Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: loak hartu du ad.: bitarte hartan loak hartu zuen Jesus, lo-belar Papaver somniferum, lo egin, lo eragin, lo-lo Haur., lotan.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

E109: "lo arin, lo astun, lo erre, lo zakar. Sar litezke" // BAgiria (1998-05-29): bigarren itzulirako.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: lo egite, lo harrarazi, lo hartu, lo izan, lo-kanta, lo-kuluxka, lo-susta ; eta adibide gisa: lo arina; lo astuna; lo betea; lo betean; lo egiteko zakua; lo errea; lo-eskasa; lo falta; lo mukerra (Naf.); lo pisua; lo zakarra.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lo egin, lo eragin, lo-lo, loak hartu, lotan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, ez baita gardena. Lotu ahots sakon formarekin.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa akordio eta lortu sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa akordio eta lotu sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 76; auzolotsa 5; ETC: 334; auzolotsa 40.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: auzo-lotsa; inoren lotsa vergüenza ajena; Adorez: 0; Labayru: auzo-lotsa; inoren lotsa vergüenza ajena; NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta sarrera gisa jasotzekoa. Horrekin batera, ahozkoan behintzat hedatua den inoren lotsa erabili den begiratuko da eta hurrengo bilerara eramango dira datuak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

lotu aditzaren erabilera arrunt edo librea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: adib. / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-lotu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

dantza sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: eguzki-lore labur: Carlina acanthifolia allioni; eguzki-lore luze: Carlina acaulis.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Carlina acaulis.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib. gisa

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -tan.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, erdi sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Mirabilis jalapa.

Landare eta animalien taxonomi izena

Mirabilis jalapa

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: behatz handi (B; VocB, Darric ap. DRA), behatz haundi (AN-olza, B; biatz V-gip, AN-ulz), bietzaundi (V-gip). Ref.: A (beatz-andi); Bon-Ond 140; Iz Ulz (biatz); Etxba Eib (biatza); Elexp Berg (bietzaundixa). dedo pulgar. «Beatz, pouce (AN-egüés), eripulgare (AN-ilzarb), beatzaundi (AN-olza)» Bon-Ond 140. «El dedo gordo del pie» Etxba Eib. Cf. OA: Iru krutz beatz andienaz v. behatz lodi. Ber Doc (“Irur Gurutze egitea eskuieko beatz andias”), CatUt (“Zer da zeñetzea. Egitea iru krutze eskubiko biatz andiyes”), CatUlz (“Zer da zinetzia? Da eskuñeko eskuko biatz aundieki iru gurutze osoik egitia”), KIkG (“Gurutze Santuaren egitea, eskuiko beatz aundiaz iru gurutze egitea da”), ZA RIEV (“Antxin-antxiñako gizonak bat adirazitzeko, erakustatza luzatzen bide zuan, eta bi adirazitzeko, beatz orreri beste beatza, beatzaundia, elkartu”), Etxba Eib (“Mallukia jausi eta biatz-aundixa mallatu desta”), HErot (“Guk hemen askotan esaten diogu behatz haundia pitilinari”); behatz lodi (G; Lar, Hb ap. Lh, H). Dedo pulgar. «Pólice, atzlodia, beatzlodia» Lar. «(V, G), pouce» H. v. behatz handi. CatBurg (“Zer da ziñatzea? Da eskuieko beatz lodia[t]z hiru gurutze egitea"), Añ CatAn ("Eskuñeko beatz lodiaz"), Legaz ("Eskuñeko eskuko beatz lodiaz"), Ag AL ("Abarka urratuetatik beatz lodi biak agirian ekarzan"), Ag G ("Gizonezkoak, beren beatz lodiak aizkora-itaien aoetan erabilliaz [zebiltzen]"), Ldi IL (“Bereala, eldu zidak eskuko beatz lodia, nagon alkitik derriorrean yaiki-arazi, ta an naramatxik zuzen-zuzenean”); behatz motz «Betz-motz [sic], dedo pulgar» Darric (ap. DRA); behatz nagusi «(G), pólice, pulgar» PMuj; behatz potolo (G). Dedo pulgar; eri-behatz (Ae, Sal, R, ehi-behatz S), eri-beratz (AN-erro; Hb ap Lh). Ref.: VocPir, A Apend (eri beratz), Lrq (ehi), Iz R, ContR. Dedo pulgar. «Eribiatza, dedo pulgar» Mdg «Erebíatza (5 sil.), el dedo pulgar (lenengo eribíatza esan zuen)» Iz R v. 1 behatz; CatLuz (“Eskuineko eskuko erhi behatzaz hirur Kurutze egitea”), Lrq Larraja RIEV 1935 (“Ehi behatz müthürrai eman ziua martellü khaldü izigarri bat”), Tbn. hay eri beatz en LE Doc según el editor; eri handi (“R-is-uzt, BN-baig, S; Dv). Ref.: A (eri); ContR. Dedo pulgar; eri potots (L-sar ap. A; Dv [BN-lab], H). Dedo pulgar; Dv Ir 29,20 (“Eskuineko eskuaren eta eskuineko zangoko erhipototsen gainean”) (Bibl erhi potots); eri pulgare (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 222) “Pouce” Bon-Ond; erkoro (V-ger-ple-arr-m ap. A; Mg PAbVoc), erkolo (V-och ap. A), erkeru (V-ger ap. Holmer ApuntV). 1 dedo pulgar v. eskoro; A EY (“Bost atz ezkerrekoak banan banan ikututa esaten da [erkoroti adita]”), A EY (“escrito erkorro, posiblemente errata); 2 Izt D (“Gaztelako itxu gaita zamora jotzalleak ardandegi zuloetan ari oi diraden bezala, batetik bultza, bestetik erkoro, beren oslankaiak asko aldiz eskuetatik botatzen diezatela (Interpr?)”); erpuru (V-ple-ger-m, G-azp; Lar, Aq, Añ, Dv, H). 1 dedo pulgar «Erpurua, beatzaundia» ZA RIEV 1928 v. erkoro; CatOiq (“Eskuiko erpuruarekin hiru gurutze egitea”), Itz Azald (“Eskumako erpuruagaz”), v. tbn. KIkV; A EY (“Erpuruaz [beatz andiaz] esku-muturra yotzen duena sorgina omenda”), Ol Ep 1,6 (“Atxillotu zuten ta esku-oñetako erpuruak moztu zizkioten”); hatz handi (V-al; Lcc), atzaundi (V.gip) «dedo pulgar» Lcc; Etxba Eib (“Atzoskola juan bihar jata atzaundixan”);

OEHko datuak [laburduren azalpena]

hatz lodi (V-ger ap. A; Lar, Añ, H). Dedo pulgar. «Empulguera, con que se aprisionan lod dedos pulgares, atz lodiaren lokarriak, lokaiak» Lar. «Atz lodi edo nagusija, edo […], gran doigt (Astar)» H. «Atzandi, atz lodi, biotzeko, dedo del corazón» A; hatz nagusi «Atz lodi edo nagusija, edo […], grand doigt (Astar)» H; lodikatz (Lar – H (V, G)). “Pulgar, el dedo gordo, lodikatza, atz lodia” Lar. “Gros doigt, pouce” H. v. HATZ LODI; orkoro (V-arr ap. A; Añ (V), Izt 34r, H (V), Zam Voc), orkolo (V-arr-oroz ap. A; Izt 34r Dv (V), H). 1. Dedo pulgar. “Pulgar”, “pólice” Añ. v. erkoro. Arz (“Eskumako eskuko orkoroagaz”). Astar (“Iru kurutze oneek egin biar dituguz eskumako atz nagusi edo lodijagaz edo orkoruagaz”), Ur CatArrig (“Eskoako eskuko orkoloagaz”). Azc PB (“Orkoro bietako / atzazal-artean”), Larrak EG 1957 (“Atz orkoroa"), 65. v. tbn. Cb CatV 14. CatLlo 11. CatBus 9. 2. Pulgada. Izt C (“Ur oen anditasuna da neguan zazpi orkoro eta lau udan”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

atzamar lodi: JokoBild (“Orduan, bi eskuak burla egiteko keinua osatuz jar ditzatela esango diegu, hau da, hatzamar lodia sudurrean eta eskua zabal zabalik, beste eskua segidan”), Hizkilimin/3 (“Atzamar lodia beste atzamar lodiagaz”); atzamar potolo: Elexp Krabelina (“Baina gero, eskuinaz, atzamar potoloa nonbaitetik eta beste guztiak beste nonbaitetik sartzeko imintzio adierazkor bat egin zuen”); behatz gizen: B. Latiegi (“Ontto-kapel beltz dotorea eskubiaz pixka bat jaso, eta esku ortako beatz gizenez burua askatzen isilik gelditu zan une batez Watson”); behatz handi: A. Zavala (“Bañan Txirritak zintzurretik elduta zeukan etsaya ta beatz aundi biak sartuta estutu egiten zion itoaz”), JAIraz Joañixio (“Eta txamarrari atzekoaldera bultzaz esku bat galtzen zakelean sartu zun; bestean beatz aundina, berriro txamarra atzeratuz, galtzarbean”), F. Mendizabal (“Lasterketa luzeko korrikalariek sarritan orpoa jartzen dute lehenengo lurrean eta gero oinaren gainerako zatia, metatartsoa eta behatzandi-azpia”); behatz lodi: A. Urretavizcaya (“eskubiko eskuan ezkutatzen zen behatz lodi gaixoa laztandu”); eri potots: Eskual 1909 (“Herriko laborari gaizoek milika dezatela erhi pututsa”), P. Mac Orlan (“erhi pototsa edoskitzen ari zen haur herabetuari goxokiak eskaini zizkion”); erpuru: E. Garmendia (“Zotzak erabiltzeko bat erpuruaren basearekin heldu behar da, bigarren zotza erpuruaren muturrarekin eta eri erakuslearekin helduz eta horrela saiatu”), UZEI (“Eskuzabalaren kanpoko ertzaren [ertz erradialaren] irtenune biribildua, erpuruaren oinaldean, behatz horri lotutako muskulu laburrek eratua”), J.M. Irigoien (“Aurpegia hauskara zuen eta erpururik ez zuen eskuari begiratu bat ematen ikusi nuen”), I. Unzurrunzaga (“sega pikatzen erpurua zauritu zuen batek sakon”), E. Agirre (“Artega, urduri zegoenean, oraintxe bezala, erpurua eta hatz erakuslea belarrietatik pasatzen zituen”), A. Garro (“Erpurua”); hatz erpuru: Zipristin/6 (“Eskua irekita eta hatz erpurua luzatuz”); hatz lodi: Betiko loa (“Zigarroa piztu, ke bafada bat bota eta hatz lodiaren hozkatzeari begira egon nintzen piska batean, isil-isilik”), J. Elosegi (“zintzurrestea hatz lodiaren eta gainerakoen artean harturik”), P. Urzelai (“Gerestaren eskuineko eskuaren hatz lodia praken eskuineko poltsikoan sartuta ageri da”), G. Aranguren (“Eskuin eskuaren hatz lodia zikindu eta bi paperetan hatz aztarna utzi dut”), M. Gomendio (“eskua zabalduta hatz lodiaren puntatik hatz txikiaren puntaraino dagoen distantzia”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz lodi (erpurua, lehen hatza), erpuru, orkoro (erpurua, hatz lodia), eri potots (eri sarreraren azpisarrera gisa); LurE: erpuru (behatz lodia), orkoro (erpurua, behatz lodia).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ik. A EY: 1. La lara la la lalarala lalala, / laralala la lararalala. / Lenengotxu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / lodia dok ori. // 2. Bigarrentxu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / bizkorra dok ori. // 3. Irugarren ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / luzea dok ori. // 4. Laugarrentzu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / alperra dok ori. // 5. Boskarrentzu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / txikarra dok ori. // Etniker: Lenengotxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / trokotza dok ori. // Bigarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / bizkorra dok ori. // Irugarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / luzea dok ori. // Laugarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste gustien aldean / lerdoa dok ori. // Bostkarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / txatxarra dok ori. // Cf. Iñaki Gaminde: Olgetan-Benetan: Umezaroaren Lexikoa Bizkaian (I): "Atzamarren tasunak, ez izenak, banan-banan aipatzen direla egiten da kantu ospetsua den ondoko hau..."

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EuskHizt: erpuru, orkoro (definizioetan: hatz lodia, behatz lodia); ElhHizt: erpuru, hatz lodi, orkoro; EskolaHE: erpuru, orkoro (definizioetan: behatz lodia); HiruMila: erpuru.

Euskaltzaindiaren Arauak

erpuru eta «orkoro Bizk. 'erpurua'».

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

behatz handi | Z4B:EEBS:003 | H | 2002-10-09

Anbiguitatea saihesteko bidea eskaintzen du

lodi izenondoa hobetsi da, handi eta nagusi bezalakoen kaltetan, argiena berau delakoan.

Sinonimoa(k)

ik. erpuru, orkoro.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Ipar. zaio ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: "A nadie respeto o cedo, no me tengo por inferior a otros, ez naiz iñoren lotsa" Izt 105

LB: 3; ETC: 16

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru:0 / NolaErran: 0

Erdaretako formak

es vergüenza ajena; fr faire honte (pour): Elhuyar: auzo-lotsa, inoren lotsa / Adorez: 0 / Labayru: auzo-lotsa, inoren lotsa / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

auzo(-)lotsa forma aztertzean proposatua. Ahozkoan erabilia eta jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa inor eta lotsa sarreretan.

Txostenaren laburpena

OEH eta EESBS corpusetan ez da forma hau aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB50: itsaslore; LurE: itsas-lore; HiztEn: itsas lore.

Euskaltzaindiaren Arauak

Coelenterata.

Landare eta animalien taxonomi izena

Coelenterata

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 'kuku-belarra'.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-lore

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

kuku.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-egite.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

eragin / -arazi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan lo-erre azpisarrera: Iz ArOñ ("Lo erria dauko ume onek"), Elexp Berg ("Eztau siestaik eiñ da illuntzian loerria zeukan"), Etxba Eib ("Ume ori, lo erriak dago eta eruaizu ogera"); ik. gainera, lo-erretu eta loak erre(t)a egon azpisarrerak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lo(-)erre : HiruMila (AS: lo errea), DRA (1 sueño incómodo que se tiene cuando los ojos se irritan. 2 mal humor después de dormir), PMuj DVC (sueño incómodo, fatigoso, muy interrumpido) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-erre.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, lo sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

lo harraraz, lo harrarazten.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

dio ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "lo hartu = loak hartu = lokartu".

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

kuluxka iz. Loaldi arina eta laburra. (Batez ere, lo kuluxka esapidean erabiltzen da). Lo kuluxka bat egin. Bazkalondoko lo kuluxka. Lo kuluxka batek hartu nau ene aulkiaren gainean. Kuluxka bat egin. [lo] lo kuluxka, lo-kuluxka iz. Loaldi arina eta laburra. Zure olerkiak belar gaineko lo kuluxka bezain atsegingarri zaizkit.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatzekoa da adibidea kuluxka sarreratik eta oharretik, azpisarrera gisa jasoa baitago lehendik lo sarreran.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-kuluxka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa kuluxka sarreran ere.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

egokiagoa iruditzen zaio lantaldeari lo-eragile gardena (ez da testuetan jaso, baina hiztegietan ageri da).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LO-HORDI (S (Foix) ap. Lh; SP, Dv, H (L, BN, S)). a) (Uso pred.). "Lo hordi da" SP. "Lo hordia dabilla" Ib. s.v. hordia. "(Litm. sommeil ivre) se dit du sommeil interrompu après lequel l'homme en sursaut n'est pas conscient de ce qu'il voit et fait. On emploi ce mot tantôt comme substantif et tantôt adjectivement. [...]. Lo-hordi zelarik" Dv. "Cet adj. ne s'emploie qu'à l'indéfini, en cette locution: Oraino lohordi zen gelatik athera zenean, il était encore plein de sommeil, tout endormi, litm., soûl, ivre de sommeil" H. "Ivre-mort" Lh. Adiskidea lo-hordi / estonitzen da handizki. "Couché". Gy 297. Artzaiñak lohordi jaikiten. SGrat 13. Xutitzeaz geroz, yunphan eta arrolaka dabila, bethi lo hordi. Prop 1897, 43. Españako arlojak, gaiherdiz, joiten dütü 24 oren. Zer tanka herroka! Lohordi denak nekez xüxen khuntatüren dütü. Eskual 13-3-1908, 3.b) (Dv). Somnolencia. "Etzakien lo-hordian zer hari zen" Dv. "Lo horditan zelarik oraino [...], dans l'ivresse du sommeil" Ib. s.v. hordi. Arresak [barrükian] ohiltürik jarten ziren behin behin eta Pikart hasten zen murmuzikaz; lohordiak arauz hori eginerazten zeren. Eskual 10-1-1913, 3.(L, BN, S ap. A; loordi L-ain ap. A; lotordi V-m, Sal ap. A). Sueño pesado."Pesadilla de sueño, sueño pesado" A. Berak, lotorditatik itzartuta legez, aoa zabalik begiratu eutsan. A BeinB 91

Ez dugu aurkitu lo-hordi formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lo(-)hordi 3: Itxaro Borda 2 (“Bilkura biharamun lo hordi batez, gasna ninia zela eta viceversa entzun nuen, nik dakita zenbat unibertsitateetan irakasle honoris causa zebilen euskal ikerlariaren ahotik”), Aingeru Epaltza (“Lo-hordirik oraino?”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Baztertua dirudi (eta P. Xarritonek ez du ezagutzen).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Gaur egun agerpen gutxi samar, baina egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lo sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Haur.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Mailak

haur-hizkerakoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

LOAK ERREA (Lar, Añ), LOAK ERRETA (G-azp ap. Gte Erd ). "(Tengo) sueño, me caigo de sueño, loak errea nago" Lar y Añ. "Loak erreta dago (G-azp)" Gte Erd 213. v. infra LO-ERRETU.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 0.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: loak erreta egon ad. lok., ad. da estar muerto de sueño. Loak erreta nago eta ohera noa: Estoy muerto de sueño y me voy a la cama;

lo 1 iz. Gorputzaren atsedenaldi natural eta aldizkakoa, kontzientziaren jarduera etetea eta amets egitea ezaugarri dituena. Katuaren loa. Jendeari bere lo nagian iraunarazteko. Loa galdurik. Errota hotsak ez dio errotariari loa galarazten. Loa kentzen dion arazoa. Berriki egin diren esperimentuek erakutsi dutenez, egia da eskeletoak kaltzio puska bat galtzen duela loan. Ez ditzagun iratzar lo gozoan daudenak. Zuzen zegoen, lo falta nuen. Lo eskasez aharrausika. Guztiz ikaratzen gaitu lo beteak. Lo betean aurkitu zuten. Gure haurrak lo arina du. Lo pisu batek hartu zuen. Bekatuaren lo astunetik esnaturik. Lo zurrungan zegoen. Loak errea egon: erabat logaletua egon (Ik. lo erre). [lo] lo erre iz. Esnaera txarrak eragindako umore txarra; nekatuegi egoteak edo lo gutxi egiteak haurrengan eragiten duen egonezina. Lo errea dauka ume honek.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lo, erre eta egon sarreretan

OEHko datuak [laburduren azalpena]

B-G loak hartu / IE lokartu da banaketa nagusia; a) formak: loak hartu (+ loak artu, luak artu) 145 aldiz agertu da: B 43 (Zav, Añ LoraS, Añ GGero, JJMg, Ur, AB, Azc, Itz, A, Echta, Altuna, Otx, Balad, Bilbao, Erkiag), G 71 (Cb, Mb, It, AA, VMg, Arr, Lard, Urruz, Zab, EA, Jaukol, Or, SMitx, Inza, Ir, Ag, TAg, Alz, Zait, SM, Gazt, Anab, Etxde, Ibiñ, NEtx, Txill, Etxba, Lasa), IE-ZuAm 25 (Lç, Harb, Mat, Gç, Tt, Arch, Elsb, Ox, JE, Etcham, Mde, Izeta), EB 6 (Arti, Mde, MEIG); loak-hartu (+ loak-artu) 7 aldiz: G 5 (Lard, Ir), IE 2 (Hm); loakartu 9 aldiz, IE (SP, Ch, Lard, Legaz); loakartasun behin (SP); lohakartu 10 aldiz, IE (Ax: behin lohatkar; Dv); loharkatu (+ loharkarazi) 11 aldiz, IE (Ch, ES, Hb, Jnn, Barb); lok(h)artu (+ lokar arazi...) 117 aldiz: G 7 (Ir, Lek, Txill), IE-ZuAm 102 (Lç, He, Lg, LE,CatLan, CatLuz, Hb, Laph, Elzb, Zby, HU, Arb, JE, Barb, Ox, FIr, Iratz, Lf, Zerb, StPierre, Zerb, Mde, JEtchep, Xa), EB 8 (MEIG, Mde, Arti); b) erregimenak (da/du ad.): b1) da formakoak 73 dira: IE 67 (loak-hartu 2; loakartu 3; loakhartu 2; lokartu 23; lokhartu 30; lohakartu 5; loharkatu 7; lohatkartu 1): Lç; Ax; Hm; SP Imit; SP Phil; Ch; Lg I; Lg II; Hb Esk; Hb Egia; Dv LEd; Laph; Elzb PAd; Zby; Jnn SBi; Arb Igand; HU Zez; JE Bur; Barb Sup; Barb Leg; Ox; FIr; Iratz; Zerb IxtS; Lf Murtuts; JEtchep; Xa EzinB; Xa Odol; G 2: Ir YKBiz; EB 4: Mde HaurB eta Arti Ipuin; b2) du ad. gisa euskalki guztietan azaldu dira (loak artu 61; loak hartu 17; loak-artu 4; loakartu 2; lokartu 2; luak artu 2): B 31: Añ GGero; JJmg BasEsc; Ur MarIl; AB AmaE; Azc PB; Itz Azald; A BeinB; A BGuzur; Altuna; Otx; Erkiag Arran; Erkiag BatB; Bilbao IpuiB; SM Zirik; Etxba Ibilt; G 51: Mb IArg I; Cb Eg II; Cb Just; Mg CC; AA II; Lard; Arr GB; Arr May; Bv AsL; Zab Gabon; Urruz Urz; Ag G; Inza Azalp; Jaukol Biozk; Or Eus; Or Poem; Or Aitork; Alz Ram; TAg Uzt; EA OlBe; Zait Sof; NEtx Antz; NEtx LBB; Lek SClar; Anab Aprika; Gazt MusIx; Ibiñ Virgil; IE 7: Lç; Mat; Barb Leg; Izeta DirG; Xa Odol; ZuAm 6: Tt Onsa; EB 6: MEIG, Mde HaurB, Arti MaldanB.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

loak hartu: DFrec 4; AB38 1; AB50 1; Euskalterm 1; HiztEn-LurE; loakartu: DFrec 2 (eta "loakartu ik. lokartu"); loakhartu: AB38 2; loharkatu: HiztEn-LurE; loharkatze: LurE; lohartu: AB50 1; lokartarazi: AB38 1; lokartu: DFrec 4; AB38 2; AB50; Euskalterm 1; HiztEn-LurE; lokartze: Euskalterm 1; LurE.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: du ad.: bitarte hartan loak hartu zuen Jesus.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lo sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

du ad. (tradizioan oinarritzen den banaketa proposatzen da: loak hartu du ad. / lokartu da ad.).

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Bitarte hartan loak hartu zuen Jesus.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

loaldi forma (lo-aldi, lo aldi) 21 aldiz azaldu da: B 5 (Mg PAb, Ag AL, Laux BBa, Kk Ab I, Echta Jos), G 13 (Or Mi, Or Aitork, Or QA, TAg Uzt, Ibiñ Virgil, Azurm HitzB, Gazt MusIx, Berron Kijote, Txill Let), IE 2 (JE Bur, Mde Po), EB 1 (MEIG); lotaldi 3 aldiz, B (A BeinB, Otx, Alzola Atalak).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

loaldi (lo aldi) formak 7 agerraldi ditu: B 1 (I. Zubiri), IE 1 (A. Hillau), EB 4 (G. Aldabaldetreku; Argia; Non daude pandak?), EgAs 1 (A. Valdes).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

loaldi : AB38 1, Euskalterm 3, HiztEn-LurE; lotaldi : AB38 2.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

loaraz, loarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

lokarrarazi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: «loba v. iloba»; cf. supra iloba sarrerako informazio laburtua.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, «Bizk.» marka duela; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Adiera mugatzeko zailtasunak

forma ematea erabaki da; adiera, berriz, argitzeko dago (cf. euskalkien araberako banaketak loba / iloba / biloba (eta birbiloba) formen artean).

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

lobby 67: Mikel Asurmendi, Alvaro Hilario Perez de Sanroman 2, Pello Zubiria 2, Lander Arbelaitz, Juan Mari Arregi 4, Daniel Udalaitz 3, Elisabeth Pombo, Baleren Bakaikoa 2, Xabier Letona, Jon Torner, Xabier Etxaniz 3, Jakes Goikoetxea, Ixiar Zubiaurre 2, Urtzi Urrutikoetxea 4, Marino Goñi, Anjel Lertxundi, Naiara Elola, Xabier Lasa, Ainara Gorostitzu, Joseba Felix Tobar-Arbulu, Berria 6, Oskar Bordes, Nekane Jurado, Mikel Carramiñana, Eneko Egibar 3, Urtzi Urkizu, Marine Pueyo 2, Iker Aranburu, Gontzal Agote, Xabier Lekuona, Kristina Berasain 8, Ainhoa Sarasola, Iban Santamaria, EiTB.com 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: lobby 82: Berria 67, Iñaki Heras 9, Iñigo Aranbarri 2, Harkaitz Cano 2, Oskar Arana, Txema Ramirez de la Piscina.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "lobby h. eragin talde".

Mailegu isiltzekoa da, aipatu gabe uztekoa

erdal hitza.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

nazioarteko forma da, eta beste gabe onartzekoa, oso erabilia baita.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-bb-; -y.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 30 (Argia 1, Berria 9, EiTB 1, Elkar 14 (horietatik 13 Unai Elorriaga), Jakin 2, UEU 2) / ETC 86

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: lobotomia iz. (Med.) lobotomía / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. / Euskalterm: lobotomia eta lobotomia prefrontal (Med.); lobotomia-sindrome (Med. termino onartua da).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa dagokion markarekin.

Jakite-arloak

med.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lobulu (eta -o 1) 8: J. Lartategi ("Orduan, presioa egiten hasi da, presio ikaragarria buruaren alde bietan, lobuloetan"), Elhuyar 2 ("Elasmobrankioetan eta aktinopterigio zaharrenetan, hegats kaudala oso disimetrikoa da; lobulu gorena da garatuena eta gorputz-muskulaturaren luzakin bat darama", "izan ere, tetrapodoen gorputzadarren aurregitura den endoskeletoa duen lobulu muskularrak bait dira"), UZEI 4 (adib.: "hiru gingil edo lobulu"), A. Garro ("Eremu hauek guztiek garun-azalaren lobulu parietala osatzen dute").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

lobulu : AB38 1, HiztEn, LurE, Euskalterm 7 // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lobulu : ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Casve EF // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, DRA, Lh DBF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal lóbulo / lobe, uvule formen ordainak: HiztHand: gingil // ElhHizt: 1 Anat. gingil; 2 Biol. lobulu // HiruMila: lobulu // Lur EG/CE eta EF/FE: gingil // Casve FB: dindila, gingilla // HaizeG FB: kinkil, dindil // PMuj DCV: tintil, gingil, parpail, panpalin.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta baliokidearekin batera onartzekoa

mailegu onartzekoen minimoa betetzen du, eta onartzekoa da, gingil bezalakoen ondoan.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ulu.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Biol., Arkit.

Jatorrizko forma

olio lodi, diesel olio, diesel; paperlodi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LODIAN. De profundidad; de grosor. Arri onen neurri egiazkoa da, luzean kana bat, zabalean iru kanalauren, eta lodian ogei beatz igaroak. Izt C 74. Ezkurrak iru-lau zentimetro ditu luzean, bi edo iru lodian. Munita 44. Nola arbola aundia zan, iru metro ta geiago zeuzkan lodian. Albeniz 209. Ogei minutu baiño len, [arriak] denak txikitu zituan. Amar bat zentimetro lodian ezarri zuan arria, ta kozkor aundiak. JAzpiroz 77. Maitetasunak ere, gaztearen izakera osoa luze-zabal lodian igurtziaz, amesez ganezkatu daroa. Erkiag Arran 94. Egitekoa, hiru neurritan (luze, zabal, lodian), bestetan ezin nabari dezaket. MEIG IX 136 (en colab. con NEtx).

adib.: zentimetro iz. Metroaren ehunena (cm). Bigarren hormaren inguruan aurkituriko pitzadura 20 zentimetro luze zen. Zazpi metro eta laurogei zentimetro ditu lodian, eta ehun eta hamaika luzean. Zulo bakoitzak 30 zentimetrotik 40 zentimetrora behar ditu zabal. Buztinez eginarazi ditut 18 bat zentimetroko irudiak. Zentimetro koadroa (cm2), zentimetro kuboa (cm3).

lodian 1, Consumer (“Luzean, erabiliko duenak baino 10-20 zentimetro gehiago eduki behar ditu koltxoiak, lodian, 15 zentimetrokoa izan behar du, gutxienez”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lodian 14: Xanti Iruretagoiena 12 (“Ondoren, hartxintxarra zabalduko da eta egurrezko mazoekin, koadriletan banatuta, estu-estu zanpatuz trinkotuko da, erabat zanpatua dagoenean gutxienez zoladurak lodian izango duenaren hiru laurdenekoa izan arte”), Bernardo Atxaga (“Zentimetro bat gutxiago izango da lodian"”), Oskar Arana (“Gizon asko ikusi izan nituen biluzik garai batean, eta luzean eta lodian, artzainaren pieza hura hamar lehenen artean ipini beharko nuke”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, luzean bezala. Bide batez, zabalean azpisarrera gisa ere gehitzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lodi sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

lodiarazi, lodiaraz, lodiarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

lodiarazi, lodiaraz, lodiarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-i(tu)+a-.

Atzizkien araberako erabakiak

-era.

LBeh (2014-04-03): lodigarri 59: Consumer 57 (adib.: “Kloruroak: eragile lodigarriak, biskositatea doitzeko”), Berria 2 (“Gehigarri hauek dituzten janariak: almidoia; almidoi eraldatua; amilazeoak; fekula; irina; proteina; proteina natural hidrolizatua; landare proteina; semola; laboreetatik ateratako egonkortzailea; lodigarri, emulsionatzaileak, lurringarri edo beste gehigarriak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: lodigarri 1, Edorta Agirre (“alferrikakoak liratekeen lodigarri, egonkortzaile, usain-emaile eta koloratzaile ugari gehitzen bide zaizkie janariei”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es espesante / fr texturant alimentaire, épaississant: Elhuyar: lodigarri / Nolaerran: - / Zehazki: lodigarri / Labayru: - / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu egokia da, beste gabe onartzekoa

Beste gabe onartzekoa, ongi eratua da eta ezin egokiagoa. Adierarik aipatu gabe jasoko da.