OEH - Bilaketa
15 emaitza umotu bilaketarentzat
goiburua
umotu.
tradizioa
Tr. Documentado en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII. Al Norte sólo lo emplean Etcheberry de Ziburu (umatu ) y Axular (umotu ). Umotu es la forma mayoritaria en los textos, seguida en frec. de umatu. Empleado como adjetivo se atestigua además umaotu en Arrese Beitia. En DFrec hay 2 ejs. de umotu y 2 de umatu.
sense-1
1.
(G, AN, L, B; SP, Lar (h-), Añ, Izt 109r, Dv, H, Zam Voc),
umatu (V, AN?; SP, Dv, H, Zam Voc
),
imotu (G-to, AN-gip),
umaatu (V),
umaotu (V-m-gip; Añ, Dgs-Lar.(h-)),
umutu ( VocCB
→Dv (V)),
umautu (Lar (h-), VocCB
→Dv (V), H (V, G)),
umoatu (AN-larr),
omotu (AN-gip)
Ref.:
A (umotu, umaatu, umatu, umaotu, imotu);
SMuj EEs
1921, 124;
Garbiz Lezo 39;
Asp Leiz2 (umoatu);
Iz ArOñ (umau);
Izeta BHizt2
.
Madurar (frutas, etc.). "Umatzea, mûrir [...]; umotzea (Ax)" SP. "Madurar la fruta después de recogida y tendida, poniéndose con cierta fragancia" Lar (v. tbn. Añ). "Mûrir, devenir blette. Fruitu erdi umatuak (EZ)" Dv. "Sazonarse la fruta conservada" A. "Sazonarse (manzanas)" Iz ArOñ. "Conservar la fruta en hierba" Asp Leiz2. "Sazonarse la fruta en el frutero. Sagarrak umotu dire" Izeta BHizt2. Cf. LUR UMATU.
Iongoikoa, denboraren afruntutik fruituak, / arren begira etzatzu ia erdi umatuak. EZ Man II 110. Fruituak utzten ditutzu ontzera, umotzera eta bere sasoiñera heltzera. Ax 121 (V 79). Eguzkiaren egitekoa da [...] bazterrak berotzea ta lurreko gauzei humotzen, zoritzen ta sasoi-erazten lagunzea. Mb IArg I 308. Ekarri zitzan [mastitik] mats ongi humotuak eta edari onak Jangoiko beraren mairako. Mb OtGai III 240. Non da kristiñau goxtarrik? Goxetik ondu, umatu ta elduten danik? Gazte danik Jangoikoa serbitzen dabenik? Añ GGero 130. Beste bi [sagar] an daukatzit / arbolan zintzillik, / bialtzeko berari / ongi umoturik. It Fab 194. Basauntzarentzat bearko zuen belarra lendanaz bildu, eta txukuñkiro gorde eta ondu edo umotua zeukan. Arr GB 62. [Arnari] batzuek goiztxo eldu ta umotzen diran artean [...]. A EEs 1916, 304. Neure ortuban umotu dira / zoritxarraren ematxak. Laux BBa 82. [Sagar oek] lastoartean umatuz. TAg Uzt 279. Baña urteak erakutsi zioten eroapenaren jakintza. Labean astiro erregorritzen dan ogi-azalaren antzera, umatu zan gizon onen biotza. Ib. 190s.
v. tbn. Umatu: Xe Auspoa 88, 297.
Madurar (frutas, etc.). "Umatzea, mûrir [...]; umotzea (Ax)" SP. "Madurar la fruta después de recogida y tendida, poniéndose con cierta fragancia" Lar (v. tbn. Añ). "Mûrir, devenir blette. Fruitu erdi umatuak (EZ)" Dv. "Sazonarse la fruta conservada" A. "Sazonarse (manzanas)" Iz ArOñ. "Conservar la fruta en hierba" Asp Leiz2. "Sazonarse la fruta en el frutero. Sagarrak umotu dire" Izeta BHizt2. Cf. LUR UMATU.
Iongoikoa, denboraren afruntutik fruituak, / arren begira etzatzu ia erdi umatuak. EZ Man II 110. Fruituak utzten ditutzu ontzera, umotzera eta bere sasoiñera heltzera. Ax 121 (V 79). Eguzkiaren egitekoa da [...] bazterrak berotzea ta lurreko gauzei humotzen, zoritzen ta sasoi-erazten lagunzea. Mb IArg I 308. Ekarri zitzan [mastitik] mats ongi humotuak eta edari onak Jangoiko beraren mairako. Mb OtGai III 240. Non da kristiñau goxtarrik? Goxetik ondu, umatu ta elduten danik? Gazte danik Jangoikoa serbitzen dabenik? Añ GGero 130. Beste bi [sagar] an daukatzit / arbolan zintzillik, / bialtzeko berari / ongi umoturik. It Fab 194. Basauntzarentzat bearko zuen belarra lendanaz bildu, eta txukuñkiro gorde eta ondu edo umotua zeukan. Arr GB 62. [Arnari] batzuek goiztxo eldu ta umotzen diran artean [...]. A EEs 1916, 304. Neure ortuban umotu dira / zoritxarraren ematxak. Laux BBa 82. [Sagar oek] lastoartean umatuz. TAg Uzt 279. Baña urteak erakutsi zioten eroapenaren jakintza. Labean astiro erregorritzen dan ogi-azalaren antzera, umatu zan gizon onen biotza. Ib. 190s.
v. tbn. Umatu: Xe Auspoa 88, 297.
azpiadiera-1.1
Ibilli-ala bere asmo zitalak umotuz (madurar) zijoan.Etxde JJ 185. Buruko asmoak, ostera, umotuaz ta egosiaz daroaz. Erkiag BatB 149. Iru biotz aietan umatzen ari zan [zorigaitza]. NEtx LBB 23.
azpiadiera-1.2
(B; H) .
