Euskaltzaindiaren Hiztegia

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, irudizko erabilera ere badu eta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 122 (Argia 4, Berria 23, DiarioVasco 3, EiTB 30, Elhuyar 2, Elkar 48, Consumer 2, Euskaltzaindia 1, Goiena 1, Jakin 2, Laneki 2, UEU 3, Uztarria 1) / ETC: 363 / Dabilena: 214

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0 // Euskalterm: 0.

ahuku iz. Norbaiti, bereziki hildako bati, lagun egiten dioten pertsonen multzoa. Ezteietan eztei arropak janzten ditu eta doluzkoak ahukuetan. anorak iz. Beroki irazgaitz txanoduna, bereziki kirolerako erabiltzen dena. Neguko arropa eta anorakak janzten dituzte, benetan hotza delako tenperatura. autorretratu iz. Norbaitek bere buruari eginiko erretratua. Ia autorretratu guztiek dotore azaltzen dute pintorea, nahiz eta pintatzeko arropa zaharrak edo mantalak jantzi behar izaten zituzten. busti2 1 adj. Bustirik dagoena. Arropa bustia eranzten, lehorra janzteko. festaburu iz. Jai nagusia. Arropa hura janzten zuen urteko festaburu handietan. Igande eta festaburuetan. iragazi 3 du ad. Maiztasun jakin batzuetako uhinak edo seinaleak igarotzea eragotzi. Babes neurri eraginkorrenak, burua estaltzea, eguzkitako betaurrekoak eramatea eta izpi ultramoreak iragazten dituen arropa janztea. jantzi1 4 du ad. (Arropak) jarri. Janzteko arroparik ez zeukan tuareg 2 iz. Herri horretako kidea. Tuaregen arropak janzteko proposatuko nizueke, basamortuan dabiltzan ahuntzain eta merkatarien artean oharkabean pasatzeko.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da arropa erantzi formarekin egin den bezala.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, azpiko arropa arautua bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 7 (Berria 1, EiTB 4, Erlea 1, Consumer 1) / ETC: 12 / Dabilena: 10

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0 / Euskalterm: 0 / LeioaOstalaritza: 0.

Erdaretako formak

es comida casera / fr plats faits maison: Elhuyar: etxeko otordu / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0 / Euskalterm: 0.

etxeko jan 5 (“Etxeko jana. Betiko jan soila, tokian tokiko eta garaian garaiko lehengai merke samarrekin osatua, prestaera soil baina ez beti laburrekoa…”, “Aste osoan etxetik kanpo bazkaldu behar izaten duenak du amets etxeko jana, presak, egonezinak eta zurrunbiloak ahazteko”)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, baina etxeko janari forman (etxeko jan forman etorri da).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

jan (cf. zikinak jan bere lekuan jasotzekoa).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

herdoil sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: JAN ETA JAN Comiendo y comiendo, venga comer. Yan ta yan bada. Zav Fab RIEV 1909, 28 (podría interpretarse como imperativo). Jan eta jan ari da / ezin uguiturik. It Fab 36. Haritu zen yan eta yan. Gy 209. Emen jan ta jan ta an zirri-zarra. Enb 66. Jan eta jan, Jainkoak daki zer garbitu zuten oraino. Barb Leg 130. Jan-da-jan gaitz egin arte. Anab Poli 77. Santxo ere ixilik alaberean, ezkurrak jan ta jan. Berron Kijote 126. Ahuntzak jan eta jan, estekatu duten lekuan. EZBB I 51. v. tbn. JE Bur 131. Munita 49. Or QA 140. Gand Elorri 211. Osk Kurl 137. Jan ta janaz erbiak edurra biurtzen diriala zuriak. Añ LoraS 40.

adib.: aldian-aldian adb. Noizean behin. Ik. aldian behin. Gozokiak jan eta jan ari zara, aldian-aldian lagunari ere eskainiz // zirri-zarra 1 onomat. Igurztearen, karrakatzearen eta kideko hotsen onomatopeia. Bizar labana zorrozten ari da zirri-zarra Nikolas. Hemen jan eta jan, eta han zirri-zarra jezten esne guztia. Euriaren zirri-zarra bizia.

jan eta jan 39: Deia, Consumer 3, Berria 10, EiTB 17, Argia 6, Erlea.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

jan eta jan 31: Herria (“Hauxe ziola: "Zer duzue bada hola eni so! Iduri-ta ni naizela hor gaizki gobernatu? Eta zer egin dut gaizkirik: Kintoko bizkarretan, jan eta jan, alha eta alha, egarritzearekin berriz mendiko errekan ur argitik edan, zertaz, bai zertaz nintzan hobendun?”), Berria 3 (“Eta Imanol, bi urtez neurrigabe jan eta jan ibili ondoren, gizenegia zegoen begibistan zeukan udan txirringalak eta gantzakiak lotsarik gabe erakusten ibili ahal izateko”), Jasone Osoro (“Patatak jan eta jan, neu ere”), Antton Olano (“Hi jan eta jan ari haiz ba denbora guztian”), Jokin Muñoz 2 (“Azken batean, erruki dio, bai, horrela ikusten duenean, barrenak jan eta jan”), Iñaki Mendiguren (“Dudleyk udako denborarik gehiena sukaldean sartuta eman zuen, bere txerritxo-begiak pantailari josita eta bost kokospeak dardarka zituela, etengabe jan eta jan”), Marzel Etxehandi (“Zuhurrenak, miatuak izan aitzin, jan eta jan ari dira”), Agustin Otsoa, Javi Cillero, Felipe Juaristi…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada eta aski da.

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa jan sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: janedan / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

MilaHitz: "jan-edanak".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

jan 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

jan-edanean eta jokoan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: JAN-EDANEAN Comiendo y bebiendo. Ian edanean, iokoan eta bertze plazeretan dabiltzanek. Ax 503 (V 325). Jan edanean erregaloak billatzea. Cb Eg II 65. Jan edanean ta jokoan igarotzeko. Mg CC 190. Goizetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea. Echag 220. Ostatuan sarturik [...] jan-edanean ausarki zegoena. Arb Igand 133. Ekin eutsen jan-edanean. Echta Jos 43. Senide eta adiskideak / bilduta jan-edanean. And AUzta 116. Lanian baño jan-edanian / zure abilidadia. Auspoa 39, 64. Arratsalde guztia jan-edanian juan zan. Gerrika 285. v. tbn. Añ EL1 134. Gco II 75. AA III 605. Astar II 94. Urruz Urz 12. Lek EunD 19. Or Aitork 208. SM Zirik 102. Alzola Atalak 53. Insausti 201. Jan-eranean: MendaroTx 159.

adib.: jan-edan 1 iz. Jana eta edana; otordu oparoa, asealdia. Ekarri zioten Jesus onari behar zuen jan-edana. Jan-edana badute ausarki. Gogoa jan-edanean edukitzea. Lagun arteko jan-edanak. Jan-edanean ez ibiltzea edo ez gehiegi jan eta edatea. Leku apainetan jan-edanak egitea. Jan-edan galgarria. Jan-edanerako grina.

jan-edanean 10: Aizu (“Txikiteoa, jan-edanean hobe”), Consumer (“eta ez ibili jan-edanean afaldu ondoren”), Berria 5 (“Algorri tabernan dago, jan-edanean”), EiTB (“San Fermin jaietan jan-edanean igarotzen dute eguna bertakoek eta bisitariek”), Laneki (“giltzarria gure elikadura da, jan-edanean asimilatzen baitira elikagai gehienak”), DiarioVasco (“Egun osoan zehar, izango da jan edanean…”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

jan-edanean 46: Berria (“Tabernan jendea jan-edanean dabil ghannejjak abesten ari diren bitartean, eta batzuetan tabernariak isiltzeko ere eskatu behar izaten die”), Elizen arteko Biblia 12 (“Han ari dira denak berarekin jan-edanean eta oihuka”), Juan Kruz Igerabide 10 (“Jan-edanean aurkitu genituen.”), Patxi Zubizarreta 4 (“Erreginarekin bakarrean utzi zutelarik, jan-edanean hasi ziren, eta musuka, eta laztanka.”), Ramon Saizarbitoria 3, Xabier Olarra 2, Imanol Unzurrunzaga 2, Jose Antonio Mujika 2, Joan Mari irigoien 2, Edorta Jimenez…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa izan liteke azpisarrera gisa janean eta edanean proposatuak bezala.

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, jan 2 sarrerako jan-edan azpisarreran (nahiz eta jan 1 aditzari dagokion adibide gisa ere azal daitekeen: cf. galdu-gordean bezalakoak).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa jan sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

jan arin 1 (Or Eus: "Egun aietan jendeak bero barrena bezain sakela; biamonago, burua kuzkur, jan-ariñago sabela"); jan gose 1 (Mg PAbK: "Esan ta egin, aste barruban Urten neban neuk etxeti Gerri zerdenaz makilla baga Jan gosiagaz besteti"); jangose 1 (Lab EEguna: "Jangose ez bestena!"); jan-neurri 1 (Or Tormes: "Nik yan-neurri au nai ta ez erabilten ddoat beti"); janurri 3 (Ur Dial: "Gatx oneek biar dabe janurri asko ta denpora asko", "Urrengo egunian emon biar jako purga bat eta euki janurrijan", "Ain da biarra janurrija ganadubarentzat zein guretzat gexo danian"); jan-urri 1 (Erkiag Arran: "Jan-urri egiteko, ta alako ta olako janariak bakarrik, atan"); jan-urritasun 1 (Itz Azald: "Jan-urritasuna, janari bearrekoak bakarrik artuten irakasten dabena"), janurritasun 1 (Erkiag: "Zer da, ba, hamasei urteko mutillarentzat egun osoan urdailleratu dauana, jaunurritasuna ezik?"), eta OEH argitaratuan beste 1 (A Cat: "Iatunkeriari [iarkiten iako] Ianurritasuna"); janzahar 1 (Ax: "Halaber presuna ianzaharrak, mathela gogortuak edo horzkitua dagoenak, eztu atseginik hartzen iaten hasten"); jan-xahar (eta yan xahar) Gy 4 ("Yan xahar han zebillala arrundaren egiten, Barura hautsteko zerbait aurkitu non zukeien", "Nuharroinsko baitut maiz apetitoa, Eta yan-xaharra modu gabekoa", "Dama muttur luxe-dunak yan-xahar aurkitzen zenak Tirria hoberenean Berehala bazeraman hegastina zelakoan", "Barur-gaitzik khexo zebillan maistroa; Nola ere omen baitu yan-xahar gaitztoa"); jan-zar eta janzar bana (Erkiag BatB: "jan-zar dagola bere, edateko beti gertu"; "Ez nai izan, egun osoan janzar ta nekaturik egonik?"); jantzar 1 (Otx: "jantzar egotiak jakijak gozatsu eta on egitten dittuz, eta egarri ixatiak, ura ezti ta zoragarri").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

jan-arin 1 (LEF, metahizk.: "erre-arin modukoak (partizipioa + arin): egin-arin, erre-arin, jan-arin(ean), landu-arin"); jan-neurri 14: B 1 (Or Tormes, OEHko testuinguru berean), EB 13 (J. Agirre 11, adib.: "Nahiz eta haurdunaldia itxuraz ongi joan, aldizkako ikuskapenak beharrezkoak dira pisua, jan-neurria eta intsulina-dosia kontrolatzeko", "Aurrekoa kontutan edukirik gaur egun gure esku dauzkagun baliabideak hiru motatakoak dira: intsulina, ahotiko antidiabetikoak eta jan-neurria", "Gaixoak behar dituen intsulina-unitateak bere adina, sexua, pisua, jan-neurria, lanbidea, egoera fisikoa, diabete-mota eta medikazioaganako duen sentikortasunaren arabera daude", "Jan-neurriak jokatzen duen papera laguntzaile edo osagarria da, ez nahitaezkoa", "Lehen aipatu dugu jan-neurri egokia hezueri-erasoa bitartean arrautzez eta esnez soilik osatutakoa dela"; EMBOroi 2: "azken urteotan proposaturiko gidalerro edo arauen nolabaiteko dogmatizazioa baztertu, populazioaren erikortasun/hilkortasunean, hazkunde eta garapenean jan-neurria parametroak eduki dezakeen zerikusia sakonkiago ikertu, eta baita beste zenbait parametrokin (faktore genetikoak, etab.) elkarrekintzan edota konparazioan, jan-neurriak duen pisua aztertu: horra hor gaur egungo hainbat eginkizun"); jan neurri 2 (Medikuntza: "urrats batzu eman behar ditugu: a] haurdun dagoen emakumearen jan neurri eta bizimoduaz arduratzea", "b] bularretako umeen eta haurren jan neurriak eta bizimodua kontutan hartzea"); janeurri EB 1 (K. Cid: "Egin behar duan bakarra hire janeurria begiratzea duk"); jan-zahar EB 4 (LEF, metahizk.: "jan-zahar modukoak [partizipioa + zahar]: jan-zahar, ibili-zahar, hil-zahar"; "Izen ondoko adjektibo gisa ere sarri agertzen dira: gustora jango nuke txuleta egin berri bat!; zabiltza kontuz zakur jan-zaharrarekin!", "Hots-aldaketa: hitz-juntura hauetan ez da ia inolako hots-aldaketarik ageri: erre berri (eta ez, kasu, erra berri, jan-zahar (eta ez jantzahar),..."); jantza(ha)r 2 (Otx, OEHko testuinguruan; LEF, ut supra).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

jan-neurri : HiztEn (ik. dieta 2), Euskalterm 11 (hauetan desintoxikatzeko —, — desorekatu, — hipokaloriko, — mediterraneoa, — orekatu, — zatikatu, proteina gehiegiko —, sodiorik gabeko —); janurri : HiztEn (ik. dieta 2), LurE (dieta); janzahar : HiztEn (baraua; denbora asko jan gabe dagoenaren egoera) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

janurri : EuskHizt (dieta), ElhHizt (dieta), Casve EF (janürri: sobre dans le manger), Lh DBF (sobre dans le manger), DRA (1 dieta, poca comida; 2 colación; 3 parco en la comida), PMuj DVC (jan-urri: 1 inanición; 2 colación; 3 inedia; 4 sobriedad; 5 malcomido; 6 continente; 7 frugal; eta jan-urritasun: templanza, frugalidad; jan-urritu: poner a dieta, adietar; jan-urriz: abstinentemente); janari urri : Lh DBF (diéte), DRA (dieta), PMuj DVC (dieta, inedia, abstinencia de comida); janeurri : HiruMila (1 dieta, régimen dietético; 2 colación; 3 parco/a en la comida), PMuj DCV (dieta; eta janeurritu: dietar); janzahar : HiruMila (el/la que no ha comido desde hace bastantes horas), ElhHizt (ayuno: estado; que lleva horas sin comer; eta janzahar(ean) egon: estar/llevar muchas horas sin comer), Casve EF (à jeun), DRA (ayuno, estado del que lleva mucho, muchas horas sin comer); janzar : DRA (ayuno, el que está sin comer mucho tiempo), PMuj DVC (ayuno, que lleva mucho tiempo sin comer); jantzar : DRA (en ayunas, sin comer desde muchas horas), jantzar eta janzar (en ayunas); jan-xaar : DRA (ayuno, estado del que lleva mucho tiempo sin comer); jan-arin : DRA (ayuno, parquedad en el comer); jan-gose : PMuj DVC (salsa de S. Bernardo) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-n+n- (cf. non-nahi).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-neurri.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

jan 2 sarrerari dagokion azpisarrera.

Formen arteko bereizketa semantikoak

janari-kopuru neurtua (cf. jan-urri 'jan-kopuru txikia').

Txostenaren laburpena

janurri B 4 (Ur Dial; Erkiag BatB) jaso da OEHko corpusean; besteetan ez da azaldu.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adiera zehazteko eskatuz: 'jan-kopuru txikia' (cf. jan-neurri 'janari-kopuru neurtua').

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ianzahar IE 1 (Ax); jan-zar (+ janzar) B 2 (Erkiag BatB); jantzar B 1 (Otx); yan xahar (+ yan-xahar) IE 4 (Gy).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

jantzar B 1 (Otx).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

janzahar: HiztEn 1.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zahar.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+a-.

Euskaltzaindiaren Arauak

janarazi, janaraz, janarazten. dio ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

janarazi, janaraz, janarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+a-.

Jatorrizko forma

janari, bazkari; dieta-janari, dietetika; jateko, janari, janaridenda.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: janari(-)denda.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: JANARI-EDARI (Pl.). Comida y bebida. Jasta begiz oraiko janari-edariak. HU Zez 66. Su ederra ta janari-edari gozuak ikusitta. Altuna 57. Lengoan bialdu nizkitzun janari-edarien zor-agiria aldean dijoakizu. NEtx Nola 14. Janari-edari onuragarriak bereganduaz. Erkiag BatB 80.

janari-edari 20: Elhuyar 5 (“ezaugarri bereziak dituzten janari-edariak egiteko ere erabiltzen da nanoteknologia”), Consumer 3 (“Zopa, tea eta, oro har, janari-edari beroak lagun onak dira hotzari aurka egiteko”), Berria 7 (“Suermerkatuetako apalak betetzen dituzten berrehundik gora janari-edari”), Argia 4 (“janari-edari minak eta garratzak baztertu behar dira”), Erlea (“mahai luze eta banku nahiz aulki lerroetan janari-edariak partekatuz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

janari-edari 15: Herria 7 (“Janari-edari tokian berean”), Berria (“Igandean jendeak urruti utzi zuen autoa edo autobusa eta anitzetan han bertan gelditu dira janari-edarien hondakinak”), Elizen arteko Biblia 3 (“Judit zilarrezko ontziak zeuden gelara eramateko agindu zuen Holofernesek eta bere janari-edarietatik emateko”), Piarres Aintziart 2 (“Ateratzera gindoazela, hiru erromes, hiru gizon, ostatuan sartzen dira batek tiratzen du karrosaño bat, puska eta janari-edariz betea”), Juan Kruz Igerabide (“Han zeuden janari-edariak jan eta edan, eta hurrengo goizean irten ziren, baina inor ez zitzaien ausartu eraso egitera”), Bernardo Atxaga (“Eta hizkuntzarekin gertatutakoa, janari-edariekin ere gertatu zitzaigun: batean mondejoa zen; hurrengoan, odolkia; haraxeago, lukainka edo zezina”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa janari eta edari sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

'janariak gordetzeko tokia'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

janaritu 25 aldiz azaldu da, beti HMan: B 9 (Añ EL1 (3), Añ GGero (2), Itz Azald (3), Enb). G 16 (Arr GB, Ag G, Etxde AlosT, Etxde JJ (5), Lek SClar (7), Munita).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

15 ager., HM eta EBkoak guztiak; 1968 aurreko 5: B 1 (Ezezaguna: Urteko Domeca gustijetaraco verbaldi...); G 4 (Ibiltari, in: Euzko Gogoa 1958; J.A. Orbegozo, in: Jakin 1959; Artola, in: Jaunaren Deia 1967; S. Onaindia, in: Giza-bizia); 1968 ondoko 10: B 6 (Karmel 1971; B. Arrizabalaga, in: Bizkaia barru-barrutik; S. Onaindia, in: Odisea; I. Zubiri, in: Izadiko Pitxiak; A. Arrinda, in: Zer. Bizkaitarrai bizkaieraz 1986); G 1 (Eusk. Litur. Batz., in: Illetak ospatzeko elizkizun-liburua); EB 3 (J. Etxaide: Joanak joan; X. Mendiguren Bereziartu, in: Julio Zesar; Elizbarr. Litur., in: Mintzo eta kantu).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

janaritu: DFrec 2, AB38 1, AB50 1, HiztEn, LurEn.

Euskaltzaindiaren Arauak

janaritu, janari(tu), janaritzen. du ad.: zeure herria aingeruen ogiaz janaritu zenuen.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

janaritu, janari(tu), janaritzen.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Zeure herria aingeruen ogiaz janaritu zenuen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

janba 3, ES, adib.: "Zeren ahuntzak ere halatsu egiten baitu bere janba"; eta OEH argitaratuan, gainera: Orreaga ("Andresaroko ardien yanba"), Lf Herr 1961 ("—Zer egiten dik ardiak? —Ardiak janba: bee! bee!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

janba a) 'beeka' adierako 1, Gazt: "Oteiza irudigille / (...) bukoliar-ametsezko, janbaz, iragarle-zantzoz / bide-ertzean, bide guzien ertzetan"; b) 'obrazko elementua' 2, UZEI: "Janba. Sin.: Leihozangoa; Atezangoa. Leiho edo ate baten dintel edo arkuari eusten dioten egurrezko, harrizko edo obrazko elementu bertikaletako bakoitza", "janbaren eta arkuaren arteko pasaera".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

janba : HiztEn (1 Ipar.: Ardi-azienden beeka; 2 Eraik.: obrazko elementu bertikala), Euskalterm 1 (atezango eta leihozango sinonimoekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

janba : ElhHizt (1 balido; 2 eraik.; jamba: de puertas o ventanas), EskolaHE (ardiaren eta ahuntzaren oihua; beeka), Lh DBF (ik. jamba; eta jamba: bêlement de brebis ou des chèvres), DRA (balido), PMuj DVC (balido; janbaka ari: balar, dar balidos); janbatu : Lh DBF (jambatu: bêler), PMuj DVC (dar balidos, balar); janbiko : ElhHizt (jámbico, ca) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal jambaje; jamba / jambage; jambe formen ordainak: HiruMila: Ø / 1 de la puerta: atezango; 2 de la ventana: leihozango // ElhHizt: Ø / janba; atezango (atearena), leihozango (leihoarena) // Lur EG/CE: Ø / atemarko // Lur EF/FE: ate marko, ate zango / hanka, zango // XarHizt: (de cheminée) panta, mantetx; (de porte, de fenêtre) ate-tente, leiho-tente / zangar, zango, hanka, berna // Casve FE: (lettres) zanko; (portes, fenêtres) opo, opotza, opotzüra; (cheminée) mantetx / zanko // HaizeG FB: (porte, fenêtre), ate-tente, leiho-tente, opotza, opotzura; (cheminée) mantetx, pantetx / zangar, zango, zango-makil; (maçonnerie) ostiko, panta // T-L LBF: jambage de porte ou fenêtre; athe-tente, leiho-tente; (boiserie) zureria; (jambage, en écriture) asto-makhil / zango, zangar; jambe de maçonnerie: ostiko // PMuj DCV: (j. de puertas) ate-tente, ate-etxe, ate-uztarri; j. de ventanas: leio-tente, leio-etxe, leio-uztarri / marco: zango, panta, ostiko; j. de la puerta: ategai, ate-zango; j. o manto de la chimenea: mantetx, pantetx.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

ardi-azienden beea, marraka.

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan, ez beste iturri-hiztegiotan (DFrec, AB38, AB50, Euskalterm; EuskHizt, HiruMila, LurE, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.); janbo jaso dutenak: HiztEn (Metr.), ElhHizt (Metr. yambo).

Maileguen egokitzapen sistematikoa

i-/j-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: JANEAN a) En lo que respecta a la comida. Nehork bada etzaitzatela kondemna ianean edo edanean. Lç Col 2, 16. Loan, janean ta ardoan kontuz ibilzea. Mb IArg I 133. Gitxitu larregia soñean, janean, jokoan. Añ LoraS 32. Janean bere buruari uko egitea. Arr May 10. v. tbn. Cb Eg II 120. Gco II 63. AA I 454. Dv LEd 217. Enb 57. Tx B I 113. b) Comiendo. Eztut onik ez ianian, ez edanian, ez loan, ez jinian, ez ioanian. Tt Onsa 44. Ez jakiñika nola / igaro eguna, / janean, edanean, / joko, pikardian. It Fab 173. Bei batzuek, eguzki epela artuaz bedar ianean. Ag AL 54. Ba'akik Txo gaju ori, janian jan eta lanian lan. Anab Poli 42. c) "À la journée" Lecl. "Ianean lan egitea, travailler seulement nourri, où la nourriture comprise dans le loyer de la journée" H.

adib.: jan2 iz. Janaria; jatea. Ik. jaten. Loa eta jana utziz. Janean eta edanean kontuz ibiltzea. Jan gutxi ematen dit, makila-kolpe asko. Ez du janak bakarrik asetzen gizona. Urdeak urde-jana behar du. Atzo arkume-jana egin genuen sagardotegi batean. Ate batetik sartu beharko zituzten bi etxeetako eguneroko ganadu-janak. // neurri 5 iz. Egokitzat edo normaltzat hartzen den kopuru edo tamaina jakina. Guztiak du bere neurria. Jaunak gauza guztiei ipini diela beren neurria. Janean eta edanean neurri ona eta modu ona gorde. Gauzak bere neurritik ateratzea: bere onetik ateratzea. Neurria igaro. Neurri gabe edaten duenak. Jainkoaren edertasun neurri eta mugarik ez duena (Ik. neurrigabe).

janean 13: Berria 6 (“borda pare batek eguzki plaka zuten, beste batek sarrera berezia, beste batek erabateko dotorezia... eta han ere, behor modeloak belar janean”), EiTB 3 (“Radio Vitoriak San Prudentzio egunez egin ohi duen txokolate janean hartuko du parte David de Jorgek, pastel errusiarraren 6.000 zati banatuz”), DiarioVasco 4 (“Giro polita talo janean, Korrikarako giroa berotuz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

janean 11: Berria (“Buru janean ibili izan naiz, eta askotan pentsatu dut ez nuela berriz jokatuko”), Bernardo Atxaga 2 (“Haren ertzean, granitozko harkaitzek utzitako tarteetan, zaldi batzuk belar janean ari ziren”), Joan Mari Irigoien (“Izan ere, indiarrak eta gu bildurik geunden egun batean, ez dakit zeren janean, tigre hura hurbildu zitzaigun, bere larruko ñabardurekin eta kolore pikardatuekin, eta bere begi izugarri haiekin, zeinak izan baitzitezkeen basilisko batenak, edo Heriorenak berarenak”), Karlos Zabala (“Baziren han dendari txukun-txukunak, ortuzain brusadunak, zamaketari zikinduak, zamarra koipez lohi zutenak sorbaldan garraiatutako elikagai kargarengatik, gizagaixo zarpailtsuak, merkatu nagusiko goizean esnaturiko gosetiak oro, janean, mingaina erretzen, kokotsa pixka bat atzera zeramatela koilararen isuriaz ez zikintzeko”), Urtzi Urrutikoetxea (“Hilde izan da sardin-janean Diego eta zurekin gelditu den bakarra”), Patxi Ezkiaga (“Eta, hainbeste hitz egin eta hainbeste edan zuten ezkutari biek, azkenean, loak lotu behar izan zien mingaina; eta egarria, soil kendu ezina zen-eta, pixka bat moteldu zien; horrela, zahato erdi-hutsari helduak biak, eta ahoan sarturikoak erdi janean, hor loak hartu zituen”), Joan Mari Lekuona (“Badira gauzak gure giza kondizioan saihestu ezin ditugunak, hala nola janean eta edanean hartzen dugun atsegina, gosea edo egarria daukagunean; etzateko gustua nekatua dagoenarentzat, eta loarena atxiloturik dagoenarentzat”), Pablo Sastre (“Joan ziren biak eta Ane ere sukaldera, Saioa gelditu zen salan, azkazala janean, begiak leihoaz hara”), Patziku Perurena (“Au egiten balute euliak bakarrik, ez litzake, kristabak, zer izan penarik; baña gizonak ere, abereen gisa, begiak itsuturik munduan gabiltza, janean, edanean osasun galtzen, geiegi biziz beti bizia laburtzen”), Koro Navarro (“Deabruak engainatuta aita-amak hil ondoren, kate bat hankan lotuta, mendira penitentzia egitera joan zena, harik eta, urte asko pasatuta, zahartuta ordurako don Teodosio, dragoi bat azaldu zitzaion arte; eta hartan, dragoia Teodosio ia janean zela, San Migel goiaingerua agertu, eta dragoia hil eta zaldunaren kateak hautsi omen zituen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa izan liteke azpisarrera gisa, edanean proposatua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa jan sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Jatorrizko forma

jangai, jateko.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. 'janaria, jatekoa'.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

janaria, jatekoa.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz. 'janaria, jatekoa'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

izenondo posibleaz ik. euskaltzainen ohar-erabakiak s.u. arnasgarri eta edangarri.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

janaria, jatekoa.

Txostenaren laburpena

ik. gartxu

OEHko datuak [laburduren azalpena]

jangartzu G 1 (Txill Let); jangarzutu B 1 (Mg PAb); jankar (+ jankartxo) B 2 (Ag Kr); eta 'neurritsu (jan-edanean)' adierako gartxu 9: B 3 (Or Tormes, Erkiag BatB), G 6 (Or, Gazt); gartzu 2 (Mg PAb 'jan sarrija, jan gartzu", Otx); cf. gartxuondo 'zuhaixka' (Erkiag Arran).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

jangar G 1 (Ag G); jangartxu G 1 (Lab Egan 1956); jankar G 1 (Etxde Egan 1958); eta gartxu 3 (Or Tormes, UZEI).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

jangartzu: AB38 2; Euskalterm 1; LurE 1; HiztEn 1; jangartzutu: HiztEn 1; gartsu 'neurritsu': HiztEn, LurE; gartxutasun: Euskalterm; cf. gartxu 'zuhaixka': HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: jangartzutu / HiztEn: jangartzutu / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

erabili gabea da (bakarrak erabilia — Mg PAb), baina egokia eta sistemaren araberako erregularra.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

jangartxu(tu), jangartxutzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

jateko gogoa galdu edo kendu.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+g-.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'gose handia; grina makurra'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

jankatu, janka, jankatzen. Ipar. du ad. 'hortzikatu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

jankatu, janka, jankatzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+l-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS (jan-ondo).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Idazkera hedatuena da

hitz batean, loturik idaztekoak dira [aditzoin + iz.] osaerako iz.ak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Kategoria

iz.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ns-.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+t-.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n+t-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Gkoak dira: jauntzierazo: AA III; janzierazo: Lard; yantziarazi: Ir YKBiz; yantzi erazi: Zait Sof; jantzi-arazi: NEtx LBB; iantzierazi: Or Aitork; Bkoa: jantzi erazo (Otx); Lkoak: yauntz-arazi (Lg II) eta jauntzarazi (Zerb IxtS).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

jantzi azi G 1 (Murua, R.); jantzierazi EB 1 (Sastre, P.).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ez da forma hau aurkitu.

Euskaltzaindiaren Arauak

jantzarazi, jantzaraz, jantzarazten. du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adiera emanez: 'janztera behartu'.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ntz(i)+a-. Bisilaboetan -i marka atxikitzearen aldeko da zenbait batzordekide; sistematikoki aztertuko dira honelako kasu guztiak; IE/HM banaketa argiko kasua da hemengo hau.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa ematekoa, jantzi 2 sarreran.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

arkume-jantzian zebilen otsoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1. jaunztegi (H), jaztegi (Lar, H), jauntzitegi (T-L). Vestíbulo. "Vestuario, donde se viste" Lar. "Vestiaire" T-L. 2. jantzitegi. Vestuario, conjunto de ropa. Andre Poesi apainzaleari bere jantzitegi oparoan ain begiko zaion italiar mintzaira eztia. Etxde JJ 239.

LB 35 (Berria 14, Deia 1, EiTB 11, Elkar 7, Erlea 1, Consumer 1) / ETC: 119

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: jantzitegi iz. vestuario, ropero, guardarropa / Adorez: jantzitegi 1 (ikus aldagela) guardarropa, guardarropía, vestuario, ropero. 2 (ikus jantzi(-)denda) boutique, tienda de ropa / Labayru: jantzitegi 1 iz. guardarropa, vestuario, ropero. Jantzitegian fraketatik dirua ostu eutsien / NolaErran: vestiaire de théâtre, restaurant jantzitegi – jauntsitegi (ZU). / Euskalterm: jantzitegi (es guardarropa, fr vestiaire; Arteak, Merkat. TN da).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

jazkera , iazkera, yazkera B (14 ager.: Añ, Ag, BEnb); G (57 ager.: Bv, Ag, Iraola, Mok, Or, Tx, Alz, Ldi, JMB, ABar, Zait, Etxde, NEtx, And, MAtx, Salav, Lasa, Berron); IE (Mde) eta EB (MEIG); janzkera (+yanzkera): Kk, Bilbao; jaunzkera : Mde; jantziera (+janziera):B (Añ, Ur); G (AA, Echag); jantzikera (+yantzikera): Kk, Alzola.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

jazkera : 22 ager. ditu: G 7, B 1, EB-EgAs 14; janzkera forma EB-EgAs agertu da (11 ager.); jaunzkera behin (Mde).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

janzkera : DFrec 2, AB38 7, LurE 1, HiztEn 1; jazkera :DFrec 13, AB38 9, AB50 4.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ntz(i)+k-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

janzki (+yanzki):B (30 ager.): Altuna, Enb, Laux, Otx; G (4 ager.): Jaukol, Anab; EB (24 ager.): Osk, MIH, MEIG; jazki (+yazki):B: Altuna, BEnb; G: Alz, Ldi, Etxde, Gazt; EB: MIH; yazkigin: Ldi; jantziki : JMB.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

janzki : B 6, G 2, EB 14; janzkidun: G 1; jazki (+yazki): G 9, EB 26; jazkigin (+yazkigin): Ldi.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

janzki : DFrec 5, AB38 9, Euskalterm 2, LurE 1, HiztEn 1; jazki : DFrec 3, AB38 6, AB50 9, Euskalterm 1.

Jatorrizko forma

ja(n)zki, soineko.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

batera ikustekoak dira {sonante + txistukari + herskari} letra-segidakoak. Nolanahi ere, bereiztekoak dira bi multzo behintzat: batez ere Hegoaldeko eta maiztasun handiko formak daude, batetik, eta, bestetik, batez ere Iparraldeko eta forma lehiakidedun nahasgarriak dituztenak (adib., eraskailu bezalako bat era(i)tsi-rekin lotuko litzateke, erantsi>-rekin bainoago).

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ntz(i)+k-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ntz(i)+t-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

jaztetxe 7: Ag G 5 (adib.: "Erri-sarreratik jaztetxeraño oñatiar guztiak, andrazko ta gizaseme, gure baserritarrai zerbait esan bearra bazeukaten", "Gure Zabaletakoak jaztetxean sartu gabe, igo zuten tapa tapa beren baserri paketsura"); Ldi IL ("Mendibide-lokatzak abarka zakarrez gaindu ondoren yaztetxe-atarira elduki (...) orok ederretsi-bearreko zaldun-oski garbi dirdaitsuz yantzia agertu bait-zaitzu gizona"); NEtx LBB ("Elizan bilduak ziran etxe bietakoak, eta jaztetxean, Zubieta kaleko ardangela batean gosari-legea egin ondoren, bereala artu zuten Etxegurenerako bidea"); ez dugu janztetxe formarik aurkitu; ik. OEH argitaratuan: jantzietxe : EgutAr 12-4-1962; janzi etxe : Izt D.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]