Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 1 Bizk. zaio ad.: ez zitzaidan eder egiten gizagaixoari ogibidea kentzea. 2 dio ad. 'balakatu, losintxatu'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: eder izan da/zaio ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Beste sarrera batean argitzekoa

min sarreran eskaintzekoa dela uste du lantaldeak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-min.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-bera.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

: Sin. apaingarri, edergarri

Sinonimoa(k)

apaingarri, edergarri

OEHko datuak [laburduren azalpena]

edergintza behin ageri da, ap. Zait Plat: "Edergintza-mota bati poesi(gintza) izena ematen diogun bezala".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

edergintza 8, G-EB-IE (Or; LMuj 4, I. Zubeldia, Hizkuntza/OHO, Herr 1973).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

edergintza : DFrec 3, AB50 2. Ez dugu aurkitu ap. AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

edergintza : HiruMila (eta edergintza ikastegi: AS), PMuj DVC. Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

Maiztasuna

g.er.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: ederki eman ere .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ederki sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

ezta pentsatu ere!

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ederkitxo dakizu hori lehendik ere!

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-xko.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-lan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

ertilaria, artista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

edermen 15 aldiz jaso da: G 6 (Ldi 4: "Edermena ez degu guziok margo bereko ariez eioa", "Zaude beti orretan, zere edermenaren aginduetara", "Gure bizitoki maitagarri ontan guztia dirudi Yainkoa'ren ala gizonaren edermenak igortzia", "Otoi, Yauna, ibilgo-buru, maitasun-edermen-zitu, aur begi-argirik anitz bekargu"; Etxde JJ: "Piarresek, bere osabaren gorputz odoldua araiño eraman zun kordege ziraun artean, bere adimena kantagaietako edermenez jazten zion erpin maitagarria osabaren laidogarri izan zedin"; Txill Let: "Sekulako edermenak bete nau, eta bizitasunez mozkortu"), IE 1 (Mde Pr: "Helena zen bezalako neska zoragarri, edermenez bete batekin ezkonduaz"), Tt 8 (Onsa 7, Arima 1: "betek ere eztiala gizona eta emaztia hanbat edermenez, graziaz eta bertatez bethanzen nola herioaren miraill batetan bezala bere begien aitzinian", "bere begitate ederra, bere bisturak, edermen handiak, eta leiñuriak mundu huni agerzen dutian pundu berian", "haren edermenak ikhusirik, eta hark guri emaiten dutian abantailes, eta probetxuez orhiturik, obligatu girela haren beldurrik ez ukheitera", "zeluko gloriaren edermenen, eta hanko delizia handien esparanzaz", "herioaren edermenak, haren begitarte ederra, eta maitagarria", "herioaren edermenen amorioak ere bai", "haren edermenek halako gisaz haren bihotza xarmatu zuten" / Arima: "Arima debota, eta penitenta orazioniaren edermenak eta indarrak ikhusirik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

edermen 4 aldiz: G 1 (Ldi: OEHko test.etako batean), IE 1 (J. Agerre: "Begira kalostra ederrez nola den: erti gurtza, maite, erkidan elkarren: Osokotan al da orrenbait edermen?"), EB 2 (E. Kortadi: "Artelanek, egilearen pentsamoldea adierazten, azaltzen eta salatzen dute: beraren moral konportamendua, ideiak, politika, edermena, mixeriak"; X. Odriozola: "Baino Jaun Haundiak zuen dotore-zentzuaz edo Roxanak berak zuen edermenez, ez zuten iñoiz azaldu gure kapel hau beren jaur-alkian, sultanaren ondoan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

edermen : Casve EF (grâce, beauté); Lh DBF (grâce); DRA (Orazionearen edermenak eta indarrak ikusirik: viendo las galas y las fuerzas de la oración; Arim. 48-13); PMuj DVC (gracia, gallardía, bizarría). Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Esapideei dagokien sistematika

sartu: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eder sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

engainatu, iruzur egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: EDERRAGATIK. (Precedido de gen.). Por causa de; por agradar a. v. EDERREZ. Doai miragarri bat, Jaun berak bere ontasunez, ez zure ederra gatik egin dizuna. AA III 355. Inoren ederra edo enpeinuba gaiti egiten dirian ezkontzak. fB Ic III 349. Orrilaren 11-gnean emengo Eukaristi batzarra da, sukar ustela edo tifus dalakoaren ederragatik atzeratzen ezpadute. Ldi, carta a Or 19-4-1930 (ap. DRA). Yainkoaren ederragatik lorraldiak eramatea. Ol 1 Petr 2, 19 (Ker ederragaitik; Dv Jainkoaren ariaz).

adib: basta iz. Zamariaren gainean, zamak garraiatu behar dituenean, jartzen den bigungarria, txalma baino sendoagoa. Gamelu basta. Zamarientzat bastak egiten. Basta orratza: orratz sendo handia, larruak josteko erabiltzen dena. || Esr. zah.: Basta ederragatik, asto duk astoa. Zelarik nahi ez duenari eman bekio basta.

ederragatik 2: Consumer (“melodiaren ederragatik”), Argia (“Mendebaldeko euskara aratzean emanak datozen era honetako konposizioen ederragatik bakarrik, merezi du liburuak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ederragatik 3: Aingeru Epaltza (“Hire aurpegiaren ederragatik uste duk oheratu naizela hirekin, ala? – maripurtzilak”), Patxi Zubizarreta (“Ene anderea, mutikoa bere gorputzaren neurri egokiengatik, masailen gorriengatik, irribarrearen ederragatik eta bere hitzen eztitasunagatik nabarmentzen da”), Felipe Juaristi (“gazteluaren ederragatik!”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioak baztertu duen forma

Bazt.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da eder sarreran ere jasotzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa eder sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ederrago(tu), ederragotzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ago-tu.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eman: -ak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eder sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

ederrak eman eta ederrak hartu, biak dira jasotzekoak; ikusiko da zein formatutan.

Forma baten adiera(k)

jipoitu, jipoia eman.

Euskaltzaindiaren Arauak

ederrarazi, ederraraz, ederrarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ederrarazi, ederraraz, ederrarazten

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-r(tu) + arazi

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ts(i)+g-.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

miresgarria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS: ederrets erazi / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: AS: ederrets erazi / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ederretsaraz, ederretsarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ts(i)+a-.

Aditz-erregimena

dio ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

ederretsi, ederrets, ederresten. 1 Ipar. du ad. 'onartu'. 2 dio ad. 'eder iritzi'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ederretsi, ederrets, ederresten

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: EDERREZ (V, G ap. A). (Precedido de gen.). Por causa de; por agradar a. Nik neronez ere zerbait biali nai nuke, ugaritasunaren ederrez. "Para mayor abundancia". Ldi in Or BM 12. Esaidazu: noren edo nortzuen ederrez opari ori eskeñi zun? Argeitarren ederrez bide diozu. '¿Por qué causa la sacrificó?'. Zait Sof 25. Onelako oiek nolako legearen ederrez esaten ditut? 'En virtud de qué principio?'. Ib. 186

adib: aintzakotzat hartu Aintzat hartu. Ez zuten bere lekukotasuna aintzakotzat hartu. Egituraren ederrez ez genituzke, beharbada, aintzakotzat hartuko bertso horiek.

ederrez 2: Berria (“ederraren ederrez”), Argia (“Edertasun handiz, gogorraren ederrez”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ederrez 5: Asisko Frantzizko (“bertute guztien ederrez oparo jantziak”), Anjel Lertxundi 2 (“paisaiaren ederrez liluratzen zen Nora”), Felipe Juaristi (“ederraren ederrez”), Joseba Sarrionandia (“ederraren ederrez”), Gotzon Garate (“ederraren ederrez”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioak baztertu duen forma

Bazt.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada, baina komeni da eder sarreran ere jasotzea.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa eder sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

XX. mendeko B-G (eta Mde 2, MEIG 30) dira: ederti 3: Alzola Atalak ("Euskalerriaren kondaira, Jeografia, Elerdi edo Literatura, Edertia, Oiturak, Jokuek, Folklore, Gizon ospetsuen bizitzak, etabar"), Ldi IL ("elerti-ederti gaietazko aren illunaldi ezyakiñetan argi-emaille, erditze guzietako aur-yasotzaille ta epailari zuzen"), Mde Pr ("gero eta amultsuago aztertzen dugu gaur, ezen mintzaira, herri jakintza, breiztar gogoaren ezagutzen eta Breizheko gizartean edertiari buruz duen balioa hauteman dugu"); erti 70: Alzola Atalak 2 (e.-gela, ertizale), Enb (e.-lan), Altuna (e.-zale); Ldi IL 24 (e.-iturburu, e.-lan, ertilan, e.-zuaitz, erri-erti 6), JMB ELG 16 (e.-lan 8), Gazt MusIx 7 (e.-arau 2, e.-ikasketa, ertilan, e.-maisu), Berron Kijote (e.-jainkesa), Vill Jaink (e.-lan), SMitx Aranz (e.-leku); Mde Pr (margo-erti); MEIG 15 (e.-gizon, e.-ikastetxe, e.-lan, e.-zale); ertiera (eta erti-era 3) 5: Ldi IL; ertigille 1: Vill Jaink; ertigintasun 6: Ldi IL 2, JMB ELG 2, Gazt MusIx, Vill Jaink; ertilari 24: Laux BBa, Alzola Atalak 5; Ldi IL, Gazt MusIx 2; MEIG 15; ertitsu 2: Kk Ab; Ldi IL; ertizko 1: Ldi IL.//Eta gainera, OEH argitaratuan: ederti 3: Lf Egan ("Edertia ere lege beraren pean bizi da"); Lek Egan ("Geldi-ederti, arte plastiku. Ibil-ederti, ibildun arte"); erti 8: Zink Crit, Y 1933; Ayerb EEs (erti-gogo); Garit Usand (erti-almen); Lab (erti-liburu); Gand Elorri (erti-lillura); Ayerb EEs (erti lan), EEs 1917 (erti-lan); ertizale 1: Garit Usand.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eder-ti G 1 (Ldi: "Eder-tiz da sortua; ta, orren bestez, orra erdi adirazirik aren mamia"); ederti (B-G 7, EB 1: Euzkadi 1936 ("Guggenheim eta bere emaztiak Etxe bat iragi eben eta Ederti, Jakintza, eta orretariko gauzetara zaletasuna daukenai lagundu al-ixateko, sei millottik gora dollarretan emon dabez"), J. Arregi ("edertian, teknika bideetan ta abar luze baten"); B. de Arrizabalaga ("bere jakiteak, edertiak, historiak, ohiturak, izaereak"); A.M. Garate ("Superestadu efektivo batek ez al ditu nazio partikularren Ius, Literatura, Edertia, e.a. itzaliko?"; "Nazio bakoitzeko Ius, Ekonomia, Literatura, Edertia, Archeologia eta Historia"); Redención 1975 ("Ederti-arloa"; "Esku-lan eta ederti-arloan azkarrak diran umeak ume argiak izango dira"); P. Urkizu ("Saski-Naskik bezala beste zenbait taldek, Elai-Alai Olaetarenak, Oldargi Sotarenak eta Eresoinkak zabaldu zuen munduan zehar euskal senaren eta izatearen egoera ederti bidez"); ederti-batza 1 (Euzkadi 1935: "Paris'ko Ederti-Batzak eta Anisman jaunaren babespian asi dira gixa irudi ederr bat egitten Saint-Sanes'en omenez"); edertilari EB 1 (X. Odriozola: "Hiri harrigarri hau gaur ikus dezakegu Lorrich Alemania'ko edertilariak zehatzki margotu bait-zuen gure Sanudo kaian sartu zen aroan bertan"); erti 118 (B-G 97, IE 5, EB 16; hauetan erti aalmen 1, e. arau 1, e. eskola 3, e.-gogo 1, e. gurtza 1, e.-ats 1, e.-idazlari 1, e.-iturburu 1, e.-lan 18 eta ertilan 23, e.-lanbide 1, e.-langintza 1, e.-liburu 1, e.-mail 1, e. objeto 1, e.-ondare 1, e.-oroigailu 2, e.-sail 1, e.-zaingo 1, e. sentsumen 1, e.-zuaitz 2 eta ertizuaitz 1, erri(-)erti 9, margo-e. 1, plastika-e. 1, zazpigarren erti 1): Kk, EEs 1926, G. Urrutia, Onaind 9, Angosto'ko AB, MarrazkiOEO/1, Ibarg; EAEg 1936, Ldi 29, I. Olaberria 3, Ibiñ, Arragoa 1964 21, Zubk 4, S. Aranbarri 8, Umandi, B. Latiegi 2, Lab 5, L. Egia 2, Senosiain, I. Unzurrunzaga, G. Egaña, A. Arozena 2; J. Agerre 5; Jaunaren Deia 1973, L. Larrañaga 2, E. Muxika 3, J.A. Arana M. 4, J.A. Irigarai, J. Urrujulegi, JMB ELG 2, ZerbGidaliburua 1989; VozEusk 1984; ertiera 7 (Ldi: erti era 1, erti-era 1); ertigintasun G 1 (Ldi); ertigintza G 3 (Ldi; S. Aranbarri: eres-ertigintza; G. Egaña: mosaiko-ertigintza); artilari G 4 (Latxaga); ertilari B-G 30: G. Urrutia 2, Zubk; Lab 3, I. Olaberria 2, Arragoa 1964 4, Gazt, Zubk, Onaind, B. Latiegi 5, PMuj Mendi, B. Albizu; Euzkadi 1932, Lab, Zer 1986 4; ertillari 2: B. Otazua, Onaind; errtilarisa IE 1 (F. Krutwig); ertitsu G 2 (Ldi); ertizko G 1 (Ldi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ederti : DFrec 2, AB38 1, AB50 4, HiztEn, LurE; erti : DFrec 12, AB38 4 (eta erti eder 2, erti- 1, erti-ahalmen 2, erti-kondaira 1), AB50 2 (eta erti kutsu 1), HiztEn, LurE; ertigintza : DFrec 1, LurE; ertilan : DFrec 1, AB38 3; ertilari : DFrec 4, AB38 3, LurE. Ez dugu aurkitu ap. Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ederti , erti : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, DRA, PMuj DVC; ertigintza , ertilari : EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, PMuj DVC (ertilari bakarrik); ertilan , ertizale : EuskHizt, PMuj DVC (erti-lan, erti-zale). Eta gainera PMuj DVC: ederti-arauz, ederti-areto, edertilari, erti-araudi, erti-arauz, erti-arrandi, erti-edertasun, erti-ikasle, erti-ikastola, erti-legez, ertizain, erti-zaingo, ertizko. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

ertia, elertia salbu.

Euskaltzaindiaren Arauak

edertu, eder(tu), edertzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

edertu, eder(tu), edertzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

-r+z-

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -