OEH - Bilaketa

124 emaitza koroa bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
koroa.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma mejor documentada es k(h)oroa, empleada por Leiçarraga y la mayoría de los autores clásicos labortanos, además de Goyhetche, Lafitte y asimismo por Tartas, Belapeyre, Eguiateguy y Archu (det. en los dos últimos); al Sur se encuentra en Beriayn, en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX, en Iturzaeta (junto a koroe ) y en algunos autores modernos. Hay k(h)oro en autores labortanos del s. XIX --con anterioridad en Pouvreau--, en SalabBN, Mendiburu (junto a koroi ), Bilintx, Zabala, Xenpelar, Beovide y Arrue; koroe en Urquizu (83), Larramendi (SermAzc 46), Cardaberaz (CatV ), autores vizcaínos del s. XIX y en Berrondo; koroi en Mendiburu (IArg I 152), Añibarro (EL 2 220), Uriarte y Arrese Beitia (en los tres últimos junto a koroe ), y en autores vizcaínos y guipuzcoanos del s. XX; hay tbn. koroia en un texto de Larrainzar de 1905 (FLV 1988, 284). En Capanaga (134) hay koroẽa (det.), que podría corresponder a koroa/-e nasalizado o a korona . Emplean k(h)orona, los navarros F. Elizalde, Lizarraga de Elcano, Echenique, Samper, Hualde y CatUlz (61); en guipuzcoano, los bersolaris Udarregi y Txirrita; al Norte, en bajo-navarro, CatLan (158) y Elissamburu, en suletino UskLiB (56, junto a khorua ), y en autores labortanos de la segunda mitad del s. XIX y s. XX. Hay k(h)orua , en los suletinos Maister, Xarlem, UskLiB (143) e Inchauspe (junto a khoroa ). Se encuentra khogua en un texto suletino de GH . En DFrec hay 11 ejs. de koroa, 7 de koroi, 4 de koroe, todos ellos meridionales, y 1 de korona, septentrional.
etimologikoa
Etim. De lat. corona .
sense-1
1. (det. , H (V, G); kh- Urt I 460, Gèze; det.SP, Lecl, Arch VocGr, H (L, BN, S)), koro (Dv (G); kh- BN; VocBN , Dv), koroe (V, G; Lcc (<-ouea>), Lar, (G), Dv (V), H (V)), koroi (V-gip; Lar, (V), Izt 52r, Dv, H (V, G)), korona (Lcc), korua (kh- Chaho, VocCB (BN, S)), koroia, korue (V-gip), khogua Ref.: A ( khoro, koroe ); Iz ArOñ ( korúe ); Etxba Eib ( koroia ); Elexp Berg ( koroe ) .
Corona; aureola. "Esteben, koroa " Decl Mm, 4r. " Khoroz egina, fait de couronnes" SP. "Laureola, erramuzko koroea " Lar. " Arantzezko uztai edo koroa " H. " Erregian koroia, alperrik gerrak eiñ sarrittan bere ondorian, geixenetan arantzaz josittakua " Etxba Eib. v. 2 aro , burestun , buruntza .
Zituztela bere buru gainetan urrhezko koroák. Apoc 4, 4 (He, Dv, Ur k(h)oroak, TB khoroekin, Echn koronak, Ur (V) koroiak ). Elhorrizko koroa bat plegaturik ezar zezaten. Mt 27, 29 (SalabBN khoro bat, Ip khorua, Echn, Hual, Samper, Leon korona, Or, Ker koroi bat, IBe, IBk, BiblE koroa; Ol buruntza, Arriand burestuna; v. tbn. en contexto similar con el(h)orrizko, EZ Man I 83, Bp II 48, CatLav 392 (V 189), Lg II 272 khoroa; CrIc 174, CatElg 240 koroe; UskLiB 56 (kh-), Zerb IxtS 89 korona ). Aranzezko khoroa buruan ezarririk. Mat 59 (v. tbn. en contexto similar con arantzazko (-ezko), EZ Noel 100, Harb 38, SP Phil 304, Arg DevB 183, Gç 86, He Phil 305, JesBih 417, Lard 455, Balad 238 k(h)oroa; Oe 157, Ub 88, AA I 520 koroa bat; Hb Egia 16 khoro bat;EL2 219, Itz Azald 34 koroe [...] bat; Urqz 14, Mb IArg I 152, KIkG 80, ArgiDL 35 koroia; CatUlz 61 korona; Jnn SBi 29 korona [...] bat; Cap 134 koroẽa; FLV 1988, 284 (Larrainzar, 1905) koroia bat ). [Herodesek] egin zuen / amets, ezen khoroa / idokitzen zitzaiola, / bai eskuko zeptroa. EZ Noel 71. Erregerena da khoroa. ES 89. Galduko zituela buruko koroa, eskuko zetroa ta Alemaniako Inperi guzia. Mb IArg I 197. Etxeko prinzipadua ta koroa bere burutik kendu ta Jesu Kristoren oñetan utzi [zuen] . Cb Just 9. Hartu ditut gero haren khoroa, eta brazeletak edo esku-muthurretakoak. Lg I 298. Semiari bürian zereioan ezarri khoroa. Egiat 244. Lora-aro edo koroiak. Mg PAb 216 (v. tbn. glosado con aro en Ur MarIl 115 koroe, e Itz Azald 187 koroa ). Zoiñi zoakoken hark utzi khoroa, / errege izaiteko. Gy 95. Garzisek khoro hartu errege bezala. Hb Esk 52. Donibane Garazik ala Nafarroak, / biek nahi ohore emana khoroak. Ib. 51. Guzien artean begiragarrikoa izan zan Erregearen koroa, zeñak larogeita bi libra urre zituen. Lard 193. Ama Birjina Arantzazukoak / [...] urregorriz du koroa eta / seda-indiaz bueloa. Balad 188. Primaderaren koro, oi, liliz egina! In. Onaind MEOE 76. Maiatzeko lorakaz / eo daigun koroia. Azc PB 37. [Aita Santuak] bere buru gaiñean iru koroe dauzkan gizona bada ere. Ag Serm 462 ( ib. 83 koroi ). Jaunaren arantzazko burestuna (koroia). KIkV 107 (v. tbn. koroia como glosa o explicación de burestun, en ArgiDL 111, Altuna 111 y JMB ELG 80; cf. como glosa de buruntzi en A EY I 134 (koroea) y de buruntza en Ir YKBiz 492 (koroa)). Koroiaz ipinteko Begoñako Ama, / berak zaindu egiyan Euzkal-erri dana. Enb 80. [Birjina] zein eder ditu zure koroiak / amabi izarto brintzatu! Gand Elorri 137. Koroi aundi bat eingo degu / kalbo ori tapatzeko! In. Mattin 26. Onen ate-gainean heien ikurrina, koroa xuri batekin. Lf ( in Casve SGrazi 11 ).
v. tbn. Ber Trat 8v. Mih 5 (kh-). Echag 162. Arr GB 163. Koroa (det.): Hm 156. Arch Fab 189. Etcham 53. Arti MaldanB 222. Koro: Bil 37. Zab Gabon 100. Khoro: Dh 179. Jaur 407. Zby RIEV 1908, 606. Koroe: JJMg BasEsc 229. Eguzk RIEV 1927, 424. Koroi: Auspoa 97, 71. Jaukol Biozk 80. Ibiñ Virgil 83. Onaind STeresa 21. Koroia (det.): fB Ic II 278. AB AmaE 350. Ill Pill 31. Belaus Andoni 5. Laux BBa 116. Etxabu Kontu 83. Insausti 109. Korona: Iraultza 108. Elsb Fram 105 (kh-). Lh Yol 15. JE Ber 24. Ox 43. Tx B I 58. Korua: Xarlem 1421. Xe 355 (det.). Khogua: J.B. Mazèris GH 1933, 301.
azpiadiera-1.1
Landarak biltzeko badarabiltzu, itxoizu [...] Gnosias-en izarra koroi sutsutik aldendu arte, aziak ildoetan ereiteko. ' Stella Coronae' . Ibiñ Virgil 74.
azpiadiera-1.2
Corona funeraria.
Eta koroi hori? [...] Alargunaren etxera bidaltzeko esan arren gure etxera ekarri digute. Lab SuEm 201. Zenbat koroi illobietara, ezpelarekin da klabelin-loreakin nastuta egindakoak? Ostolaiz 90. Udaletxetik gorputza arturik / ainbat koroien artean. Insausti 278.
azpiadiera-1.3
Guirnalda.
Koroe eta txibisten artean. "Inter coronulas et plectas" . Ur 3 Reg 7, 29 (Dv khorotto, Ker zerrenda; BOEg 3352 interpreta erróneamente "ganga, sabai").
azpiadiera-1.4
(Como segundo miembro de comp.). "Aureola, argi-koroea " Lar.
Nahi izan du, bere Semearen iduriko izan zadintzat, zeina izan baita gizonen artean afliituena, harri khoro berrien merezi araztekotzat. Jaur 363. [Emaztegaia] birjin-koroia buruan eta / atzetik isats arroa. Or Eus 408. [Artzai-taldea] zamarrak soiñean eta osto-koroiak buruetan. "Coronados con guirnaldas" . Berron Kijote 149. Arbol berean koroe bat grabatua, maitaleak argiago esan nai balu edo Marzelak daramala gizadi guziaren eder-koroea. Ib. 139. Bi edo iru erreinu-koroe eskutan dituana. Ib. 174.
sense-2
2. Corona, señal de premio o recompensa. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos.
Iaunak hura maite dutenei prometatu drauen bizitzeko koroá. Iac 1, 12 (He, TB, Dv khoroa, IBk koroa, Ker bizitza-koroia; Ol buruntza ). Loriazko khoroa ardiets dezadan zeruko erresuman. Mat 201 (v. tbn. Lç 1 Petr 5, 4 gloriazko koroa, He gloriazko khoroa, TB loriaren khoroa, Ur gloriako koroa, Dv ospezko khoro bat, Ker aintzazko koroia, IBk, BiblE aintzazko koroa; Ol ospe-buruntza ). Iaungoikoak permitizen ditu tentazioak, [...] geiago koroa eta premio erdetsi dezagun. Ber Doc 173v. Baldin nahi baduk baliosen khoroa, / probezia besarkazak. EZ Man I 18. Hirur khoroa ohituk / guztien ederrenak, / martiri, birjina eta / dotor iakintsunenak. EZ Eliç 100. [Enperadore gaixto] hetarik ihes egiten zuenak galtzen zuen martirioaren palma eta koroa. Koroa hura erdietsiko zuenak, martir izanen zenak, etzuen ihesik egin behar. Ax 399 (V 260). Be[l]durrez zure khoroa guti xipi dezazun zure pazienzia gabez. SP Imit III 36, 3 (Ch khoroa, Mst khorua, Ip khoroa, Leon korona; Ol saria, Pi saria ). Herioak emaiten betrauko bere koroa eta rekonpensia iustoari. Tt Onsa 160. Sainduen eta aingeruen / koroa eta gloria. 183. Gure obrek izanen dute / bere koroa justua. Ib. 206. Jaungoikoak zertako permitizen du tentazioa? Gure ejerzizio eta korona andiarendako. El 80. Koronau gaizala, bizitza onetan, bere miserikordia da birtutien koroiagaz. Urqz 18. Zure konstanziaz merezituko duzu khoroa errezibitzea iuie soberanoaren eskutik. He Gudu 102. Martirietatik bat, [...] gaizki ill, zeruko koroa galdu ta kondenatu zan. Cb Eg III 321. Kristoren esposa, atoz, Jaunak zuretzat betiko prestaturik daukan koroa artzera. Cb Eg II 183. Salbatzailleak agindu zioten haren sofrikarietan partale direnentzat aldaratua dadukan khoroa. Lg II 212. Pertseberantziari agindua eta emana zaio eternitateko khoroa. Brtc 252 (v. tbn. Gç 71, Ch III 47, 3 k(h)oroa eternal ). Bear bezela gudatzen duenak izango du inoiz zimeldu ta igartuko ezdan koroa. Mg CC 188 ( CO 280 koroe, 3 koroia ). Eroanik pazienziaz orain dozuezan nekeak, [...] egiten dozue koroi eder bat, zeruan itxadoten dozuena. LoraS 127. Zenbat geiago eta geiago sufritzen degun, anbat koroa andiagoa izango degu. Gco I 441. Orain zeruan gozetan dozu / martiriaren koroia. AB AmaE 190. [Jaungoikoak] obetzeko bidea nai izan zion eman, zeruratzekoan koroi diztiratsu bat iritxi zezan. Etxde AlosT 92. Nere ibilia bukatu det, sinismena gorde det. Epalle ona dan Jaunak emango didan zuzentasuneko koroia, zai daukat. (2 Tim 4, 7). NEtx Nola 38 (He, TB, Dv khoroa, Ur koroe, Bibl korona; Ker zuzentasun-koroia ). Neke askoren morroia / jantzi dezuten koroia, / ez da suertez eroia. Insausti 199 (hablando del campeonato de la liga de fútbol).
v. tbn. Mih 31 (kh-). Monho 160. Arr GB 134. Khoro: MarIl 4. Korona: LE Ong 16v. Jnn SBi 151. Ardoy SFran 348. Iratz 146. Ostolaiz 101. Koroe: JJMg BasEsc 243. Balad 202.
sense-3
3. (L ap. A ; Dv, H).
Corona, tonsura. "Tonsure" Dv. "Tonsure cléricale" H. " Khoro (L), corona de clérigos" A.
Aphezaren khoroak berriz / dorozu gogoratzen, / nola arantzezko khoroa / burura eman zioten. EZ Eliç 55 (v. tbn. en contexto similar Cap 139 koroẽa ). Habituak eta khoroak guti heltzen dute probetxu egitera, bainan [...] mortifikazione osoak egiten dute egiazko fraidea. SP Imit I 17, 2 (Mst, Ip khoruak, Leon koroa; Ch illearen moxtea, Ol ille motzak, Pi ule motsak ). Zertara obligatiak dira Tonsüra errezebitü dütenak? --Eliza gizon abitiaren, koronaren, bilho labürren ekarzera. CatLan 158. [Apaiz-gai egiteko] lenengo malla da buruko illea ebaki ta koroa egitea. Ub 218 (v. tbn. 220). [Apaizai] egiten zaio aurrena koroa txiki bat. [...] Ez dago osotoro erabakia lenengo koroa au egitea sakramentu dan edo ez. AA I 550. Buruko ulia moztuta koroia egitia ordenau gura dabenari. fB Ic III 284 (fB Olg 167). Apezak burua xilo: koroa duke marka! Etcham 52. Zer huen hik ere nahi / xede gaixto beretan / apez koroa aipatu / erdainu karkailetan? Ib. 53. Sakristauak abadeari: Koroia bizargiñak egiten dau. (V-m). EZBB II 98. Apezek buru gainean ekartzen ginuen koro hura. Larre ArtzainE 159.
sense-4
4. "Couronne, petit chapelet qui n'a qu'une dizaine. Ama Birjinaren khoroa " H.
O Birjina, kantatzera / noa zure khoroa. EZ Eliç 407. Andre dena Mariaren khoroa handiaren sei misterio. Ib. 407. Andre dena Mariaren khoroa ttipiaren aitzinean errateko othoitza. Ib. 410. Beherago ikhusiko duzue nola hasi behar duzuen khoroako arrosarioa. Harb 40. Othoitz hunen aitzinean eta ondoan, batzuek erran bitzate debotki birjinaren letharinak, berzek khoroa. Ib. 407. Konpletak, Birjinaren iragatzaz eta koroaz. Hm 167.
azpiadiera-4.1
Corona, rosario de siete dieces.
[Errosariua] koroia deritxona bada, zazpi Aita geuria, ta irurogeta amabi Ave Maria. CrIc 178.
sense-5
5. Corona, coronamiento, lo que completa la perfección de una cosa o una obra; conclusión, remate.
Akhabatzeari dagoka koroa eta ez hasteari. Ax 458 (V 298). Ene trabaillu apurrari bere konklusionaren eta bere koroaren emaiteko. Tt Onsa 158. Zure azken ditxa edo ditxa guzien koroa. Cb Eg II 156. Oien errematean, guzien koroa bezala [...]. Ib. 207. Neke guzien azken fiñ eta koroa izan zala. Cb EBO 50. Obra eder orren artean guztien lorea ta koroea urrezko Dotrina labur au izan zan. Cb CatV 66s. Bere amodioari azken koroaren emateko igan da gurutze baten gañerat. Mih 57. Laudagarriak dira doai oek, baña guzien koroa da Espiritu Santuak azkenean dakarrena. AA II 92. Bederatzigarren marka zerurakoa da, bekatura biurtu gabe irautea, ta au da beste marka ta siñale guzien koroa. AA III 292. Izan zuen flakeza zin egitekoa, / eta gero segidan, andrea hartzeko, / komedia guzien khoro azkeneko. Hb Esk 106. Beintzat moralari azken koroa eta gaillurra emateko. Vill Jaink 102. Aurrean, [...]. Ipurtargi multzoa goian eta beian. Nere atzean, eskillara luzearen koroatzat, [...] eliza zuri famatua. Txill Let 133.
sense-6
6. Corona, ornato, esplendor, honor.
Umeak aitaren eta amaren khoroa direnaz geroztik. SP Phil 402 (He 407 khoroa ). O Jainko puxant zarena, / [...] zaren gure koroa. 112. Jesus, saindu gustien koroa, urrikal. Ib. 96. Saindu dohatsu hauk direla Eskual-herriko bozkarioa eta khoroa. ES 126. Sen Grat gure boztariua, othoi. / Sen Grat gure khorua, othoi. UskLiB 143. Egiten gare haren [Salbatzailearen] bozkarioa eta haren khoroa. Jaur 189. Guziak aphez batzuk nihongo onenak, / Duvoisin bere khoro eman duketenak. Hb Esk 116. [Donzella] zein dan [...] martiriyen onria eta santu guztiyen poz-aro eta koroia. Ur BulaAl 55. [Zabieri] iduritzen zaio [...] Elizaren bihotza ikhusten duela boztua, Elizaren khorona edertua. Laph 229. [Apaiz] frango bada han edo hemen bizi denik. Sail eder bat, Azkaineko herriaren koronarik ederrena! Zerb Azk 75.
v. tbn. EZ Man II 194 (kh-). Dh 79 (kh-).
sense-7
7. Reino, monarquía.
Koroaren ereter eta suzesor [lejitimo] . Tt Arima 54. [Tubal] igan baita munduko bi khoroarik eta erresumarik handienetara. ES 118. Lehenago Guienako erresumarekin bat zen, baina orai gehiena Espainiako khoroaren azpiko da. Ib. 110. Frantziako koroa dute sustengatu. Lg ( in Iraultza 121 ). Españako koroiaz jabetzearen gañean. Izt C 415. Fernando zazpigarrena bere koroaz jabetu zan. Ib. 507. Aitaren koroa beretu eta sendotzeko. Lard 198. Rolando nor zen orai hemen errateko, / arreba zuen Karlen andrea khoroko. (Interpr?; P. Altuna en su ed. de 1994, 72 se pregunta: "koroe(ra)ko, koroiduna"?). Hb Esk 62. Baldin baneki gura dozula / Inglaterrako koroia. Azc PB 123. Espainiako koroaren jabe. MEIG VI 68.
sense-8
8. Corona, aro. v. koroadura.
[Mahainari] eginen diozu inguruan urhezko ezpain bat, eta ezpainean berean khoroadura zizelatu bat lau erhi gora izanen dena, ta haren gainean bertze khoro bat urhezkoa. "Alteram coronam aureolam" . Dv Ex 25, 25 (Ur koroitxo, Ol aillara, Ker egal, BiblE uztai ). [Arkhari] gainean eginen diozu urhezko khoro bat inguru guzian. "Coronam auream" . Dv Ex 25, 11 (Ur koroi, Ol allara, Ker, BiblE (h)egal, Bibl kardain ).
sense-9
9. "Couronne, ancienne monnaie d'or" H.
sense-10
10. Collar de una caballería.
Mando bat emen dago / koronak (lepokoa) utzita, / biar den lekuraño / ezin iritxita. Ud 25.
sense-11
11. " Koroi (Gc), sacro, el hueso de la base del espinazo" A.
azpisarrera-1
APEZ-KOROA.
" Koroa (aphez-), mille feuille, plante achillée. Aphez-khoroa, couronne de prêtre, ainsi est nommé l'achillée, à raison de sa fleur qui est une ombelle" H.
azpisarrera-2
KOROA EMAN.
Coronar.
Purpur eta elurrez / burua koroi emanik loretan. "La cabeza coronado" . Gazt MusIx 89. O Birjiña eguzkiz jantzia, / betiko argitan koroi emana. Ib. 135.
azpisarrerakoSense-2.1
(Con el vb. elidido).
Itzalpean etzanda, / untzorriz eta ereñotzez koroi. "De hiedra y lauro eterno coronado" . Gazt MusIx 81.
azpisarrera-3
KOROAPE .
(Con ines.). Bajo la corona.
Kornubitar autonomizaleek eskatzen dutena zera da: [...] ingles koroe pean, izan dadila [...] legezko autonomia duena. Mde Pr 264n.
azpisarrera-4
KOROA-TOKI.
Corte, curia.
Neure Valladolid-eko koroetokijan eta 1601ko Orrillako 24an emona, neu Erregek. (1893) "Dada en esta mi Corte de Valladolid" . AG 164.
koroa
0 / 0 APEZ-KOROA >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper