Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

prima 40: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 23: Egiat ("Bi prima handi ziradian, Margarita ta Ana, bata Borgoiñako, berzia aldiz Bretainako dukesak"), AstLas ("Hirurgarren menbro hori Kaifas ihar iduri, hastetik sokorritu du La Belle Marie bainan ez da estonagarri primantzaz du prima hori Aita semiak hola ziren bizi"), Etch 17 (adib.: "Hiru lan gaixtorik baten galant-eraziten, Prima khexakor baten ema-eraziten", "Hunki jin ziradila, prima anderia", "Gaztalondoko prima"), ChantP 4 (adib.: "Prima eijerra [tit.] / Prima eijerra, zütan fidatürik, / hanitx bagira, oro tronpatürik"); b) 'otoitz-orduetako bat edo argi-orduak banatzen dituen zatietako bakoitza' adierako 17: EZ 6 (adib.: "Matutina, prima, tertia, sexta, nona...", "Prima zela argi alban iugearen etxera, / ioan zintuzten lekhukoez gaizki akulatzera", "Priman argitu zenean, iujearen etxera ioan zintuzten lekhukoez gaizki akusatzera", "primako edo argitu deneko othitzak"), Harb 2 ("Matutinak, laudeak, Prima, Terzia, Sexta, Nona, Bezperak eta Konpletak", "Ordea priman eta konpletetan othoitz hautzaz berze alde..."), Arg DevB 6 (adib.: "Errantutzue, Debotak, matutiñak gau erdiz: primara Sant-Radegondak, deitzen zaituste aldiz", "Bigarren reflexionea primaren gainean", "Debotak san-Radegonda priman enzun duzue"), Gç ("Prima. Jadanik preso hartu die judeuk Jesus Jaun ona"), Ub 2 (adib.: "Bezperak, Konpletak, Matutiak, Prima, Terzia, Sesta, eta Nona"); c) 'saria' adierako 9: Etch 6 (adib.: "Khantore egitez gütie manhatü, Nahiz Montebidorat juailik desgutatü, Eta prima hitzaman hobenari phakü", "Aphezak beiküntian gero hen jüjari; Gure berset hobenak hek beren ezarri, Eta hitzaman prima eraman guri", "Hartako bazünie bai prima merexi"), Zby 2 ("Horra zerk zion gogoratu holakotan beren burua hobekienik agertzen zuteneri prima edo ohorezko garhait sarien ematea", "Erreboteko plaza aski handirik ez zen tokietan, bera plekari azkar izana zelakotz, plekarieri ere ematen zioten prima ttikiagoko bat"), Ox ("Bakharrik, nor-gehienkada batzu baitzituzten ordukotzat bertsularien artean, prima baten karialat eginikako koblak dira hemen agertzen ditugun gehienak"); d) 'prima [tonsura]' adierako 1, Ub ("Zer gauza da, Prima esaten diogun illebakitzea, edo ordendu behar duanari, buruan egiten zaion, Koroa?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

prima 43: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 9: JP-M Eppherre 3 ("Prima eder bat hartzak usuki Pusunpes altian", "Prima handi haren aflijitia Egin zereionian hartzak usukia", "Sendotüren ziriozü primari doloria"), Casve 2 ("etxalteko prima huna", "Arrakasta ükhenen dik hire primak gaztekilan"), Etxde 2 ("Beti bezala Urdiñarbetarrari deitzekotan, bere andre zaharrarekin moldatu da eta andregaiari [primari] diru-ordain bat eman dio desohoreturik utzi duelako", "Omizetar galaia Urdiñarbe'ko primarekin ezkontzeko asmotan atera baldin ba'zen etxetik..."), I. Zaldua ("Martinen prima edo etxalaba zen"), Emakumeak eta feminismoa ("Emakumezko nobleak zeukan beste bide ohoretsu bat komentuan sartzea zen eta aukera hori, normalean, prima ez ziren alabek hartzen zuten"); b) 'saria' adierako 34 (cf. asistentzi prima): Eskual 1924 ("Oren batean ethorri dire Office agricole départementalak igorri Jaun batzu prima berezi batzuen emaiterat hazienda garbi eta ederrenari"), JE EuskG 2 ("Bortzgarren prima batzu finkatu ditu, daigun urteko, Euskaltzaleen Biltzarrak", "Ja behor gazten primak hasiak ziren"), E. Larre ("Beherago ere badu segurki non ahusa jende horrek, orok dakigun bezala: bestak, etxe sartzeak, pilota partidak eta artzain zakur primak... ez da eskasik"), Herr 1945-1987 bitarteko 6 (adib.: "Arzalluzek ereman du lehen prima, Xanpun bigarren atera da, Ezponda hirugarren eta Xanti laugarren", "Pollitenentzat baziren primak", "prima 3.600 lizateke"), Ox ("Pertsulariak Saran ditugula eta, xapela eremaitekotan edo prima bat irabaztekotan..."), J. Agirre ("Batzarre ortan toneladako 250 peztako prima gobernuari eskatzea erabaki zen, eta ongarri, azi eta makineriak erosteko laguntzak"), P. Olhagaray 3 ("Horra nola, esate baterako lantegi bat eraikitzeko, Akitaniak edo Estatuak nahi adinako primak ematen dituen [...] tresneria erosteko primak eta beste", "Iparraldean, haizu eta erraza da lantegi bat muntatzea, hiruzpalau urtez martxan edukitzea —eta beraz, prima guztiez probetxatzea"), M. Gartzia ("Primak ordaintzea"), Elhuyar ("Bizitza-aseguruetako primak"), GAO 1989 ("Artikulu honen barnean, Asitentzi-prima, Atseden Konpentsatua, Etekinetan partizipazioa, Gaueko plusa eta [...] bestelako kontzeptu ordaingarriak sartzen dira"), EUSTAT 1991 2 ("Kontratatu izandako primetatik eratorritako gastuak hartzen ditu", "Aseguruen primak eta indemnizazioak"), UZEI 5 (adib.: "Akzioak jaulkitzean —nominala gehi primarekin— ondoko idazpena egingo dugu", "Akzio-jaulkipeneko prima", "Prima eta eskatutako despoltsapenaren zenbatekoa"), BAO 1999 9 ("Inbertsioen ziozko prima", "oinarrizko prima batetan gauzatzen dira", "Aipaturiko oinarrizko prima honi bi milioi pezetarainoko edo hamabi mila eta hogei koma hogeita lau eurorainoko prima gehigarriak gehitu ahal izango zaizkio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

prima : DFrec 1 (nola kantarien boz lantu ederrak XXXri lehen prima eta bazkal-ondoan bertsulariak zer gosoa), AB38 2 ('saria'), Euskalterm 81 (hauetan 'primogénita' 1; Erl. 1; Nekaz. 3 —ardi-ahuntzen prima, behi ume-hazleeen prima, idisko-prima; 'saria' 76), HiztEn (a) 1 Ipar. alaba nagusia, oinordekoa; 2 otoitz-orduetako bat; 3 Erromatarrek argi-orduak banatzen zituzten lau zatietako bakoitza; 4 harizko instrumentuetako lehen haria, meheena eta soinu altuena egiten duena; b) aparteko lorpen bat egin denean ematen den saria edo soldata berezia), LurE (anderegaia) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

prima : EuskHizt (1785 Zub. anderegaia), ElhHizt (a) 1 heredera, primogénita; 2 Mus. prima, cantarela; 3 Hist. prima — egunaren lau zatietako bat; 4 Erl. prima — otoitz-ordua; b) 1 prima — aparteko dirua; 2 prima — aseguratuak ordaintzen duena), HiruMila (1 heredera, primogénita; 2 prima, recompensa), EskolaHE (anderegaia), Lur EF/FE (prime, prix), Casve EF (aînée, héritière), HaizeG BF (prime, héritière, aînée), Lh DBF (1 prime, prix; 2 chanterelle, un instrument à cordes; 3 héritière, aînée), DRA (1 heredera, promigénita; 2 premio), PMuj DVC (heredera, primogénita) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal heredera, primogénita / héritière, aînée formen ordainak: ElhHizt: oinordeko, jaraunsle, jabegai / lehen alaba, alaba zaharren, oinordeko, prima // HiruMila: prima, andregai / prima, lehenalaba // Lur EG/CE: oinorde, oinordeko / alaba nagusi // eta EF/FE: oinorde, oinordeko / gehien, nagusi // Casve FE: prima, etxekalaba / prima // HaizeG FB: etxekalaba, etxeko alaba, prima / gehien, prima, andregai // PMuj DCV: etx-alaba, etxek-alaba, andregai / len-alaba // Erdal prima / prime formen ordainak: sari : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV; hobari : ElhHizt, HiruMila; pizgarri : ElhHizt; prima : ElhHizt, Lur EF/FE, HaizeG FB; lansari : HiruMila, Lur EF/FE; sari, diru, ordain, ixpixu : PMuj DCV // Erdal prima Rel. / prime Relig. formen ordainak: ElhHizt: prima; Casve FE: (liturgie) goizotoitz; PMuj DCV: goizeko otoi, goizalde // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): prime (hora canónica, parte del día), Mus. chanterelle; cousine; prime (premio), Mil. première partie de la nuit; en (Collins): 1 (pariente) cousin; 2 (de sueldo, etc) bonus, extra payement, (de exportación) subsidy; 3 Ecl. prime; it (S. Carbonell): premio (d'assicurazione, di contratto di borsa, di emissione, d'esportazione), falco femmina; prima (ora canonica), la prima tonsura; gergo. camicia; Mil. primo quarto notturno di sentinella; Mus. cantino; Stor. prima parte del giorno romano; de (Langenscheidts): 1 Kusine, Base; 2 Prämie, Agio; 3 Saite, Cantino; 4 Prim; 5 erster Tagesabschnitt, erste Nachtwache; 6 Falkenweibchen; 7 Hemd.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Prima: Prima".

Lantaldeak proposatua du bigarren itzulikoen artean, bere azalpenekin; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 Zub. alaba nagusia, oinordekoa. 2 Mus. (hari meheena). 3 Hist. (egunaren zatia). 4 Erl. (orduen otoitzetako bat). 5 saria; sariketa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

prima 40: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 23: Egiat ("Bi prima handi ziradian, Margarita ta Ana, bata Borgoiñako, berzia aldiz Bretainako dukesak"), AstLas ("Hirurgarren menbro hori Kaifas ihar iduri, hastetik sokorritu du La Belle Marie bainan ez da estonagarri primantzaz du prima hori Aita semiak hola ziren bizi"), Etch 17 (adib.: "Hiru lan gaixtorik baten galant-eraziten, Prima khexakor baten ema-eraziten", "Hunki jin ziradila, prima anderia", "Gaztalondoko prima"), ChantP 4 (adib.: "Prima eijerra [tit.] / Prima eijerra, zütan fidatürik, / hanitx bagira, oro tronpatürik"); b) 'otoitz-orduetako bat edo argi-orduak banatzen dituen zatietako bakoitza' adierako 17: EZ 6 (adib.: "Matutina, prima, tertia, sexta, nona...", "Prima zela argi alban iugearen etxera, / ioan zintuzten lekhukoez gaizki akulatzera", "Priman argitu zenean, iujearen etxera ioan zintuzten lekhukoez gaizki akusatzera", "primako edo argitu deneko othitzak"), Harb 2 ("Matutinak, laudeak, Prima, Terzia, Sexta, Nona, Bezperak eta Konpletak", "Ordea priman eta konpletetan othoitz hautzaz berze alde..."), Arg DevB 6 (adib.: "Errantutzue, Debotak, matutiñak gau erdiz: primara Sant-Radegondak, deitzen zaituste aldiz", "Bigarren reflexionea primaren gainean", "Debotak san-Radegonda priman enzun duzue"), Gç ("Prima. Jadanik preso hartu die judeuk Jesus Jaun ona"), Ub 2 (adib.: "Bezperak, Konpletak, Matutiak, Prima, Terzia, Sesta, eta Nona"); c) 'saria' adierako 9: Etch 6 (adib.: "Khantore egitez gütie manhatü, Nahiz Montebidorat juailik desgutatü, Eta prima hitzaman hobenari phakü", "Aphezak beiküntian gero hen jüjari; Gure berset hobenak hek beren ezarri, Eta hitzaman prima eraman guri", "Hartako bazünie bai prima merexi"), Zby 2 ("Horra zerk zion gogoratu holakotan beren burua hobekienik agertzen zuteneri prima edo ohorezko garhait sarien ematea", "Erreboteko plaza aski handirik ez zen tokietan, bera plekari azkar izana zelakotz, plekarieri ere ematen zioten prima ttikiagoko bat"), Ox ("Bakharrik, nor-gehienkada batzu baitzituzten ordukotzat bertsularien artean, prima baten karialat eginikako koblak dira hemen agertzen ditugun gehienak"); d) 'prima [tonsura]' adierako 1, Ub ("Zer gauza da, Prima esaten diogun illebakitzea, edo ordendu behar duanari, buruan egiten zaion, Koroa?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

prima 43: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 9: JP-M Eppherre 3 ("Prima eder bat hartzak usuki Pusunpes altian", "Prima handi haren aflijitia Egin zereionian hartzak usukia", "Sendotüren ziriozü primari doloria"), Casve 2 ("etxalteko prima huna", "Arrakasta ükhenen dik hire primak gaztekilan"), Etxde 2 ("Beti bezala Urdiñarbetarrari deitzekotan, bere andre zaharrarekin moldatu da eta andregaiari [primari] diru-ordain bat eman dio desohoreturik utzi duelako", "Omizetar galaia Urdiñarbe'ko primarekin ezkontzeko asmotan atera baldin ba'zen etxetik..."), I. Zaldua ("Martinen prima edo etxalaba zen"), Emakumeak eta feminismoa ("Emakumezko nobleak zeukan beste bide ohoretsu bat komentuan sartzea zen eta aukera hori, normalean, prima ez ziren alabek hartzen zuten"); b) 'saria' adierako 34 (cf. asistentzi prima): Eskual 1924 ("Oren batean ethorri dire Office agricole départementalak igorri Jaun batzu prima berezi batzuen emaiterat hazienda garbi eta ederrenari"), JE EuskG 2 ("Bortzgarren prima batzu finkatu ditu, daigun urteko, Euskaltzaleen Biltzarrak", "Ja behor gazten primak hasiak ziren"), E. Larre ("Beherago ere badu segurki non ahusa jende horrek, orok dakigun bezala: bestak, etxe sartzeak, pilota partidak eta artzain zakur primak... ez da eskasik"), Herr 1945-1987 bitarteko 6 (adib.: "Arzalluzek ereman du lehen prima, Xanpun bigarren atera da, Ezponda hirugarren eta Xanti laugarren", "Pollitenentzat baziren primak", "prima 3.600 lizateke"), Ox ("Pertsulariak Saran ditugula eta, xapela eremaitekotan edo prima bat irabaztekotan..."), J. Agirre ("Batzarre ortan toneladako 250 peztako prima gobernuari eskatzea erabaki zen, eta ongarri, azi eta makineriak erosteko laguntzak"), P. Olhagaray 3 ("Horra nola, esate baterako lantegi bat eraikitzeko, Akitaniak edo Estatuak nahi adinako primak ematen dituen [...] tresneria erosteko primak eta beste", "Iparraldean, haizu eta erraza da lantegi bat muntatzea, hiruzpalau urtez martxan edukitzea —eta beraz, prima guztiez probetxatzea"), M. Gartzia ("Primak ordaintzea"), Elhuyar ("Bizitza-aseguruetako primak"), GAO 1989 ("Artikulu honen barnean, Asitentzi-prima, Atseden Konpentsatua, Etekinetan partizipazioa, Gaueko plusa eta [...] bestelako kontzeptu ordaingarriak sartzen dira"), EUSTAT 1991 2 ("Kontratatu izandako primetatik eratorritako gastuak hartzen ditu", "Aseguruen primak eta indemnizazioak"), UZEI 5 (adib.: "Akzioak jaulkitzean —nominala gehi primarekin— ondoko idazpena egingo dugu", "Akzio-jaulkipeneko prima", "Prima eta eskatutako despoltsapenaren zenbatekoa"), BAO 1999 9 ("Inbertsioen ziozko prima", "oinarrizko prima batetan gauzatzen dira", "Aipaturiko oinarrizko prima honi bi milioi pezetarainoko edo hamabi mila eta hogei koma hogeita lau eurorainoko prima gehigarriak gehitu ahal izango zaizkio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

prima : DFrec 1 (nola kantarien boz lantu ederrak XXXri lehen prima eta bazkal-ondoan bertsulariak zer gosoa), AB38 2 ('saria'), Euskalterm 81 (hauetan 'primogénita' 1; Erl. 1; Nekaz. 3 —ardi-ahuntzen prima, behi ume-hazleeen prima, idisko-prima; 'saria' 76), HiztEn (a) 1 Ipar. alaba nagusia, oinordekoa; 2 otoitz-orduetako bat; 3 Erromatarrek argi-orduak banatzen zituzten lau zatietako bakoitza; 4 harizko instrumentuetako lehen haria, meheena eta soinu altuena egiten duena; b) aparteko lorpen bat egin denean ematen den saria edo soldata berezia), LurE (anderegaia) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

prima : EuskHizt (1785 Zub. anderegaia), ElhHizt (a) 1 heredera, primogénita; 2 Mus. prima, cantarela; 3 Hist. prima — egunaren lau zatietako bat; 4 Erl. prima — otoitz-ordua; b) 1 prima — aparteko dirua; 2 prima — aseguratuak ordaintzen duena), HiruMila (1 heredera, primogénita; 2 prima, recompensa), EskolaHE (anderegaia), Lur EF/FE (prime, prix), Casve EF (aînée, héritière), HaizeG BF (prime, héritière, aînée), Lh DBF (1 prime, prix; 2 chanterelle, un instrument à cordes; 3 héritière, aînée), DRA (1 heredera, promigénita; 2 premio), PMuj DVC (heredera, primogénita) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal heredera, primogénita / héritière, aînée formen ordainak: ElhHizt: oinordeko, jaraunsle, jabegai / lehen alaba, alaba zaharren, oinordeko, prima // HiruMila: prima, andregai / prima, lehenalaba // Lur EG/CE: oinorde, oinordeko / alaba nagusi // eta EF/FE: oinorde, oinordeko / gehien, nagusi // Casve FE: prima, etxekalaba / prima // HaizeG FB: etxekalaba, etxeko alaba, prima / gehien, prima, andregai // PMuj DCV: etx-alaba, etxek-alaba, andregai / len-alaba // Erdal prima / prime formen ordainak: sari : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV; hobari : ElhHizt, HiruMila; pizgarri : ElhHizt; prima : ElhHizt, Lur EF/FE, HaizeG FB; lansari : HiruMila, Lur EF/FE; sari, diru, ordain, ixpixu : PMuj DCV // Erdal prima Rel. / prime Relig. formen ordainak: ElhHizt: prima; Casve FE: (liturgie) goizotoitz; PMuj DCV: goizeko otoi, goizalde // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): prime (hora canónica, parte del día), Mus. chanterelle; cousine; prime (premio), Mil. première partie de la nuit; en (Collins): 1 (pariente) cousin; 2 (de sueldo, etc) bonus, extra payement, (de exportación) subsidy; 3 Ecl. prime; it (S. Carbonell): premio (d'assicurazione, di contratto di borsa, di emissione, d'esportazione), falco femmina; prima (ora canonica), la prima tonsura; gergo. camicia; Mil. primo quarto notturno di sentinella; Mus. cantino; Stor. prima parte del giorno romano; de (Langenscheidts): 1 Kusine, Base; 2 Prämie, Agio; 3 Saite, Cantino; 4 Prim; 5 erster Tagesabschnitt, erste Nachtwache; 6 Falkenweibchen; 7 Hemd.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Prima: Prima".

Lantaldeak proposatua du bigarren itzulikoen artean, bere azalpenekin; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 Zub. alaba nagusia, oinordekoa. 2 Mus. (hari meheena). 3 Hist. (egunaren zatia). 4 Erl. (orduen otoitzetako bat). 5 saria; sariketa.