Euskaltzaindiaren Hiztegia

49471 emaitza bilaketarentzat - [1 - 50] bistaratzen.

-en aburuz
-en ustez, -en ustean. Horien eta beste askoren aburuz, ezin egiazta ez gezurta daitekeen esaldi batek ez du ezer adierazten, ez du ezer esan nahi.
Loturak
-en agindu(eta)ra
adb. Jarri zituen gure agindura bere eskuetatik irtendako gauza guztiak. Seme-alabek egon behar dute bere gurasoen agindura. Kapitain jaunaren aginduetara!
-en alde
Adierazten den pertsonari edo gauzari mesede egiten. Ik. -en fabore. Euskal Herriaren alde. Gu bekatarion alde. Neure alde eta fabore. Euskalkiak lantzearen alde. Zeren Jainkoa beren alde baitute horiek. Norbaiten alde jarri, jokatu. Norbaiten arimaren alde otoitz egin. Bere aldeko gizonekin etorri zen. Karlosen aldeko sutsuenen artean. Egunkariaren aldeko jaialdia (Ik. aldeko).

Aztergaia: -en alde

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -en alde egin (norbaiten alde atera (jokatu, mintzatu, etab)).

-en alde egin
ad.-lok. Norbaiten edo zerbaiten alde atera, jokatu edo aritu. Eta hementxe nago bizia galtzeko behar bada, horren alde egitearren. Ama guztiz ona, gure alde egizu.

Aztergaia: -en alde egin

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau44

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -en alde egin '(norbaiten) alde atera, jokatu, mintzatu, etab.'

-en alde egon
ad.-lok. Norbaiten edo zerbaiten alde agertu. Euskararen alde egotetik, gauzak euskaraz egitera pasatu behar dugu. Kasu honetan uste dut arrazoia gure alde dagoela, eta kalea ere gure alde dagoela. Denbora zuen alde dago.

Aztergaia: alde egon

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: EArau
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4B:EEBS:005 2002-09-11 Lantaldearen ustez aipatu gabe uztekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lantaldearen irizpideak
Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea (alde adizlaguna aditz askorekin erabil daiteke).

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - Erabakia: Osoko bilkura (2015-01-30): Onartua: alde egon (azpisarrera gisa, alde 2 sarreran)

-en ariaz
adb. Ipar. Dela eta, dela kausa. Ik. -en kariaz. Zerua ubeldu zen ekaitzaren ariaz.
Loturak
-en baitan
-en esku. Zure baitan da hartzea edo uztea.
Loturak
-en bando
-en alde. Nire bando ez dena nire kontra da.
Loturak
-en begietan
-en ustez. Haren begietan ez nintzela ezer. Behartsurik behartsuenak, ene begietan, nire herrikoak dira eta nire herria bera.

Aztergaia: -en begietan

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z11:EHL 2021-07-13 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak

LB: “Tatuaia bat ene begietan da ariketa estilistiko bat” (Argia); EPG: “Neuk ere ez nuke Izotz ene begietan babestu arterainoko onik nahi.” (Anjel Lertxundi), “Hau da, ene begietan aurkitu zuela aspaldian bila zebilen erantzunen bat, oso ondo zehazterik ez zeukana” (Berria); ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0.

Bestelakoak

begi 3 (Esapideetan). Begi itxi-ireki baten bitartea (Ik. begi(en) itxi-ireki batean). Baduela zeruetan Aita bat, sekula ahanzten eta begietatik galtzen ez duena. Begi hutsez ikusten diren izarrak. Begiek ikus-ahala guztian. Begien aurrean. Badirudi neure begietan daukadala oraintxe. Haren begietan ez nintzela ezer. Behartsurik behartsuenak, ene begietan, nire herrikoak dira eta nire herria bera. Zoazte nire begien aurretik. Ikusten ez duen begiak ez du minik. Ez duzu izan begi txarra. Begiz hautatzen du ederrena, gizenena. Guri begiz ikusiak eta belarriz entzunak ere ahaztu egin zaizkigu, itxura denez. Txakurra guztiz gogokoa zuen, baina katua ezin begiz ikusi zuen.

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa -en begietan forman. Ezabatu begi 3 adiera.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da begi sarreran.

-en bertutez
-en kariaz. Hitz haien bertutez, ogia egiten da Kristoren gorputz.
Loturak

Aztergaia: -en bertutez

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: EArau 2005-03-18
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 1998-04-22 Lantaldeak erabaki gabe utzia

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

x- ren bert(h)utez (eta -ü-, birtutez 20) 116: Lç 24 (adib., "itzul zedin Iesus Spirituaren berthutez Galileara", "haren resurrekzionearen berthutez resuszitatzen gara bizitze berri batetara"), Mat 7 (adib., "Edireiten dela Elizan bekatuen egiazko barkamendua Sagaramendu sainduen berthutez", "hitz heken berthutez ogia egiten da Iesu-Kristoren gorputz"), EZ Man II 3 (adib., "meza entzunaren berthutez gaitzetarik, guarda nazazu etsaiak preparatuetarik"), Harb 7 (adib., "... gure Iauna baithan: zein konzebitu baitzen Espiritu Sainduaren berthutez, sorthu zen Maria Birjina ganik", "absolbazinoaren berthutez emanen derautazu penitentei emaitera ohitu zaren garazia"), Hm 2 (adib., "Salbamendu eternalaren Iainkoa, Birjina Mariaren birginatasun izorraren bertutez mundua salbatu nahi izatu duzuna"), SP 9 (adib., "Badarik ere iakin ezazu ezin asko prepara zaitezkeiela zure obren bertutez", "nik orai diot, ez xoilki oneritsi behar dugula gaitza, zein baita pazienziaren bertutez egiten duguna"), Arg DevB 2 (adib. "... zeiñak Espiritu Saiñduaren Berthutez Konzebitu Baitzaitu"), Tt Onsa ("barkhamentu edo iustifikazione admirable hori egiten da bekhatiaz bekhatoriari, eta bekhatoresari elizan Iesukristok ordenatu dutian sakramendiaren bertutez"), Gç 2 (adib., "ardiets dezaten zure ontasunaganik bere bekhatuen barkhamendua, Jesus-Kristo Jaunaren berthutez"), Cb 4 (adib., "zure Kurutzearen birtutez mundua erredimidu, edo libradu zenduan"), Lg II 2 (adib.,"kontzebitu izan zuenaz geroz Izpiritu saindua beraren berthutez"), Mih ("Mariak konzebitu zuen Ispiritu sainduaren berthutez"), CatLan 6 (adib., "erran nahi da Jinkuaren Semia egin dela gizon Birjina Mariaren Sabelian Ispiritü Seindiaren berthütez"), Ub 2 (adib., "Espiritu Santuaren graziaz ta bertutez sortu zan, jaio zan Maria Birjinagandik"), Mg 6 (adib., "Espiritu Santuaren bertutez ta graziaz", "Konsagrazioko itzen bertutez edo indar Jangoikoak emanaz, ogi orde gelditzen da ostian Kristoren korputza"), Añ 2 (adib., "Sinisten dot, Irutasun Santu onetako bigarren Personea egintzala Gizon Maria Birjiñaren Sabelean, Espiritu Santuaren al, ta bertutez"), Gco 2 (adib., "libratzallea Espiritu Santuaren obraz, eta birtutez sortu zuen"), Jaur ("gure Erostailearen heriotzearen eta odolaren berthutez"), JJMg BasEsc 2 (adib., "Espiritu Santubaren Obraz, ta birtutez"), Astar II ("Espiritu Santubaren obraz eta birtutez sortuba"), CatB ("Zergatik deitzen dire obra miserikordiazkoak? Zergatik ez diren zor justiziaren birtutez"), CatLlo ("ez gizonaren obraz, ezpada Espiritu Santuaren birtutez, bere donzellatasunaren kalte baga"), CatBus ("Espiritu santuaren bitartez, ta birtutez"), JesBih ("Iguzu bera, o ene Jainkoa iraupeneko grazia hori, [...] Jesu-Kristoren merezimenduen berthutez eta haren bihotz sakratuak ekhartzen darokun amodioaren ariaz"), CatLuz 4 (adib., "Izpiritu Sainduaren berthutez, sorthu zen Maria Birjina ganik"), MarIl ("Egun guziez othoitz zazu Maria, bere notha gabeko kontzebitzearen berthutez, begira zaitzala bekhatuaren notha den mendreenetarik"), Lard ("Espiritu-Santuaren birtutez gorputz bat sortu zan"), Dv LEd ("... Izpiritu sainduaren berthutez, haragi hartu duela Maria Birjinaren sabelean"), Bil 2 ("Gozuaren birtutez / aren asnasiak / lo-arazitzen ditu / nere oñaziak", "bein juan ezkero oien birtutez / berriz ez niteke jira, / ori gertatu baño lenago / izazu nitzaz kupira!"), CatS 5 (adib., "Espiritü Saintiaren berthütez eta obraz"), Jnn SBi ("... kontzebituko zuela seme bat Izpiritu Sainduaren berthutez"), Ip Hil 2 ("Arrosarioaren berthütez Europa izan delakoz Türketarik begiratürik, Sen Pio Vak establitü dü Arrosarioaren besta ürrietako lehen igantian", "Jinko Aita zoinen Semia Jesüs konzebitü beitüzü Spiritü Saintiaren berthütez"), Arb Igand ("miresteko othe da gizonek, bizitzezko sakramendu horren berthutez, orai irautea izpirituzko heriotzean erori gabe?"), CatJauf 7 (adib., "... zoin konzebitu baitzen Izpiritu Sainduaren berthutez"), CatUlz ("Espiritu Sanduen obraz eta birtutez") // Cf. gainera, Ax ("Ezta ez birjinitatea, diruaren pisuz eta gure indarrez eta berthutez erdiesten den gauza, zeren haragiak haragiaren benzutzea, naturalezak naturalezaren azpiratzea, gaitz da", "Lege zaharreko kofesatzeak, eta orduko bertze sakramenduek etzuten berek bere indarrez, eta berthutez garaziarik emaiten"), CatLan ("Nola igaran zen Zeruetara? Bere berthutez"); x- ren kariaz 22: Ax 2 ("Gure lehenbiziko aitaren bekhatua dela kausa, harengatik, haren kariaz, guztiok gaude preso", "Bekhatu hura dela kausa, haren kariaz zarete, eta gara egitekotan, hura heldu zaiku geure gaiñera"), Hm ("Iainko ona, [...] iguzu othoi haren ama Birjina Mariaren kariaz sekulako bizitzearen bozkario perfeta, Kristo gure Iaunaren izenean"), ES 5 ("hala bere balentasunaren, eta kuraja suharraren kariaz, nola izpirituko habilezia miragarriaz", "Eskualdunak famatuak dira bere agudeziaren eta leialtasunaren kariaz", "... zeren zordun bainaiz hekien alderat, hekien semeen eskoletan Musatik ergorainokoan ene gaztetasunean errezibitu tudan eskola, eta hazkuntza onen kariaz", "Baldin Obidiok bizi zelarikan merezitu bazuen jentilen artean kopla ergel batzuen kariaz goza zezan jakintasunaren loria", "Bi arrozoinez daritzat herri huni hain izen hautua eman ahal izatu ziotela. Behinik behin bere paraia, eta situazino arraia, eta arinaren kariaz"), Dv 7 ("zure kariaz, egun batez, ardiets dezadantzat dohatsuen zoriona", "oraindinoko gaizkiak zure Pasione eta heriotzearen kariaz barkha dizkidatzu", "zure ontasun handiaren kariaz, osa eta bethe bedi", "Hunen kariaz, nere bekhatuen barkhamendua zure Aitari galda diozozu", "Jesus, zure Seme guziz saindu, guziz benedikatuaren izenean, haren heriotze dorphearen kariaz, hari dagokozun amore samurraz, nere hoben guzien barkhamenduaren eske heldu natzaitzu", "Zure semearen kariaz entzun nezazu", "bere burutarik goaten balitz ere, etxe hobea atzeman bailezake, bere omen onaren kariaz"), Ir YKBiz 5 ("Orrela gaizpidea artzen zuten aren kariaz", "Bere emaztea utzi ta beste bat artzen duen edozeñek, ezkontza austen du aren kariaz", "badira zenbait eunuko, berak beren buruak olakotu dituztenak zeruko yaurgoaren kariaz", "Gaur guziok gaizpide artuko duzue nere kariaz, idatzia baitago: Yoko dut artzaia, eta artaldeko ardi guziak banatuko dira", "Guziok zure kariaz gaizpide artzen badute ere, nik eztut sekula gaizpiderik artuko"), Zait Sof ("Orien kariaz etxetik igeska ba zabiltz..."), MEIG ("hurbiltasunaren kariaz"); x- ren kariez 1, ES ("Orai nahi nuke mintzatu Laburdi, edo Lau-Urdi ene herriaz, [...] eta bere merezimenduen kariez erregenganik ardietsi izatu tuen libertate, eta garazia bereziez"); x- ren kariz 1, Zait Sof ("Oien kariz bildur nauzute").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

x- ren bert(h)utez (eta birtutez) 10: Ip ("Espiritu-Saintiaren photeriaren berthutez"), CatJauf ("Barkha zadazu Jesu-Cristoren merezimenduen berthutez"), CristDotriñea 1920 ("ez gizonaren bidez, ezpada Espiritu Santuaren bitartez ta birtutez"), Iratz 3 ("... gure Jauna baitan, zoin konzebitu baitzen Izpiritu-Sainduaren bertutez", "Jesu-Kristoren merezimenduen bertutez", "Barka zadazu Jesu-Kristoren merezimenduen bertutez"), Leon 2 (adib., "... gure Jauna baitan; zoin kontzebitu baitzen Izpiritu-Sainduaren bertutez"), I. Segurola ("lan hori neurtitzetan ondu behar duenik ez du, dakidala, inon esaten; esaten duena da zein gaik osatzen duten, eta, harrigarriro, gai horiek gero solasaldietan barrena tratatuko diren ber-berak dira, hots, kristau herri lurtarra eta ez-lurtarra, "mundu ikus-eziñ oiekin dugun artu-emana"-ren bertutez"), J. Berruezori omenaldia ("Horretarako dei egindako lehiaketa baten bertutez, Tolosako Artxibo Probintzialeko Artxibari-kargurako izendatu zuen Diputazioko Plenoaren 1954eko urriaren 11ko akordioz"); x- ren kariaz 17: K. Altonaga ("moluskuen zeloma oso urria da, eta, horren kariaz, aintzira, altzo eta odolodiz beteriko ehun laxo eta astina garatu dute moluskuek, desafio adaptatibo hau gainditzeko"), SEIE ("1914. urteko Mundu Gerran, europar zenbait errege erreinurik gabe geratu zen; gerraren kariaz, beste anitz, guztiz aberastu zen"), J.A. Arrieta ("Hutsaren hurrengoak: laberintoan barrena ekin eta birrekindako inkurtsio orohar porrot eginen kariaz han-hemenka jasotako ikergai-ezpalak"), F. Juaristi ("Badago idatzita ez dagoen lege bat eta horren kariaz gizona emakumeari jarraitu behar zaio zerbait edo norbaitek bereizten dituen arte"), KultUrtekaria 1989 ("Denborak iragan ahala somatzen da D eredua, [...] B eredu antzeko zerbaitera doala bilakatzen hizkuntza bakoitzean zenbait egoera bitxiren kariaz"), U. Larramendi ("Díez de Salazar irakaslea, gaur egun, bere [...] estudioa lantzen ari da, benetan meritu handiko ahaleginarekin, Hiribilduaren mendemugako ospakizunen kariaz"), BiMailMorfol ("Honen kariaz, [...] tresna morfologikoek ez dute ia batere atentziorik erakarri"), Bitez ("... Mariano Daranas, zeinak ekitaldiaren kronika bat idazten bait du bere egunkariarentzat, baita beronen kariaz Bienaberen erakusketak Espainian Frantzian baino oihartzun handiagoa lortzen ere"), UnescoAlb 1992 ("Baliabide berrigarriak gehiegi ustiatzea, berez txarra izanik, larriagotu egiten da hazkunde demografikoaren kariaz"), Lasa ("Gizonari berezko zaio imitatzea eta baita erritmoa eta harmonia, eta horren kariaz oso iaioa ez dena denboraren poderioz ailegatzen da maisu izatera, eta azkenik horrela jaiotzen da poesia"), J. Garzia ("Eskaileren espiral makurrak mailaz mailako halako zorabio astun goranzko batean murgiltzen du, eta zutabe-arteetatik han gero eta beherago ikusten duenak maketa baten itxura gorago eta zurrunagoa hartzen du, dekoratu baten antza bete-betea; edo, belardi errektangular berdin-berdinaren kariaz, futbol zelai batena, zeinean [...] jokatu faltaz, perretxiko zuri erraldoi batzuk hazi baitira"), J.C. Larronde ("Francori egin zioten azkeneko jokoaz harro zegoen [...], José María de Leizaola lehendakaria muga iragan eta Bilbon eta Gernikan izan zenean 1974ko Aberri Egunaren kariaz"), Barojatarrak ("Aviranetaren bidaia bat kontatzen da liburu horretan, Gibraltar-etik Alejandriara eta handik Turkiara egin zuena, bertan lord Byron-en aginduetara jartzeko eta, Grezia-Turkia arteko gerraren kariaz, greziarzaleen alde egiteko"), B. Urkizu ("Katalanezko komunikabideek, ohiz kanpoko egoeren kariaz, beti katalana erabiltzeko konsignari jarraitu diote"), J.A. Sagastizabal ("mukizutu: Sudurretik ateratakoaren handi eta berdearen kariaz, ingurukoak beldurtu"), J. Urrujulegi ("Aurrez hitz eginaren kariaz, abenidako café Madriden hasi nintzen lanean, kamarero, edo hobeto esanda, kamareroen pintxe"), J. Kortazar ("izanaren kariaz jabetzea / izanean kokatzea / dena itsumustuan eta trumilka bikain eta zabal / gozo eta mazal").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

x- ren kariaz : DFrec 1 ("horren kariaz eta berriro hori eskuratzeko hauzakideek montatu dute...), HiztEn-LurE (dela eta, dela kausa), Euskalterm 1 (fidantzamenduaren kariaz erantzun, fidantzamenduagatik erantzun sinonimoarekin: responder por virtud de afianzamiento) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50. x- ren bertutez modukorik ez dugu aurkitu.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

x- ren kariaz : EuskHizt (G. g. er.), HiruMila (edo karietara: "posposizio bezala erabili ohi dira", a causa de, por motivo de; eta -(r)en kariz: por causa de, en razón de), ElhHizt (-en kariaz: a causa de, motivo de), EskolaHE (-en kariaz: dela eta, dela kausa; dagokion sintagma mugatua delarik), XarHizt (edo karietara: à cause de), DRA (a causa de, por, por causa de), PMuj DVC (-en kariz: a causa de); x- ren bertutez : HiruMila (adib.; "beroaren indarrez eta bertutez giltzurruneko mina moteldu zait"), ElhHizt (-en bertutez: en virtud de, por fuerza de) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal en virtud de / en vertu de formen ordainak: bertutez : XarHizt, HaizeG FB, T-L LBF (berthutez); betez : ElhHizt (-a betez); egitez : PMuj DCV (-ren egitez); eraginez : Casve FE, PMuj DCV; indarrez : HiruMila (-ren indarrez), Casve FE (indarraz), HaizeG FB, T-L LBF (eta indarraz), PMuj DCV; jarraiki : ElhHizt (-i jarraiki); kariaz : XarHizt, HaizeG FB, T-L LBF; ondorioz : HiruMila (-ren ondorioz), Casve FE; opützez : Casve FE // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Bestelakoak
Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: en virtud de.

Lantaldearen irizpideak
Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

baztertuxea dirudi eta, besteak beste, x-ren kariaz modukoek ordezkatua.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E116]: 'Lantaldeak zalantzak ditu. Hala ere, adibide anitz ditu: ikus hitz honen gainean egindako txostena. Nire proposamena sartzea da, AS gisa, orain arte -i buruz bezalakoekin egin dugun gisan, baina esanahia azalduz: bertute; -en bertutez '-en kariaz' hitz haien bertutez ogia egiten da Kristoren gorputz'.

 - Erabakia: Erabakia (2005-03-18): 'OK'.

-en bizkar
1 -en gain, -en kontura. Bere bizkar hartu duen eginkizuna. Argitaratzea bere bizkar izan zuenak ere ez zuen lan makala hartu. Besteren bizkar utzi nahi nukeela neuretzat hartu nahi ez dudan lana. Besteren bizkar mantentzea, hori zer gauza ona den. Gurasoen bizkar jaso dira ikastetxe berriak. Ederki ikasia dut, neure bizkar, ikastaldi neketsu batek bakarrik eraman gaitzakeela geure buruaren jabe izatera.
2 -en kontura, aipatzen dena barre- edo iseka-gaia dela. Kritikaririk zorrotzenek ez dute, dirudienez, kritika ontzat hartzen, beren edo kideen bizkar doanean. Hamaika barre egin dute gure bizkar.

Aztergaia: -en bizkar

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau58

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra

adib. bat erantsiz: Besteren bizkar bizitze hori, ai zeinen gauza ona den!

-en bizkarretik
-en bizkar. Langilearen bizkarretik mantentzen dira alferrak. Andrearen bizkarretik bizi da. Zertara etorri da, inoren bizkarretik jatera? Besteren bizkarretik larritu edo negar eginez gero.

Aztergaia: -en bizkarretik

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau58

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: langilearen bizkarretik mantentzen dira alferrak.

-en buruan
Aipatzen den denbora-bitartearen edo gertaeraren ondoren. Ik. barru 7. Bost urteren buruan. Hiru egunen buruan piztuko naiz. Han hil zen zenbait urteren buruan. Azterketa nekagarrien buruan baizik ez du jakingo.

Aztergaia: -en buruan

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bost urteren buruan.

-en buruko
-en buruan. Zenbait egunen buruko osoki sendatua zen.
-en bururako ez izan
ad.-lok. Zerbait aipatzen den pertsonarentzat baino gehiago izan. Ez da hori zure bururako egiten den gauza. Peru, ez da zure bururako gure jakinduria; anatomia ondo ikasteko behar da buru iratzarria.
-en esanean
1 -en esanari jarraituz, -en esanaren arabera. Ik. -en esanetan. Izar horien masa Eguzkiarena halako ehun omen da aurkikuntza egin duten ikertzaileen esanean.
2 -en esanetara. Euren esanean dago mundu guztia.
Loturak

Aztergaia: -en esanean

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z9:OEH:AS 2018-03-13 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESANEAN. (Tras gen.). a) A decir de, según. v. ESANETIK (b), ESANEZ. Munduko andi guztien alizatia berunezkua da, Santubaren [San Juan Krisostomoren] esanian. fB Ic III 294. Oien esanean, aur bizia biena zan, eta illa iñorena ez. Lard 210. Mutuaren esanian / alkarri elduta gelditu ziran. Tx B I 250. b) A las órdenes de, obedeciendo a. v. ESANEKO, ESANERA. Agintarijak eskubide andija daukee luurraren gainian. [...] Euren esanian dago mundu guztia. fB Ic III 293. Jartzen bagera / garbi beran esanian / estimaziyo ona izango degu. Xe 323 (v. tbn. esanean jarri en Uzt Noiz 76). Jaunaren esanean ibiltzeko gogo ona. Inza Azalp 144. Nai dogu bixi Jesus ta Amaren / eta zure esanian. Enb 82. Eba: [...] izango zara / nere menpeko gizona. / Adan: zure esanian igaro neikez / bizitzako ordu latzak. BEnb NereA 165s. Basoan ikatz ta egur egiten / jarduten giñan lanean, / olan denpora emoten gendun / danok aitan esanean. FEtxeb 13. Siguiendo el consejo de. Onen esanean etorri naiz zuregana. Alkain 87

(-en) esanean 387: Aizu (“Gaur Chomskyk, bere esanean, berriro linguistika kartesiarrera itzuli nahi du, filosofia klasikoaren ikuspuntura”), Elhuyar 352 (“Moraren esanean, oso litekeena da superpopulazioa agenda zientifikotik kanpo egotea, neurri batean, jendeak gaiaz gutxi dakielako eta ez duelako interes handirik”), HABE (“Agintariaren esanean dagoen armada”), Berria 25 (“MD hegazkinek hegan jarraitzen dutenez, gertatu zena argitzea «mundu osoko abiazioari interesatzen zaio», Rubalcabaren esanean”), EiTB (“Adituen esanean, kutsadurak eragin du ugaritze hori, itsasoko uretan pilatu den nitrato eta fosforo ugariak”), Jakin (“Kronistaren esanean: «Erabaki konkretuetara iristeko amorru bizi bat nabari zan Oñatiko billeran parte hartu zuten oroen baitan”), Argia 2 (“Eraikina XIII. mendearen bukaerakoa da eta, adituen esanean, Gasteizko Elizbarrutiaren eraikin erromaniko ederrenetakoa da”), Erlea (“Piarres Lafitteren esanean”), DiarioVasco 2 (“Lan nahiko autobiografikoa da, baina ‘iruzurtia’ ere bai, idazlearen esanean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

(-en) esanean 22: Berria 5 (“Pozik gehien ematen duena, Zizeronen esanean; plazerik handiena ematen duena, edonor asebete dezakeena”), Joxe Azurmendi 9 (“Caldera-ren esanean, hori izan ei zen Böhl de Faber-en porrotaren arrazoia ere”), Filosofiako gida 3 (“Izkribu hau da, Marxen esanean, "Hegelen filosofiaren benetako sorgunea eta sekretua”), Urtzi Urrutikoetxea (“Ez ei zen pentsatu behar, bere esanean, edo etengabe pentsatu ahal eta behar zen”), Jenaro Garate (“Arrazoimenak egiten du gizakia gizaki; nolabait arrazoimenean edo arrazoimenaren azpian datzan legeak gidatzen du gizakiaren eginbeharra, Aristotelesen esanean 'arrazoimen zuzenak'”), Fernando Rey (“Ordu arte inork ez zuen behin ere ikusi pashak bere esanean atzera eginik”), Jesus Mari Mendizabal (“Eskolara bidean, Grandchamps-eko lorezaina zela jakin nuen, bueno... "erregidorea" beraren esanean”), Patxi Ezkiaga (“Hala ere, beren esanean gelditu ziren dastakari famatu bi haiek”).

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa -en esanetan forman.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan sarreran.

-en esanera
1 -en esanetara. Haien baimenarekin izango da eta haien esanera egon beharko du. Nor da itsasoa eta haizeak bere esanera ipintzen dituen hau? Ez da bere kabuz ari, Herderren esanera baizik. Guztiak bere esanera zeuzkan. Lizarragaren esanera etortzeko eskatu zion.
2 -en esanetan, -en esanari jarraituz. Azken aldera neskaren eskutiko lerro pare bat, amaren esanera eginak.
Loturak

Aztergaia: -en esanera

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z5:EEBS:36 1999-02-10 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

esanera a) iz. 8 aldiz ageri da (ik. OEH argitaratuko oharrak s.u. esaera): B 1 (fB Olg: "esanera galdubak"), G 7 (Inza Azalp 4: "bazan esanera bat sinismeneko edo fedeko gauzetarako", "Ba-da otoitz bat, itzez laburra, baño ontasunez guztiz aberatsa, esanera erraza duna ta guztiz ondargabea esan nai duanaz"; Zait Plat 3: "Dantzari-taldea bezain biribil eta bipil begitantzen zitzaizkien itz eta esanera egokiak", "esanera sakonak"); b) esapideetakoak dira: -(r)en esanera 78: B 19 (Añ 3, fB, CatLlo, Ag 3, Erkiag 10, Akes Ipiña); G 49 (Arr May 2, Bv AsL 3, Lard 17, Or 4, SMitx Aranz 9, Inza Azalp 2, Lab EEguna 2, Vill Jaink 4, Ibiñ Virgil, NEtx 4, Zait Plat); EB 10 (Mde HaurB, MEIG 9); -k esanera 2: Or Eus: "amonak esanera doaz etxez-etxe", "ark esanera jakin nai baduzu"; - ø esanera 4: SMitx Aranz: "Esanera dago Euskal-Edestia"; Or Aitork: "Apezpikuaren debekuz zala iakin zuneko, esanera iarri zan"; NEtx Antz: "Emaztea bereala jarri zitzaion esanera"; MEIG: "Tresna miragarri hura esanera zeukan beti"; -(r)en esanetara 71: G 69 (EusJok, Inza Azalp 3, KIkG 4, ArgiDL 2, Zait Sof 35, MAtx Gazt, Vill Jaink, Berron Kijote, Etxde JJ 11, Ibiñ Virgil, NEtx 8, F. Labayen in Munita), EB 2 (Arti Ipuin, Osk Kurl).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esanera a) iz. 5 aldiz jaso da: Inza 3 ("Zuketazko esanera baño aberatsagoa da alde askotan iketazkoa ta obeki ere dakite", "Naparroan sumatu dittuen euskeraren aldaketa guziak zuketako esaneran", "esanerarik pollitenak gure erritarren ezpañetan arkitzen dirala dakigunak"); Jesusek 1986 ("Berri onaren irakurraldia #mdash# lasai eta garbi, gertarizko esaneran)"; PPer ("apirilako larrosa baino ederragoa eta antzeko esaneratan"); b) -(r)en esanera esapidea behin: EB (Elhuyar); -(r)en esanetara esapidea 45 aldiz: B 6 (Ibarg Geroko, J.M. Kortazar 5), G 13 (J.A. Ugarte, Zait 8, Jaukol Ipui, Etxde, A. Arrinda, Uxola), EB 26 (R. Manjon, P. Sastre, Zipristin/6, Anai elkarte bat, UZEI, J.M. Arrieta, JMMuj, SEIE, M. Ugalde, I. Mendiguren, J.M. Sarasola, F. Ibargutxi, Etxde, EHAA 1982, J. Agirre, J. Arostegi, Eguna 1990, Hemen 1998, J. Lezamiz, Eutsi/1, HizkLiter, R. Gomez, Txiliku, I. Irazabalbeitia, MAtx, Tx. Garmendia).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esanera : AB38 2 (hauetan 'a la orden', 'dictado' eta esanera idatzi 'escribir el dictado' bana), Euskalterm 1 (esanera egon); -(r)en esanera : Euskalterm 3; esanetara : AB38 2 (esanetara jarri 'ponerse a las órdenes'), AB50 2 ('a las órdenes'); -(r)en esanetara : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esanera : HiruMila (esanera idatzi 'escribir al dictado'), DRA (1 'ejemplo, sentencia' 2 esanera etorri 'condescender'), PMuj DVC (al dictado); -(r)en esanera : EuskHizt (1 -(r)en agindura, zerbitzura 2 -(r)i obedituz, -(e)k esana eginaz); -(r)en esanetara : EuskHizt (-(r)en agindura) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Dagoen moduan uztekoa da; baina oharra kendu (ik. -en esanetara azpisarrera) eta adibide gehiago erantsi zein aditzekin erabili ohi den erakusteko (ari izan, oharrean zetorrena, falta da). (2021-11-23).

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-ra: -(ta)ra.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

esan 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

x-ren esane(ta)ra (egon, ipini, ari izan, etab.) gisa erabilia (tradizioan paretsu dabiltza esanera/esanetara formak; gaur, berriz, esanetara gailendu da).

-en esanetan
1 -en esanari jarraituz, -en esanaren arabera. Alkatearen esanetan, horrelako jaiek ez diete bizilagunei lo egiten uzten. Adituen esanetan, pilula horiek arriskutsuak izan daitezke.
2 -en esanetara. Besteren esanetan dihardu horrek.
Loturak

Aztergaia: -en esanetan

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z5:EEBS:41 2004-09-07 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) '-(r)en agindura, zerbitzura (egon, etab.)' adieran G 5 aldiz ageri da esanetan (aurretik genitiboa duela): Inza Azalp: "gogora jartzen gatzaizkiola ta arren esanetan nai dugula izan orain eta beti"; Uzt 2: "Aitaren esanetan oso zuzen zabilz, bañan gu itxasuan penaturik gabilz", "jaun orretxen esanetan zuzen ibiltzen bada Segura, zenbat animak juan bear ote du erri ontatik zerura?" (bitan aipatua); NEtx 2: "aren ondoren joan zan erriak, gazteak bezelaxe ikusi zuan agerpen zoragarria, ta arrazkero guztiok berotu giñan aren esanetan", "Zure esanetan beti lotua dukezu, izango dezu, zure mirabe zintzo"); b) '-k dioenez' adieran ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esanetan (aurretik genitiboa duela) a) '-(r)en agindura, zerbitzura (egon, etab.)' adieran G 1 (R. Galdos: "bere almen osoa / egiz ta benetan / beti-betikotuz / zeon esanetan"); b) '-k dioenez' adieran 62: B 6 (Zubk 5, adib.: "Simons doktorraren esanetan, Ramapithecus ori gizonkia zan eta bere ustez gizonaren izatearen antzik geien eukan izakirik zarrena", "Batzuen esanetan, bakartadearen ezaupidea umetatik dator"; J. Artaraz: "Jose Angel Garcia de Cortazar-en esanetan..."), EB 55 (horietan 35 egunkarietan: Egin 1986-1993 arteko 10; Eguna 1989 eta 1990 3; Hemen 1988; Egunk 1990- 1993 arteko 20; DNoticias 1994; Larrun 1990; J. Lekuona; J.M. Torrealdai; M. Iturbe; Amatiño; J.A. Arrieta 2; X. Letona; SM; J.C. Etxebeste; K. Olaetxea; I. Unzurrunzaga; J.M. Irigoien 2; P. Elizegi, A. Iban; E. Otamendi; AdminEusk 1994 3), EgAs 1 (El Día 1934) // Beste testuinguru batzuk: M. Iturbe: "Hengel-en esanetan ez dirudi gezurra denik, herriko zuzendarien artean bizi-bizirik zegoen iraultza-suaren giroaz garbi jabetuz eta giro haren aurka egin zuela Jesusek etsaiak maitatzeko eta beraiei barkatzeko deia"; J.A. Arrieta: "adituen esanetan, Galileoren ondorengo astronomi aurrerapenik haundiena izan daiteke"; X. Letona: "Une historiko hura bizi izan zutenen esanetan 'ez beldur barik, herriko alderdi tradizionalistetatik boikot ekintzaren bat espero bait genuen'"; I. Unzurrunzaga: "Botak kendu gabe, bera nire zai zegoen oheraino osto hezearen usaina ekartzen nion, atsegina bere esanetan".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esanetan : ElhHizt '(andar, estar...) al sevicio, a las órdenes de' // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu zuzena da, baina zalantzak daude hiztegian jasotzeaz

berria da x-ren esanetan esapide 'x-k dioenez' adierakoa, baina aski hedatua, batez ere kazetaritzan.

Informazio osagarria
Atzizkien araberako erabakiak

-n: -etan.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

esan 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

bozeramailearen esanetan ('bozeramaileak esan duenez').

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - [E123]: Egia esan ez dakit nola jokatu beharko genukeen. Hedabideetan oso sartua dago x-ren esanetan. Horrek ez du esan nahi, jakina, besterik gabe onartu behar dugunik. Sar dezakegu eta horren ordez, hobe dela x-k dioenez aditzera eman (baina ez dakit ezertarako balioko lukeen).

 - [E116]: nire hutsegitea izan da (eta barka!) oharrik gabeen artean utzi eta onartuekin batera argitaratzea (esku artean izaten dugun "Onartutako A, B, C, D eta E letrak" dokumentuan ikus dezakezue). Dena dela, kentzea erabakiko bagenu, kenduko dugu, edo, bestela azaltzea pentsatuko bagenu, egingo dugu, hurrengo argitaraldian.

 - Erabakia: (2008-07-18) esanetan: besteren esanetan dihardu horrek.

-en esanetara
-en agindura, -en zerbitzura. Nola ekarriko zaitut nire esanetara? Zure esanetara, nire kapitaina! Bere esanetara nago.
Loturak
-en esanez
-en esanetan, -en esanaren arabera. Gauza guztiak on baten atzetik omen dabiltza Platon eta Aristotelesen esanez.
Loturak

Aztergaia: -en esanez

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z9:OEH:AS 2018-03-13 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak

OEH: ESANEZ (Tras gen.). Según, al decir de. Jeremias profeta santubaren esanez [...]. Mg CO 284. Arnoldo zan, apezpikoaren esanez, [...] eskubide andikoa. Ag AL 53. Zaarren esanez zeinbat bidar ez ete ziran etxeratzen gorputzeko atzealdeak [...] baltziturik. Erkiag Arran 78. Simonidaren eta zure esanez, lapurreta besterik ezta zuzenbidea. Zait Plat 95. Gauza guztiak on baten atzetik omen dabiltza aien [Platon eta Aristotelesen] esanez. Vill Jaink 152

Adiera horretako esanez forma 3 aldiz: Deia (“Gutxi balitz, 93 urte egitear dagola eta oraindik, haren esanez, "...bizitza eta an-tzerkiarekin harreman estua duen edozelako ekimenetan eten gabe ari dela..." ezagutzeko eta berba lagun izateko irrika bizia sortu zuen nigan”), Berria (“Lopez lehendakariak hori pentsatuko zuen Ibarretxeren esanez”), EiTB (“Enric Pujades El Sol jaialdiko zuzendariaren esanez, pozik daude hartutako erabakiaz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esanez : Berria (“Gazte erakundearen esanez, «Euskal Herriak dituen aukera eta tresnak Euskal Herriaren defentsa egiteko erabili beharrean, gazte antolakuntzaren aurka, eskubideen aldeko borroka debekatzeko eta bortizki zigortzeko erabiltzen dituela»”), Elizen arteko Biblia (“"Guretakoren batzuek, guk agindu gabe, beren esanez kezkatu eta nahastu zaituztela jakin dugu”), Bego Montorio (“Alabaina, erabakia hartu aurretik, ez zituen eskuratu Ramirestarren egoerari eta egonkortasunari buruzko beharrezko argibide zehatzak, eta fidatu egin zen jendearen esanez, Ramires sendoa da, Ramires indartsua da, Ramiresek baditu kapitala eta kreditua, eta abar, bai eta Ramirestarren hantusteaz, benetan herrian nor balira bezala jokatzen baitzuten, Gremio Clubeko jokaldietan dirutza handiak arriskatzeaz gain etengabe eskaintzen baitzituzten oturuntzak etxean”), Patxi Ezkiaga (“Nire Jaun - Santxok erantzun - oso pozik egingo dut horixe, baldin eta nire esanez haserretzen ez bada berori: egia, niregana biltzekoan zekarren soinekoaz besterik gabe, bere larru gorrian nahi baitu berorrek”), Xanti Iruretagoiena (“Oraindik ere garratzagoa azaldu omen zen, Vasariren esanez, Michelangelok Vitruvioren aurka egindako kritikan”), Txiliku (“Jean Laffitte zahartu honen aldeko historiagileen esanez, gure Manexek pertsonalki ezagutu zituen Marx eta Engels, Bruselara egindako bidaia batean; baita bere dirutik ordainduta haien idazlan baten argitalpena egin ere Estatu Batuetan”)…

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, -en esanez forman.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esan sarreran

-en fabore
-en alde. Emazteen fabore. Onen fabore eta gaiztoen kontra. Gora Paulino errezildarra, gu zure fabore gara.
Loturak

Aztergaia: -en fabore

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau68

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en faboretan
-en alde. Armak ekarri nahi ditut erregeren faboretan. Zuberoako fededunen faboretan berriki moldatu duen liburua.
Loturak

Aztergaia: -en faboretan

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en gain
1 -en kontura, -en erantzukizunaren azpian. Bere gain hartu zuen lana. Elkarteak bere gain du jaialdia antolatzea. Argitaratze lana bere gain hartu du. Lan nekagarri hori gure gain dagoela, ez duela bestek egingo. Gauden gu erne, beti gure gain. Jakin nahiz noren gain eman makurra. Heure gain gelditzen dituk artaldeak. Neure gain hartu dudan erantzukizun handia.
2 -en gainean, -en gainetik. Goitik datorrena guztien gain dago. Hik agintzen duk heure gain, hik ematen diok legea heure buruari. Ez duzu esango lagun hurkoaren gain gezurrezko lekukotasunik.
Loturak

Aztergaia: -en gain

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau69

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -en gain: bere gain hartu zuen lana.

-en gainean
-i buruz. Zerbaiten gainean hitz egin. Badira liburuak ugari gauza hauen gainean.
Loturak

Aztergaia: -en gainean

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: '-i buruz'.

-en gisan
postpos. -en gisa. Beste aldekoek egiten duten gisan eginez. Errazago zitzaien gipuzkoarrei, orain ere errazago zaien gisan, Lapurdi aldera makurtzea, bizkaitarrei baino. || (Izen soil baten eskuinean). Orain liburu gisan aterea. Grafia gaurko gisan aldatu dut. Oraingo gisan.
Loturak

Aztergaia: -en gisan

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: postpos.

-en gisara
postpos. -en gisa. Bistan da hitzak ez direla gure gisara bizi, ezta landare baten gisara ere. || Azkuek-eta nahi zuten gisara.
Loturak

Aztergaia: -en gisara

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: postpos.

-en gisaz
postpos. -en gisa.
Loturak

Aztergaia: -en gisaz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: postpos.

-en gogara
Gogara. Bakez eta zeure gogara bizitzeko. Nor da gauza guztiak bere gogara dituena? Pertsona haserretuen artean bere gogara da deabrua. Bidali zaituenaren gogara. Uste duten baino aiseago eta bere gogarago. Geure gogarenik gaudenean.
Loturak

Aztergaia: -en gogara

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau72

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en gomendio
postpos. -en ardurapean edo babespean. Ehun ardi uzten ditut zure gomendio. Ez zenuen ahantziko haur hori zure eskariz hartu nuela neure gomendio. Libro utzia izan da, baina Baionako auzitegiaren gomendio egon behar du afera alde bat zuritu arte. Baditut esku artean hari dagozkion paper garrantzitsuak, nehoren gomendio ezin jar daitezkeenak, eta haren eskuetan baizik ezarri nahi eta ezartzen ahal ez ditudanak.

Aztergaia: -en gomendio

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z3:EEBS:10 1994 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

gomendio II (Tema nudo usado como posposición, tras gen.). A cargo (de). v. GOMENDIOAN. * Zaldia, hantxet, aintzineko on baten gomendio utzirik. Lf Murtuts 42. Gizon batek baditik bortz mila ardi zuen gomendio. Larz Iru 74. Arta hori uzten dut gazten gomendio. Xa Odol 111. Oletako kapera xoragarria da ere donoztiritar apezaren obra haundia, Mixel Garikoitz hain maite zuenaren gomendio utzia. Larre ArtzainE 244.

LB: gomendio utzi 3; EPG: gomendio utzi 5, gomendio egon 1; ETC: gomendio utzi 27, gomendio egon 10.

Bestelakoak

-en gomendio (utzi, egon eta kideko aditzekin). -en ardurapean edo babespean. Ehun ardi uzten ditut zure gomendio. [s.u. gomendio]

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oharra kendu eta adibide gehiago gehitu zein aditzekin erabili ohi den erakusteko (oharrean aipatzen den egon falta da). (2021-11-23).

-en izenean
Aipatzen denaren ordezkari gisa. Euskaltzaindiaren izenean hitz egin. Guztien izenean hitza hartuta. Haren izenean eskatzen dizut. Aitaren eta Semearen eta Espiritu Santuaren izenean. Jainkoaren izenean.
Loturak

Aztergaia: -en izenean

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau79

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en karguko
adj. -en ardurapekoa. Segitu nuen nire karguko lanetan. Aingeru begiraleak edukitzen duela bere kargukoaz kontu.

Aztergaia: -en karguko

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z9:OEH:AS 2018-12-18 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: KARGUKO (SP). (Precedido de gen.). Que está a cargo (de); subordinado. "Ene kargukoa da, il est en ma charge" SP. Cf. karguko. v. supra (II, 1), KARGURA, KARGUAN, KARGUZ. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Axular y Haraneder, y al Sur en Guerrico, J.J. Moguel y EusJok. Bere karguko dituen jendei, Ebanjelioan dion dotrina [aditzera eman]. Ber Trat 56r (v. tbn. 126v). Orhoit zaite / ene kargukoenez, / ume sehi berze ene / gomendiokoenez. EZ Eliç 53s. [Aingiru begirailleak] edukitzen duela bere kargukoaz kontu. Ax 557 (V 356; 276 (V 184) bere kargukoen kontra). Izan zaite beraz arthatsu eta erne, Philotea, zure karguko ditutzun egiteko guzietan. He Phil 243s (SP 241 karguan ditutzun egiteko guzietan). Ebaki behar ditugu [...] gure karguko ditugunen bizioak. Ib. 233 (SP 231 gure karguan dadutzagunen bizioak). Superiorék ta kargudúnek dute obligázio erakustekó beren kargukoéi. LE in BOEanm 70. Beirátzea Aingiru edér edérra [...] nondik ibilikodén óngi bere kargúko pobregúra. LE JMSB 412. Bada beste pekatu motarik gure kontuko edo karguko danik? Gco II 6. Guraso eskarmentaubak [...] iges eragiñ biar deutsee euretatik seme, ta bere kargukuei. JJMg BasEsc 14. Kuidado gabe segitu nuben nere karguko lanetan. EusJok II 58 (Sin que le preceda gen.) "Kargukoen kontra, contre ceux qu'on a en charge" SP

Ez dugu aurkitu OEHko adierako karguko formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

karguko 9: Herria 5 (“Joanes Paulo Aita Sainduaketa Elizak Buruzagi lehenaren karguko 25 garren urteburua ospatu dute Erroman eta mundu guzian ere bai gisa batez”), Berria (“Baina ez dugu uste bere karguko gizon batek izan beharreko jarrera izan duenik”), Asisko Frantzizko (“Bien bitartean, ustekabeko arazo bat sortzen da, eta Aita santua, bere karguko eginbide utziezin batengatik, Perugiara joan beharrean gertatzen da”), Xipri Arbelbide 2 (“Aita sainduak balu libertate hori bere karguko egitekoetan, ez luke batere erregetasun beharrik, eta ahobe baizik ez laiteke”).

Lantaldearen irizpideak
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazpen egokia eta azpisarrera gisa jasotzea -en karguko forman.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa kargu sarreran.

-en kargura
adb. -en ardurapean. Zer altxor handia gelditzen den gure kargura. Beren kargura adin txikikoak dituzten gurasoak.

Aztergaia: -en kargura

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 2000-05-10 Lantaldearen ustez aipatu gabe uztekoa
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z9:OEH:AS 2018-12-18 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: KARGURA (H). (Precedido de gen.). a) A cargo (de), al cuidado (de). "Soin d'une chose. Ene kargura dago, j'en ai [le soin], c'est à ma charge" H. Cf. supra (II, 1), KARGUKO, KARGUAN, KARGUZ. Kristoren odola zuen eskuetan ta zuen kargura dago. Cb Eg II 6. Berarén piedádes orrén kargurá nago ní: árgi ta kida benáza. LE Ong 93v (133v bere kargurá nauka ní). [Jesus-Kristok] euren kargura larga zituban arimak. Mg CO 29. Ze tesoru andija geldituten dan gure kargura. JJMg BasEsc 23. Soldado guztion alimentua, ostatua eta libersioa zuen kargura korrituko da. Arti Tobera 265b) Acusando (a), pidiendo cuentas (a). Apaiz jaun ori len asia da / alkatiaren kargura, / konfesatzera beregana ez ta / orrek dadukan ardura! Uzt Noiz 44.

kargura : Deia (“Orain arte Udalak mota honetako 532 laguntza eman ditu, Eusko Jaurlaritzak emandako 498.493 euroen eta Udalak berak azaroaren hasieran emandako 150.000 euroen kargura”), Consumer 7 (“Familiaren kargura bizi diren 18 urte arteko seme-alabengatik“), Berria (“Etxola artean bizi eta hezi behar izan du anaien kargura”), EiTB (“Gaur Gobernuak onartutako partida Diruzaintzako soberakinen kargura doan kreditu orokorra gehituko da”), Eusko Legebiltzarra (“Orobat, bi diru-laguntza izendatuko dizkie Legebiltzarreko aurrekontuaren kargura, bata finkoa eta berdina talde bakoitzarentzat, eta bestea aldakorra, talde bakoitzak duen kide kopuruaren araberakoa”), Argia (“Ezkondutakoen kasuan, kide batek bestea bere kargura baldin badu, kobratzeko gutxienekoa areagotu dezake”), Laneki (“beren kargura seme-alabarik ez duten bikoteak”), Nafarroako parlamentua, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

kargura 43: Berria 4 (“Hiru etxebizitzatan sartu dituzte inoren kargura ez zeudelako Foru Aldundiaren ardurapean utzitako 21 adingabeko atzerritar horiek”), Asisko Frantzizko 2 (“Baina halako batean aitak eta amak beren kumeak aurkeztu zizkieten anaiei, hauen kontura haziak baitziren, eta, kumeak haien kargura utziz, ez ziren gehiago agertu”), Iñaki Iñurrieta (“naturak zeinu nabarmenez markatu duelako emakumeen infideltasuna, emaztearen adulteriozko haurrak senarrarenak izatera eta senarraren kargura pasatzeaz gainera”), Irene Aldasoro (“Lan handia zuen etxea gobernatzen eta beraren kargura geratu ziren bi haurrak eskolara jarraituki joan zitezen eta otorduak jarraituki egin zitzaten arduratzen”), Ramon Saizarbitoria (“Bakarrik geratzen ginenetan - oso sarritan gertatzen ez zen gauza, Florak ez zuelako nire kargura utzi nahi -, proba egiten nion aparatua itzaliz, eta pantaila hutsari begira jarraitzen zuen ezer esan gabe, piztuta egongo balitz bezala”), Koro Navarro (“Areago, nahiz eta L'Etoilek baiesten zuen gastu publikoen kargura lurperatu zela bigarrenez gorpua”), Juan Garzia (“Commendatoreak azaldu zidan ezen lantegiko jardunbidea, eta bereziki nire kargura utzi asmo zuen arazoa, arreta osoz babestu behar zirela industri barrandari posibleetatik”).

Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lantaldearen irizpideak
Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-ra osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazpen egokia eta azpisarrera gisa jasotzea komeni da -en kargura forman.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa kargu sarreran.

-en kariaz
adb. Ipar. edo jas. Dela eta, dela kausa. Haren kariaz. Zure kariaz. Gaur guztiok gaizpide hartuko duzue nire kariaz. Ahaide hurbilekiko tratua ez da beti lagungarri izaten, hurbiltasunaren kariaz, kaltegarri baizik.
Loturak

Aztergaia: -en kariaz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau80
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z11:EHL 2021-05-17

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Jas.

[kari] -en kariaz adb. Ipar. edo Jas. Dela eta, dela kausa. Haren kariaz: hura dela eta. Zure kariaz: zu zarela eta. Zure kariaz: zu zarela eta. Gaur guztiok gaizpide hartuko duzue nire kariaz. Ahaide hurbilekiko tratua ez da beti lagungarri izaten, hurbiltasunaren kariaz, kaltegarri baizik.

Formari buruzko oharrak

Euskaltzainen oharrak

 - Erabakia: BAgiria (1998-01-30): 'honako hau onartu da: kariaz "jas." gisa markatua emango da eta karietarat barik karietara'.

-en karietara
adb. Ipar. -en kariaz. Gure elizaren ehun urte betetzearen karietara egin nituela bertso horiek.
Loturak

Aztergaia: -en karietara

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau80

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en kausaz
D(ir)ela kausa, -engatik, -en kariaz. Nork ere galduko baitu bere bizia ene kausaz, edirenen du hura. Ezagutzen dugu gure bekatuen kausaz hiltzea merezi dugula.
Loturak

Aztergaia: -en kausaz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau80

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en kontra
1 Norbaiti edo zerbaiti kontrajarriz, edo haiekin borrokan. Zer dugu Orixeren kontra? Ez naiz inoren iritzien kontra ari. Haren kontra gaudenok. Zure kontra egin ditudan bekatuak. Zuzenaren kontra borrokatzen direnak. Ez dut deus esango neure kideko eta zaharragoen kontra, neure buruaren kontra mintzatzea bailitzateke. Elizaren kontra erran ahal guztiak erran ziren. Nork egiten du bekatua manamendu honen kontra? Naturaren kontra. Jainkoaren kontra jarri zen aingeru gaiztoa (Ik. kontrajarri).
2 -n bermaturik, ukitzen dela. Sudurra kristalaren kontra jarri du. Bularraren kontra, ontzi bat zekarren. Zutabearen kontra, eser bedi lurrean.
Loturak

Aztergaia: -en kontra

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en kontu
-en ardurapean. Gainera, gizadia zaintzea ez dago nire kontu. —Lehenbailehen egin behar duzu lana. —Nire kontu, jauna, nire kontu. Nik ekarriko ditut zezenak, eta gainerakoak, zuen kontu. Uzten du bere kontu mahaia.
-en kontura
1 postpos. Aipatzen denak ordaintzen duela edo haren lanei, nekeei edo baliabideei esker. Bazkaria norberaren kontura izango da. Majo bizi da hura aitaren kontura.
2 postpos. Aipatzen dena barre- edo iseka-gaia dela. Jendearen kontura barre egingo dugu. Gu baino ahulagoak direnen kontura barre egitea, alegia, ez da umorea, zapalkuntza baizik. Txantxetan ibili ginen haren kontura, iraindu egin genuen behin eta berriz.
3 postpos. Inoren mende egon gabe. (neure, zeure, bere eta kidekoen eskuinean). Ik. beregain. Lan egin, neure kontura bizi, hori zen nik behar nuena.
4 postpos. -en ardurapean. Ik. -en kontu. Eginbehar handi hau zure kontura har ezazu. Neure kontura, goizean zuri dei egitea. || Behor haiek aitonaren konturakoak zirela uste dut.

Aztergaia: -en kontura

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Hiztegi Batuko Lantaldea: Z4:HBL 2000-09-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: con cargo a.

Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kontu sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

jendearen kontura barre egingo dugu; bazkaria norberaren kontura izango da.

-en lepora
-en gain. Irabaziak banatzeko ardura bere lepora hartuko balu. Kulpa beti boteaz besteren lepora.

Aztergaia: -en lepora

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau86

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en lepotik
-en kontura. Ik. -en bizkarretik. Gure lepotik bizi nahi dutelako. Zer barreak egingo dituen orain nire lepotik!

Aztergaia: -en lepotik

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau86

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en medioz
Ipar. -en bitartez, -en bidez. Zure otoitzaren medioz.
Loturak

Aztergaia: -en medioz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau90

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar.

-en mendean
-en agindupean, -en eraginpean. Norbaiten mendean egon. Etsaien mendean erori ziren. Gurasoen mendean bizi izan zen bitartean. Etorkizunaren mendean gaude. || (Ezkerrean -en atzizkirik ez duela). Erdarak mendean gaituelako.
Loturak

Aztergaia: -en mendean

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: etsaien mendean erori zen.

-en mendera
-en agindupera, -en eraginpera. Jende guztia bere mendera ekartzeko. Deabruaren mendera bihurtu zarete.
Loturak

Aztergaia: -en mendera

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en mendetik
-en agindupetik, -en eraginpetik. Bekatuaren mendetik atera gintuen. Gizon haren mendetik ihes egitearren.
Loturak

Aztergaia: -en mendetik

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en oldez
Nahiaz. Bere oldez egin gabe utzi badu. Ez zeure oldez ager aberatsen aitzinean. Ene oldez eginen duzu gauza.
Loturak
-en pare
-en berdin, -en kide. Aitaren berdin eta pare dela Semea. Abereekin berdindu zen eta haien pare bihurtu. Azala zuri duzu, elurraren pare. Zaldira igorik, badoa tximistaren pare. Isilik hiltzera daramaten ardiaren pare. Lurreko gauza guztiak basaren pare dauzkana. Otoitz kartsua, intsentsuaren pare, zerurantz altxatzen da. Ur garbiaren pare behar duela izan behar bezalako prosak. Ez zirela elkarren pare bereizkuntza guztiak. Artizarraren pare agertu zitzaigun euskal poesiaren zeru goibelean. Uste horiek, ordea, gainerako usteen pare, ustela dute erdia. Isiltasunezko ur geldi hartan denbora badoa eta, hala eta guztiz ere, egonean dago; urtaroak ez dabiltza, ibili, elkarren segidan: betiko leloa berritzen dute, aspertu gabe, negua neguaren pare, uda udaren. || Adats izpiak zituen urrearen pareak.
Loturak

Aztergaia: -en pare

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau96

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-en tokian
-en ordez. Ik. lekuan. Horregatik, ume erabil dezakegu haur-en tokian; ez, ordea, haur ume-ren ordainetan.
Loturak

Aztergaia: -en tokian

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau104

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-i buruz
1 -rantz, -ganantz. Gizona heriotzari buruz doa. Nik ez dakit jendea zeri buruz doan.
2 -z, -en gainean, -i dagokionez, -a gaitzat harturik. Nahikoa hitz egin dugu gai honi buruz. Arana Goiri eta Azkue ez ziren talde berekoak euskarari buruz. Ez da hizkuntzarik Europa osoan euskara bezain ilun ageri denik bere jatorriari buruz.

Aztergaia: -i buruz

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

1 '-rantz, -ganantz': nik ez dakit jendea zeri buruz doan. 2 '-z, -en gainean': nahikoa hitz egin dugu gai honi buruz.

-i buruzko
adj. -i buruz esapidearen bigarren adierari dagokion izenlaguna. Mogelen lanei buruzko argitasun asko dator ikerketa horretan.

Aztergaia: -i buruzko

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArauB

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS

-i esker
-en bitartekotasunagatik, laguntzagatik, eraginagatik. Bizi banaiz, zuri esker bizi naiz. Horri esker salbatu zen gure baserria.
Loturak

Aztergaia: -i esker

Iturria:

Kodea [?] Data Proposamena
Araua: Z3:EArau65

Formari buruzko datuak

Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -i esker: bizi banaiz, zuri esker bizi naiz.

Orrialde guztiak:
 

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.