Euskararen Gramatika

18.4.4. Datibo hunkituak eta jabe datiboak

18.4.4a Hitzez hitz adierazi ez dugun arren, azken atalean mintzagai izan ditugun datibo esperimentatzaileak absolutibo batekin batera ageri direla ikusi dugu, bi argumentuko perpausetan. Aditz horiek ez dira, beraz, trantsitibo datibodunak (eman edo eraman bezalaxe), intrantsitibo datibodunak baino (nor-nori deitu izan diegunak gure lehenagoko gramatiketan). Ikusi dugunez, intrantsitibo datibodun horietan, datiboa ezinbestekoa da, ez aukerakoa. Bada, antzeko konfigurazioa erakusten du Alkandora urratu zaio perpausak ere, nahiz eta kasu honetan, datiboa gaineratutako argumentua den, eta hortaz, ez duen datiboak zertan egon behar: Joni alkandora urratu zaio.

18.4.4b Lehen perpausean (Alkandora urratu zaio), absolutiboz markatutako argumentu bakarra dugu, eta beraz, perpaus intrantsitiboa da, izatez aditza bera ere intrantsitiboa delako. Bigarren perpausean, berriz, Joni datibo argumentua gaineratu da perpausean, eta bi argumentuko konfigurazioa sortu da.

Jon da, bigarren perpausean, alkandora urratzeak nolabait hunkitu duena. Ingelesez, affected datives deitu izan zaie halakoei eta deitura horren ildotik deritzegu guk datibo hunkituak hauei. Interes datiboak ere deitu izan zaie¹⁶⁸.

18.4.4c Datibo hunkituetatik oso gertu daude jabe datiboak. Izan ere, Joni alkandora urratu zaio diogunean, datibo argumentua hunkitua izateaz gain, alkandoraren jabea dela ere interpreta daiteke. Hori are argiago ikus daiteke jabetza ezin besterenduzkoa denean, hots, inori besterendu ezin zaionean gure jabegoa, adibidez, gorputz atalak: Aneren begitartea ilundu da; Aneri begitartea ilundu zaio.

Bigarren perpauseko datiboa (Aneri begitartea ilundu zaio), zalantzarik gabe, jabe datiboa da, eta inoiz esan dugun bezala (EGLU-I: 344), Aneren genitibo sintagma ordezkatzen duela dirudi. Izan ere, hizkuntzalaritzan proposatu izan da, ñabardurak ñabardura, Aneri bezalako jabe datiboak genitibo batetik eratortzen direla sintaktikoki. Ez da hau xehetasun teorikoetarako leku aproposa, baina bai, gaiaren inguruko beste ñabardura bat gaineratzeko: Etxeparek erakutsi digunez (2003: 420-421), datiboa genitiboaren ordez erabiltzeko, datibo argumentua zuzenean hunkitua izan behar da. Jo, bestela, ondoko adibideetara: Jonen ama hil da; Joni ama hil zaio.

Bigarren adibidean, Jonek bizirik egon behar du, ama hiltzeak zuzenean hunki dezan; aldiz, lehenbiziko adibidean, Jon bera ere hilik egon daiteke urteak direla. Ikusten denez, jabe datiboen eta hunkituen arteko harremanek estuak dirudite, eta behin baino gehiagotan azpimarratu izan da hori —ikus, besteak beste, Hualde (2003a: 182) edo Fernández (2010)—.

¹⁶⁸ Eta inoiz baita etikoak ere, baina hizkuntza erromanikoetan, gaztelaniaz adibidez, etikoei eman izan zaien estatus sintaktiko eta pragmatikoa kontuan hartuz, guk deitura nolabait neutroagoa hobetsi dugu oraingoan, etikoetatik ezberdindu nahian.