OEH - Bilaketa

396 emaitza hagitz bilaketarentzat

Sarrera buruan (6)


Sarrera osoan (390)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hagitz.
tradizioa
Tr. Documentado en textos labortanos (tbn. en Leiçarraga), alto-navarros y guipuzcoanos (aunque no en autores como J.B. Aguirre o Lardizabal); en textos más occidentales lo hallamos en Lazarraga. Al Norte prácticamente desaparece desde mediados del s. XIX, y al Sur su frecuencia disminuye en el XX. La forma agiz se encuentra en Mendiburu, en JBSLarr, en Ubillos y en Orixe (en éste con el significado de 'generalmente'); en Lazarraga <-z> representa probablemente una africada.
sense-1
1. (SP, Lar, Dv (+ a-), H) .
(Con vb.). Mucho. "Beaucoup, fort" SP. " Hagitz du maite, il aime fort" Ib. "Atestar, henchir y llenar, agitz bete " Lar. "(Dar) caza, agitz jarraitu " Ib.
Izi zitezen hagitz. Mt 27, 54 (He hagitz; Ur andizki, Dv borthizki, Ip ezinago, SalabBN biziki, Ol guziz, Leon ederki). Dohain naturalak [...] gizonean hagitz korrunpitu eta ezeztatu izan dira. ABC I 3r. Bi profeta onek dute hala predikaturen / eta Antekristen sekta hagitz gibelaturen. EZ Man I 71. Alegriak boztu gaitu / ezin erran zein hagitz. Hm 140. Orai ene haragia hagitz guthiziatzen da espirituaren kontra. SP Imit III 34, 3. Goaiak alxarasten duben esklataiak hagitz unziari arrola arasten dio. INav 133. Jainko handia, ageri da / zeiñ hagitz nauzun maitatu. 105. Hagitz bekhatu egiñ dudala pensamenduez, hitzez eta obraz. Ib. 59. Munduko gauzen erabilzeak trabatzen du hagitz spiritua. Ch I 10, 1. Esferak eraman digu / ganbara urdiñ artara; / ezta ikusten, baña agitz / sentitzen lajatzen da. Lar Gram 384. Berretu izan zen populua eta hagitz emendatu Ejiptoan. He Act 7, 17. Agitz edo asko nai dezun gauza eskura artean. Mb JBDev 104. Gañetik agitz erretzen zituen eguzkiak eta barrendik beren egarriak. Mb IArg II 278. Erran behar da hagitz egin dezakeiela buruzagi batek, oneko eta gaixtoko. Lg I 362. Agitz edatuzé errosarioaren debozioa. LE Bail 219. Gora igan nahi badu / nihork Jaunaren bixtan / behar du hagitz apaldu / lehenik bere baitan. Monho 106. Sartu zitzaion aurreko oin azpi batean arantzea, ta anditu agitz. VMg 40. Gorputzeko doloreak, / gaitzak, eritasunak / hartzen badire mantsoki / hagitz dire arintzen. Mg ( in VMg 98 ). Agitz enkargatzen dizuet, ze, kolera edo aserrea igaro gabe [...] ez dezazuela pasorik eman. Gco I 437. Jainkoari zor diogun maithagune osoa hagitz flakatzen du. Dh 75. Errekeitua eriari zitzaion hagitz motztu. Gy 100. Jaunaren esku ta graziak agitz laguntzen ziola. Aran SIgn 73. Orduan Guraso santua, agitz estutu, eta asi zitzaien ojuka esaten. Arr May 49. Oroipen biguña zana agitz samurtu zitzaion. Anab Usauri 26. Agitz pozten da senar-berriaren mintzoaz. Ir YKBiz 66. Ik eta ire eztei-oe orrek agitz gogait-eragiten natxioek. Zait Sof 177. Agitz bildur naiz. Or Aitork 293. Penaz, alegia... Bañan agitz alegeratuta. Txill Let 133. Hagitz beldur naiz, horrenbestez, hemen jaulki dakidakeenak ez ote duen [...] erabateko teori kutsua izango. MEIG VII 173.
azpiadiera-1.1
(Lar, Mg Nom 65, ).
Fuertemente. "Recio, reciamente" , "reciamente" Lar y Añ. "Atorar, apretar con fuerza, agitz estutu, ersi " Lar. "Fuertemente" . "(A) raja tabla, con toda fuerza" Ib.
Erori zidin jarririk egoan silla baterean, ain agitz <aguiz> eze, Silvia itsatsi ez ballako, ez zatean mirakuru an ila. Lazarraga A, 1143r. Utra agitz emuten leustela bere ezpata zorrotzagaz. Ib. A, 1154v. Zeren marea hagitz doha norterat. "La marée court fort" . INav 39. Infernuko ereje infameak Eleiza Ama Santa [...] txit agitz estutzen zuten. Cb SIgn 124. Tentazio gogor batek txit agitz aflijitzen zuen. Cb Just 118. Bere koroa / aranzazkoa / buruan agitz josirik. Cb Bast 38. Saldu zion bere Jabeak Errotari txatar bati, zeñek eragiten zion bearra txit agitz. VMg 47.
sense-2
2. (SP, Lar), aritz (G-azp) En voz alta. "Hagitz mintzatzea, parler haut" SP. "(Hablar) alto, agitz, gora hitzegin, minzatu" Lar. "(En) lugar de hablarle recio, le habláis tan mansamente, agitz hitz egin bearrean, ain malsoro hitz egiten diozu?" Ib. "Aritz esan dotriña (altu esateko; con voz puesta)" (G-azp) Vill (comunicación personal). v. infra ejs. de hagitzago.
Erran beza zuetarik batek aphur bat gora eta hagitz orai hemen ibeniko dudan othoitza. Mat 327s. Mintzo ziren iende batzuk gaizki eta hain hurbil eta hagitz, non Erregek berak aditzen baitzituen. Ax 312 (V 207). Jenerazino guziak / dazaguen nor zaren, / mendez mende bethi zara / hagitz predikaturen. Hm 53. Egun batean Paulo txit aserre ta agitz gaizki esaka zegokiola. Cb Just 103. Kemenez kontra egiñ zion, agitz esanaz. Aran SIgn 26. Bat-batetan ona nun aditzen duan agitz ta garbi itz bat. Bv AsL 41. Elizaren kontairak agitz kantatzen du egi au. Ib. 75. Nerekin esan dik Kredoa, agitz eta sendo. NEtx LBB 85.
sense-3
3. (AN-5vill-larr-ulz-erro, B, BN; Urt I 44, H), agiz () Ref.: A; A Apend; Iz Ulz (akittuik); Gte Erd 247 y 257; Izeta BHizt2. .
(Con adj. o adv.). Muy. " Agitz aundia (AN-ulz)" A Apend. . " Agitz agudo " Iz Ulz. . " Agitz gauza izigarria (AN-5vill, B)" Gte Erd 247. Tr. En los primeros textos (hasta finales del s. XVII) se emplea gralmte. con -ago. Pospuesto al adjetivo se encuentra en Pouvreau, Chourio, J. I. Arana y un texto de Etxalar recogido en Auspoa 97.
Bidaldu ohi tik dohain hagitz frankoagoak. EZ Man I 28. Eta Deabruen lagun hagitz hobeagoak. Ib. 86. Urre fina baino dira / hagitz gogokoago. Hm 45. Ifernuan damnatua, / penaz orroaz dago: / egiñ duen bekhatua, / hagitz du kruelago. Arg DevB 13. Hagitz flakoago zare sinets dezakezun baino. SP Imit III 4, 2. Hortan ezagun da laguna gana duzun amudioa, eta geiago hagitz baldin [...] gaizkirik egiten derautzutenak maite baditutzu. SP Phil 519. Neskato hagitz bertutetsu da. Ib. 353. Baxa estalia eta hagitz gaistoa. INav 107. Ioan beharko duzu hagitz barna. Ib. 126. Gure izkuntza eskaraz agitz diferenta baita pena dugu txit ezin explikatuz zuen letra. CartUrruñ 135. Nik egiñ dudan bekhatua / hagitz da pisuagoa. 217. Hagitz aspaldikoa. ES 96. Hagitz maitaroki hazi baitzuen. Ib. 164. Arimak ez baitu probetxu garabik edo guti hagitz. Ch I 2, 2. Bakharrak dire hagitz adiskide leialak. Ch III 45, 2. Artha haren exenplu bat hagitz partikularra. CatLav 150. (V 76) Zeren bihotz agiz garbia zuen. Mb JBDev 94 (en la ed. de 1751, 75 agitz). Serafin guziak baño agiz garbiagoa zen. Mb OtGai III 308. Gizon agitz andi izugarri bat. Mb IArg I 349. Erregela non ez den segitzen hagitz arthoski. He Gudu 60. Agitz geienean birtuteen edertasun ta amorez pekatuaren itustasun ta gorrotoaz baño Jainkoagana ekartea obe dala. Cb EBO 57. Au da agiz guti orain presentean. JBSLarr 124. Aithortu behar dugu beraz Mariaren laguntza hagitz dela prezagarria. Lg II 103. Hagitz arinki begi kolpe bat aurdiki dut ene bizitzearen gainerat. Brtc 161. Hagitz gaitza laiteke zure konbertsionea. Ib. 256. Agitz andia ta indartsua zala, Jainkoak edozein gauza egiteko duan eskua ta ahala. Ub 52. Alkar-artze agiz obeago bat. Ib. 47. Agitz ón dá lendaník ártzea konfesioarén púrga. LE Ong 21v ( Doc 63 agitz sándua ). Mogitu ze agitz erru aize bat. (304). LE-Ir. Pobreak agitz enbarazo gutxiago eta erraztasun geiago due Zerua irabazteko. Gco II 34. Bere buruez agitz aphalki ta mesprezio handirekin mintzatzea. Dh 68. Belar omanea eta samurra eta irusta txuria edo gorria agitz dira onak bazkatzeko. It Dial 82 (Ur guztiz onak, Dv hainitz onak, Ip hanitx hun ). Munduan esker eskasa, da gauza itsusiena, [...] / aldiz fedearen bistan, hagitz areago da. Gy 108. Gauza agitz rarua. LesakSerm 259. Zure begiya / agitz argiya / da guztiyetan aurrena. Bil 85. Jenobeba len baño agitz beroago eta sendoago sentitu zan. Arr GB 79. Erroke Mentxaka [...] zan gizon argiya ta birtutetsua agitz. Aran SIgn 82. Agitz miserableak / gera amar argin. Ud 18. Agitz aspaldi egiña baño / edurra bezin txuriya. Elzo EEs 1916, 321. Eta asi zen eskola egiten lujo aundiyan, etxe ederra agitz. Auspoa 97, 25. Agitz gogorrak. Anab Usauri 139. Deban zeuden liberalak agitz gutxi bide ziran. Or SCruz 73. Esteak, esan, agitz ziriak, / oilloarenak bezain mê. " Demasiado delgados" . Or Eus 226. Agitz aserre nator, uritarrok. Zait Sof 71. Eta agitz geiago betetzen gaitu maite-legeak. Txill Let 137 (cf. HAGITZEZ GEHIAGO). Non sartzen dan emakume bat agitz larri ta lotsatuta. Anab Aprika 11. Ikasi zun kordiona yotzen, agitz ongi gañera. Auspoa 77-78, 26. Itxuraz agitz ederra. Berron Kijote 39. Agitz asarre zaudek. JAzpiroz 25. Lagundu ninduten [...] elkarren agitz adiskide ez ziren Jose Vallejok eta Antonio Tovar-ek. MIH 369. Ez dabilkio hagitz urruti. Ib. 67.
sense-4
4. (V-gip, G-azp), agiz. Ref.: A Apend; A EY III 263. A menudo, en muchos casos, generalmente. "Comúnmente, generalmente, con frecuencia" A Apend. " Zortzian bein agitz, una vez cada ocho días comúnmente (V-gip)" A EY III 263. v. agizko.
Komentuak agitz euskeraren obiak dira, esatea lotsagarria bada ere. A Ardi 81n. Oporretxe auek agitz euskalduna dute jabetzat: erdaldun bakoitzeko euskaldunik gutxienez amar. Ib. 4. Urrutitik eskuzabal diruditenak, gerturaezkero agitz ardagaia baino legorrago izaten dira. Ib. 24. In ta il, iñ ta ill esan oi dituzte ta litzazkete agitz giputzak beren izkelgian. Ib. VI. An da marraka! artatik agiz / elkar ezagutzen dute. " Más generalmente" . Or Eus 225. Aien aiten aitonek, agiz, oiñutsean. "Por lo general" . Ib. 248. Gizonen igarkizunak, agiz, alabearrez gertatzen zirala, zer ziagoten iakiteke. Or Aitork 161.
sense-5
5. (Con sust.). Mucho(s).
Astiz, / ogi gutxi ta aur agitz. (In Or Eus 61 ).
azpiadiera-5.1
haigitz (Ht VocGr, Lecl).
" Haigitz, plusieurs" Ht VocGr .
sense-6
6. (Lar, , A) .
(Uso adj.). "Recio, [...] agitza " Lar, . "Vigoroso" A. Cf. H: "Ce terme que Lar donne avec la signification de 'vigoureux, fort, solide', a en effet ces sens: mais il n'a d'emploi que sous forme adverbiale, se prêtant à se decliner comme tous les adverbes".
azpisarrera-1
HAGITZAGO.
azpisarrerakoSense-1.1
a) Más, con mayor intensidad.
Halakotz bada Iuduak hura hil nahiz hagitzago zabiltzan. " [Ils] tâchaient tant plus" . Io 5, 18 (LE yago, TB oraino gehiago, HeH, Dv, Leon, IBe are gehiago, EvS hobeki ).
azpisarrerakoSense-1.2
b) Más alto, en voz más alta, con mayor volumen.
Baina hark ungiz hagitzago erraiten zuen. "Encore plus fort" . Mc 14, 31 (TB borthizkiago). Euri jasa, ixiltzen ari da ta makiña otsa agitzago dator eskritoriotik... NEtx LBB 105.
azpisarrerakoSense-1.3
c) (Con adj. o adv.). Más.
Hau guzia egiten du Jesusek animan agitz ta agitz obeki. Mb IArg I 308. [Jangoikoak ango suari] ematen dion [indar] agitz eta agitz andia. Ib. 256. Ezagutzen zuen badirala ondasunak, lurreko ondasun guziak baño agitz ta agitz andiago ta nai-garriago diranak. Ub 59.
azpisarrera-2
HAGITZ ETA HAGITZ .
(Forma con reduplicación intensiva).
azpisarrerakoSense-2.1
a) (Con vb.).
Agitz eta agitz aserretu zen bein aizea ta aizearekin batean itsaso guzia. Mb IArg II 280.
azpisarrerakoSense-2.2
b) (Con adj. o adv.).
Hau guzia egiten du Jesusek animan agitz ta agitz obeki. Mb IArg I 308. [Jangoikoak ango suari] ematen dion [indar] agitz eta agitz andia. Ib. 256. Ezagutzen zuen badirala ondasunak, lurreko ondasun guziak baño agitz ta agitz andiago ta nai-garriago diranak. Ub 59.
azpisarrera-3
HAGITZ ETA ANITZ.
azpisarrerakoSense-3.1
a) "(A) raja tabla, con toda fuerza, agitz ta anitz" Lar.
azpisarrerakoSense-3.2
b) Mucho. v. ANITZ ETA HAGITZ (s.v. anitz).
Platonen iritzian, agitz eta ainitz zekiten Espartekoek. Zait Plat 59.
azpisarrera-4
HAGITZEZ (SP, H) (Con adj. o adv. de comparación). Mucho (más). "Hagitzez gehiago, beaucoup plus fort" SP. "Hagitzez iakintsuena, de beaucoup le plus savant" H.
Baina hagitzez alegeratuago izan gara Titeren alegranzaz. 2 Cor 7, 13. Sentimenduak ere tu hagitzez miñberago / millionetan munduan lehen zituen baño. EZ Man I 98. Ezen hartzaz egin nauzu / neure etsaiak baño, / hetarik begiratzeko / hagitzez zuhurrago. EZ Eliç 233s. Urre fina baino dira / hagitz gogokoago: / eta bai bereska baino / hagitzez eztiago. Hm 45. Orduan hagitzez dohatsuago bide gintezke orai garen baño. Ch I 25, 9. Hagitzez hobeago da sainduak ohoratzea. Ch III 58, 7. Hagitzez batik-batean hobe dela ukhaitea, / sos bakhar bat eskuetan, / ezen ez hamar menturan. Gy 83. Zorte hobe bat hagitzez dautzut seguratuko. Ib. 32.
azpisarrerakoSense-4.1
(Sin comparativo).
Hertsi zirela eta hagitzez eskasak. Gy 105. Larrua ez baituzu / hagitzez nere bezain delikatu. Ib. 92.
hagitz
0 / 0 HAGITZ ETA HAGITZ >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper