Harremana

    OEH - Bilaketa

    726 emaitza irten bilaketarentzat

    Sarrera buruan (36)


    Sarrera osoan (497)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    irten.
    tradizioa
    Tr. La forma propia de la tradición vizcaína es urten, mientras que los guipuzcoanos emplean irten o --en menor medida, aunque se documenta ya en Cardaberaz (Eg III 248)-- erten . En Lazarraga aparece urten (en el texto B irten ). Los vizcaínos emplean este vb. generalmente con aux. trans.; con intrans. lo usa habitualmente Arrese Beitia, y, alternando con trans., gran parte de los autores de la primera mitad del s. XX, como Kirikiño (Ab I 4), G. Manterola (Goi 56), Altuna (110), Enbeita (179), Otxolua (53), Lauaxeta (AB 20) y Eguzkitza (GizAuz 59); más tarde San Martin (Zirik 106), T. Etxebarria (Ibilt 471) y Onaindia (STeresa 36). En autores guipuzcoanos es más frecuente el uso de aux. intrans., si bien el transitivo domina en los textos guipuzcoanos de autor vizcaíno, y es corriente en los de Goyerri; en algunos escritores como Aguirre de Asteasu (III 289) hay algún ej. con aux. trans. frente al mucho más frecuente intrans. Junto al más usual urtete-, encontramos el sust. vbal. urtentze- en Erkiaga (Arran 82) y T. Etxebarria; urteta- en Enbeita (96), Bilbao (IpuiB 127) y Alzola (Atalak 89); urtaite- en Capanaga y Urquizu (13), y urteite- en RS, VJ (3), CatLlo (12) y Eguzkitza (GizAuz 60). En los textos guipuzcoanos domina irtete-, ertete-, aunque el empleo de irtetze-, ertetze- crece considerablemente durante el s. XX; hay además irtentze en Echagaray (163) y A. Barriola (Goi 71); Lhande emplea en alguna ocasión en guipuzcoano irte- como sust. vbal.: gizon ta andre ostea eleizatik irten ikusteko (Yol 17). Hay alguna forma verbal sintética en Lazarraga y en Lauaxeta. En DFrec hay 220 formas de irten, 31 (29 dialectales vizcaínas) de urten y dos de erten; hay además 52 ejs. de irteten y 38 de irtetzen .
    etimologikoa
    Etim. Para su posible origen en *eurten < e(g)orten (sust. vbal. en inesivo de egorri, igorri ), v. FHV 479s.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G; Lcc, Ht VocGr 345, VP 47v, Lar, Aq 360, Añ (G, AN), Dv, H), erten (V-gip, G; Lar, s.v. al ), urten (V; Lar, Añ (V), Dv, H) Ref.: A (irten, erten, urten); Iz UrrAnz (urten), ArOñ (mokor); Gketx Loiola 41; Etxba Eib (urten); Holmer ApuntV (urten); EAEL 28, 238, 252; Elexp Berg (urten); Gte Erd 169, 230; ZestErret (erten) .
     Salir. " Erten aditza (atera ez bezala) transitiboan nahiz intransitiboan erabiltzen da" ZestErret . v. ilki, jalgi. Tr. Documentado desde los cantares antiguos, es general en las tradiciones vizcaína y guipuzcoana.
    Argi izarrak urten dau / Zeruan goian ostanzean. Mondr 20s. Silviak urten eben arean. Lazarraga A, 1143r. Zazpi urtekoz ezarri nau / gajoturik oean; / zorzierrean irteneban. Ib. B30, 1204v. Kalera nirteanean. Ib. B33, 1205r. Otsailean urteiten daroa artzak lezerean. RS 368. Elizako Doktoreak, / Amabi Apostoluak, / pobrezarika irtenika / mendiko hermitañuak. MPortal 65ss. Bere graziarean urtaiten eztabenari. Cap 29. Destierru onetatik irteten degunean. OA 8 (cf. 58 irten gaitean). Zeure Semiak urten ebanian / betiko ilen arterik. Urqz 85. Laster bitarteko irten zaitezte, bestela demonioak banaramate. Cb Eg II 115. Arima [...] pekatubetati urten barrijak. Mg CO 279. Nor edo zer ekustera irten zerate eremura? AA III 481. Kafarnaum-eronz irten zan. Lard 389. Arrautzetatik urteten dabe. Ur Dial 5. Duda onetatik irtetzeko. Bv AsL 77. Urten dakion orria [arbolari] . AB AmaE 34. Urten eutsan bidera. Echta Jos 68. Adriani soilik irten zitzaion itza. A Ardi 84. Ta galde onek urtengo dautso espanetara: / "Zelan betiko etzan ondatu ludi dana?". GMant Goi 57. Kanpora durten pozik / neure txakurtxubak. Laux BBa 50. Eguzkia dantzan irten oi dala. JMB ELG 80. Ezin irten diteke utsetik. Txill Let 130. Estuasunetik urtentzeko asmuan. Etxba Ibilt 477. Desapioa bota omen zuan: zortzi librako palankarekin, nai zuanak erteteko. BasoM 30. Amak urten eutsien / agurra ematera. FEtxeb 183. Irten giñan andik mendi aldera. BBarand 93.
    azpiadiera-1.1.1
    (Precedido de beretik, etc., o beregandik).Salirse (de sus casillas); perder el conocimiento. " Erru barik olango berbak entzunda, nok eztau beretik urtengo? " Zam Man 22.
    Beregandik irten ta korde gabe edo mututurik luzaro egondu zan. Cb Eg II 202. Dominika gajoa beregandik irtena bezela zeukan. Arr May 136. Beretik ertenda. Ag G 292.
    v. tbn. Loidi 176.
    azpiadiera-1.1.2
    "Dislocarse un miembro. Eskuturrak urten dotsa " Elexp Berg. .
    azpiadiera-1.1.3
    " Esanetik urten, traspasar una orden; litm.: salirse de lo dicho (V, msOch 220)" A EY III 344.
    azpiadiera-1.1.4
    "Salir a flote; prosperar, consolidarse. Gure negozio au ertenda egon bear zuan dagoneko, oso ertenda gañera " Gketx Loiola.
    azpiadiera-1.1.5
    (Como primer miembro de comp.).
    Irten-goizean egunargitzez. EA OlBe 9. Irten-bezperan. NEtx Antz 157.
    azpiadiera-1.2
    2. (Lar, Añ), erten (G-azp), urten (V-gip; Lar, Añ) Ref.: Gketx Loiola (sakon); Iz ArOñ 172; Elexp Berg (urten) .
     Resultar, terminar. "Librar mal o bien en algún negocio" Lar. "(Salir con la) suya, berearekin irten " Ib. "(Nos ha salido) huero, utsa irten digu " Ib. "(Salir con la) suya, (V) bereaz urten, (G, AN) irten " Añ. " Soldauskatik garbi ertetzeko " Gketx Loiola (s.v. sakon). Tr. Documentado desde Miserere; su uso es general en autores guipuzcoanos y vizcaínos.
    Zeure itz santuetan justu irten zenzan. Miserere 332. Urtengo dozu orregaz Erregek bere alkabalakaz nola. Mic 13v. Bitoriarekin irteteko. OA 12. Beti ta guzian bereaz irten bear zuen. Cb Eg II 190. Zer egin beardogu Juizio onetan ondo urteteko? Oe 85. Urte bete barru urtengo dozu euskaldun. Mg PAb 199. Nai duenarekin irten artean. AA III 613. Txit garesti irten zitzaiena. Lard 98. Albiste orrek egiak urteten badau. Ag Kr 136. Biar dan letxe urten dagijan ondo arazo onek. Otx 81. Lenengo azterketatik garaille irten diranentzako. EAEg 28-10-1936, 158. Bere borondatea nausi erten balitz. Etxde AlosT 104. Bizirik urten ebanean, pozik. Bilbao IpuiB 176. Lenengo saioak ez eutsen ondo urten. Onaind STeresa 22. Diabrua ebillen tentaka, eta azkenian be beriagaz urten eban. Gerrika 169. Ladrilluak askoz merkeago irtetzen zuan. Insausti 32. Eztabaidan garaitzaile irtetea. MEIG VII 68.
    azpiadiera-1.3
    3. Salir (con una excusa, evasiva, etc.).
    Flema oberik! ekusi dozu urtetzen daben zerekin? Acto 145. Beste batek urtengo dau esateaz: zer eango dau munduak? Añ LoraS 23.
    v. tbn. JJMg BasEsc 116.
    azpiadiera-1.4
    4. (H), urten (H).
    Sacar. " Ardijak artzaijak urtetean, tandis que le berger fait sortir les brebis. Arzelluan diru duenak urten " H.
    azpiadiera-1.5
    5. urten (V-gip). "Tocar en suerte en un juego de azar. Loterixiak urten dost" Elexp Berg. "Ze numerok urten dau?" Ib.
    Alkarri galderak egin genizkion: alako eta olako zer moduz ziran. Eta loteria irtendakorik iñor ez. Insausti 265.
    sense-2
    II . (Part. en función de adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (G; Dv), erten (G-azp), urten (V) Ref.: A (irten, urten); A Apend (erten); Iz ArOñ (urten) .
     Atrevido, lanzado. "Animoso, lanzado, orgulloso" Iz ArOñ.
    Ez dau gizonak izan biar urtena. Mg PAb 50. Bat zan nonbait argiago / baita zerbait urtenago. Zav Fab, RIEV 1907, 535. Ertenegiak datoz [semeak] . Ag G 62. Azeria urtena ta buru-zorrotza izango zan. Bilbao IpuiB 129. Apurtxu bat urtena ezpalitz, gitxi lako gazte errimea. Erkiag Arran 27. Gizon irten eta berrizalerik gorrienek ere. Zait Plat 6.
    azpiadiera-2.1.1
    (G), erten (G-azp), urten (V-gip).
    "Coquetuela" A. " Oso urténa, atrevida" Iz ArOñ. " Enaiz harritzen hain gazteik haurdun geatzia; beti izan da oso ertena " ZestErret.
    Bitxori amasei urte inguruko, Bermeon esaten dabien legez, plaza-neskatil urten bat eta mutil susmoan beti dabillena da. Ort Oroig 93.
    azpiadiera-2.1.2
    "Dispuesto, hombre de mucha disposición" Añ.
    azpiadiera-2.2
    2. urten (V-gip ap. Etxba Eib). Saliente, sobresaliente.
    Zilbota txito eskerga ta urtena. Mg PAb 192. Aren beetxoan dagoan mendi urten urten bati [...] Lekanda deritxo. A Ezale 1897, 27b.
    azpiadiera-2.3
    3. urten (V-gip). Sobresaliente, excelente. "Sobresaliente" Etxba Eib.
    Alako dantzari urtena. Kk Ab I 36. Baña gogalik irtenenetan ere adiyaren bizitasuna ezta bere biurkortasunaren aurrez egon. "Los genios más eminentes" . Zink Crit 9n. Itzez ta egitez gizon urtenago ta aldunagorik Apostoluen alditik ez zan izan, benetan. Belaus Andoni 12. Txirringetan arin ibilten urtena. Kk Ab II 155. Yakitez ertenenak. Ldi IL 46. Azurretarako urten-urtena, "espeziala" zala. Bilbao IpuiB 226.
    azpiadiera-2.3.1
    Importante, destacado.
    Gustijentzako araukuntza bat atonduteko aldala, gauza urtenetan edo nagosijetan beintzat. (1917). ForuAB 67. Jaurgo onek bein egitarabako atal-buruban urtenenak errijari azaldu gura dautsoz. "Los puntos fundamentales" . EAEg 9-10-1936, 7. Bizitzako gomutarik urtenen guztiak aurkeztuteko alegin guztiak egiñez. Gerrika 13.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    1. Salida, excursión. Cf. IRTEN-SARTU, SARTU-IRTEN.
    Eguraldi ona zanean irten bat edo beste zelaitxora egiten zuten. Arr GB 66s.
    azpiadiera-3.2
    2. Resalto.
    Lerroa, bere [...] kuxkurtze eta irtenekin. MEIG IX 125. (en colab. con NEtx)
    azpisarrera-1
    IRTENDA EGON. "Carecer de algo que se ha tenido usualmente: prendas de vestir, herramientas, etc. Ziero urtenda nago ontzittik; ero erreminttatik ero erreminttetatik" Elexp Berg. "Aspaldixan alkandaratatik ziero urtenda nago" Ib. "Segatik urtenda gare" Ib.
    azpisarrera-2
    IRTEN ERAGIN (G-goi; urten V). Ref.: EAEL 28. Hacer salir. v. irtenarazi.
    Urten eragin deutsagu Uriti. Mg PAb 214. Zek onelan urten eragiten ete deutse? Ur Dial 109 (It atarazitzen, Dv atherarazten, Ip elkherazten). Atso bateri leiora urten eragin eutsen. Erkiag Arran 49.
    azpisarrerakoSense-2.1
    Senetik urten eragin dautse.Enb 61.
    azpisarrera-3
    IRTENETAN. "(G-bet), al marro, litm.: en las salidas" A.
    azpisarrera-4
    IRTEN-SARTU. Entrada y salida. v. SARTU-IRTEN.
    Irten-sartuak ikusi omen / zuin ondoko ontzi batetik. Or Eus 388.

    irten

    irten
    0 / 0 AHOTIK IRTEN >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper