Euskaltzaindiaren Hiztegia

l

1 Ik. ele.

2 litro-ren nazioarteko sinboloa.

la

iz. Musika-eskalako seigarren nota.

laba

iz. Harri urtua, sumendietatik ateratzen dena. Sumendiaren laba.

labaiendar

1 adj. Labaiengoa, Labaieni dagokiona.

2 iz. Labaiengo herritarra.

labain

1 adj. Erraz labaintzen dena; bertan labaintzea erraz gertatzen dena. Ik. irristakor. Aingira labaina da. Odolezko izerdi labain bat. Bide labainak. Leku labainean. Malda labainetan. Harri labaina (Ik. labainarri). || Buztinez labain dago lurra.

2 adj. Huts egiteko edo desegokikerietan erortzeko bide ematen duena. Auzi, arazo labaina. Mundu labain honetako arriskuak.

3 adj. Gezurrezkoa, zurikeriazkoa. Ik. lausengari; losintxari; zurikatzaile; koipetsu 2. Nork sinets zure hitz labainak? Mihi labaineko gizona. Gizon labaina eta gezurtia.

labain egin Labaindu, irristatu. Eskaileretan labain eginda jausi da.

labaina

iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, labaina-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, forma hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. labana].

labainarazi, labainaraz, labainarazten

du ad. Irristarazi. Ik. lerrarazi.

labainarri

1 iz. Labainarazten duen harria.

2 iz. Irud. Bekatu bidea. Bekaturako bide eta labainarriak.

labaindu, labain/labaindu, labaintzen

1 da ad. Irristatu, lerratu. Ik. labainkatu; laprast egin; labain egin. Amildegiaren ertzeraino labaindu zen. Labainduta joko du behea. Eskuetarik labaindu zait. Bekatu bidean labaindu direlako.

2 da ad. Irud. Gezurretan labaintzeko beldur handirik gabe.

3 du ad. Bizk. g.er. Leundu. Lehenengo, ondo igurtzi eta labaindu egiten dio besoa. Hitz leunez gogoa labaindu.

labaingailu

iz. Irristatzeko tresna.

labaingarri

1 adj. Labainarazten duena. Ik. irristagarri. Bide labaingarriak. Solas labaingarrietan.

2 adj./iz. Mekan. Gai solidoez edo likidoez mintzatuz, elkar ukituz mugitzen diren azal edo atalen arteko marruskadura gutxitzen duena. Ik. lubrifikatzaile. Marruskadura-junturen errendimendua hobetzen hasi zen, labaingarri solido batez egindako estaldura aurreratuak erabiliz. Olio labaingarri apur bat botaz gero, agian ez dugu sarraila aldatu beharrik izango.

labainka

adb. Labainduz. Ik. irristaka.

labainkada

iz. Labaintzea, irristada. Labainkada handia izan zen etxea orduan saltzea.

labainkatu, labainka/labainkatu, labainkatzen

da ad. Labaindu. Ur gainean labainkatzen den ontzia.

labainkeria

1 iz. Axolagabekeriaz egindako hutsa. Ezkontzarekin garbitu bazen ere, labainkeria baten fruitu dugu Pernando gizagaixoa.

2 iz. Leunkeria, zurikeria. Ik. lausengu; losintxa; koipekeria. Munduaren labainkeriak eta zurikeriak.

labainketa

iz. Labaintzea. Ik. labainkada.

labainkor

adj. Irristakorra, labaina.

labainkortasun

iz. Labainkorra denaren nolakotasuna.

labaintasun

iz. Labaina denaren nolakotasuna. Jan-edan onak berarekin dakarren mihiaren labaintasuna.

labaintze

iz. labaindu aditzari dagokion ekintza. Ik. labainkada; labainketa.

labaki

iz. Luberria. Labaki lurra ongarri ona da.

labakitu, labaki/labakitu, labakitzen

du ad. Luberritu. Otadiak labakitu. Hurbileko larreak labakitzen baditugu, nondik aterako ditugu iratze-inaurkinak?

labana

iz. Ganibeta, bereziki ahoa kirtenaren barnean toles daitekeen ganibeta. Sakelatik labana atereaz. Labana zorrotz bat sartu zion sabelean. Labana uhalaz leuntzen.

bizar labana, bizar-labana iz. Bizarra kentzeko labana. Atzealdeko ile guztia bizar labanaz kendua. Bizar labanaz zainak ebaki zituen.

labankada

iz. Labana-ukaldia. Labankadaz josiko haut!

labar

iz. Amildegi edo haitz oso pikoa, batez ere itsasbazterrean uhinen jardunak egina. Dover-eko labarrak. Itsasertzeko labarretatik egin zuten ekialderako bidaia.

labar arte, labar-arte iz. Harri gainean eta haitzuloetan eginiko pinturak eta grabatuak, bereziki historiaurrean eginak. Hiru kobazulo horiek labar artean duten garrantzia kontuan hartzekoa dela esan zuen historialariak.

labari

iz. g.er. Labezaina.

labarto

iz. Bizk. g.er. Labean lehorturiko artaburuen irinaz eginiko ogia. Ik. arto 3; artobero; artopil. Labarto bero-beroa.

labe

iz. Beroaren bidez gauzak edo gaiak berotzeko, egosteko, erretzeko, kiskaltzeko, urtzeko edo eraldatzeko erabiltzen den barruti, tresna edo eraikuntza. Irin hoberenarekin egin orea ere ez da ogia, labean azala egin artean. Gisu labeak. Baxera-labea. Labearen ahoa, atea, kebidea. Labe hagak. Labe goria. Labea piztu. Opilak labean erre. Sukaldeko labean. Labetik atera berriak. Zaharra eta labea ahotik berotu (esr. zah.). || Infernuko labea.

labe garai iz. Tamaina handiko labea, zutikakoa, burdin mea urtzeko erabiltzen dena, mea eta erregaitzat erabiltzen den ikatza nahasirik sartzen zaizkiona. Bizkaiko labe garaietako langileak.

labealdi

1 iz. Labe batean ogia erretzen den aldietako bakoitza; labe batean batera erretzen den ogi kopurua. Labealdian zenbat ogi erretzen dituzu? Hamar labealdi ogi.

2 iz. Labean batera sartzen diren gauzen multzoa. Labealdi bereko adreiluak.

labe handi

iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, labe handi-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. labe garai].

labekada

iz. Labealdiaren edukia. Bi labekada ogi saldu ditugu. Labekada osoa alferrik galdu da.

labekari

iz. g.er. Labezaina.

label

iz. Merkataritza-produktuetan, ezaugarri jakin batzuk dituen etiketa bereizgarria, produktuaren jatorriaren eta ekoizpen baldintzen kontrola bermatzen duena. 42 etxaldek dute laborantza biologikoaren labela Ipar Euskal Herrian. Arrantzaleek labela eskatu dute Kantauriko hegaluzea gainerakoetatik bereizteko.

laberatu, labera/laberatu, laberatzen

du ad. Labean sartu. Ogia laberatu.

labesu

iz. Ogia labean erretzea. Labesua astean behin izaten zen. Umea zaindu, etxea txukundu, lixiba egin eta labesua zuzendu.

labetegi

iz. Ipar. Labea.

labetxo

iz. Labe txikia.

labezain

iz. Labeaz arduratzen den langilea.

labezomorro

iz. Gau intsektu zapala, eskuarki beltza gainetik eta gorrixka azpitik, leku heze eta ilunetan ezkutatzen dena eta zernahi janariz elikatzen dena (Blattaria). Sukaldea labezomorroz betea zegoen.

labeztar

1 adj. Labetzekoa, Labetzeri dagokiona.

2 iz. Labetzeko herritarra.

labirinto

iz. Elkar gurutzatzen duten bide bihurgunetsuen sarea, bertatik ateratzea nekeza gertatzen dena. Kretako labirintoa.

laborantza

1 iz. Lurra lantzea, nekazaritza. Laborantzan ari zela. Buztin lurraren laborantza gaitza da. Laborantzatik bizi direnak. Laborantza eta hazkuntza. Laborantza eta artzaingoa. Laborantzako lanabesak eta tresnak. Laborantzako liburua. Laborantza-ikastegia. Departamenduko Laborantza Ganbera.

2 iz. Lursail landua. Frantziako laborantza handi guztietan badira halako tresnak.

laborari

iz. Nekazaria. Oi, laborari gaixoa. Abel izan zen artzain, eta Kain laborari. Laborari kooperatibak.

laborari etxe, laborari-etxe iz. Laborariak bizi diren etxea, nekazaritzako edo abeltzaintzako lurrak dituena. Ik. baserri. Laborari etxe horren aitzinean haritz handi bat bada.

laborategi

iz. Kimikako, fisikako eta beste alor batzuetako esperimentuak egiten diren lekua. Kimika-laborategietako ikertzaileak. Unibertsitateko fisikako laborategian.

laboratu, labora, laboratzen

du ad. Lurra landu.

labore

1 iz. Pertsonen edo abereen elikaduran erabiltzen den ale irintsuko landarea; (multzokari gisa) landare horren alea. Ik. zereal. Garia, artoa eta garagarra laboreak dira. Labore gehienak lastodunak dira. Laboreak eta egoskariak. Gipuzkoan biltzen diren labore motak. Laborea errotara eraman. Laborea galtzen duten zomorroak. Dirutan edo laboretan. Gaztela aldekoak hemengoak baino labore-lur hobeak dira.

2 iz. Uzta. Laborea ugaria da; langileak, berriz, gutxi.

3 iz. Jakiarekin jaten den ogia, taloa edo kidekoa.

4 iz. Bizigaia. Ez dezazuela deusik eman bidekotzat, ez labore, ez diru.

laborismo

iz. Britainia Handiko eta beste zenbait herrialdetako sozialismo erreformista.

laborista

1 adj. Laborismoarena, laborismoari dagokiona. Gobernu laborista. Legebiltzarkide laboristen sostenguarekin.

2 iz. Laborismoaren jarraitzailea. Laboristen artean ere ahots kritikoak sortu dira.

laborri

iz. Beldur edo izu-ikara; beldur handia. Genoveva laborriak hartu zuen. Harridura eta ezin ulertuzko laborria sorrarazten digun gauza.

izu-laborri iz. Beldur handia. Ik. laborri; izu-ikara. Izu-laborriak harturik zeuden. Ez nintzen ausartzen pentsatzera nigandik ihesi joan zitezkeela, erdeinuz eta izu-laborriz.

laborrian adb. Beldurrez, izuturik. Ikaraz laborrian beti egotea. Bihotzik handiena ere laborrian jarriko da.

laborriz adb. Beldurrez, izuturik. Dardaraka nengoen, amorruz eta laborriz, erabakirik haren zain egongo nintzela eta, buruz buruka, hil edo bizi borrokatuko ginela.

laborritu, laborri/laborritu, laborritzen

da/du ad. g.er. Izutu, ikaratu.

labrador

iz. Itsu-txakur bezala eta poliziaren edo suhiltzaileen laguntzaile bezala erabiltzen den txakur arraza; arraza horretako txakurra, tamaina ertainekoa, azkarra eta otzana dena.

labradorita

iz. Miner. Xafla-egitura duen feldespato grisa.

labroka

adb. Ipar. Lauhazka, lauoinka.

labur

1 adj. Luzera txikikoa, ohi den baino luzera txikiagokoa, ez behar bezain luzea. Ik. motz. Anton. luze. Kale labur batzuk. Emakumeak sarri gona laburregi. Liburuxka labur bezain trinko batean. Otoitz labur bat eginik. Hitz labur eta zorrotzez. Aita Olabideren bizitza labur bat dakar bigarren partean. Gezurrak zainak labur dituela. Hitz laburrez: hitz gutxitan.

2 adj. (Denboraz edo iraupenaz mintzatuz). Badakit labur dela bizia. Neguko gau laburretan. Atsegin labur bat hartzeagatik. Bitarte labur hartan. Geldialdi, isilune labur bat. Iraute laburrekoa.

3 adj. Irud. Begi laburra. Adimen laburrekoa. Nire indar laburren arabera. Esku laburra du: zikoitza da. Fede laburreko kristauak. Nekerik gogorrena eta irabazirik laburrena. Nire euskal jakite laburraren neurriko irakurgaiak.

4 (Adizlagun gisa). Ik. laburki. Auzia labur azalduko dut. Labur esateko, (...). Asko agindu, eta ematean labur gelditu.

5 (Izen gisa, -en atzizkiaren eskuinean). Bizia eta sarkorra da bere laburrean.

labur beharrez adb. Laburtu beharrez. Ik. labur-zurrean. Horrela izendatuko dut, labur beharrez. Baina hemen utzi beharko, labur beharrez, haren hitzak aldatzea.

labur-labur 1 adj. labur-en indargarria. Irakurgaitxo labur-labur bat. Burutik behera soineko lasai labur-laburrak jantzirik.

2 adb. labur-en indargarria. Eraikinak greziarrek nola banatzen diren azalduko dut labur-labur.

laburrik barne(an) 1 adb. Ipar. (Egun, urte, denbora... ) gutxi barru. (Denbora-epe bat adierazten duen izen baten eskuinean erabiltzen da). Denbora laburrik barnean, segurki eguerdi baino lehen. Urte laburrik barne, erretreta. Jujeak etsaminatuko du kasua epe laburrik barne.

2 adb. Ipar. (Egun, urte, denbora...) gutxian, gutxiren epean. (Denbora-epe bat adierazten duen izen baten eskuinean erabiltzen da). Hiru heriotza izan dira herrian denbora laburrik barne.

labur-zurrean 1 adb. Labur beharrez. Luzeegia zen begiz jo nuen hitza, eta, labur-zurrean, honako hau hautatu nuen.

2 adb. Laburbilduz. Hemen dituzu haren irakatsiak labur-zurrean.

luze-labur iz. Luzera, neurria. Bertso lerroak ez dira berdinak luze-laburrean. Ez naiz hemen abiatuko bide horren luze-laburra neurtzen. Nire lanaren zer-nolakoa, luze-laburra eta zertarakoa. || Latin silaben luze-laburra.

laburbide

iz. g.er. Lasterbidea. Komentua lurraren eta zeruaren arteko laburbidea zela esan zuen.

laburbildu, laburbil, laburbiltzen

du ad. Hitz gutxitan bildu. Elizak bere fedea laburbiltzen duen formula. Esan ditugunak laburbilduz, hau da duguna: (...).

laburbilduma

iz. Laburbiltzea. Hitzaurreak bi zati ditu ongi bereiziak: lehenengoan, liburu osoaren eduki ideologikoaren laburbilduma trinkoa egiten du autoreak.

laburdura

iz. Hitz baten edo sintagma baten laburtzapen idatzia, hura osatzen duten letrak murriztuz eratzen dena. Ik. sigla; akronimo; laburtzapen; ikur. Lan honetan erabiltzen diren laburduren zerrenda: adib., etab., iz., izond. (...).

laburgarri

iz. Laburtzen duena. Ele ederra zerabilten sofistek egunaren laburgarri.

laburketa

iz. Laburtzea. Ik. laburpen.

laburki

adb. Laburtasunez, bereziki denboraz edo iraupenaz mintzatuz. Ik. labur 4. Laburki adierazia. Laburki, baina zehazki. Esan dezadan zerbait horretaz labur baino laburkiago. || Frantziako hiru errepubliken historia laburki.

laburkiro

adb. Laburki. Zenbat eta argiroago mintzatu, hobe; eta laburkiro bada, areago.

laburkuntza

iz. g.er. Laburpena.

laburpen

iz. Laburtzea; bereziki, zerbaiten ideia edo zati nagusien adierazpen laburra. Ik. laburtzapen. Hitzaldia euskaraz egin zuen eta, ondoren, laburpena erdaraz. Laburpen gisa. Mezaren laburpena, euskaraz eta latinez. Gramatika-laburpen bat ere badakar.

laburrarazi, laburraraz, laburrarazten

du ad. Laburtzera behartu. Laburraraz ezazu haren nekea.

laburtasun

1 iz. Laburra denaren nolakotasuna. Ik. moztasun. Giza biziaren laburtasuna adierazteko. Nire jakituriaren laburtasunagatik. Jatekoaren laburtasuna eta lo gutxia. Oi, zuen fedearen laburtasuna! Argitasunak eta erraztasunak balio dute, gutxienez, laburtasunak adina. || Buru laburtasuna.

2 iz. Zikoizkeria, txarkeria adierazten duen egitea. Nahi zituzten laburtasun eta txarkeriak egitera.

laburto

adb. Bizk. g.er. Laburki.

laburtu, labur/laburtu, laburtzen

1 da/du ad. Labur edo laburrago bihurtu. Soinekoa laburtzen badu. Udazkenean egunak laburtuaz doaz. Luzeegi esanak laburtzeko. Hogei urtez laburtu banu ere nire bizia. Hitzak laburtzeko joera. Gorputza heziz, loa eta janaria laburtuz. Hitz gutxiz laburtzeko. Bista laburtzen zaionean. Nekeak ez nau arnas laburtzen.

2 (Partizipio burutua izenondo gisa). 1930 inguruko hizkuntza garbituan eta laburtuan. Era laburtua.

laburtxo

1 adj. Adkor. Laburra. Hitzaldi laburtxo bat egin zuen.

2 (Adizlagun gisa). Orain, laburtxo bada ere, horretaz mintzatu nahi dut.

laburtzapen

1 iz. Hitz edo sintagma bat era laburtuan adieraztea; horrela adierazten den hitza, adibidez sigla, akronimoa edo laburdura.

2 iz. Kontrakzioa. Euskaltzaindiak, euskara idatzirako, gaitzetsi egiten ditu lagunarteko hizketan ohiko diren laburtzapenak eta tokian tokiko fonetismo bereziak.

laburtze

iz. laburtu aditzari dagokion ekintza. Aldaketa bakarra epea laburtzea izan da; laburtze horren ondorioz, epea hiru hilekoa izango da aurrerantzean.

lacandar

1 adj. J. Lacan frantziar psikiatrarena, psikiatra hari edo haren lanari dagokiona. Jainkoa hilda dago, termino lacandarretan esateko, ez dago Beste Nagusirik.

2 iz. J. Lacanen teorien jarraitzailea.

ladinera

iz. Italiako ipar-ekialdean mintzatzen den hizkuntza.

laga, laga, lagatzen

du ad. Utzi. Ohitura zahar garbiak laga ditugulako. Lepoa kendu zion eta laga zuen hilotza. Bakarrik lagako zaitut. Laga itzazu kezka horiek, ama. || dio ad. (nor osagarririk gabe). Lanari laga beharrean aurkitu ziren. Gerrari laga eta bakeari heldu.

lagapen

iz. Zuz. Eskubide, ondasun edo kideko bati uko egitea eta beste norbaiti uztea. Lagapen eskritura. Ondasun-lagapenaren bitartez egindako ordainketa.

lagashtar

1 adj. Lagashkoa, Lagashi dagokiona.

2 iz. Lagashko herritarra.

lagatze

iz. Zuz. Lagapena. Hogeita hamar urtez erabiltzeko lagatze hitzarmen bat egin dute.

lagin

iz. Zerbaiten zati edo kopuru txikia, hura erakusteko edo haren ezaugarriak aztertzeko erabiltzen dena. Ik. erakusgarri. Odola aztertzeko, lagin bat hartu behar da. Nahi zuen oihalaren lagina erakutsi zion.

lagindu, lagin/lagindu, lagintzen

du ad. Zerbaiten ezaugarriak aztertzeko laginak hautatu. Itsaso sakoneko urak eta sedimentuak lagintzeko hainbat bide erabil daitezke, baina biderik zuzenena gidatutako itsaspekoak erabiltzea da.

laginketa

iz. Zerbaiten ezaugarriak aztertzeko laginak hautatzea. Laginketa-teknikak erabili dira iragarpenak egiteko.

lagostar

1 adj. Lagoskoa, Lagosi dagokiona. Lagostar dantzaria.

2 iz. Lagosko herritarra.

lagrandar

1 adj. Lagrangoa, Lagrani dagokiona.

2 iz. Lagrango herritarra.

lagun

1 iz. Norbaitentzat, berarekin jolasean, lanean edo kidekoetan aritzen den pertsona. Ik. kide. Adiskideak, batez ere politika arloan, ez dira lagun nahitaez. Eskola-lagunak izan ziren. Bideko laguna. Horra zure laguna dantzarako. Lagun ona, gaiztoa. Lagun artean (Ik. lagunarte). Sultanaren lagun taldeko kide bat. Batzorde lagunekin batera. Bere hizketa-lagunarekin. San Maurizio eta haren lagun martiriak. Ezezagunik ez har lagunik (esr. zah.). || Atsekabea da ene laguna.

2 (Izenondo gisa). Xalbadorri bertsolari lagun batek esan zionez.

3 (Multzo bateko kide bezala). Ardia bere lagunei azkentzen zaienean. Oinetako bat eta bere laguna. Elkarteko lagunen artean. Bertako hizkuntzaz bakarrik mintzatzen direnak ez dira 41.155 lagun baizik. Abiatu ginen, beraz, Kanbotik zazpi lagun, hiru gizon eta lau andre. Beribilean zihoazen lau lagunak hilak gertatu ziren. Han lehertu izan balitz, bostehun lagun akabatuko zituen gutxienez. Euskal Herriko hainbat txokotatik hurbildutako lagun andana bildu zen Tolosako plazan. || Ipuin lagunak, nahiz abere mutuak nahiz hala-holako gizon-emakumeak, bizirik daude egilearen irudimenean. Esateko, ez da liburuan lagun bat baizik nabari: Lekeitio.

lagun egin Norbaitekin batera norabait joan; norbaiten aldean hari laguntza emanez egon. Ik. lagundu. Etxeraino lagun egin diot adiskideari. Bi orduan lagun egin zioten hilotzari, kandelen argitan. Zuri lagun egiteko beti iraungo duen lorian.

lagun eraman Laguntzat eraman, laguntza gisa eraman. Bere semea eraman zuen lagun.

lagun handi iz. Adiskide mina. Ik. lagun min. Urte asko dira nire lagun handia dena. Gaztetako lagun handia. Burugogortxoa zen, baina lagun handia zuen Krispin.

lagun hartu Laguntzat hartu, laguntza gisa hartu. Zerbitzari leial bat lagun harturik. Komentuko anaia bat hartu zuen lagun eta bidean jarri zen. Txakur gose batzuk harturik lagun.

lagun hurko iz. Hurbileko laguna; bereziki, pertsona, norberaren kidekotzat hartua. Lagun hurkoa bihotzez maite izan. Zure lagun hurkoa maiteko duzu. Lagun hurko behartsuari gogortasunez begiratzea.

lagun izan 1 du ad. -en laguntza izan. Allende, beste asko lagun dituela, heriotzara eraman dutenak. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero.

2 (Aditza ezabaturik). Txabola batean saskigile bat bizi zen; semea lagun, bordaz borda zebilen, saski zulatuak berritzen. Ez da hau eskaini digun lehenbiziko liburua; ez da ere izango, Jauna lagun, azkena. Sail horretan ere, maltzurkeria lagun, ez genuela lotsagarri gelditu behar inoren aurrean.

lagun min iz. Adiskide mina. Ik. lagun handi. Jenerala lagun mina dut eta, nolabait esateko, baita babeslea ere.

lagun zahar iz. Aspaldiko adiskidea. Ez zait ahaztuko, lagun zahar batek esana. Txikitako bere adiskide eta lagun zaharrekin. || Nireak egin du, lagun zaharra.

lagunarte

1 iz. Lagunekin izatea, laguntzea. Ik. laguntza 2; laguntasun 2. Maiteago dugu lagunartea basamortuko bakartasuna baino. Lagunartea etsai izan dut oraintsu arte. Etxekoen lagunarte atsegina. Bere andrearen lagunarte bero eta eraginkorra.

2 iz. Toki batean gertatzen diren lagunen multzoa. Oso pertsona gutxiren lagunartea nuen han. Seme-alabek lagunarte berriak aurkitu zituzten. Behartsu jendearen lagunartean.

3 iz. Lagunen arteko elkartea. Eliza deritzan lagunarte handi honetan. Ezkontideek lagunarte bat, gizarte txiki bat osatzen dute.

lagunarteko 1 adj. Lagunartean edo adiskide artean egiten edo gertatzen dena. Lagunarteko tratu eta harremana. Lagunarteko jan-edan alaiak. Otoitza izan daiteke bakarkakoa edo lagunartekoa.

2 adj. Hizkl. Hizkeraz mintzatuz, jasoa edo goi mailakoa ez dena, lagunartean erabiltzen dena. Eguneroko lagunarteko hizkera arrunta.

3 adj. Lagunartea atsegin duena. Mutil adimen argikoa, oso lagunartekoa.

4 iz. Laguna. Atera zen etxetik bere lagunarteko batzuekin.

lagunartekotasun

iz. Lagunen arteko harremana; lagunartekoa denaren nolakotasuna. Haren kulpa-sentimendua are biziagoa izango da, kaltetuekin adiskidetasun edo lagunartekotasun loturaren bat badu.

lagundi

iz. Konpainia; lagun edo kideen arteko elkartea. Jesusen Lagundiko kideak. Jesusen Lagundian sartu zenean.

[Oharra: gaur egun, batez ere, Jesusen Lagundia esapidean erabiltzen da].

lagundu, lagun/lagundu, laguntzen

1 du/dio ad. Norbaitekin batera norabait joan; norbaiten aldean hari laguntza emanez egon. (dio ad. denean, nor osagarririk gabea da). Ik. lagun egin. Etxera lagunduko dizut. Bere semeari laguntzen etorri zen. Sartu zen hirian oste handi batek laguntzen ziola. || Hiru urtez lagundu zion, eta neskak ezkontza aipatu zionean, bertan behera laga zuen. Neska laguntzen ibiltzen direnak. || Atsekabean laguntzen dizut, Nekane.

2 du/dio ad. Norbaitekin zerbaitetan aritu; jardunaren zati edo pisu nagusia bestearen gain dagoelarik, laguntza eman. (dio ad. denean, nor osagarririk gabea da). Garbitasuna gordetzen laguntzen digun gauza. Lagun iezadazu larrialdi honetan. Lanean lagundu zion. Bazkaria prestatzen laguntzen dio. Zuhaitzak beti laguntzen dio gizonari. Elkarri laguntzeko. || Meza ematen lagundu dio. Meza laguntzeko era. || Bere anaia Josek pianoz lagunduta, ederki baino ederkiago abestu zuen "Behin batean Loiolan".

3 du/dio ad. Norbaiten beharrak edo premiak betetzeko zerbait egin. (dio ad. denean, nor osagarririk gabea da). Behartsuei laguntzen die. Diruz lagundu zion.

4 du/dio ad. Mus. Akonpainatu.

[Oharra: Iparraldean, etxera lagunduko zaitut; lanean lagundu zuen esaten da eta Hegoaldean, etxera lagunduko dizut; lanean lagundu zion].

lagungarri

1 iz. Norbaiti edo zerbaiti laguntzen dion gauza. Hona beste lagungarri bat, Jainkoaren bidean irauteko. Lagungarri gertatuko direlakoan, egin ditu oharrak. Ezinbesteko lagungarriak aurkituko dira liburu honetan, euskal literaturaren sakontze lanerako. Hemengo onak eta gaitzak betiko zorionerako lagungarri edo kaltegarri izango diren ezin jakin.

2 (-en atzizkiaren eskuinean, artikulurik eta kasu markarik gabe). Bere iritziaren lagungarri erabiltzen dituen arrazoiak.

3 (Izenondo gisa). Ik. laguntzaile. Heda iezadazu zure esku lagungarria.

lagungo

1 iz. Lagunartea. Utzi ezazu emazteen lagungoa.

2 iz. Laguntza. Lagungoa galdatu.

lagunkide

iz. Laguna, kidea. Irakasle kargua izan du Baionako San Luis ikastetxean 25 urtez, eta anitz adiskide egin ditu bai ikasle eta bai lagunkideetan.

lagunkin

adj. Ipar. Lagunartea atsegin duena, lagunenganako adeitsua eta gozoa dena. Ik. jendekin; lagunkoi; lagunarteko 3. Mutil on, prestu eta lagunkina. Lagunkina baitzen lehen, horra orain berekoi jarria.

lagunkiro

adb. g.er. Lagun gisa. Lagun batzuekin lagunkiro mintzo zelarik.

lagunkoi

adj. Lagunartea atsegin duena, traturako atsegina dena. Ik. lagunkin; jendekin; lagunarteko 3. Gizon prestu eta lagunkoia.

laguntasun

1 iz. Laguntza. Graziaren laguntasun handia. Laguntasun bila. Ama Birjinari laguntasuna eskaturik.

2 iz. Lagunartea, konpainia. Goazen guztiok batera, ezen guk ahal dugun laguntasunik onena egingo dizugu. Ez zarete zoriontsu elkarren laguntasunean?

3 iz. Adiskidetasuna; lagunen arteko harremana. Zaharren arteko adiskidetasuna hozten ari zen artean, haurrak benetako laguntasunean hazten ari ziren. Euskaldunon arteko batasun eta laguntasun beroa.

laguntasuna eman Laguntza eman. Ez zien inork laguntasunik eman.

laguntxo

iz. Adkor. Laguna. Potin txiki batean lau laguntxo, berdeletan. Ni zure laguntxo leiala naiz.

laguntza

1 iz. Norbaitek beste norbaiten alde egitea, bere ahaleginak haren ahaleginei batuz edo haren premia edo beharrei erantzunez; laguntzeko egiten edo ematen den gauza. Ik. sokorri; sokorru. Zure laguntzaren beharra dut. Laguntza eske dator. Eskuzabaltasunez eskaini dute laguntza. Zeruko laguntza ugariak. Inoren eta inongo laguntzarik gabe. Elkarren artean eta elkarren laguntzarekin. Espiritu Santuaren laguntzaz. Laguntza bereziak. Zer laguntza mota izan duzue erakundeetatik?

2 iz. Lagunartea. Ik. konpainia. Bakarka aspertu egiten dira; bata bestearen laguntza bila dabiltza. Ihes egin laguntza gaizto eta batzar oker guztietatik.

3 iz. Mus. Konposizio baten zati nagusiari ahotsaren edo musika-tresnen bidez laguntzea; horretarako ontzen den musika zatia. Ik. akonpainamendu.

laguntza egin Zerbaitetan lagundu; (norbaiten premiak betetzen) lagundu. Laguntza eginez beharretan ziren guztiei. Aingeruak eta santuak, laguntza egin iezadazue! || Aita santuak egin zizkion Leongo Elizari laguntza handiak.

laguntza eman Zerbaitetan lagundu; (norbaiten premiak betetzen) lagundu. Lurrean kristau on eta zintzoak izateko laguntza emaiezu.

laguntzan adb. (-en atzizkiaren eskuinean). Zalduna joan zen erreginaren laguntzan: erregina lagun zuela. Aingeru guztien laguntzan.

laguntzaile

1 adj./iz. Norbaiti zerbaitetan laguntzen diona; norbaiti bere premiak betetzen laguntzen diona. Ik. lagungarri. Semea zekarren biderako laguntzaile. Etsai dugu estatua; besteak ditugu, beraz, lagun eta laguntzaile. Mutil bat zuen laguntzaile dendan. Bonaparte printzearen laguntzaile gorenetako bat. Bertsolarien laguntzaile gailena. Bi irakasle laguntzaile. Euskaltzain laguntzailea (Ik. urgazle). || Aditz laguntzailea.

2 (Hitz elkartuetan, bigarren osagai gisa). Baztango bide-laguntzaile batekin. Dantza-lagunaren bekatu-laguntzaile bazara. Sukalde-laguntzaile aritu zen han. Meza-laguntzaile gisa hartu ninduen.

laguntze

iz. lagundu aditzari dagokion ekintza. Ik. laguntza; laguntasun.

lahar

iz. Arrosaren familiako landarea, zurtoin luze arantzadunak eta lore zuri edo arrosak dituena, eta fruitutzat masusta ematen duena (Rubus sp.). Ik. sasi. Ez da biltzen mahatsa elorrietarik, eta laharrek ez dute ekartzen pikurik. Lahar iharra. Laharrez beterik. Laharraren umea, martxuka.

lahardekatu, lahardeka, lahardekatzen

du ad. Zub. Larrutu.