OEH - Bilaketa

57 emaitza hezi bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hezi.
sense-1
(V, G, AN, L, BN, Sal, S, R; Volt 114, SP, Ht VocGr, VP 41r, Mg PAbVoc 223 (s.v. bezau), Añ, Lecl, VocBN , Dv, H (L, BN, S), VocB), ezitu (Lar, Añ, H (V, G)), ezeri (V-gip; FSeg ap. A), zezi (G-goi). Ref.: A (ezi, ezeri, zezi); Lrq; Iz ArOñ ; Izeta BHizt ; Etxba Eib ; Elexp Berg.
Domar, amansar, domesticar (sentidos prop. y fig.); refrenar, dominar (las pasiones, la lengua, etc.); educar, disciplinar, corregir, enderezar; vencer, dominar; castigar. Es frecuente la expr. hazi (e)ta hezi (ya en Cardaberaz por lo menos; v. tbn. Añ EL1 82, HU Zez 71 (haztea eta heztea), KIkG 53, Otx 21, etc.; hay ezi eta azi en JMB ELG 67 y Zait Plat 103). "Refrenar" Añ. "Dompter, assujettir, habituer au travail" VocBN. "Fam. et au fig., heziko zaitut, je vous mettrai au pas, je vous forcerai à obéir" Dv. "2. dompter, faire fléchir, cesser une résistance. Etsaiik gogorrenak indarrak hezten ditu, la force dompt les plus durs ennemis. Dompter ses passions, ses sentiments, s'en rendre le maître. [...]. Dompter sa langue [...]. 3. dompter, vaincre, se rendre le maître, venir à bout [...]" H. "2.º (V-m-gip?), mortificar [...]; 3.º (AN-gip), educar" A. "'Dresser' quelqu'un" Lrq. "Gure osaba Ameriketan ibilie zaldi ezten" Izeta BHizt. "Ezkerretik ezittakua da behi hau eta gaur zergatik lotu dozu eskumatik" Elexp Berg. AxN explica alaba gomendiotan eman (353) por ongi ezitzeko. mihia ezin ere
Tr. De uso general; no lo encontramos en textos meridionales hasta la 2.a mitad del s. XVIII. La forma más empleada es hezi; hay ezitu en J.I. Arana y, junto a ezi, en Labayen. El sustantivo verbal es hetze- en Leiçarraga, (h)ezte- en el resto de los autores septentrionales y f. Bartolomé (ezteko Ic III 264), (h)ezite en los vizcaínos y (h)ezitze en los guipuzcoanos (da hezitze- además el dicc. de Lecluse). Aparece con frecuencia junto a otros verbos como bezau (Mg CO 219 y Ur MarIl 103), domau (f. Bartolome), ilduratu (AA I 581, KIkV 58, KIkG 40), maltsa(tu) (Prop 1898, 33), mansotu (fB Ic III 315), zebatu (Lç Iac 3, 8, SP Phil 174, He Gudu 78), uztartu (VMg 58), etc. En DFrec hay 40 ejs. de hezi y uno de hezitu.
Ezen bestién, eta xorién, eta sugén, eta itsasoko arrainén natura guzia hetzen da, eta hezi izan da natura humanoaz: Baina mihia ezein ere gizonek ezin hez dezake. Lç Iac 3, 7s (TB, Dv, Ol, Ker, IBk, IBe (h)ezi). Hire faboretan hillen / dik herio larria, / egundaño konbatean / nihork ezin ezia [sic]. EZ Noel 30 (Eliç 171 hezi). Eztu gauzarik amorioak hez, hauts, balaka eta errenda eztezakeienik. Ax 489 (V 316). Bere burua hezi baitu halako maneraz non haren sensuek arrazoiñari obeditzen baitiote. Ch III 53, 2. Aragiaren penitenziaz heziz. Mst I 24, 5 (Ch mortifikatua, Ip zehatia). Gorputz au bertatik ezi, zatitu, ta Jaunaren borondatera ekartzen asi nadin. Cb Eg II 149. Ezi ta bezeetako / pasiño guztijak. Iraultza 169. Zien ürgülü handia / sarri beita heziren, / ezpadüzie kristien / jinkua adoratzen. Xarlem 981. [Orazio lekuan] zaude leor, gogor, pensamentua ezi ezinda? Mg CC 188. Geldika akulluaren bidez ezi zuen [idiskoa]. VMg 58. [Seme alabak] txikitati ezi ta domau biar. fB Ic I app. 3. [Gurasuak,] ezi egizuz euren [zeuben umetxuen] okerrune guztijak. Astar II 92. [Aragia] ezi bear da gorputzari gurariak ukatuaz ta nekatuaz disziplina ta baraubakaz. CatBus 35. Naiz bada ezitzen [auntza] / ez naiz ni fiatzen. Noe 56. Hiriak eta bortuak, jendeak eta ihiziak, zerua eta lurra, heziak atxiki ditu bere mirakuluez [Zabierek]. Laph 227. Kastigu lotsagarri ta latza alegiya, zeñarekin an okerrak ta iskanbilla zaleak ezitu oi zituzten. "Castigaban". Aran SIgn 67. Oraindik eztu iñork / neska zarrik ezi. Urruz Zer 104. Behar ditiagu oro / jo, zafratu, hezi, eho. Ox 51. Gudaritza Zuzentza Legediaren arauz gogor ezitu bitez. "Sometidos [...] a la disciplina". EAEg 22-12-1936, 612. Zuen besoak du hezten uhain gaitzen oldarra. Iratz 111. Bazirudin Parisko gizarterik onenean ezia zela. Etxde JJ 84. Laia utsakin aztertu bear / geure sorotako lurrak, / beti makurka, ondo ezita / mamiak eta ezurrak. And AUzta 129. Nik badakit gero gizon iruzurtia nola ezi. Nerekin ezta yostetik. Izeta DirG 23. Mando bihurrienak hezten dira, aski akituz gero. Larz Senper 62. Gain-begiratu bat emaiozu nekazarien menpean ezita dagoen munduari. Ibiñ Virgil 84. Ezti goxoa emango dizute, goxoa bezin gardena, Baken sapore gogorra ezitzeko egokia. Ib. 109. Giristinoki hezi. Xa Odol 289. Hezten ez den zaldia basatzen da. EZBB I 114. Gabaz gelako bakar ixillean bere aragia ezi, zigortu ta ilduraz zaflatu nairik. Onaind STeresa 40. [Izeba] ark ezi niñulako. JAzpiroz 126. Han beharko baituk besteek erranaren egiten ikasi, han, han heziko hute. Larre ArtzainE 22. Peru jatorra, Basarteko Unibersitatean ikasia, mendiak hazi eta basoak hezia. MIH 168.
v. tbn. SP Imit I 19, 4 (Ol, Pi, Leon (h)ezi; Ch garaitu, Mst, Ip bridatü). Bp II 65. ES 113s. Monho 34. Añ EL1 18. Gco I 433. AA I 623. Hb Esk 219. Dv Lab 241. Afrika 139. Legaz 49. AB AmaE 273. Bv AsL 87. Arr May 100. Zby RIEV 1909, 105. Jnn SBi 122. HU Zez 59. Itz Azald 192. JE Bur 103. A Ardi 141. Barb Sup 110. Etcham 77. Lab EEguna 98. JMB ELG 68. Ir YKBiz 189. Zait Sof 174. JAIraz Bizia 65. Mde Po 89. Or Aitork 217. Erkiag Arran 107. Basarri 108. Vill Jaink 73. Gazt MusIx 229. MAtx Gazt 32. Ardoy SFran 77. Alzola Atalak 93. Uzt Sas 50. Casve SGrazi 134. Ataño TxanKan 203. Ezitu: Lab SuEm 208.
(Acompañado de un sintagma en inesivo). Educar en; hacer a, acostumbrar a.
Beren umeak fedez ta amore onez Jaunaren legean azi ta eziaz. Cb Eg III 376. Astoa zekarrela / lanean ezia. Noe 67 (v. tbn. lanean e. en AzpPr 32, EusJok 26, MendaroTx 30 y Albeniz 39). Arbasoengandik musika zarrean azi ta eziak baitziran gazteok. Zait Plat 72. Aietxek daude dantzan ederki eziak. Uzt Sas 316. Amairu urtetarako lan oetan ongi eziak baizeuden. Ataño TxanKan 202. John Steinbeck-ek [...] lasai-lasai erabili zuen East of Eden titulua, protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari zelako. MEIG IV 83. v. tbn. Etxde AlosT 22. Xa Odol 214.
(Con -t(z)en).
Ez dakit, haatik, zer pentsa dezaketen gai horretaz gure hizkuntzalari gazteek, sinkronia eta diakronia [...] elkarrengandik zorrozki bereizten heziak izan direnez gero. MEIG VII 174.
(Acompañado de un sintagma en alativo). "(V-ger, L-ain), acomodarse, p.ej. a cierto género de vida" A.
Bularra eta zañak / nekera ondo ezi. MendaroTx 371. Hau pertsulari ona zen, aho onekoa [...]. Damurik etzen, oraikoak bezala, alde guzietarat hezia. Xa Odol 43. Gure gurasoak sinistedun ziranez, ezi ginduzten elizara eta kristau ikasbidea erakustera. AZink 31. Haur arinagoak, ergelak edo oraino zintzoen mailerat heztekoak zirenak. Larre ArtzainE 134.
(Acompañado de un sintagma con sufijo -tik).
Pizti auek arrazoiaren mendeko dira, er[i]otzean aurrera egitetik ezirik, bizi ta on diranean. "Cum a progressu mortifero cohibita". Or Aitork 403.
(Part. en función de adj.). "Ezia, ezitua, domado, domesticado, manso" Lar DVC 215.
Bei ezi batekin. Izt C 251. Xakur hauta: Xuriko, / hezia, prest ihiziko. Ox 133.
(Uso pred.).
Ezi jardun izan dirala egiztutzen badute. "Su conducta ha sido disciplinada". EAEg 3-6-1937, 1753.
(Con ongi, gaizki y similares).
Bere aitzingidariak gogotik eta bihotz onez obeditzen eztituenak erakusten du eztuela haragia ungi hezia. Ch III 13, 1 (Ol ziero ezita, Leon osoki hezia). Arako amatzar ero gaztetan gaizki eziak. Cb Eg III 360. Marruekotarrak moro zatarrak, / infiel da erejeak, / fede bageak, gaizki eziak. Afrika 139. Emazte gazte asko / daude ikasiak / artzen jipoi eder ta / ondo mereziak; / neska zarrak ez gaude, / Jaunari graziak, / ezkondu oiek beziñ / ederki eziak. Urruz Zer 105. Ik, Antton, akura zak beor ongi ezi bat. A Ardi 60. Orlako lanak ekartzen ditu / gaizki eziyak gaztetan. Imaz Auspoa 24, 157. Aitamak umeei eman lezaieketen aberastasunik ederrena ondo-eziak ateratzea. Sorarrain Lili 25. Munduko emakumerik atsegingarriena iruditu zitzaion, ain baitzan fiña, ongi ezia ta adeitsua. Etxde JJ 84. Gero egiazko bizian, bizi handian sartzen direlarik [haurrak], ontsa heziak dira. JEtchep 53. Lerro-lerro antzolatzen zitzaizkion zein bere tokian, soldadu ongi hezien antzera. MIH 46.
v. tbn. gaizki e.: Gco I 447. Tx B I 211. Berron Kijote 30.
(Precedido de ez).
Aldareko Sakramentua da [...] pasione ez eziak eskura dakarzkiena. Mb IArg I 272.
azpisarrera-1
HEZI-GAIZTOKO. Indómito, rebelde.
Esker txaarreko ta ezi gaistoko seme alabai. fB Ic I 203. Geure gorputz ezi gaistokuak dometako. fB Ic III 265.
azpisarrera-2
EZIN HEZI (Añ, H s.v. (h)eziezkorra). "Indomable" Añ.
Estekatu nahi zutenean, porroskatzen zituen lokharri eta gathe guziak. Ezin hezia zen. Lg II 138. Irrintzinaz gudura oldartzen, / gero han ezin heziak. Zby RIEV 1909, 399. Liskar ezin hezi bat sortzen bazen haien eztabaidatik. Mde Pr 137. Osoki ezin-heziak ez baginen ere. Larre ArtzainE 31.
azpisarrera-3
EZIN HEZIZKO. "Indomptable" Dv.
azpisarrera-4
HEZI ONEKO. "Ezi oneko [...], bien educado" DRA.
azpisarrera-5
HEZI TXARREKO. "Ezi txarreko, [...] mal educado" DRA.
azpisarrera-6
HEZI-ZIGOR.
Ezurrak zure ezi-zigorrez ebakitzen zenitidan. (Ps 71, 11) "Bacula disciplinae" . Or Aitork 135.
hezi
0 / 0 EZIN HEZI >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper