. Préstamo románico; v. DCECH s.v....
-
1. (G, AN, L, BN, S; Urt Gram 400, Dv, H...
-
2. (L ap. A ; H), usmatu (G, L, BN ap. A...
-
(L-côte, S ap. A ), usmatu (L, R ap. A ...
0 / 0 aspaldi >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
