Euskaltzaindiaren Arauak

1: itsasoko arrainak eta aireko txoriak. 2 Ipar. 'doinua'. 3 'antza, itxura' / AS: aire girotu: aire girotua jarri dute.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: aire!, airean, airean eduki, airean egon, aire berean, aire gaizto, aire-girotze, aireko armada, aireko garraio, aireko indar, aireko posta, aire txar, airez, airez aire.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

laster.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 tximista. 2 perlesia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 22 (Berria 1, EiTB 4, Elhuyar 1, Consumer 2, Laneki 6, UEU 8); ETC 44.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: aire-ganbera: cámara de aire / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: chambre à air airetegi – aire ganbera. // Euskalterm: aire-ganbera (Gar.; es cámara de aire TN da).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

LBeh (2014-04-03): aire kontrolatzaile 38: Eroski (“buletin aeronautikoa egiten du, aire kontrolatzaileentzat”), Berria 5 (adib.: “Aire kontrolatzaileen auzia”), EiTB 30 (adib.: “Aire Kontrolatzaileen Sindikatu Bateratuak Auzitegi Nazionalera jo du”), Argia (“Gobernu horiek, Espainian aire kontrolatzaileen kasuan bezala, esaten dute ez dutela xantaiarik onartzen”), DiarioVasco (“Jende guztia aireko kontrolatzaileei begira”); aire-kontrolatzaile 216, EiTB (adib.: “Aire-kontrolatzaileen gabezia dela eta azken bi egunetan konpainiek atzerapen handiak izan dituzte”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aire kontrolatzaile 4: Berria 3 (adib.: “Frantziako aire kontrolatzaileen greba”), Harkaitz Cano (“Aire kontrolatzailea den Charley Paparen ezagun batek, Long Island parean abiadura handiz New Yorkeko kostatik urruntzen zen marina amerikarreko gerrauntzi bat detektatu zuela ziurtatu omen zion”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es controlador aéreo / fr contrôleur de la navigation aérienne: Elhuyar: (aire-)kontrolatzaile / Nolaerran: aire-kontrolatzaile / Zehazki: (aire-) kontrolatzaile / Labayru: aire-kontrolatzaile / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta horren premia dago.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aire sarreran.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EH2016: “haize laster, haize-laster iz. Aire masa baten higidura jarraitua. Deusek ere ez du gaitz gehiago ekartzen hezetasunak eta haize-lasterrek baino”.

LBeh (2016-10-26): aire(-)korronte 41: Elkar (“Mikelek leihoa zabaldu zuen eta aire korronte hotz batek hegan jarri zituen hautsontziko errautsak gelan zehar”), Elhuyar 4 (adib.: “ibilgailuek sortzen dituzten aire-korrontez baliatuta, edo ibilgailuen azalera edo pertsonen oinetakoetara eta arropetara erantsita“), Consumer 22 (adib.: “Pintatze-lanetan hasi aurretik hobe da gela egurastea eta, berehala, partikula hegalariak ekar ditzakeen aire-korronterik altxa ez dadin, ate-leihoak ixtea, partikula horiek, bestela, pintura hezeari itsatsiko litzaizkioke eta”), Berria 5 (“Bat-batean sortutako zirimola, aire korronte bero eta hotzen nahasketak eragindakoa, ordu gutxitan sakontzen dena, eta arriskutsua”), EiTB 7 (adib.: “Aire-korronte biziak sortzen direnean, oso bortitzak zenbaitetan, izaki txikiak hodei artera eramateko gai dira eta, ondoren, izaki horiek euria bailitzan bueltatzen dira berriro lurrera”), Argia 2 (adib.: “Antza denez, eguzkiaren jarduerak eragina du troposferako aire-korronteetan”); haize(-)laster 10: Elkar 2, Elhuyar 3, Berria 4, EiTB.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aire(-)korronte 9: Berria 2 (adib.: “Guyanan, eguraldia ez da txarra berez, baina, atmosferan aire korrontebortitzak dabiltza ESAren arabera, eta horrek kohetea nahi ez den lekurantz desbideratzea eragin lezake”), Xanti Iruretagoiena 3 (adib.: “Sartzen den aire-korronte horrek, berriz, hezetasuna bultzatuz edozein aldetarantz, bere indar horrekin haize-kolpeak eta haize-uhin gero eta handiagoak eragiten ditu”), Jon Alonso (“Une jakin batean, zuzentzaileak inozoarena egiten ari delako sentsazioa badu, kontzientea da eszenatokian duen jarreraz, hobeki esan, bere jarrera zinematografikoaz, gabardina erdi aroko kapa da, ile soltea lumak dira, eta haizea ez da haizea, makina batek sortzen duen aire-korrontea baizik”), Xabier Amuriza (“gero itsasoa, gero airea, gero eter sutsua bera, euron gorputz bigunei esker, guztiz garbi geratu ziren, bataaurrekoa baino arinago, eta bigunena eta garbiena den eterra airezko auretan flotatzen da eta bere gorputz biguna ez du aire korronte gerakaitzetan nahasten; zirimola bortitz hauek dena inarros dezaten, ekaitz aldakorrek asalda dezaten uzten du, berak lerrarazten ditu bere suak abio segurrean”), Joan Mari Irigoien (“bi lanpara jigant zeuden, baita zetazko mila xingola ere, hango eta hemengo habeetarik esekiak eta mila koloretakoak, aire korronteen eraginaz kiribiltzen eta deskiribiltzen zirenak, fantasiazko sugeak iduri”), Ramuntxo Etxeberri (“Amatxik aire korronte bat dirudi”); haize(-)laster 50: Berria 2, Pello Zabala 4, Iñaki Mendiguren 3, Jon Muñoz 3, Koro Navarro 3, Irene Aldasoro 2, Josu Zabaleta, Jokin Urain, Joxerra Garzia, Juan Garzia, Antton Olano, Anjel Lertxundi, Isabel Arrigain, Eduardo Matauko, Gotzon Garate.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: aire-korronte.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: korronte 2* e. haize-laster, itsaslaster, ur-laster.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es corriente de aire / fr courant d’air: Elhuyar: haize-lasterra / NolaErran: haize-laster – aire korronte / Zehazki: haize-laster; haize-pasa: en esta habitación hay corriente, gela honetan haizea dabil / Labayru: haize-bitarte, haize- gurutze, haize-laster, haizealdi (ráfaga) / Adorez5000: haize, haize-lasterra, haize-portu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta haize(-)laster arautuarekin batera jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

LB: 122 (Argia 1, Berria 5, Deia 2, EiTB 15, Elhuyar 7, Elkar 2, Consumer 4, Laneki 74, UEU 12); ETC: 253.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: aire-masa Meteorol. / Adorez: 0 / Labayru: aire-masa 1 iz. Meteorol. masa de aire / NolaErran: masse d'air aire masa. // Euskalterm: aire-masa masa de aire.

aerolabaingailu iz. Lehorreko edo itsasoko ibilgailua, azpian sortzen duen aire masa baten presioari esker marruskadurarik gabe mugitzen dena. Ferryek eta aerolabaingailuek lotzen dute Sorrento hiria Napoles, Amalfi, Positano eta Caprirekin . // [aire] aire korronte, aire-korronte iz. Aire masa baten higidura jarraitua. Ik. haize laster. Geroztik eztarria ondo zaintzen saiatzen da, aire korronteetatik ihesi. Bat-batean sortutako zirimola, aire korronte bero eta hotzen nahasketak eragindakoa. // [haize] haize laster, haize-laster iz. Aire masa baten higidura jarraitua. Deusek ere ez du gaitz gehiago ekartzen hezetasunak eta haize-lasterrek baino. // aire 1 iz. Atmosfera eratzen duen gas nahastura, batez ere oxigenoz eta nitrogenoz osatua. Airea beharrezkoa dute izaki bizidun guztiek. Gela honetan airea falta da. Airearen kutsadura. Airearen astuntasuna. Airearen hezetasuna neurtu. Aire kanpaia. Saharatik heldutako aire-masa bero eta hezeak aire polarreko beste masa batekin egin zuen talka. // antizikloi iz. Meteorol. Atmosferan, ingurunearekin alderatuz, presio atmosferiko altua duen eremua. Antizikloia dagoenean, egonkortasuna da nagusi. Antizikloiaren eraginez, Mediterraneoko aire masa umelak penintsulako kostaldera datoz. // kondentsatu da/du ad. Lurruna isurkari egoerara igaro. Eguratseko aire masa beroak gorantz igotzen eta hozten direnean, hodeietako lurrun tanta txikiak kondentsatu egiten dira eta ur tanta bilakatzen dira.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, dagokion markarekin.

Jakite-arloak

Meteorol.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta onartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aire sarreran.

Kategoria

iz.

Pareko edo/eta ordezko egokia

Sin. airbag.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

perlesia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, hainbat adiera ditu eta: arnastu, haizea hartu (hau AS da), x kutsua hartu, lasaitu/atseden hartu (cf arnasa hartu 2).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Utzi dagoena. (2021-10-19)

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

a) ernai, urduri (cf. "beldurrak/beldurrez airean egon, utzi", etab.); b) azkar, presaka ("Zoaz hemendik airean").

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, adierak bereiziz: 1 norbait modu txarrean joanarazi, norbaiti haserrea edo gaitzespena modu txarrean adierazi; 2 indarrean bota…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea proposatu da, adierak bereiziz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AIREAN GORA Arriba, hacia arriba. Dagoenian jende oro aitzinian bildurik, / [iuje iauna] iauginen da rigoroski sainduieki zerutik; / Iosafaten egonen da airian gora iarririk / bekhatorer eginen du arrangura handirik. E 63. Gurutzean hala itzaturik airean gora ailtxatu zutenean. Mat 190. Eta hura hala nola haztoreak xoria / Behatzez altxatzen baitu airean gora ttipia. EZ Man I 93. Arren zure gana igan bedi gure auhena, / airean gora bezala khe insensuarena. EZ Man II 97. Nola erro xipittotik / haritz miragarria / airean gora altxatzen / baita guztiz handia. EZ Noel 173. Eztuzue bada ikhusten / Airean gora argiak / Zeiñ klarki duten distiatzen / Eta zeiñ diren eztiak? Gç 76. Itzatu ondoan airean gora altxatu zutenean. Arg DevB 178. Bere xapela airean gora aurthiki ondoan. "Après avoir jeté son chapeau en l'air". Arch Gram 90. Beroa aidean gora igotzen da, aize otzari leku emanez. Anab Aprika 85

adib.: aire 1 iz. Atmosfera eratzen duen gas nahastura, batez ere oxigenoz eta nitrogenoz osatua. Airea beharrezkoa dute izaki bizidun guztiek. Gela honetan airea falta da. Airearen kutsadura. Airearen astuntasuna. Airearen hezetasuna neurtu. Aire kanpaia. 2 iz. Nahastura horrek lur gainean betetzen duen bitartea. Itsasoko arrainak eta aireko txoriak. Airean ez da erraz ibiltzen hegoak moztuta. Airean gora abiatu. Kolore bizienak eta minenak histen dira aire handian. Airean zegoen, ez zerurako eta ez lurrerako.

Ez dugu aurkitu airean gora formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: airean gora 33: Berria, Iñaki Mendiguren 16, Karlos Zabala 2, Jon Muñoz 2, Xabier Amuriza, Joseba Sarrionandia 2, Julen Gabiria, Alberto Barandiaran, Karlos Zabala, Bernardo Atxaga 2, Patxi Ezkiaga, Edorta Jimenez, Karlos Linazasoro, Juan Kruz Igerabide.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aire sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

aireberritu, aireberri, aireberritzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

aireberritu, aireberri, aireberritzen

Sistematika zainduz gehitzekoa

Euskaltzaindiaren Arauak

aireko Ipar. 'hegazkina'

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

ik. hegazkin

Osaera egokia seinalatu da

Grafia lotu/bereiziak

elkartua vs. sintagma librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Grafia lotu/bereiziak

elkartua vs. sintagma librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta horren premia dago.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aire sarreran.

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez (betetzen du "gutxieneko baldintza")

indar adiera honetakoak baditu parekoak es, fr, en hizkuntzetan bederen; alde horretatik, beraz, onartzekoa da (zerbaitxo erabilia ere bai: EConst; Revol, SPierre, NEtx).

Grafia lotu/bereiziak

elkartua vs. sintagma librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "aire-posta = correo aéreo".

Grafia lotu/bereiziak

elkartua vs. sintagma librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Gaurko joerak

erabilerak ezagutu beharra dago, ontzi/untzi erabaki gabeaz

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

badu tradizioaren bermea, eta hobestekoak diren hegazkin eta aireko formetara bidalketa eginez jasotzekoa da)

Jatorrizko forma

aireratu, aireratze

Euskaltzaindiaren Arauak

aireratu, airera, aireratzen. da/du ad.

Forma garden-ulergarria da

forma honek ez du tradiziorik, tradiziozkoa airatu da; baina aireratu-k gardentasuna du aldeko, eta itsasoratu, lehorreratu, lurreratu bezalakoekiko paralelismoa

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

aireratu, airera, aireratzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

aireratze-pista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

airez (Heg.)

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

(pilota-jokoan) pilotak lurra ukitu aurretik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ka-: -tikako/-tiko.

Maiztasuna

g.er.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

airetik (Ipar.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AIREZKO (Urt, Dv). (Adnom.). "Aereus, airezkóa, airez egiña, airekóa, airetikákoa" Urt I 347. "Qui est d'air. Airezko agintza, vaine promesse" Dv. Airezko esparantza batek, edo agintza bano batek. Ch III 3, 3. Pilatusek etzuen lakhet bere sententzien ekhartzea arinki eta airezko akusuen gainean. Lg II 268. T'eguratsean, Jorrailgo garra, aidezko. 'La llama etérea de abril'. Gand Elorri 48. Aidezko zerbait dabil, / gupera ta garden, / gauzen ertz eta margo-/ argiak itzaltzen. 'Aéreo'. Ib. 196. Begiak begiotan / hitz asma ezin bat. / Maitasun aidezko / zure begion soinu / zoroarentzat. Azurm HitzB 26. [Ingude] batzuek, lirainak, kakotuak, zedarratuak, aidezko ontzi-konponketan bikotuak dira. "Aparejados en áreas carenas". MEIG IX 126 (en colab. con NEtx)

airezko 85: Deia 2, Elhuyar 2, Consumer 16, Berria 21, EiTB 29, Argia 7, Laneki 6, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

airezko 60: Berria 19, Herria 5, Felipe Juaristi, Xabier Amuriza, Jose Morales, Ramuntxo Etxeberri, Mirentxu Larrañaga, Jon Alonso, Edorta Jimenez, Hasier Etxeberria, Koldo Zuazo, Josu Zabaleta, Xabier Mendiguren Elizegi, Jon Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa beste -zko batzuk jaso diren bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aire sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

airezta, aireztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.