Euskararen Gramatika

18.4.3. Esperimentatzaileak

18.4.3a Datiboak ez ditu bakarrik helburuak adierazten. Horietaz gain, esperimentatzaileak ere adieraz ditzake, esate baterako: Malenari tangoa kantatzea gustatzen zaio; Malenari tango zahar hura ahaztu zaio.

Perpaus bi horietan, datiboak ez du, jakina, helburua adierazten, ez bada esperimentatzailea. Izan ere, gustatu edo ahaztu bezalakoak aditz psikologikoak dira, eta gustatzea bezalako prozesu psikologikoak sentitzen dituenari esperimentatzailea deritza (§ 23.2.2.3c). Bestalde, absolutiboaz adierazten dena estimulua da. Aditz hauekin datibo sintagma ezinbestekoa da, hots, egituran egon behar da, agerian edo isilean, gramatikala izango bada: *Tangoa kantatzea gustatzen da edo (*)Tango zahar hura ahaztu da¹⁶⁶.

Perpaus bi hauetan, absolutibo sintagma baino ez da ageri, eta datiboa ez agertzeak dakar ez-gramatikaltasuna.

18.4.3b Halako datibo esperimentatzaileak aurkituko ditu irakurleak baita interesatu, iruditu, damutu eta dolutu aditzekin batera, adibidez. Mendebaleko hizkera batzuetan, Bergarakoan, adibidez, edo Elgoibarkoan, datiboaren bidez adierazten dira bestelako hizkeretan eta oro har euskara estandarrean, bestela adieraziko liratekeen esperimentatzaileak: Gure alabiari zoratu ein jako; Aittari hasarrau jako azkenian (Makazaga 2009: 155, 157)¹⁶⁷.

Euskara hedatuenean adibide hauen ordainak dira, hurrenez hurren, Gure alaba zoratu egin da eta Aita haserretu da azkenean. Halako hizkeretan badira, bestalde, konfigurazio hau bera erakusten duten beste aditz batzuk, hala nola pentsatu Bergarako hizkeran —Edurra ein bia dabela pentsatzen jat (Elexpuru 1988)—, irudituren esanahi bera duena.

Hizkeretan orokorturik dagoen erabileraren ikuspuntutik kasu hauek bitxi samarrak diren arren, giza hizkuntzetan halako datibo esperimentatzaileak aurkitzea ez da batere ezustekoa.

¹⁶⁶ Parentesia darabilgu, zeren perpaus hori gramatikaltzat har liteke bere irakurketa inpertsonalean.

¹⁶⁷ Jakina, euskara estandarrean arruntean erabiltzen ez badira ere, horrek ez du esan nahi Gure alabari txoratu egin zaio eta gisa horretakoek euskara batuan tokirik ez dutenik. Ikus Salaburu 1994 eta 2018.