(Part. en función de adj.). "Sazonado. Udare guziek umotuek " Izeta BHizt2. . v. umo.
Pruta gozo-umatuaz zamaturik. Aran SIgn 90. Azukarezko ale urtsu ta umaotuak. AB AmaE 158. Ganbara andi bat [...] sagar umatuak gordetzeko. Ag G 17. Arnari umotuak emon leikezan zugatz eder bat. GMant LEItz 56. Biltzalleai deika diardue sagar umatuak zuaitz-adarrean. TAg Uzt 277. Antxoak umatzen jarduten diranean. "Dedicar la anchoa a la fabricación de conservas" . EAEg 28-1-1937, 919. Marrubirik xamurrenak, pikurik umotuenak. Etxde JJ 228. Beren fruitu gozo umotua. Berron Kijote 124.
(Part. en función de adj.). "Sazonado. Udare guziek umotuek " Izeta BHizt2. . v. umo.
Pruta gozo-umatuaz zamaturik. Aran SIgn 90. Azukarezko ale urtsu ta umaotuak. AB AmaE 158. Ganbara andi bat [...] sagar umatuak gordetzeko. Ag G 17. Arnari umotuak emon leikezan zugatz eder bat. GMant LEItz 56. Biltzalleai deika diardue sagar umatuak zuaitz-adarrean. TAg Uzt 277. Antxoak umatzen jarduten diranean. "Dedicar la anchoa a la fabricación de conservas" . EAEg 28-1-1937, 919. Marrubirik xamurrenak, pikurik umotuenak. Etxde JJ 228. Beren fruitu gozo umotua. Berron Kijote 124.
azpiadiera-1.2.1
(Fig.).
Bart, oroipen zaar umotu areek, erre jataz. Errautsa dot bakarrik eskuotan. Azurm ( in Gand Elorri 203 ). Irugarren or zatoz, Espiritu Santu, / Aita ta Semearen Maitasun umatu [...] Ai, Zurekin al banintz zeruetan batu! NEtx LBB 280.
Bart, oroipen zaar umotu areek, erre jataz. Errautsa dot bakarrik eskuotan. Azurm ( in Gand Elorri 203 ). Irugarren or zatoz, Espiritu Santu, / Aita ta Semearen Maitasun umatu [...] Ai, Zurekin al banintz zeruetan batu! NEtx LBB 280.
sense-2
2.
(Dv, H),
umatu (H).
Madurar (aplicado a personas). " Umotu, devenir prudent" Dv. "Au fig., en parlant d'âge" H, que cita el ej. de Ax. "(Hb), mûrir, en parlant d'âge" Lh.
Ez nazazula dei neure egunen erdian. Utz nazazu zahartzera, umotzera, urdintzera, eta azken adinera heltzera. Ax 187 (V 127; v. tbn. 211 (V 141)). Urtez umotu xamar naiz, bañan / gazte gordiñ izakeraz. EA OlBe 40. Mutiko galtxamotx ezagutu nun orain ogetamasei urte. Orain gizon umotua dago. Or EG 1954 (9-10), 131. Gizon umotu bat artzai yantzian. Ez-ezaguna. Or QA 65. Urtetan ongi umotuak ere bai eta [...] arpegiak zimurrez egindako makiñatxo bat agure zimel ere. Etxde JJ 203. Bere bizitz-maillan adiñik umotuenean aurkitzen zan. Onaind STeresa 60.
Madurar (aplicado a personas). " Umotu, devenir prudent" Dv. "Au fig., en parlant d'âge" H, que cita el ej. de Ax. "(Hb), mûrir, en parlant d'âge" Lh.
Ez nazazula dei neure egunen erdian. Utz nazazu zahartzera, umotzera, urdintzera, eta azken adinera heltzera. Ax 187 (V 127; v. tbn. 211 (V 141)). Urtez umotu xamar naiz, bañan / gazte gordiñ izakeraz. EA OlBe 40. Mutiko galtxamotx ezagutu nun orain ogetamasei urte. Orain gizon umotua dago. Or EG 1954 (9-10), 131. Gizon umotu bat artzai yantzian. Ez-ezaguna. Or QA 65. Urtetan ongi umotuak ere bai eta [...] arpegiak zimurrez egindako makiñatxo bat agure zimel ere. Etxde JJ 203. Bere bizitz-maillan adiñik umotuenean aurkitzen zan. Onaind STeresa 60.
sense-3
3.
(SP, Urt V 408, H (+ h-)),
umatu (SP, H).
Ablandar, reblandecer. "Coma laxare, beratzea, umotzea, umatzea " Urt V 408. "Ramollir ou se ramollir, rendre ou devenir mou. Gogorra bada lurra, uriak umatuko du, [...] la pluie la ramollira. Urean bustiz umatzen da, [...] elle se ramollit" H.
Ablandar, reblandecer. "Coma laxare, beratzea, umotzea, umatzea " Urt V 408. "Ramollir ou se ramollir, rendre ou devenir mou. Gogorra bada lurra, uriak umatuko du, [...] la pluie la ramollira. Urean bustiz umatzen da, [...] elle se ramollit" H.
umotu
-
umotu. Tr. Documentado en la tradición ...
-
1. (G, AN, L, B; SP, Lar (h-), Añ, Izt ...
-
Ibilli-ala bere asmo zitalak umotuz (mad...
-
(B; H) . (Part. en función de adj.). "S...
-
2. (Dv, H), umatu (H). Madurar (aplicado...
-
3. (SP, Urt V 408, H (+ h-)), umatu (SP,...
0 / 0 emaitza >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
