Jatorrizko forma

iparrizar; itsasizar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izar(-)belar Stellaria holostea, izar egon: zerua izar dago, izar(-)laino Sin. nebulosa, izar(-)multzo Sin. konstelazio.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: izar iheskor (edo/eta izar uxo : erabakitzen dena), izar-ihintz .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

izar egon, izar-belar, izar-multzo.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zerua izar dago.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

izar iges 1, Or QA ("Zirrara bat buruan [...] ziri-izar edo izar iges bat bezala"); ihesdun izar 1, Ox ("Dantzan pindarra / Hala nola zeruan ihesdun izarra"); iheskar' izar 1, Ox (aurreko kantu bera, birmoldatua: "Dantzan pindarra / hala nola zeruan iheskar' izarra"); cf. izar errebelatu : Lç (Ju 13) // Ik. OEH argitaratuan, gainera, izar igeslari : Ker Ju 13 ("Izar igeslariak" — eta Dv izar bidetik makhurtuak, Ol iraizeko izarrak, BiblE izar iheskorrak); izar koloka : Kortazar Serm ("Karguak edo ekindeak dira izar kolokak bezala, orain diranak ta puntuko eskutatzen diranak"); izar loka : ap DRA (A: "izar lokak") // Ez dugu aurkitu izar uxo formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

izar iheskor 5: Kirolak 1975 ("izar iheskor baten pasea oroitarazten zuten irudiak deskribatzen zituzten"), K. Santisteban ("Zodiakoaren ikurrak eta Hartz Nagusia gonbidaturik daude. Ba liteke ere izar iheskorrak honaino etortzea"), I. Segurola ("pozaldi honi darraizkion bihotz-eragin, malko, kometen eta izar iheskorren antzerako zirrara"), Musika 5 2 ("ausartenak, mendi gainetara igotzen ziren sare handiekin, izar iheskorrak harrapatu nahian; jakin bai baitzekiten izar iheskorrek zori ona ekartzen zutela"); izarloka 4: K. Santisteban 3 ("Izarloka bati su eman nion buztantxoan eta zzzsssshhh!, espazioan zehar abiatu zen arin baino arinago eta egundako trumoi baten eztula aditu zenean jaiak hasi ziren", "eguzki guztiek eklipse egin zioten elkarri eta iluntasun sakon hondogabean koloreaskotako izarlokek, ostarriek, tximistek, eguzkiek, izar kiñulariek eta gainerako astroek paregabeko emanaldia eskaini zuten" "Hasieran korrikalari guztiak pare-pare zebiltzan baina laster izarlokak, bakoitza bere aldetik aldendu ziren norarik gabe"), E. Jimenez ("Haietan izarloka baten izarniadura-edo antzemanik, larrua eta ehuna bat egiten diren aldean sartu ditu eskuak"); izar uso 1, J. Gaztelumendi ("Kutxan kosmosa ageri zen, izar andana handia galaxiak osatzen, kometak, izar usoak; lurra ageri zen, urdin, hodeien artean...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

izar iheskor : AB38 1 ('estrella fugaz'), HiztEn (AS: ik. izar uxo), LurE (adib. gisa); izar loka : HiztEn (AS: ik. izar uxo); izar uxo : HiztEn (AS) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Sektore jakin bateko informazioa

HitzIrud: "izar iheskorra = estrella fugaz".

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Cf. Ju 13 pasartearen beste itzulpenetakoak: Lç ("izar errebelatuak"); TB ("izar ezin egonak"); Ur ("izar kolokak"); ZugKer ("izar igeskorrak"); Olariaga ("izar galduak"); IBk ("izar galduak"); TesBer ("izar iheskorrak").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

izar iheskor : EuskHizt (adib. gisa), HiruMila (meteorito), Lur EF/FE (AS: étoile filante), PMuj DVC (izar igeskor); izar igesti : PMuj DVC (estrella fugaz); izar uxo : PMuj DVC (adib. gisa, izar uxoak: estrellas fugaces); izar uxo edo izar iheskor : ElhHizt (AS, estrella fugaz); izarkoloka : DRA (estrella errante); izarloka : DRA (estrella errante); izar loka : XarHizt (planète) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal estrella fugaz / étoile filante formen ordainak: izar iheskor : HiruMila, Lur EF/FE; izar uxo : HiztHand, ElhHizt, Casve FE (izarruso), PMuj DCV; izar arin : Casve FE (izarrarin), PMuj DCV; izar-adats : HaizeG FB // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, XarHizt, T-L LBF, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

fr (DLLF): étoile filante; it (S. Carbonell): stella cadente; ca (DCC): estel fugaç; en (Collins): shooting star; de (Langenscheidts): Sternschnuppe.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "izar iheskorra = estrella fugaz".

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

ongi eratua da, lantaldearen ustez; baina, gaur, izar uxo erabiliagoa izan daiteke.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-iheskor.

Jatorrizko forma

izar-la(i)no, nebulosa.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Sin. nebulosa.

Eratorri-konposatu berri onartzekoa da, maileguarekin batera

mailegua eta euskal ordaina, biak emateko irizpide orokorra: 1) nebulosa onartzekoa da, nazioartekoa baita; 2) badu euskal ordain egoki posiblea, izar-laino, eta maileguarekin batera proposatzekoa da, ez baita euskaldunari beste gabe bururatuko zaion elkarketa (ez da, alegia, año astronómico / année astronomique > astronomi urte bezalakoa).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Sin. konstelazio.

Eratorri-konposatu berri onartzekoa da, maileguarekin batera

mailegua eta euskal ordaina, biak: erabili-dokumentatua da 'konstelazio' adieran; IkHizt-ko izar-sail, berriz, ez dugu dokumentatu. Bestalde, -sail osagaikoak 'ilara' adieratik hurbilagoak dirateke.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

ik. oharra s.u. izar iheskor.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. maindire, mihise.

Erdiko euskalkietako formari dagokio lehentasuna

maindire erdikoari dagokio lehentasuna, eta izara / mihise alboetako forma biei bigarren maila.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. (eta Gip.ko zein eremu?). Ik. maindire.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

izarbel 7, Ibiñ Virgil ("Saturn izarbela"); Zait Plat 5 (adib.: "Orobat borobil omen ziran beste izar eta izarbelak", "Izar eta izarbelok irraidan ari ditezenean, berez ots berezia ateraten omen dute, belarrien gozagarri"); Mde HaurB ("Ohiko mundua eta izarrak eta izarbelak"); ik. OEH argitaratuan, gainera, Bera EEs 1915; Herr 1959; Etxde Egan 1961; eta ixarbel: ZA Euzk 1929.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

izarbel 9, Txill ("Eguzkia bezelako izarrak millaka ditu, milloika; eta auek ere, seguru asko, izarbelak lagun mugitzen dira"); Zait 4 (adib.: "Ibillian ibilliz dabiltzan izarbelak amar omen ziran"); Onaind ("Gure izarbel onen ekonomi-aurrerapenen esku artzeko gai"); Larrak ("Izarbela gabaz legetxe yausiko naz"); ErlijOEO/4 2 (adib.: "Argazkian ikusten duzun izarbel borobil ortan...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

izarbel : AB38 1 (astro); HiztEn (ik. planeta); LurE (planeta) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ixarbel : DRA (planeta — ZA Euzk); izarbel : EuskHizt (1915 — g. er. planeta); ElhHizt (Neol. planeta); HiruMila (planeta); EskolaHE (planeta); Lur EF/FE (planète); Casve EF (planète; izarbelütsüne: vide interplanétaire); HaizeG BF (planète); DRA (1 planeta — Herr 1959, A. Atutxa 2 satélite — J. L. Davant); PMuj DVC (planeta, satélite); izarbel-arteko : PMuj DVC (interplanetario); izarbel-bide : PMuj DVC (planetario, órbita planetaria); izarbeleko: PMuj DVC (planetícola); izarbeltxo : PMuj DVC (asteroide — sust.) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lh DBF.

Jatorrizko forma

planeta, izarbel.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

planeta.

Euskaltzaindiaren Arauak

'neurria, tamaina'.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: izarigabeko .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

izarigabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: IZARIKO (BN-arb ap. Gte Erd; H). a) De la medida, ajustado a la medida."Izarikoak ditut (BN-arb), izarian ditut zapeta hauek (BN-ciz)" Gte Erd 231. Guziek entsaiatzen dute [khoroa] / baiñan izariko batek ere ez duke. Gy 95. Zangoeri eman izariko zapatak. Zerb GH 1936, 417. Batzuk zetabe larriegia [...]. Bertzek aldiz, xehegia. Izariko zetabia emaguzu, izarikoa. Larz Senper 38. Azkenean denek hatzemaiten dute izariko zapeta (hablando de unas bodas que parecían irrealizables). DRA. b) Grande, espacioso. Etxaldeak arras izarikoa izanez, arranda gutiegi zuen haur andana baten hazteko. Othoizlari 44, 22.

adib: izari iz. Neurria, tamaina. Ik. kaizu. Bada izari bat orotan. Kabalek badakite gizonak baino hobeki beren indarren izaria, eta ez dute gainditzen. Izarian egina. Izari gabe handitua. Izaria hartu. Izariko zetabea emaguzu, Jainko maitea. || Izariz mintzatzea beti hobe duzu. Zuhurki eta izarian. || Esr. zah.: Nolako izari, halako sari. Eskerdunari mukuru izari.

Ez dugu aurkitu izariko formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

izariko 8: Herria 4 (“Haatik aitak ditu giderrak atxiki orain arte, salbu kirola eta elkarte izariko batzuenak”), Piarres Xarriton 2 (“Orduan dugu anitzek onartu ez genuela euskaldunek nehongo faboreen aiduru egoiterik gure nazioari bere izariko estatuaren orkoia moldatzeko, eta euskaldunoi zegokigula, Txillardegik dioen bezala, Euskal Herria Helburu hartzea.”), Marzel Etxehandi (“Albak ez ziren denak izarikoak, meza-soineko zenbait deskoloratuak ziren, hortaz apez frantses, belgikano eta italianoek ez zuten axolarik, baina apez alemanek ez zuten hori onartzen, mezako sakrizio sainduaren desohoratzea zitzaien”), Piarres Aintziart (“Duela mila urte, leku honen garrantzia Orreaga eta Cebreiroren izarikoa zen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, neurriko bezala. Ipar. marka gehitzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izari sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: IZARIZ (H). Con medida, con moderación. "Izariz mintzatzia bethi hobe duzu, il vaut toujours mieux parler avec mesure, en observant la modération, les ménagements et les convenances voulues. Guziak izariz, izarirekin egitea, faire tout avec poids et mesure. [...] Izariz emaitea, donner parcimonieusement, chichement" H. Abertitzen zaitut / andere gaztia, / izariz ar dezazun / banitatia. Bordel 72. Hekin osasunaren beiratzaile ona / bizi bethi izariz eraman dutena. Hb Esk 186. Jainkoak eman derauko gizonari arnoa, bainan izariz eta beharorduan edateko. Arb Igand 130. Jan eta edan dezagun xuhurki edo izariz. Elsb LehE 16. Badaki zentzuz mintzatzen eta izariz. JE Ber 47 (v. tbn. Hb Egia 84, HU Aurp 60 izariz mintzo). Airea epel da, baina izariz. Ib. 90. v. tbn. Dv LEd 85. CatJauf 93.

adib: izari iz. Neurria, tamaina. Ik. kaizu. Bada izari bat orotan. Kabalek badakite gizonak baino hobeki beren indarren izaria, eta ez dute gainditzen. Izarian egina. Izari gabe handitua. Izaria hartu. Izariko zetabea emaguzu, Jainko maitea. || Izariz mintzatzea beti hobe duzu. Zuhurki eta izarian. || Esr. zah.: Nolako izari, halako sari. Eskerdunari mukuru izari.

Ez dugu aurkitu izariz formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

izariz 20: Herria 13 (“Erran dute xifre horiek izariz kanpokoak zirela, ezin konprenitua dela leku horietan egoitza sozialik ezin eraikia, erostun berriek berrehun metro baino handiagoko egoitzak altxatzen ahalko dituztelarik”), Itxaro Borda (“Izariz kanpoko fedea ezarri zuten gauzen eta egituren progrean”), Marzel Etxehandi (“Ohoinak gogorki gaztigatuak ziren, izariz kanpo”), Jon Muñoz (“Baina ezein grinak ez baininduen mendean hartua, beharrezkoa iruditzen zitzaidana baizik ez nuen egin eta zuhur eta izariz baliatu nituen neure burugabekeriak”), Xipri Arbelbide (“Eta guziak ere baino beltzago zena, etxeko jaun hazkarrenek elgar aditu zuten ogiaren eta artoaren prezioa goratzeko izariz goiti”), Piarres Aintziart (“Denborak estiratzen du denbora nahi duen izariz, ene kontzientzia aldiz tinko dagoelarik”), Juan Garzia (“Ez eduki gehiagotzat; ezen adinean gora ez gara hazten soil-soilik kemen eta izariz, baizik, garen tenplua osatu ahala, gogoen barne-gaitasuna ere harekin batera da hazten eta zabaltzen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa, neurriz bezala. Ipar. marka gehitzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izari sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: izar loka (V. ap. DRA) v. izar-koloka .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

izarloka 4: K. Santisteban 3 (adib.: "Izarloka bati su eman nion buztantxoan eta zzzsssshhh!, espazioan zehar abiatu zen arin baino arinago eta egundako trumoi baten eztula aditu zenean jaiak hasi ziren", "satelite eta eguzki guztiek eklipse egin zioten elkarri eta iluntasun sakon hondogabean kolore askotako izarlokek, ostarriek, tximistek, eguzkiek, izar kiñulariek eta gainerako astroek paregabeko emanaldia eskaini zuten"), E. Jimenez ("Haietan izarloka baten izarniadura-edo antzemanik, larrua eta ehuna bat egiten diren aldean sartu ditu eskuak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

izarloka : HiztEn (AS: ik. izar uxo) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

izar(-)loka : HiruMila (AS: estrella errante), DRA (izarloka: estrella errante), PMuj DVC (planeta, estrella errante) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-loka (hitz bakarrean idatzia proposatzen da, oilaloka arautua eredutzat harturik).

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

izar iheskorra (edo 'izar uxoa', baldin hau hobetsiko balitz forma nagusitzat).

Euskaltzaindiaren Arauak

izarniarazi, izarniaraz, izarniarazten. Ipar. du ad. 'distirarazi'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

izarniarazi, izarniaraz, izarniarazten.

Euskaltzaindiaren Arauak

izarniatu, izarnia, izarniatzen. Ipar. du ad. 'distiratu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

izarniatu, izarnia, izarniatzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-ño.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

uhartea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

izartegia, ortzia.

Euskaltzaindiaren Arauak

izarratu, izarra, izarratzen. da ad.: zeru izarratua.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

izarratu, izarra, izarratzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-atu.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.