OEH - Bilaketa

143 emaitza hirugarren bilaketarentzat

Sarrera buruan (18)


Sarrera osoan (125)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hirugarren.
tradizioa
Tr. Irugarren es la única forma empleada en textos guipuzcoanos y vizcaínos; es tbn. la forma más frecuente en textos alto-navarros, incluyendo aezcoanos y baztaneses, aunque hay irurgarren en Ros (10.1r), Beriayn (Trat 55r), SermAN (3v), F. Elizalde y CatAN (en los dos últimos junto con irugarren ) e irugerren en Luzuriaga (16). En textos salacencos tenemos irurgarren y en roncaleses irurgarnen e irorgarnen . Al Norte encontramos tanto hirugarren como hirurgarren (algo más frecuente, sobre todo en autores antiguos), alternando a veces ambas formas en un mismo autor. En textos suletinos y mixanos la forma más empleada es hirurgerren, seguida en menor proporción por hirugerren e hirurgarren . En DFrec hay 341 ejs. de hirugarren, 17 de ellos septentrionales.
sense-1
1. (V, G, AN; Lcc, Mic 9v, Urt IV 115, Lar, Dv, H), hirurgarren (SP, Urt I 126, Ht VocGr, Lar, Lecl, H), hirurgerren (Gèze), irurgarnen, irorgarnen, hirugerren (BN, S; hiu- S) Ref.: Bon-Ond 154; A; Etxba Eib; Holmer ApuntV 27; EAEL 186 .
Tercero. " Hirugarreneko, qui appartient au troisième" Dv. " Hirugarren eguna, le troisième jour" H. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Se coloca siempre delante del nombre al que acompaña, salvo algunas excepciones: EZ Man II 15 zeruetako konseilluan presuna hirurgarren (v. tbn. Eliç 187); Egiat in MEIG I 231 liburu hirurgerrena; Gy 95 liburu hirurgarrena (v. tbn. 138); Sor AKaik 117 iruditegi irugarrena (cf. AuOst 72 irugarren irudia). Por el contrario, cuando acompaña a un nombre propio se coloca siempre detrás de éste, aunque también se han encontrado algunas excepciones: Mb IArg I 263 irugarren Julio Aita Santuaren aidea; Hb Esk 79 hirugarren Henry, y Bordel 159 irugarren Napoleon (en los dos últimos, debido a la medida o a la rima).
Onerean irugarren egunean, aterako ditu buruak edetera. Lazarraga A, 1153v. Irugarren egunean erresuzitadu eban. Bet 6. Etxearen irugarren bizitza edo alturik buruz bera erori. Cb Eg II 174s. Hillen zutela eta hirurgarren egunean biztuko zela. He Mt 16, 21 ( TB, Samper, SalabBN (h)irurgarren, Echn irugarren, Hual irorgarnen, Ip hirurgerren, Ur, Dv, Leon, IBk (h)irugarren;hereneko egunean ). Hirurgarren kapitülia. Mercy 36. Irugarren edo laugarren graduan zan aidetasuna. Mg CC 118. Debekatzen du irugarren lekuan atsegiñ lotsagarriak artzea. AA II 132. Irurgarna: konfesatzea. CatSal 53. Carlos Irugarrenak. Aran SIgn 82. Napoleon hirugarrenaren prefet bat. Barb Sup 176. Oraindiño beste irugarren baten iritxia daukagu entzuteko. Bilbao IpuiB 49. Ibai ori munduko irugarrena omen da luzeeraz. AZavala ( in Goñi 12 ). Hirugarren aldia omen zuen zela ezkontzen! Ardoy SFran 54. Etxeak, hirugarren edo laugarren bizitza, orue bat zuen aldamenean. MIH 131.
v. tbn. Hirugarren (sólo para autores orientales): EZ Noel 99. Gç 212. El 53. LE Ong 29v. Añ CatAN 5. CatB 40. JesBih 470. MarIl XIII. Jaur 413. Hb Egia 15. Dv LEd 48. CatAe 6. Legaz 2. Zby RIEV 1908, 88. Jnn SBi 24. HU Zez 210. CatUlz 13. JE Bur 120. Ox 94. Etcham 203. FIr 134. Zerb IxtS 38. Mde Pr 218. JEtchep 98. Larz Iru 78. Xa Odol 16. Larre ArtzainE 69.
Hirurgarren: Lç Apoc 4, 7. Echaux 155. Mat 59. Harb 442. Ax 334 (V 222). Arg DevB 183. SP Phil 101. Tt Onsa 154. INav 145. Gç 38. Bp II 14. ES 133. CatLan 47. El 6. Mih 8. Lg II 171. Brtc 58. Prot 69. Iraultza 56. Monho 76. Añ CatAN 37. Dh 272. JesBih 443. CatLuz 33. MarIl 92. Arch Fab 233. Bordel 69. Gy 121. ECocin 48. Laph 82. Arb Igand 166. Elsb Fram 68. CatJauf 2. Zerb Azk 37.
Hirurgerren: AR 52. FPrS 10. Egiat 272. CatLan 21. Etch 664. Arch Fab 115. CatS 97. UNLilia 23. Ip Hil 21. Hirugerren: Egiat 206. Casve SGrazi 108. Irurgarnen: CatR 7. Mdg 160. Irorgarnen: Mdg 145.
azpiadiera-1.1
(Ref. al que completa un trío).
Ontsa nahi nuke Iñazio hirurgarren hartu gure ganbararat. Laph 124. Ostatu zoko batean, buruz-buru biak, ni edo zu, irakurtzalea, hirugarren. HU Zez 205. "Guanden egun batean ikusi nuen Elizondoko bidean ura irugarren": bertze bi gizonekin zoaiela adiarazteko. FIr 160. Baiña komeriak: irugarrena bear eta zein artu gure irugarren ori? Insausti 234. Ez dauzkat horratik ahazturik [...] egin genituen hizketa luzeak, Etxegoien genuela hirugarren. MEIG III 48.
azpiadiera-1.2
(Ref. al día del mes).
Martija irugarrena. DurPl 68. Artu det gaur, [...] zure karta, ill-onen irugarrenekoa. CartAnd 379. Astelena zen, [...] uztaren irugarrena. Goñi 112. Illaren irugarrena zan. Or SCruz 51. Dagonillaren irugarrena, / egun alai diztikorra. Basarri 9. Maiatzaren irugarren artan. AZink 117.
azpiadiera-1.3
(Tema nudo). En tercer lugar. " Hirurgarren heltzea, arriver troisième" H. v. HIRUGARRENA, HIRUGARRENEAN.
Eta orra irugarren zure kalte andia: [...]. Mb IArg I 164. Irugarren ikasi bear dezun lezioa da, pekatu beniala zer dan. Cb Eg II 170. Lenengo egin bear dozuena [...] da [...]. Bigarren [...]. Iru-garren [...]. LoraS 85s. Batzubek protestante / ta espiritixta, / masonak irugarren, / orra oien lista. Auspoa 97, 63. Behin hiru beilari / abiatu ziren [...] / xinaurria, ttirritta, / xipa hirugarren. Etcham 113. [Pasai San Juan da Fuenterrabiya] irugarren ziran sartu. Tx B I 192. Galde bera berriz irugarren. " Le hace tres veces la misma pregunta" . Or Eus 363. Chourio hirurgarren heldu da, bainan hainitzez ezagutuena. Zerb Azk 59. Irugarren datorren galdera egingo dizuet. Albeniz 237. Lehenik [...]. Bigarren [...]. Batasun hori, hirugarren, euskara idatziari [...] dagokiola. MEIG VIII 56.
v. tbn. Mg CC 116. Arr May 140. Ag Serm 122. Balad 195. KIkG 19. JE Ber 83. Zait Sof 143. Herr 2-3-1961, 3. NEtx LBB 280. Etxabu Kontu 10.
sense-2
2. (V-arr-gip, AN-egüés-ilzarb-olza, Ae; Lh) Ref.: Bon-Ond 152; EAEL 188 .
" Irugarren parte " Bon-Ond 152. " Irugarren partea (V-arr); [...] irugarren partia (V-gip); [...] irugarren puxka (Ae)" EAEL 188. v. heren.
Hautarik bereturen du hirur garren partea / berzek idukiren dute Iesus Kristen fedea. EZ Man I 67. Spiritu kreatuen hirur garren partea / damnatu zen hautatuaz Luzifer Erregea. Ib. 92. Gizonen hirurgarren partea hirur gauza horiez hila izan zen. TB Apoc 9, 18 (Ur (G) irugarren partea, (V) irugarren zatija;herén partea ). Berarentzat izan bear zuan, nai ta nai ez [ondasunen] irugarren zatia. Apaol 104.
sense-3
3. Segundo día siguiente a una fiesta.
Eliza bestak [...] beren lehen egun elizakoarekin; eta beren biharamun eta hirugarren [...] bozkarioan dohazinekin! Zby RIEV 1908, 83. Besta biharamuneko jeiak eta hainitz tokitan hirugarrenekoak ere, ahalik eta handizkiena atxikiak dire etxetan. Ib. 84. Besta hirugarrena Olhetan. Elzb PAd 65. Eguberri-irugarrenean, goizeko bostetarako. Ataño TxanKan 252.
azpiadiera-3.1
Día siguiente al de mañana.
Bixaramonian, ordu bardiñian, beste kapitan batek bere idazkariagaz [...]. Irugarrenian, beste barri bat ostera be. Gerrika 88.
azpisarrera-1
HIRUGARRENA.
En tercer lugar. (Solo incluimos aquí los ejs. en los que no tiene un claro valor adjetivo).
Lehenbizikorik aditzen dut Eliza dela saindu, zeren haren buruzagi ikusten eztena [...] Saindua baita [...]; Hirurgarrena, zeren edireiten baita bethiere elizan [...] saindu denik. Mat 69. Lenbiziko eskatzen dioguna [...], santifika bedi zure izen ori [...]. Irur garrena eskatzen dioguna da, egin bedi zure borondatea. Ber Trat 91vs. Aurrena ekusi bear degu nolako [...]. Urrena [...]. Irugarrena, zer egin bear degun oker oek zuzentzeko. AA I 526 (v. tbn. II 70, 112, 141).
v. tbn. Ax 160s (V 107s). LE Ong 31v.
azpisarrera-2
HIRUGARREN ADIN.
Tercera edad, vejez. Cf. Ub 69: Abranen aldiatik Israeldarren irtete onetaraño igaro ziran laureun ogei, ta amar urte. Hau da [Munduaren] irugarren adiña.
Irugarren adiñak / badu naiko makar. Zendoia 147. Bidarteko aitatxi-amatxiak ez ditut hirugarren adinean ezagutu orai erraiten den bezala bainan laugarrenean. Larre ArtzainE 69.
azpisarrera-3
HIRUGARREN AITONA.
Tatarabuelo.
Abraan santuaren asaba erena edo irugarren aitonak. Cb EBO 7.
azpisarrera-4
HIRUGARREN AMONA.
Tatarabuela.
Irugarren amonak irun zunarekin. "Tatarabuela mía" . Or Eus 103.
azpisarrera-5
HIRUGARRENEAN.
azpisarrerakoSense-5.1
a) (Lar, ; hirurgarrenean SP, H).
En tercer lugar. "Troisièmement" SP. "Terceramente" Lar. v. HIRUGARRENEZ (b), HIRUGARRENIK.
Lehenik iakin behar duzu [...]. Bigarrenean [...]. Hirurgarrenean iakin behar duzu [...]. EZ Eliç XXXII. Lehenbizirik [...] erakusten dio [...]. Bigarrenean [...]. Hirurgarrenean [...]. SP Phil 433 (He 438 hirurgarrenekorik; v. tbn. SP Phil 373 y 478). Au izan leiteke modu askotara. Lelengo: [...]. Bigarrenian: [...]. Irugarrenian [...]. fB Ic II 217 (v. tbn. 172, etc.).
v. tbn. JJMg BasEsc 49. Hirurgarrenean: Tt Arima 64. SermAN 1v. Hirurgerrenean: UskLiB 33.
azpisarrerakoSense-5.2
b) (Lar, , H).
Por tercera vez; la tercera vez. "Tercera vez" Lar, . v. HIRUGARRENEZ (a)
Hasi zan hirurgarrenean ere lehiatzen, egur egiten eta bere leheneko zamaren, lehen bezala handitzen. ' Por tercera vez' . Ax 85 (V 58). Lehenbiziko deitzen [...] gaituenean, [...] gero bigarrenean bizikiago [...], eta hala hala hirurgarrenean. Ib. 102 (V 69). Orra konfesino guztija galduta, lenenguan ondo egiña; bigarrenian dongatuba, gitxitubaz; ta irugarrenian guztija ukatuta. Mg CO 196. Bi ensaio ein zituen / ogei minutuan, / oien pasadizuak / esango'itud nik kantuan [...] //. Hirugarrenen saiua eiten / ziran bada asi / romeria polita / genduan ikusi. EusJok II 169. Lenengotan parkatu, urrenguan sakatu ta irugarrenian urkatu, esan darue. Otx 89.
v. tbn. PMuj ( in MEIG I 95 )
azpisarrera-6
HIRUGARRENEKORIK.
azpisarrerakoSense-6.1
a) (Dv, H; hirurgarrenekorik Lecl, hirurgerrenekorik Gèze).
"Troisièmement" Dv, Gèze. "En troisième lieu, troisièmement" H.
Zertako atxik eskuara gure mintzaia? Lehenik gure mintzaia delakotz. Bigarrenekorik [...]. Hirugarrenekorik [...]. HU Aurp 205s. Lehenik salda, gero oiloa aza egosiekin, hirurgarrenekorik saltsa. Zerb Artho 675.
v. tbn. MarIl 13. Jaur 412. Dv Lab 250. Hirurgarrenekorik: He Phil 438. Dh 101. Laph 89. Elsb Fram IX.
azpisarrerakoSense-6.2
b) "À la troisième fois" H.
azpisarrera-7
HIRUGARRENEKOZ.
" Hirurgarrenekotz, pour la troisième fois" SP.
azpisarrera-8
HIRUGARREN ESTATU.
tercer estado, estado llano.
1623an Zuberoako hirugarren estatuko sindiku hautatu zuten. MIH 235.
azpisarrera-9
HIRUGARRENEZ.
azpisarrerakoSense-9.1
a) por tercera vez; la tercera vez. "tercera vez" . v. HIRUGARRENEAN (b).
Gero, irugarrenez, emoten eutseen [...] lizenzija. Mg CO 230 ( CC 155 irugarren aldian ). Emen yausi zan irugarrenez Yesus gaixoa. EL2 201. Bein da berriz eta irugarrenez kanta bera jo ez dit, ba! NEtx LBB 126. 1852an lehen aldiz eta 1868an hirugarrenez [argitara zituena] . MEIG VI 56.
v. tbn. VMg 100. Ur MarIl 13. Zav Fab RIEV 1909, 30. A Ardi 109. Noe 88. ArgiDL 94. Kk Ab II 157. Enb 103. Or Eus 362. Bilbao IpuiB 107. Etxde JJ 248. Osk Kurl 67. Alzola Atalak 41. Etxabu Kontu 212.
azpisarrerakoSense-9.2
b) En tercer lugar. v. HIRUGARRENEAN (a).
Gauza batzu azaldu behar ditugu: Lehenik: [...]. Bigarrenik: [...]. Hirugarrenez: [...]. Osk Kurl 91s.
v. tbn. Or QA 171.
azpisarrera-10
HIRUGARRENGO.
azpisarrerakoSense-10.1
a) En tercer lugar. v. HIRUGARRENEAN.
--Zer egin bear da konfesinoko egunean?] --Leleengo [...]. Bigarrengo [...]. Irugarre[n]go [...]. Arz 53s. Iru modutan [...]. Lenengo: gogo edo pensamentubagaz. [...] Irugarrengo egitez edo obraz. Astar II 133. [Estroparan] irugarrengo zein etorri zan / oraiñ nua esatera. Tx B I 192. Iritxi da irugarrengo illuntze-ingurua. Alkain 128.
v. tbn. Lard 8. MendaroTx 387. Mattin 109. Zendoia 176. Irugarreneko: JanEd II 73.
azpisarrerakoSense-10.2
b) Tercero. Cf. hirugarrengo.
Irugarrengo mandamenduak. Ub 173. Irugarrengo aldiyan. JanEd II 87. Bigarren eta hirugarrengo iritzien artean. MEIG VII 190.
v. tbn. Izt C 101. PE 17. AB AmaE 10. Ag AL 70. SMitx Aranz 87. Etxabu Kontu 170.
azpiadiera-2.1
Milla zortzireun irurogeita / irugarrengo urtian. Xe 317.
azpisarrera-11
HIRUGARRENGOAN.
"(Tercera) vez" Lar, .
azpisarrera-12
HIRUGARRENIK.
En tercer lugar. v. HIRUGARRENEAN.
Orixe duzu irugarrenik Pitagoragandik-eta Platonek iesana. Zait Plat 71. Errateko molde nasai eta betea, poesia eta beharrean hirugarrenik irriparra sortzen duen alaitasuna. Larre ( in Xa Odol 18 ). Lehenik barka, bigarrenik marka, hirugarrenik urka. (BN). EZBB II 47. Hitz hastean, hirugarrenik: hats, hede, hitz [...] . MIH 100.
azpisarrera-13
HIRUGARREN ORDENA.
Tercera orden. "Tercero de alguna Orden, irugarren Ordeakoa " . v. HEREN ORDENA (b).
Santo Domingoren Irugarren Ordenako habitua jantzi. Arr May 202. San Franziskoren irugarren ordena. Bv AsL 408. Eleizeak [...] gomendaurik daukazan irugarren Ordenetan. Itz Azald 202. Irugarren Ordenakoen induljentziak. (tít.). P. B. Tolosa (ap. J. Bilbao). Padre Ugartek deitu zigun bein auzoko gizonei Irugarren Ordena jartzeko erakutsiak ematera. And AUzta 73.
v. tbn. Mb IArg I 325. AA II 193.
hirugarren
0 / 0 AZKENENGO HIRUGARREN >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper