Harremana

    OEH - Bilaketa

    60 emaitza kirats bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    kirats.
    tradizioa
    Tr. La única forma documentada al Sur es kirats (hay tbn. un ej. de kiratz en Aguirre de Asteasu, junto al más frec. kirats ). Al Norte la emplean, con oclusiva aspirada la mayoría de ellos, Dechepare, autores labortanos de los ss. XVII y XVIII, Lapeyre (kh- 197 (V 87)), Hiribarren y Zalduby. Hay k(h)arats en autores suletinos (tbn. en Oihenart junto a un ej. de karatz ), López, Larreguy, Baratciart, Monho (66), TB (Apoc 8, 11 (kh -)), Duvoisin (junto a un ej. de kirets ), y en Etchepare de Jatsu (116), así como en Zaitegi (para la 6.a acepción). En Haraneder hay kharatz y kharats, junto a khirats . Se documenta k(h)irets en CatLav, Duhalde, Jauretche, ECocin, Arbelbide, Joannateguy y autores del s. XX (cf. khiretsu ya en Tartas). Hay además algunos ejs. dudosos de karrats (v. infra (I, 2) ). En DFrec hay 3 ejs., meridionales, de kirats y 2, septentrionales, de kirets .
    etimologikoa
    Etim. Derivado de *ken- (cf. kino, keru, etc.).
    sense-1
    I . (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-oroz-arr, G, AN, L; VP 80r, Lar, Añ, H; kh- H), kirets (kh- H (L, BN)), karats (L, BN, S; H; kh- H), kiratz (H (G)), karatz (H), kiats (G-bet), keats (G-to-bet) Ref.: A ( kirats, karats ); Lh ( karats, kharats ); Gte Erd 297 .
     Hedor, fetidez, pestilencia, tufo. "Hedentina, hedor, hediondez" Lar. "Cochambre" Ib. "Olor malo" Lar, Añ. "Fetidez", "tufo" Añ. "Heder, [...] kiratsa dario " Ib. "Puf, hedor: (c.) puf, au da atsa, kiratsa! " Ib. "Ce qui est fétide ou amer" H. " Aoko usain txarra botaten dau (V-gip), orrek dauka / botatzen du kiratsa (G-goi)" Gte Erd 297. AxN explica hatsa (411) por kiratsa. Cf. kehats. v. 1 ants, kino. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Axular, Harizmendi y Oihenart. Al Sur no se atestigua hasta mediados del s. XVIII y lo emplean Larramendi, Cardaberaz, Añibarro, Moguel (CC 235), y autores guipuzcoanos desde mediados del s. XIX (tbn. Enbeita (203) y Erkiaga).
    Sudurrak ezin baitiro haren paira khiratsa. EZ Man I 105 (v. tbn. 46 khirats gaixto ). Usain gaixto batez, khirats handiaz. Ax 588 (V 378). Kiratsaren ihesi dohaz usoak, eta kearen ihesi erleak. Hm 229. Arraina eta arrotza heren egunak karatzez kanpora deragotza. O Pr 34. Judu kirats, beltz eta billau usai geiegi dabil erri horietan. Lar Cor 153. Usai ta kirats gaiztoa bota zuen. Cb Eg II 195. [Bekatari baten arimea da] kirats atsitu guztien toki bat. Añ EL1 159. Eta nai duena egiñ ondoan, igesegiten due, esaten duela isekaz: Pu kiratsa dakar . AA I 599s (II 223 kiratza ). Gaizki dirudien usanzak dirade oek eta kiratsa zabalduko due goiz edo berandu. Ib. 569. Putzu zulo onetan sortzen dan urik ez du iñork edan nai izaten, kirats gaiztoa debalako. Izt C 94. Usai eta kirats nazkagarria zeriela. Lard 152 (370 kirats lizun ). Gorputz zauriz ustelduak botatzen duan kiratsa. Bv AsL 101. Kirats ustel nazkagarria. Arr May 79. Minbiziya azaldu ta ustel eta kiratsez beterik [...] il zan. EEs 1913, 180. Bazoan orai Xoane, Donianera buruz, aho-kiretsik iretsten zuela bidean. Barb Sup 95. Alde, dio, lizunkeri, debruen kiratsa! "Aliento fétido del diablo" . Or Eus 60. Lantegietako kirats gaiztoak. Lek EunD 16. Illotz-kiratsa. Zait Sof 172. Kiratsa dario ur geldiari. Txill Let 124. Illondoko kirats zakarra. Erkiag BatB 52. Aoko kiratsa. Ibiñ Virgil 85. Sartu eskuak lurperaino [...] / infernu-kiratsa deneraino. Azurm HitzB 64. Jakitekoa litzateke kiratsak lore-usaiak baino irakurle gehiago bildu ote duen. MEIG VIII 52. Nik honi ez diot burges kiratsik inondik ere sumatzen. Ib. 28. Sudurretan duzu beti urtzen ari den argizagiaren kiratsa. MEIG IX 93. Badario beraz, heresi usaina ez ezik, halako heresi kiratsa ere [Oihenarti] . MIH 234.
    v. tbn. ArgiDL 4. Ol Io 11, 39. AGoen Agurea 13. NEtx LBB 178. IBk y BiblE Io 11, 39. Ayesta 134. Zendoia 92. Ostolaiz 118.
    azpiadiera-1.1.1
    [Mintzaldiko] lehen zatia botatu du [...]. Ez dela atseginean, ageri. Bazuen haren mintzoak kaats-kiretsa. SoEg Herr 10-3-1966, 1 (más que un compuesto, parece tratarse de un mera aposición de dos var.).
    azpiadiera-1.1.2
    (Fig.).
    Zu etzaituzte urrundu eneganik ene bizi gaixtoaren kiratsek, ene ofensek. Hm 229s.
    azpiadiera-1.2
    2. (H; kh- Urt, Dv, H), kirets (kh- Dv, H), karats (H; kh- L, BN, S ap. Lh ; H).
    Amargor, amargura (sentidos prop. y fig.). "Acerbitas, [...] tristézia, torménta, khirátsa " Urt I 95. "Amertume. Au fig.: khirets hainitz jasan behar du, il doit supporter bien des déboires" Dv. "Ce qui est fétide ou amer" H. Tr. Documentado en Urte, Chourio, Haraneder, Jauretche y ECocin . En el s. XX lo emplean Orixe y Xalbador.
    Eziñ edan zezaketen Marako uretarik, zeren eta khiratsa baitzuten. "Quod essent amarae" . Urt Ex 15, 23. Zeñak izatu baitzitzaizkoten izpirituko khirats Isaaki eta Rebekari. "Quae ambae offenderant animum Isaak et Rebeccae" . Urt Gen 26, 35. [Amudioak] eztitarat ganbiatzen tu khiratsik miñenak. Ch III 5, 3 (SP khiratz den guzia, Mst kharats diren gaizak, Ip kharatsa, Leon kirets direnak, Ol, Pi garratz(a) dana ). Zenbat khiratsez betheak diren hemengo egun dohakabeak. Ib. 48,2 (Mst kharatstarzün ). Eta zu gozo kausitzen etzaituenarentzat khiratsa dute gauza guziek. Ib. 34, 2. Atheraturik [arbendol-ondoak] barnean zuten khiratsa. He Phil 89 (SP 87 gozo khiratza ). Damu khiratsez eta sumiñduraz betheriko batez. Ib. 239. Arrosa arantze gaberik / ez ahal da nihon sortu; / ez-eta munduko plazerik / khiratsik gabe gerthatu. CantIzp (1816) 8. Phentsamendu hunek khenduko diote gure sofrikarioei duten khirets guzia. Jaur 151. Egosten tuzu zure babak eltze batian, oren laurden bat, khiretsaren khentzeko. ECocin 23. Gora-beira gabiltza ur gazitan eta [...] kiratsa okatzen dugu. 'L'amertume' . Or Mi 131. Munduak duen kiretsetik garbi daukazu bihotza. Xa Odol 102.
    azpiadiera-1.3
    3. kerats (A (que cita LE Urt )).
    (?).
    Kristau erikorra guztia da keratsa, besterentzaz gaizki erranaz [...] berak erran ta egiñaz gaizki, ajolarik gabe. LE Urt 12 (Azkue traduce 'hedor'; el sdo. podría ser próximo a 'hipocresía' o bien a 'cobardía, flojedad': cf. ustel, ustelkeria; en el ms. orig. 5r lo que aparece es kristio erikórra guzia dá kexátzea berzerén gaizki egines ta erránes, por lo que es posible que se deba a un error del editor Iturriaga).
    sense-2
    II . (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (H (G); kh- Dv, H (L)), karats (Dv, H; kh- L, BN, S ap. Lh ; H), kirets (kh- Dv (que cita a Lç), A, H (L, BN)), karatz (H (que cita a O)), kiratz (H (G)).
    Fétido, hediondo, pestilente; (fig.) nauseabundo, repugnante, asqueroso. "Puant" Dv. "Fétide, infect, qui sent mauvais, puant. [...] Ao kiratsa, kirastua, bouche fétide" H. " Karats, âpre, puant. Alimale karatsa, sale animal!" Lh. Tr. Documentado en Dechepare, Axular, Sauguis, Oihenart, Cardaberaz y algunos pocos autores meridionales modernos (tbn. en Xalbador).
    Gauza oro xahu dezan behin suiak lehenik / satsu eta kirats oro dohen mundu guzitik. E 61. Bere konzientzian [...] sepultura kiratsak baiño kiratsago dela. Ax 429 (278). [Egin zituen] bekhatu kiratsak. Ib. 380 (V 250). Salsa nahasago / urrina karatsago. Saug 90. Gabeak hatsa karats. "Puante" . O Pr 173. Nahasago, karatsago. Hori erraiten da gauza satsu eta urrin gaitzekoaz . Ib. 323 (tbn. en Berron Kijote 225 karats ). Lurpeko ar zikin kiratsen janari [...] izango dan [gorputza] . Cb Eg III 385. Aker-kiratsa Jainko egiñez. "Macho cabrío" . Or Eus 253. Bertzen umeak, atsa kirets. (AN-erro). Inza NaEsZarr 2283. Gaixoak jakin balu gizonaren gogoak zerabilzkien asmo kiratsen berri. Mde HaurB 88. Bere zorna kiratsaz (hediondo) entzuleen belarriak kutsutzen. Etxde AlosT 80. Kontuz [...] osin sakonekin, toki kiratsekin. Ibiñ Virgil 108. Lupu belar kirats [...]. 'Fétide' . Ib. 103. Haren usain kiretsa bada hemen gaindi. Xa Odol 250. Ximaurra naasago, lurriña kiratsago. EZBB II 134. Au da mendeku kiretsa, / anaien bekatu baltza. Ayesta 86. Lohia eskua bete zabaltzeko modua izan du, eta lohia baino kiratsagorik ere bai. MEIG VIII 35.
    azpiadiera-2.2
    2. (L-sar; Aq 953 (AN), Dv, H; kh- Dv, H), kiratz (kh- SP, H (G)), kirets (AN-ulz, B; VocB ; kh- Dv, H), kiretx (AN-ulz), karats (R-uzt; Ht VocGr 327, Lar, H; kh- Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, H (L, BN, S)), karatz (H), kats Ref.: A ( kirats, karats, kirets ); Lh ( kharats ); Lrq ( kharats ); Iz Ulz ( patxarána, aza ); Izeta BHizt ( kirets ) .
     Amargo, agrio (sentidos prop. y fig.). "Amer, aigre" SP. " Ezin ian khiratzez, ne pouvoir manger tant il est amer" Ib. "Amer, de goût, de saveur désagréable .. (Au fig.), amer, déplaisant, dur, piquant. Elhe khiretsak, khiratsak, kharatsak dira horiek, ce sont là des paroles amères" H. " Paxarának oráiñik kiréts daude, aun están amargas" Iz Ulz (s.v. patxarána ). " Azak ere patzen ttun neguen oraingo garaien erdien, biño ezbadu egurik ítten, izeten ttún gogorrágo, eguz (?) kiretxagókuak " Ib. (s.v. aza ). " Zein kiretsa dagon kafea. Kirets eta hotza " Izeta BHizt. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde mediados del s. XVII; tbn. lo hallamos en textos baztaneses.
    Ediren da bidea armendolaondo khiratsen eztitara ganbiatzeko. SP Phil 87 (He 89 kharatsak ). [Pensamendu hek] khiratz othe ziren edo gozo? Ib. 440 (v. tbn. Imit I 21, 4, III 5, 3, III 48, 2 kiratz ). [Erle-belharra baita] belhar xume eta khirats bat. Ib. 196 (He 198 khiratsdun ). Marako urak baitziren khiretsak Moisek [...] eztitu zituen. CatLav 24s (V 19). Edari kharatz [...]. He Phil 7. Kharats diren gaizak oro ezti eta gozatsü ediren erazitzen dütü. Mst III 5, 3. Orduan isuri zituen nigarrik kharatsenak. Lg II 266s. Ausikirik ez dio eman fruitu horri; / karratsegia zaio naski iduritu. Lg ( in Iraultza 122 (en la versión de BertsZB 146 garratz, por lo que la -rr- podría deberse a cruce) ). Erremediorik den kharatsena [...] iretsten da. Ib. 214. Zerbait gauza eztirik jan dienari, besthiak oro kharats iduritzen baitzazko. AR 33. Zuretzat on diren guziak, bai eta kharatsenak ere gogotik besarkatzen ditut. Brtc 134. Atsekabe khirets [...]. Dh 156. Bihotz-min kiretsa. Ib. 156. Adios khiretsak [...] senharrari. Ib. 118. Errephortxu khiretsez. Ib. 229. Damu khiretsekin [barkhamendu eskatu] . Ib. 218. Nigar kharatsenetan / guzia urthua. CantIzp (1813) 69 (en la ed. de 1829, 69 karrats ). Pentsamendu hau khiretsa da, bainan fedeak eta esperantzak eztituko daukute. Jaur 103. Bere dolorea khiretsagoa ezartzeko. Ib. 148. Kiratsak dire munduko plazer guziak. (B, 1847). BOEans 397. Nere bekhatuek zure bihotzean sartu dituzten arrantzeak eta uherdura kharatsa. Dv LEd 107. Khino samin kharatsak ahoan. Ib. 220 (Cb Eg II 293 gusto samiñ garratzak; khirets Dv Imit 48 (ap. DRA)). Khalitzik khiratsenak. Hb Esk 229. Etzezaketen edan Marako uretarik, kharatsak zirelakotz. Dv Ex 15, 23. Oihu khirats zarion [...] bati, xiztu min bertze bati. Hb Egia 150. Zenbait gaitz! Badire lau ehun eta hogoi. Ikhuspen khiratsak, indar ezeztatuak! (Interpr?). Ib. 62. Bi untza amanda ezti eta bat amanda khirets. ECocin 41. Bere agoniako / kalitza khiratsa / iretsi behar. Zby RIEV 1908, 211. Beazunez eta ozpinez eginikako edari khirets bat. Jnn SBi 3 (45 kirets ). Kharats bazen desterrüzkü ogi hori eztitzen zian Jesüs haurraren presentziak. Ip Hil 127. Maria erran nahi da orano itsaso kharatsa . Ib. 29. Gure bizia lur huntan nigarrezko ibaia khirets bat dela. Arb Igand 103. Aho-gozoa irets eta irets, eta... bethi bardin kirets. Barb Sup 34. Mertxikak duen mami goxoa kirets ezartzen azalak. Ox 30. Iragaiten tu gau egun batzu kiretsak. Ib. 178. Gustu kiretsa. Etcham 152. [Koblek] etzien gatz beharünerik khats izateko. GH 1931, 472. Eguneango pentsamendu kiratsak. Mde HaurB 23. Ondu gabez, fruitu guziak kirats. (B) 'Buruzpide askotan, gaztegi astea kaltegarri' . Inza NaEsZarr 2182. Tunis-eko elhe kiretsak. Herr 14-4-1960, 1. Madama Pazentziak zañak khats badütü ere, üztak nasai bezain ezti dütü. Herr 27-7-1961, 3. Diogenen trakako murrikari, kirets, jauzkor, zanpail bat. Lf ( in Zait Plat XIV ). Oren beltza, oren kiretsa. "Amère" . Ardoy SFran 255. Orroitzapen kirets [...]. Xa Odol 328. Zuk ere edan duzu iturri kiretsean. Ib. 134.
    v. tbn. Kirets: HU Aurp 110. CatJauf 29 (kh-). Leon Imit IV 16, 2. Khiets: HazpKalb 186.
    azpiadiera-2.3
    3. (S), kaats.
    "Perjudicial, malo" A Apend.
    Sosak behar ordian serbütxü huna du, bena nausi delarik kaatsa da. Egunaria 22-2-1956 (ap. DRA ).
    azpiadiera-2.4
    4. karats (R-uzt) .
    (Como segundo miembro de compuestos). "Cría no amada de sus padres [...]. Hijo no amado de sus padres. Aur kori aita-karats da ta beste kura ama-karats, ezditei moite (R-uzt), ese niño es aborrecido del padre y aquel otro (es) aborrecido de la madre, no les aman" A.
    Oakit, aita-karats ori! 'Aborrecido y sin contar conmigo como padre' . Zait Sof 145. Yainko-karats gorrotogarria! 'Ser impío y odioso' . Ib. 19 (cf. Zait Sof II 153: "Iainko-karats, Iainkoak gorrotatua (R)").
    azpiadiera-2.4.1
    " Karats (R), madre que se despega de su cría" A.
    azpisarrera-1
    KIRASPE .
    (En casos locales de decl. sing.). Bajo la amargura.
    Tentazione humiliagarrienen khiratspean pratikatzen [...] den bertutea guzietarik exzelentena diteke. He Phil 198.
    azpisarrera-2
    KIRATSA EKARRI, KIRATS-USAINA EKARRI.
    "Heder, kiratsa ekarri ", "apestar, kirats usaia [...] ekarri ", "ésto apesta, kirats usaia dakar, dakarzu, &c." Lar.
    azpisarrera-3
    KIRATS-BELAR.
    "Chironion, [...] kiráskia, khirats belharra " Urt IV 473.
    azpisarrera-4
    KIRATSEZKO.
    Hediondo.
    Ango usai ustel kiratsezko illgarriak. Cb Eg II 123.
    azpisarrera-5
    KIRATS-GABEKO.
    Incorrupto.
    Kirats gabeko argiz. "Luz no corrompida" . Gazt MusIx 119.
    azpisarrera-6
    KIRATS-JARIO.
    Apestando, hediendo.
    Ikulluetan ere illotz ustelak kirats-iario metatzen ditu. Ibiñ Virgil 105.
    azpisarrera-7
    KIRATS-KINO.
    Hedor.
    Gizon gehienak mundu hontako biziari kiretskiño bat aurkitzen diote, eta nolazpait, gogoz bederen, ihes egin nahi diote ametsetarako munduetarat murgilduz. Lf ELit 61.
    azpisarrera-8
    KIRATS-USAIN.
    " Kirats usaia, olor pestífero" Lar DVC 281.

    kirats

    kirats
    0 / 0 AHO-KIRATS >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper