OEH - Bilaketa

41 emaitza haizatu bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
haizatu.
etimologikoa
Etim. Suponiendo que todas estas acepciones proceden de haize + -tu, hecho seguro en la parte fundamental, habría que admitir que axatu, en zona no vizcaína, 'azuzar, etc.' lleva palatalización expresiva.
sense-1
1. (L, AN-larr, BN, Sal, S; SP, Urt I 24, Dv, H), axatu ( VP 14v, VocZeg 288), aixaatu, aisatu (V-m), aisaatu (H (V)), aiseatu Ref.: A ( aizatu, aisatu ); Lh ( haizatu, aitzatu ); Asp Leiz2 ( aizatu ); AtSac 64 .
Ahuyentar, espantar; disipar (el humo, el miedo, la confusión...); expulsar, echar. "Effaroucher" SP. "Abigere" Urt I 24. " Txakurra axatu, azomar al perro" VP . "Chasser les oiseaux, la volaille; effaroucher les animaux" Dv. "3. chasser, faire envoler des oiseaux; [...] 4. chasser, expulser, mettre en fuite; [...] 5. dissiper, faire évanouir" H. "Espantar animales" A. " Aizatu [...] (S-saug), chasser au loin" Lh. "Despachar" Asp Leiz2. v. uxatu. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII y al Sur desde principios del XIX. (H)aizatu es la forma gral. Hay aixaatu en fray Bartolomé y aiseatu en Atutxa (ap. DRA ). En DFrec hay 8 ejs. de haizatu.
Etsaien guarda nazazu enganioetarik / Haizatzen tutzula urrun ere bazterretarik. EZ Man II 36. Zuk haiza diezadazu / infernuko belea, / ene ariman eztezan / egin bere ohatzea. EZ Noel 104. Satani bere bihotza / Zuk diozu harritzen / zure señale berak du / urrutira haizatzen. Ib. 102. Haiza tzatzu ametsak / Eta iduripen gaitzak. EZ Eliç 289. [Gogoeta gaixtoa] agertzen den bezain fite haizatu, urrundu eta zeureganik egotzi behar duzu. Ax 368 (V 242). Haragiaren tentamenduen haizatzeko eta benzutzeko [...] garazia. Ib. 366 (V 241). Baiña hek guztiak, konzientzia onaren alegriantza [...], iguzkiak lanhoa bezala, haizatzen eta barraiatzen zerautzan. Ib. 440s (V 287). Hala bethidanik, hura, / Ohi da bihotz bera [...]. Urgulluen alderakotz, / Eztu hala usatzen. / Baina ditu bereganik / Bere besoz haizatzen. Hm 162s. Eztuela, askotan behintzat, behar den atzartasuna ta lehia gogoeta gaxto hekien gudukatzeko ta haizatzeko. Dh 142. Zaata andi bategaz esnaatuko dot munduba. [...] Aixaatuko ditut pekatari itxubaren begijetako lausuak. fB Ic II 290. Baldar-aphez onak du herria arthatzen, / aitaren begiekin gaizkia haizatzen. Hb Esk 192. [Eskaldunek] bethi haizatu dituzte bere artetik Higanote eta Yuduak. Hb Egia 139. Yesusek, harmarik gabe, hedatu du bakea, haizatu nahasdura. Ib. 85. Lau belatxek khendu nahi zioten sabeletik; bainan yaun batek haizatu ziotzan eta sendatu zioen hek egin zauria. Ib. 72. Bainan nola uki ondokoek aitzinekoen erakuspenak? Ez othe ziren haizatuak izanen, nola mende guzietako gauza berri asmatzaileak? Ib. 113. Eta hegastinak jautsi ziren hilikien gainera, eta Abramek haizatzen zituen. Dv Gen 15, 11 (Urt (ed. 1898) haizatu; Ker uxatu ). Horiek dire adarrak, Juda eta Israel eta Jerusaleme haizatu zituztenak. "Cornua quae ventilaverunt" . Dv Zach 1, 19 (Ker sakabanatu ). [...] eta harroka baten gainerat aurthiki behar zutela abiatu ziren. Betbetan itsas kolpe batek haizatu zuen untzia harroka bidetik eta Zipreko islarat ereman. Laph 60. [Txakurra] lastimaz egoten zan / txarolan bakarrik; / postiari lotuta / geldirik alperrik, / apenas izan duben / aizatu bildurrik. Noe 37. Egun ura igaro zuan bere burua zorionezko juaz aien [pobrien] artian. Gisa onetan aizatzen zituan munduko aiziak Franziskok. Bv AsL 39. Eta haizatu zuen Satan bere lagun guziekin, egiten zuelarik gurutzearen seinalea. Jnn SBi 112. Erranik da ere otso bat ethorri zela, eta beleak haizatu zuela hura ere. Ib. 153. Hautematen badiat / hurbiltzen ohoinik, / Eskale, makhiladun, / tzarki bezti denik; / Saingaz hasten nauk eta / haizatzen tiat nik. Zby RIEV 1908, 769. Egun batez, baratzera / huiatzen dute lanera [xakhurra], / doan oilo haizatzera. Zby RIEV 1909, 103. Beren gogoko ez dituztenak jo, ken, haiza Frantziatik eta Frantziako lurretarik. HU Zez 100. Eta bizkitartean zer dugu ikusten han-hemenka? Eskual-herri betean asko etxetarik haizatua eskuara; utzia, eta utzixea. Ib. 216. Haizatuko zuela gaitza. Ib. 162.
( s. XX) Apezetarik batek erran behar ukan bazuela, zenbeit egun lehenago, norbeit bere athetik haizaturik, notariak ihardetsi makur zerasala: haizatezko orde etzuenetz aizkatu? --Haizea bezala igorri dut handik. JE Bur 132 (v. tbn. 152). Kuia porroskatzen da hainbertzenarekin, harroka bat jorik, eta hain xuxen erbi bat handik haizatzen, ikhara gorrian. Zerb Ipuinak 287. Hitarik urrun haiza-zak othoi hi baithan den herabea. Ox 44. Badoazi biak / haizatuz uliak. Ib. 104. Buztanaz uliak haizatuz. Barb Sup 71. Lehen bai lehen handik haizatu behar zuela [lamina] . Barb Leg 24. Gau biurria aizatuko din zuen bekoki bat-egiñen dirdaiak. Or Mi 139. Sasitik aizatzen den basurdea alaxe dabil muñoz muño Olinpo beltzean, eta atzetik darraizkon zakurrengana itzuli baño len [...]. 'Un sanglier qu'on a relancé dans ses broussailles' . Ib. 53. Tiro-jasarekin [...] izutu eta aizatu zituen liberalak. Or SCruz 42. Piralaren gezurrak [...] entzun ditugu Euskalerrian [...]. Gezur oiek aizatzen naiko lana badago, ta ez dira berealakoan ixilduko. Ib. 86. Zuk Jainko-Bildots [...] bialdu Mikel morroia, [...] aiza dezan suge loia. Or Eus 255. Irri-karkara ta kantu, loa aiza dezate. "Ahuyentan el sueño" . Ib. 46. Ain laster ez deza aiza otzaren ikara, / ark aiza digun baiño barnetik bildurra. Ib. 134. Neketan aizatuz kea. "Penosamente evita el humo" . Ib. 159. Euli-aizatzen ostoaz. Ib. 318. Zubia zabal bedi / aizatu bearrik ote-dan. "Por si hubiera que expulsar a alguno" . Ib. 21. Neure senar baldarko / laister ez da deustako; / alorrean landa zagun / txoriak aizatzeko. (Canc. pop. in Or Eus 67 ). [Argi xuri zirrintak] laster haizatu baitu gaua haitzetarik. Iratz 28. Ilunbeak haizatuz [...] jin zait Urte-Berri. Ib. 62. Arenganako [...] beldurra aizatu baitidazu egun. Zait Sof 31. Orain atxiki nauten izu-ikarak aizatzeko Yaun oni eskariak egiten dizkiodan artean. Ib. 27. Nik ez dut aizatu liburu ontatik martiri; obekixago esan nai ba'zenu, esazu odol-aitorle, odolez aitorle. Or MB IX. Tenploan sarturik, hasi zen Jesus hango sal-erosleen haizatzen. Leon Mc 11, 15 (Dv iraizten ). Argi ta dirdir egiñez aizatu duzu ene itsumena. Or Aitork 276. Etsitzen asi nintzan ene kezkarik etzezakela aizatu. Ib. 110. Etxetik zakur amorratu bailitzan aizatu zutenean. Etxde JJ 268. Etxetikan aizatzeak baiño miñik aundiago egin zion Piarresi, aurrerantzean geiago itxaropenik ez zezakeala esateak. Ib. 247 (v. tbn. 271). Goizeko aire biphila sartzen zen nasaiki, [...] ganbara ephel eta garbi hortarat, gauazko aire bero nardagarria hai]t[zatzen zuela. JEtchep 25. Etxez-etxe zabilan, egunean eguneko ogiaren eske. Nehork eztuen etxetik haizatzen, denek baitzakiten etzela buhamia bainan etxe batetako azken xoria. Ib. 34. Zerren ez dabe yoten beingoan / mendietan eltzegorra / pizti goseak aiseatzeko / len oi eben ots sendorra? Atutxa Mugarra (ap. DRA ). Iauntxo onek [...] Gelonekin elkartuta, Imeratik alde aizatu zituen Kartagotarrak. Zait Plat 75. Zu ez zaitugu oiu egiten dezuten oietakoa, jendearen aurrean beldurra aizatzeagatik. Lab SuEm 170. Bildurrak eta gorrotoak, erabat, aizatu ditu egundoko berri nolabaitekoak. NEtx LBB 80. Metafisikak, siñeskeriak aizatu zituen. Vill Jaink 76. Ene izenean debruak haizatuko dituzte. Ardoy SFran 349. Petarrian lehen etsaiak / aizatürik bezaiñ sari, / Bestelibat tzaizkü heltzen / guretzat gaixtagin gorri. Casve SGrazi 144. Joera makur guztiok aizatu bear zituan. Onaind STeresa 39. Ene sortzezko herabe hura haizaturik, neure baitako konfiantxa zerbaiten hartzen hasi nintzala. Larre ArtzainE 226. Jan edanekin dauku kantuak urrun haizatzen iluna. Ib. 333.
azpiadiera-1.1
Kabia aizatzen diten txorien antzera. " Como pájaros a quienes se destruye el nido" . Or Eus 12.
sense-2
2. (B, S; SP, Ht VocGr, Lar, , VocBN (+ a- ), Gèze ( aizatü ), Dv, H (+ a- S), VocB ; -zaa- V-gip), haizetu (V-ple; Lar, (G, AN), H (+ a- )), axatu (R), axetu ( (V)), axiatu Ref.: A ( aizatu, aizetu, axatu ); Lrq ( aizatze ); Iz R 285; Iz ArOñ ( aizáatu ); ZestErret .
Aventar (el grano), dispersar, esparcir (algo al viento, en el aire); airear, orear, ventilar. "Éventer" SP. "Éventer, éventé, haizatua " Ht VocGr. "Aventar el trigo, &c.", "orear [...], y si es secar al viento, aizeaz leortu, aizatu " Lar, .. "Orear, dar, sacudir el viento en alguna cosa, aizatu, aizeak jo " Lar. "Orear, poner al aire para que se seque, aizatzera ifiñi " Ib. " Aizatu, jeter au vent, subir, faire subir l'action du vent, éventé" VocBN . " Haizatu, venter, exposer les choses à l'action du vent" Ib. "Vanner" Gèze. "Éventer, ventile; [...] éventer les grains" Dv. "1. aérer, exposer à l'air; [...] 2. vanner du grain au vent" H. " Haizetzea, [...] ventiler, éventer, donner de l'air, aérer" Ib. "Aventar" VocB , Iz ArOñ. " Aizetu (V-ple), ventilar la casa" A. "Ventiler, vanner" Lrq. " Órai bar diáuzu áxatu éltzea, ahora tenemos que aventar la parva" Iz R 285. v. haizeratu, haizeztatu, haizeztu, airatu (2) . Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde mediados del s. XVIII.
Baña Santuak lastoa berriz aizatu, ta len baño ere gari geiago atera zuen. Cb Eg III 337. Heldu den gauean haizaturen du bere garagarra eta landan etzanen da. Lg I 247. Burra Diable / Zer putikua zen kabalier hura / Ene ezürretako erhautsa / aizatu dereit untsa. 'Il m'a bien secoué / La poussière des os!' . Xarlem 227. Hire korpitza nahi diat / frikazeiatan ezarri / Erra erazi eta gero / aizatü airiari. 'Disperser [les cendres] au gré du vent' . Ib. 517 (770 aiziari aizatüren ). Ateretan dituz nosik bein kanpora axetu ta eguzkitutera. GGero 26 (Ax 37 (V 22) airatzera ). Eta su batetan erraerazirik / ororen erhautsak aizatu. Mustafa 78 (ap. DRA ). Gau huntan haizatzen du garagarra bere larrainean. Dv Ruth 3, 2 (Echn, Ker aizatu; Lard 161 garagar-aizetzea du ). Gora zaite, Iparra, ta zato, Egoa, aiza zazue nere baratzea, eta kurri dezatela aren ganik urrin onek. "Perfla hortum meum" . Echn Cant 4, 16 (Dv aize emazue ). Aldi gaizto batek adore baga itxi eban [Txanton]. Maripak, estu ta larri, olgetan asiaz damuturik, amantalaz beren senarra aizetu eban. A BeinB 79.
( s. XX) Ondo aizetutako birikak geiagorako gai dira. Anab EEs 1919, 155. Satanasek eskatu du baimena zuek garia bezela aizatzeko. (Lc 22, 31). Inza Azalp 43 (Ol zuek galbaitzeko ). Aizatzen dute soingañekoa; eskuzarta egin dute; [...]. 'Au loin les vestes volent' . Or Mi 58. Iparrak bal-bal indarra artu du / garia aizatzeko diña. "Como para aventar el trigo" . Or Eus 348. Aize-burrundak baitu aizatzen orbela. "Arrastra la hojarasca" . Ib. 30. Sarritan esan dun arren dirala gezurra, / aiza beintzat [txurtenak], mindu ez dezaten ezurra. "Los arroja" . Ib. 60. Oraingo gudaren lenengo txingarrak aizatuak izan ziranean. EAEg 23-10-1936, 119. Atsetara aizatu, edota sakonki zulatutako auspean ezkutatu itzazu. 'Hazlo desaparecer por los aires' . Zait Sof 23.
azpiadiera-2.1
(Lar), aizetu (Lar, (G)), axetu ( (V)).
"Abanicarse" Lar, . "Airearse", "orearse, secarse al aire, aizatu, aizeaz leortu " Lar. "Ventearse" .
azpiadiera-2.2
(Urt, Lar) .
(Part. en función de adj.). "Afflatus, haizátua, haizaturikákoa, haizeztátua, [...] airatua, [...] haizehártua, haizeharturikákoa " Urt I 404. "Aventado", "oreado, aizatua " Lar.
Bake egunetan atera eruazan maisubak mutiltxo ikaslak erri aurre edo atarira, olgau zitezan, ta solastu toki aisetu edo askatubetan. Mg PAb 217.
azpiadiera-2.3
" Haizatu (adj.), éventé, en parlant de buisson" Dv.
azpiadiera-2.4
(Dv) .
(Con aux. intrans.). Disiparse; dispersarse. "S'évaporer, en parlant des substances volatiles" Dv.
Hek eginak ezdeustuko dira, eta gogoan zerabillaten guzia haizatuko da eta galduko. SP Imit II 6, 1 (Ch zunzitu, Echve galdu, Ol suntsitu ). Dardatzatzu zure tragazak, eta haiza bitez etsaiaren gogoramendu gogoragarri guziak. SP Imit III 48, 5 (Ch ihesi igorri, Mst ezdeusetara jin, Ol porrokatu ). Hain gora prezatu gauza hek, suntsituak; khe aphur bat, eta dena-ere haizatua. Dv LEd 155. Saiek ere lürrian, / nahiz ere diren erre, / aizatü ilhañak ere / phiztüren ixtantian. VocBN 209. Ire liburuaren urriñ ona ez duk aizatuko mila urtetan. Or Mi IV. [Aize-furrunda izugarri aiek] zutabe mei biurturik, urrutira aizatzen ziren ispirituak antzo. ' S'évanouissent' . Ib. 129.
azpiadiera-2.4.1
Dispersar(se), distraer(se). " Arima haizatua, âme sans recueillement, livré aux choses du monde (Ch). Gogoa haizatu zaitzunean, quand votre sprit s'est dissipé, distrait (Ch)" H.
Eta zer probetxu gelditzen zaitzu zure buruaren artha largaturik, kanpoan gogoa ibilliz haizatu zaitzunean? Ch II 5, 2. Ez da grazia hanitx denboraz egoten arima haisatu <haiSSatu> eta zeruko esposarenez landan bertzen begitatzeak billatzen dituen baten baitan. Mih 129. Dibertitzeko, edo pensamentua barraiatzeko edo aizatzeko motiboak ematen baditugu, orduan gure kulpa da. Gco I 404.
azpiadiera-2.5
(Con aux. trans.). Ventilar, gastar.
Emen, Euskalerrian oa noiz-nai ardandegiz ardandegi: beti arkituko dituk beterik. Oa ostikoketa-zelaietara: an ere yendea zakarra bezela; bi, lau seina laurleko aizatu bear izan ba-dituzte ere. Ldi IL 104.
azpiadiera-2.6
(V-gip ap. Elexp Berg ).
Airear, hacer público. "Aventar alguna noticia o asunto, generalmente cuando ésta convendría ser silenciada. Ik ixilik gordetzeko esaixok eta ikusikok; laster aizauko jok erri osuan " Elexp Berg.
Zuzenbagekeri franku mordoka ta eskudaka erritarren aurrean astinduteko ta aizatuteko. Erkiag BatB 65.
azpiadiera-2.6.1
Batzar deirik ezin aizatu bait-dezakete. " Convocar" . EAEg 28-5-1937, 1715. Euzko-Jaurlaritzak aizatu dituan edo aizatu ditzaken gudaritutze deiei. " Llamadas a filas decretadas o que se decreten" . Ib. 22-5-1937, 1688. Izendatze abek aizatzen ditut. Ib. 20-4-1937, 1535.
sense-3
3. (Urt I 412, H), haizetu (H).
Soplar, dar aire. "Afflare ignem, suári haize ematea, egitea, sua haizátzea, haizeztátzea, airátzea " Urt I 412. " Haizetzea, [...] souffler" H.
Iñazio Danbolin, / txirula garbitu ezin; / aiza ta ziztu noizbait uxa du / tartean zedukan zikin. "Soplando y silbando" . Or Eus 159. Ille bat errotikan erauzten duela, / ezpaiñez aizatu du, esanez onela: [...]. "Lo sopla con sus labios" . Ib. 114.
azpiadiera-3.1
Avivar (un fuego, una llama...).
Aizatuz maitasun-galda. "Avivando la llama del amor" . Or Eus 76. Biotzean irudimenak aizatutako sua. TAg Uzt 247. Bearrik, iakite sendoaren su-txingarrek auspean zirauten, eta goriki aizatuko zituen Aristotelek, eta geroago Akinoko Toma gurenak. Zait Plat 42.
sense-4
4. "Soplar la dama, aiza dama " Lar (ref. al juego de damas).
sense-5
5. axetu.
Echar a volar. v. airatu.
Egaztiari emoten jakazan legez egoak axetuteko, egaz egiteko, alan gizonari eskuak bear egiteko. GGero 23 (Ax 34 (V 20) airatzeko eta hegaldatzeko ).
sense-6
6. (G), axatu (V-m, AN, B; Aq 1203 (AN)), axaatu, aixaatu (V-gip), aisatu (V-ger), aixeatu (V, G; H (que cita a Izt)), aiseatu (V, G), axiatu (G-to), axeatu (H), aizeatu (V-m, G), azeatu (LE UrtVoc ( A )), aziatu (G-to, AN-gip) Ref.: A ( aizatu, axatu, aisatu, aiseatu, axiatu, aizeatu, aziatu ); Iz ArOñ ( aixáatu ); Izeta BHizt2 ( axatu ) .
Incitar, azuzar. "Azomar" Aq 1023. " Azeatu, azuzar" LE UrtVoc (pero no lo hallamos en el orig.). "Exciter" H. " Aizatu (Gc), hostigar" A. " Aisatu (V-ger), azuzar" Ib. " Axiatu (G-to), azuzar los perros a la lucha" Ib. " Aizeatu [...] 2.º (G), provocar; 3.º (V-m), instigar" Ib. " Aixáatu daue, le han dado alas, le han incitado" Iz ArOñ. "Azuzar a los perros. Zakurre axatu ta mutikoa izitu zen " Izeta BHizt2. Cf. VocNav s.v. ashar, aishele, ashelar y ashetar. v. 2 xaxatu. Tr. Documentado primero en Iztueta y posteriormente en autores del s. XX. Las formas con palatal son las más documentadas. Hay aixeatu en Iztueta, axatu en Otxolua, Olabide, Tapia-Perurena, Zaitegi, Amezaga, Kerejeta, Orixe e Ibiñagabeitia, axaatu en Barandiaran, aizatu en T. Agirre, Orixe y Erkiaga, y axiatu en Ataño.
Eta deitu omen zion zakur jabeari, bota zekiola bere artzanora andia. Esan ta egin, bota omen zion aixeatuaz [...]. Izt C 252. Eta beren ateondora zetorzen eskale gaixoai limosna eman bearrean zakur gaizto bat axaatzen emen zien. JMB LEItz 95. Bertolda jauregijan sartunaz batera txakurrak axatu ta aginka il egijen. Otx 68. Axatuko bai nioke gure Beltxa indartsua / Ta biotza zilatuko, baletor, izkilluaz. TP ( in Onaind MEOE 1041 ). Bañan apaiz nagusiek erria axatu zuten, Baraba bakarrik askatua izan zekion. Ol Mc 15, 11 (Ker axatu; Dv hizitatu ). Zuen Yainko Yauberen begietan gaitz dana egiñez eta Ua axatuz. Ol Deut 4, 25 (Ker asarrerazo ). Bakarra zan Atxomotxa kontu-erder-kontari. / Gazteek aixuka (aixatu, zirikatu) dute bat dezan ekarri. "Los jóvenes la provocan a que cuente algunos" . Ib. 49. Jaso beza nork xinta biotzak aizatzen dion eran. Guzietakoak bear ditugu elertian. TAg Y 1933, 22. Etzeukan mutil onek iñork aizatu bearrik; gogoz eta sukar lotu zitzaion ekiñaldiari. TAg Uzt 137. Gaiztoaldiak aizatuta zebillela zirudin. Ib. 261. Aizatu ta ziztatu ta zirikatu zuen gazteen arteko asarrea. Ib. 48s. Isil-izketa onek kolkopean aizatu zion ekaitzaldiak eraginda. Ib. 28. Zurrumurru oek aizatuta, dirua lasai zijoan Getaritik jokalarien aurka. Ib. 219. Zaldiak oiuka aizatuz batera, aougalak eskuz iñarrosten zituten. Zait Sof 30. Muse txistu-zaleak axatuz zirikatzen baitzitun. 'Y provocaba a las Musas amigas de las flautas' . Ib. 188. Nik, illerazitako aita maite baten seme onek, ura apentzeko zeru ta lurrak axatutako onek [...]. Amez Hamlet 80s. Euskal-idazle adoretsuak pizkortu ta aizatzeko itz bero batzuk arkitzea? EG 1954 (11-12), 206. Ganboar ustel oiek, etzuten erria artzeko kemenik, eta [...] erria erretzea asmatu zuten, diabruak aizatuta. NEtx Antz 16. Gogoaren zokondoak argi beroz berpiztu ta aizatuaz. Erkiag Arran 93. Orrelakoxe laket aldiak zuzpertu ta aizatzen ditu kaieko lagunak, zar ta gazte, atso naiz agure. Ib. 33. Barrenean isiotu ta aizatu daroaguzan lilur ta egingoak. Ib. 30. [Arranegin azitako seme-alabok] iguripen sendoak aizatu ta zuzpertzen ditualako. Erkiag Arran 197. Oiek eizatzeko ezta zakurrik axatu bear. Ibiñ Virgil 101. Amak piska bat axiatu zunean [...], kantatu zizkin. Ataño TxanKan 76.
azpiadiera-6.1
" Aizeatu (V), reprender" A.
azpiadiera-6.2
Eta une artan bertan, deabruak asmo berri gaiztoa aizatu zion begitartera. TAg Uzt 199.
sense-7
7. (V, G-azp, AN-gip), aizetu (B) Ref.: A; Izeta BHizt2; ZestErret .
Inflar(se), hinchar(se). "1.º (V), inflar, ventilar, llenar de viento, [...]; 2.º (AN-gip), hinchar" A. "Inflar. Aizetu beaut autoain zirrike " Izeta BHizt2. " Basuan jandako belarrak haizatu zizkiyon nunbait hestiak ardiyai " ZestErret.
Itsas-aizeak zut-oialak aizatuki, aurrera zeramatzin. Or Mi 117. Itsaso urrutian, laztuan, ikusten zun Santa aundien eliza gorrixta, legorrera datorren ontzi oial-aizatua bezala aundituz. Ib. 120. Gezur-jaurti eginda ezpaiñak aizatu. "Tira un lance falso, inflando sus carrillos" . Or Eus 32. Aize biguiñak oiala aizatuz / doala, asten da kantari. Ib. 205. Basoan jandako belarrak ere, aizetu zizkion nunbait, bere esteak. NEtx LBB 184. Beren Madrid, Barcelona, Amerika [...] gu gazteok ao-txabalka entzuten gendula oarturik, gozoak jartzen itun. Zanputza bezela aizatzen itun, motel. Ataño TxanKan 119. Bela haiza eta mugi zezakeen haizea. MEIG IX 62. Globoa ez da nolanahikoa, gaurko gure begiek ikusten dituztenen antzeko maxkuri haizatua. MEIG I 170.
azpiadiera-7.1
aizaatu (V-gip), aizeatu.
" Aizáatu, aizáaketan, inflarse, hincharse el vientre" Iz ArOñ. " Aizau [...], hincharse el ganado. Beixai arbi-atala trabau jako eztarrixan da aizau ein dda " Elexp Berg.
Berotu egiten da [belarra], eta askotan gertatu izan da ganadua aizeatu. Aizez betetzen da. BBarand 49.
azpiadiera-7.2
(G-azp; Dv), aixatu (G-azp), aixeatu (G-azp), axetu (G-azp).
Envanecer(se), engreir(se); llenar(sele) a uno la cabeza de viento. "S'évaporer, en parlant des personnes légères" Dv. "Se dissiper, devenir évaporé, plein de vanité" H. " Alkar haixau, elkar harrotu; elkarri alineza eman. Alkar haizatu itten gendun guk " ZestErret. " Txaluek haiztu indue umia " Ib. " Azken boladan nehiko haizatuta ibilli dek " Ib.
Ta munduko irabazien usteakin semea dibertitu, ta Relijiorako gogoa burutik kendu zioten [...]. Ainbeste mutil ori aizatu zan, non lengo birtuteak utzi ta bizio guztietan ondatu zan. Cb JMJ 114. Au bera gertatzen da ezkontzeko egarriarekin llilluratuak eta aizatuak dabiltzan zenbait gazterekin, ez due asmorik itzegite loiak, keñadak, edo oei darraizten gauzak betiko utzitzeko. AA III 515. Eztaben legez iñoren bearrik ta eukitea ondasunak ugari, onek soberbiatu, anditu, axetu, arrotuten dau [aberatsa] . GGero 140. Erromatarrak eurak / datoz axeturik / zapaltzeko usteaz / alde au bertatik; / baia doaz igesi / ondo lotsaturik, / esku bete gizonek / arpegi emonik. Zav Fab, RIEV 1907, 92. Munduko aizia izanik galkorra, munduak aizatu ta buiatu zuan, bere biotzian esateraño: "Nik geiago dakit nere Aita-lenak baño". Bv AsL 199. [Aberatsak] aizatua, etzana, garaile-surrean, Yainkoa ukatzen du. 'Bouffi' . Or Mi 124. Zanputza bezela aizatzen itun, motel. Gazte askoren buruak txoratuz, egi-itxuran gezur galantak ere sartzen zizkiguteken. Ataño TxanKan 119.
azpiadiera-7.2.1
(Dv) .
(Part. en función de adj.). Orgulloso, engreído; frívolo. "Évaporé, en parlant de jeunes gens" Dv.
Ikhusten dire giristino direlako batzu aire haizatu mundutiar batekin, eta solasean, noiz? Askotan apheza aldarean dela. Lg II 229. Neskatxa bere ahaide batekin, zeina baitzen presuna mundutiar, haizatu bat. Ib. 449. [Jaungoikuak] geijago gura deutsa pobre zintzuari, aberats arruari baino. Geijago kriadu leijal ta zuzenari, ugazaba aisaatubari ta bijotz gogorrekuari baino. fB Ic I 225. Zure izpiritu haizatua da gibelatzen zaituena haren entzutetik. Jaur 205. Hanitz mintzatzea maite duenak, bihotz eta gogo haizatu batzu dituela erakusten du. MarIl (ed. 1855) 136 (ap. DRA , pero la ref. es incorrecta). Ba-zuan idazteko erreztasun pixka bat eta noizean bein argitaratzen zituen idaz-lanekin aizetu xamarra ta oso iritzia zan gizona. NEtx LBB 72.
azpiadiera-7.3
aixaatu, aixetu .
(En la expr. burua haizatu 'envanecer(se), llenar(sele) a alguien la cabeza de viento').
Ez daiguzan aixaatu ta arrotu geure burubak, indar geijago ta gorputzeko alizate geijago daukagulako. fB Ic I 266. Milla tatxa ta palta euki arren, aixaatuten deutsa buruba diabruak. fB Ic III 351. Buruak gura doguz guztiok gaur egiñ, / Pobreak izan arren aberatsaz bardiñ; / Beronek dakar gero galdurik mundua, / aixetu jakelako amaikai burua. AB AmaE 241.
azpiadiera-7.4
Inflar, exagerar.
Onek Dorregaray-ri berak nai adiña aizatuta kontatu zion Egozkueren pusilatzea. Or SCruz 101.
azpiadiera-7.5
(V-gip).
Alterar, inquietar. "Está astorado, astorauta dabil gaur gure mutikoa, aizatuta (V-gip)" A. Oregi (comunicación personal).
Goi-Ameriketako Sarkaldeko kontu oiek, esate baterako, bei-zai arteko burrukak, abelgorri-lapurretak eta alkar iltzeak, kontatzen dituzten liburu oiek irakurtzen asten banaiz, azkeneraiño irakurri bear izaten ditut. [...] Ikusten dedanez, Vargan jauna, zure zalekeri oiek, geitxo aizatzen zaituzte. NEtx LBB 111.
sense-8
8. " Aizatu (Sc), agarrarle a una persona por los miembros y hacerle dar contra la tierra repetidas veces" A. "Faire toucher terre à quelqu'un; basculer, terrasser. A! ze holakuaren aizatzia! (S-saug), Ah! quelle envie de jeter à terre un tel" Lh.
sense-9
9. Hacer ondear.
Gurutze Goria eta Laterri-ikurriña aizatu bearko dira. EAEg 31-5-1937, 1729.
sense-10
10. (G-goi).
"Meteorismo agudo o gases en la panza [de la oveja] (aizatu)" JMB AEF 1955, 113. v. tbn. AEF 1956, 92.
azpisarrera-1
HAIZA ETA HAIZA.
Venga a espantar, venga a ahuyentar.
Ezin bizi, ezin hil, zagon erdi etzana, uliak haiza eta haiza. Herr 24-10-1963 (ap. DRA ).
azpisarrera-2
HAIZATZEKO.
"(Adj.), qui est à éventer. Ogi hori haizatzekoa da, ce froment est à éventer" Dv. Cf. haizatzeko.
haizatu
0 / 0 1 aire >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper