Harremana

    Euskaltzaindiaren Hiztegia

    2. Hizkuntza-baliabideak
    3. Hiztegi orokorrak
    4. Euskaltzaindiaren Hiztegia

    20 emaitza jaun bilaketarentzat - [1 - 20] bistaratzen.

    jaun
    1 iz. Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko eskua duen gizonezkoa. Zeruko eta lurreko erregea eta jauna delako. Zure anaien jaun izan zaitez. Nire bihotzeko jauna. || Jaun egin zait amodioa.
    2 iz. Zernahi gizon, bereziki gizarteko behe mailetakoa ez dena. Jaun aberats bat. Erromako jaun gazte bat. Egun batean pobre, beste batez jauna. Leon du jaun horrek izena. Jaun eta andre multzo bat zetorrela.
    3 iz. (Bokatibo gisa). Bai, jauna. Egun on, jauna. Jokaldi bat bakarra egingo dut, jaunak.
    4 iz. Gizonezkoekin eta bereziki zenbait kargurekin erabiltzen den gizalegezko hitza, izenaren eskuinean edo ezkerrean jartzen dena. (Hegoaldean, batez ere izenaren eskuinean kokatzen da eta Iparraldean, ezkerrean). Erretore jauna. Alkate jaunari. Gorostiaga euskaltzain jauna. Jaun apezpikua. Jaun kondeari goraintzi! Eusebio jauna. Zubizarreta jaunagandik. Mikel Segurola jaunari. Jaun Etxautz neure jabe noblea.
    5 iz. Frantziako Iraultza aurreko gizartean, lurralde, herri edo pertsonen gainean eskua edo aginpidea zuen gizonezkoa; gizarte horretan goi mailako gizonei ematen zitzaien ohorezko titulua. Bizkaiko jaunak. Zalgizeko jauna. Dukerri bateko jauna. Jaun eta handikiak.
    6 iz. Jainkoa. (J larriz). Agur, Maria, graziaz betea, Jauna da zurekin. Hemen nauzu, Jauna. Goiko Jaun ona. Igandea, Jaunaren eguna. Hankak sano ditugu, Jaunari graziak!
    7 iz. Ostia, eukaristiako ogia. Jauna eramaten zaie gaixoei. Jauna agerian dago alboko aldarean.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EHHE
          EEC
     
    Azkue Hiztegia

    Esaera zaharrak

    Jaunetan zein latzena?, ezdeusetik jauntzera heldu dena.

    Aztergaia: jaun

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z1:BatHizt 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz
    Lantaldearen proposamena: Z3:EEBS:01

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    AS: Jauna hartu, jaun eta jabe.

    Lantaldearen irizpideak
    Forma arautuaren azalpenaz oharra

    AS gisa gehituz: Jauna eman, Jaunari eskerrak, jaun handi, jaun on ; eta adibide gisa: jaun-andreak eta, hala onartuko balitz, Jaun Done Petri.

    Informazio osagarria
    Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

    jaun eta jabe, Jauna hartu.

    etxeko jaun
    iz. Etxearen buru den gizonezkoa, gehienetan familiako aita. Ik. etxejaun. Herriko buruzagi eta etxeko jaunak.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: etxeko jaun

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau67
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1994-06-22 Azpisarrera gisa onartzekoa

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    AS

    Informazio osagarria
    Idazkera hedatuena da

    bi osagaiak bereiz emanik erabili da; etxekoandre, berriz, loturik usuago

    ibar jaun, ibar-jaun
    iz. hist. Erregearen edo erreginaren izenean herrialde batean epaile lanak egiten zituen pertsona. Ik. merio 2. Bere kargua utzi behar zuen denboran, azkarki samurtu zen ibar-jaunarekin.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EHHE
          EEC
     

    Esaera zaharrak

    Orik ez den herria, ibar-jaun da azeria.
    jaun eta jabe
    Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko nagusitasuna edo aginpidea duen pertsona edo gauza. Munduko ondasun guztien jaun eta jabea. Eskoletatik eta gizartetik baztertua izan da bertako hizkuntza luzaroan, ingelesa geldi zedin jaun eta jabe. Han eta hemen, baita hizkuntza gaietan ere, argitasunak, lekukoak, dokumentuak dira jaun eta jabe; jaun eta jabe bakarrak.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EHHE
     

    Aztergaia: jaun eta jabe

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    AS

    jaun handi
    1 iz. Gizartean maila gora duen edo iritsi duen gizona; noblea. Errege bat edo jaun handi bat. Printze eta jaun handiak. Jaun handi batekin solasean ari zela.
    2 iz. Jainkoa. (J larriz). Ik. jaun 6.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaun handi

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Lantaldearen proposamena: Z4:HBL 2000-04-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Txostenak
    OEHko datuak [laburduren azalpena]

    ik. OEH: AS

    Bestelakoak
    Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

    HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

    Informazio osagarria
    Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

    -handi.

    Informazio lexikografikoa
    Zerrendako formari azpisarrera dagokio

    jaun sarrerari dagokion azpisarrera.

    jaun on
    1 iz. Gizonezkoak agurtzeko erabiltzen den gizalegezko formula. Sar zaitezte, jaun onak; ongi etorri!
    2 iz. Jainkoa. (J larriz). O Jaun ona, zu zara gure kreatzailea.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaun on

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Lantaldearen proposamena: Z4:HBL 2000-04-12 Azpisarrera gisa onartzekoa

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Txostenak
    OEHko datuak [laburduren azalpena]

    ik. OEH: AS

    Bestelakoak
    Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

    HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

    Informazio osagarria
    Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

    -on.

    Informazio lexikografikoa
    Zerrendako formari azpisarrera dagokio

    jaun sarrerari dagokion azpisarrera.

    jaun-andre
    1 iz. pl. Jauna eta andrea. Olañeta jaun-andreak pozarren daude. Ugazaba jaun-andreak kanpoan dira.
    2 iz. pl. Gizon-emakumeak agurtzeko erabiltzen den gizalegezko formula. Arratsalde on, jaun-andreak! Alkate jauna, jaun-andreak, agur.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaun-andre

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Lantaldearen proposamena: Z4:EEBS:10 2000-04-12 Adibide gisa onartzekoa

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

    HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

    Informazio osagarria
    Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

    dvandvak.

    Informazio lexikografikoa
    Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

    adibide gisa eskaintzekoa, jaun sarreran (eta jaun-andreak forman).

    jaunartzaile
    iz. Jauna hartzen duen pertsona, Jauna hartzera doan pertsona. Jaunartzaileak aldarera hurbildu ziren.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaunartzaile

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

    Formari buruzko datuak

    Informazio osagarria
    Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

    -hartzaile.

    jaunartze
    iz. Eukaristiako sakramentua hartzea. Bekatu larrian jaunartzea egiten duenak.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaunartze

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:EEBS:09 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

    Formari buruzko datuak

    Lantaldearen irizpideak
    Forma arautuaren azalpenaz oharra

    adibide gisa erantsiz: lehen jaunartzea [beherago, komunio txiki lexiaren definitzaile gisa erabili du lantaldeak].

    Informazio osagarria
    Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

    -hartze.

    jaundetar
    1 adj. Jaundekoa, Jaunderi dagokiona.
    2 iz. Jaundeko herritarra.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaundetar

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArauB

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    (herritarra).

    jaundu, jaun/jaundu, jauntzen
    1 da/du ad. Jaun bihurtu. Aski zaio gizon izatea, jaundu nahiz aritu gabe. Jaunetan zein da latzena?: ezdeusetik jauntzera heldu dena.
    2 da ad. Zerbaiten jaun bihurtu, nagusitu. Nire bihotzaz jaundu da.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     
    Azkue Hiztegia

    Esaera zaharrak

    Jaunetan zein latzena?, ezdeusetik jauntzera heldu dena.

    Aztergaia: jaundu

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArauB
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    jaundu, jaun(du), jauntzen. da/du ad.

    Informazio osagarria
    Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

    jaundu, jaun(du), jauntzen.

    jauneria
    iz. Ipar. Nonbaiteko jaunen multzoa. (Gehienetan gaitzesgarritzat erabiltzen da). Enperadorea etorri zitzaion bere gorteko jauneria guztiarekin. Baionako jauneria.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jauneria

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    Ipar.

    jaungoiko
    1 iz. Jainkoa (erlijio monoteistetakoa). (J larriz). Jaungoikoaren beldurpean hasitako gizona. Noiz arte?, Jaungoikoak daki! Jesus da Jaungoiko-gizon guztiahalduna. Jaungoikoari nahi dakiola egunen batean gu biok senar-emazte egitea!
    2 iz. Jainkoa (erlijio politeistetakoa). Herri anitzetan adoratzen zuten sua jaungoikotzat.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EHHE
          EEC
     
    Azkue Hiztegia

    Aztergaia: jaungoiko

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z1:BatHizt 1992-07-23 Bigarren mailan onartzekoa
    Lantaldearen proposamena: Z3:EEBS:01

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    h. jainko.

    Informazio osagarria
    Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

    Ik. Jainko (Jaungoiko onartzekoa da, baina Jainko-ri emanez lehentasuna).

    Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

    maiuskula zein izeni dagokio hiztegian?

    Formari buruzko oharrak

    Euskaltzainen oharrak

     - [E208]:  jaungoikoa 'jainkoa' || Hitz ezberdinak dira, bata, segur aski, herri-etimologiaz sortua bada ere. Beronen hedadura handia kontuan izanda, ni neu ez nintzateke h. jartzera ausartuko.

     - Erabakia: (H2.2 / 2010-04-13): Bere horretan utziko da oraingoz lehen itzulikoa.

    jauntasun
    iz. Jaun denaren esku edo aginpidea; jaun izaera. Ik. jaurgo; nagusitasun. Handia da Jainkoaren jauntasuna. Jauntasuna eman zenion gizonari abereak manatzeko. Zergatik gizon arruntari azaltzen zaio jakintza handitasun eta jauntasun beldurgarri horrekin? Etxahuneko jauntasuna galdu zuen.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jauntasun

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua
    jauntxo
    iz. Jaun txikia (gehienetan, gaitzesgarritzat hartua); duen aginpide gehienetan urria gaizki edo gehiegi erabiltzen duen pertsona; bereziki, herrietan, diruaren bidez, herri arazoetan gehiegizko aginpidea lortzen duen pertsona. Ik. jaunxkila; kazike. Errege, erregina, handiki eta jauntxoen tirabirak. XIX. mendeko Donostia eta Donostia inguruko jauntxo liberalak. Herriko jauntxoa. Jauntxoentzat izan zen galgarri foruen galera, eta Bilbo-Donostietako burgesak ez ziren jauntxoak. New Yorkeko portuan jauntxo batek eta inguruko lau alferrek mendean dauzkate portukoak.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EHHE
          EEC
     

    Aztergaia: jauntxo

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:EEBS:05 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua

    Formari buruzko datuak

    Informazio osagarria
    Atzizkien araberako erabakiak

    -txo.

    jauntxokeria
    iz. Jauntxoari dagokion egite edo jokaera gaitzesgarria. Ik. nagusikeria; kazikismo. Agintarien gehiegikeriak eta jauntxokeriak. Jauntxokeriak berea du gorrotoa.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jauntxokeria

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak besterik gabe onartua
    jauntza
    iz. Jauntasuna. Lurreko ondasunen jauntza gizonen artean berdin banatuko balitz.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jauntza

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Lantaldearen proposamena: Z5:EEBS:32 2000-04-12 Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Txostenak
    OEHko datuak [laburduren azalpena]

    ik. OEH.

    Bestelakoak
    Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

    HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

    Informazio lexikografikoa
    Kategoria

    iz.

    Forma baten adiera(k)

    jauntasuna.

    jauntzi, jauntz, jaunzten
    da/du ad. Ipar. Jantzi.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     
    Azkue Hiztegia

    Aztergaia: jauntzi

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z2:HBB 1995-04-27 Bigarren mailan onartzekoa

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Bestelakoak
    Euskaltzaindiaren Arauak

    jauntzi, jauntz, jaunzten. Ipar. da/du ad. h. jantzi.

    Informazio osagarria
    Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

    Ipar. Ik. jantzi.

    Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

    jauntzi, jauntz, jaunzten.

    Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

    -ntz(i)+t-.

    jaunxkila
    1 iz. Familia oneko edo aberatseko seme buruarina; jauntxoa. Orduko neskatxak ez ziren Parisko jaunxkilen ondotik ibiltzen; herritarrak nahiago zituzten.
    2 adj. Gizonezkoez mintzatuz, jaunxkila itxurakoa. Arrotz ihartu jaunxkila batekin hasi zen dantzan.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     

    Aztergaia: jaunxkila

    Iturria:

    Kodea [?] Data Proposamena
    Araua: Z3:EArau79
    Lantaldearen proposamena: Z3:HBB 1995-04-27 Lantaldeak erabaki gabe utzia

    Formari buruzko datuak

    Erabilerak
    Txostenak
    OEHko datuak [laburduren azalpena]

    IE dira jaunxikil(a) eta jaunxkil bana (Ox: "Behazak bada zer lezaken hiriko jaunxikilen indarrak langilerik ez izanez alfer gelditzen balire lurrak!"; "Xapeldun arrotz eihartu jaunxkil batekin zaukun hasi're dantzan"), eta jaunxkila 2 (JE Bur: "mutiko gazte xuhail batzu, jaunxkila, erneak"; Ardoy SFran: "jaun handi, jaunxkila erdi kasoil hori etzitzaion batere gustatzen").

    EEBSko datuak [laburduren azalpena]

    IE dira jaunskila (J. Elissalde: "gure paperak jaunskila beltxaran bizar xorrotx bati irakutsi-eta") eta jaunxkil (R. Idiart: "jauntto, jaunxkil eta menperatzaileen maltzur-joko, fereka eta lausenguak") bana.

    Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

    jaunxkila : HiztEn-LurE.

    Sektore jakin bateko informazioa

    cf. beste hiztegiak: jaunxkila : DRA, HiruMila, ElhHizt; jaunxkileria : DRA; jaunkillot : Casve EF.

    Informazio osagarria
    Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

    -skila/-xkila.

    Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

    -nxk-.

    lehen(engo) jaunartze
    iz. Eukaristiako sakramentua lehenengo aldiz hartzea. Lehenengo jaunartze egunean. Jaio zenetik 75 urte bete direla, lehen jaunartzea egin zuenetik 63.
    OEH
          Lexikoaren
    Behatokia     XX. mendeko
    corpusa     EHHA
          EEC
     
     

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa

    ORDUTEGIA
    9:00 - 14:00

    Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

    Bibliotekaren katalogoa Artxiboaren katalogoa
    ERAKUSKETA BIRTUALAK

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak