Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

bon 7: Erlantz Urtasun 2 (“Bon, bazen ilusioa egiten zidan gauzatto bat”, “Bon, lehenik eta behin sendagileen behar handia dago”), Berria (“bon, Berriozarren UPNk hiru zinegitzi zituen”), Pello Zubiria 4 (adib.: “bon, aitatxi zuberotarra gorria zen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bon 127: Herria 19, Berria 15, Menane Oxandabaratz 43, Jon Alonso 11, Ramuntxo Etxeberri 9, Patxi Zubizarreta 7, Matias Mujika 4, Iban Zaldua 3, Daniel Landart 3, Javi Cillero, Eider Rodriguez 3, Rafa Egiguren 2, Pello Lizarralde, Eneko Bidegain, Harkaitz Cano, Josetxo Azkona, Michel Oronoz, Karlos LInazasoro, Joxan Elosegi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: Ik. beno / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma hedatua onartzekoa da, ordain egokirik ez duenean

hedatua dagoen forma hau onartu da.

Kategoria

interj.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Mailak

Beh.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ATOMO-BONBA Bomba atómica. Lehen atomo bonbekin edo zebiltzanean [...], inoiz irakurri nuela uste dut halako zerbait, alegia uranioak [...] behar zuela tamaina bat izan. MEIG IV 54

adib.: atomo 1 iz. Greziar filosofian, materia osatzen duen elementu zatiezina eta homogeneoa. 2 iz. Kim. Gai bakun baten zatikia, haren ezaugarriak atxikitzen dituen txikiena dena. Burdinaren atomoa. Atomo egiturari buruzko teoriak. Atomo bonba: bonba atomikoa.

Ez dugu aurkitu atomo(-)bonba formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: atomo-bonba 10: Pello Salaburu, Iñaki Mendiguren, Koro Navarro, Gotzon Garate.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

nazioartekoa denez

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta sartzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako forma osatua(k) baztertuz, osagaietako bat jaso da

bonba onartzekoa da

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa atomo eta bonba sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

ik. erregetiar sarrerako adibidea: euskaldun erregetiar eta bonapartetiarrak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bonapartetar 3: A. Zavala (“Etzan, bestela, Bonapartetarra izango”), M. Onaindia (“Arestian ere esana dut, Fould ministro bihurtu zenetik, Louis Philipperen gobernuan zatirik inportantena eraman zuen burjes merkatarien taldea, aristokrazia finantzaduna alegia, bonapartetar bihurtu zela”), J. Agirre (“Bonapartetarrak Europa osoa aurrean erabilli ta astindu eben”); bonapartismo 1, E.L. Adan (“Bonapartismoari, Bismarck edo Pariseko Komunari buruzko idazkiak arretaz irakurtzen badira, ordea, noizbehinka badirudi Marxek onartuko zukeela Estatua gizarte osotik aparte jar daitekeela, (...).”); bonapartista 2: J. Intxausti (“II Inperioaldia erortzean, hiru talde ditugu monarkizaleetan: borbondiarrena (legitimistes deituak), orleandiarrak (Orléans-go Louis Philippe I-aren jarraileak) eta bonapartistak.”), J.A. Urbeltz (“Egungo alardeetako kantinerak, folklorista europarrek ejerzito bonapartistetatik aterarazten dute eredua, horrexegatik festa folklore bilakatzean kokatu behar den ekarpen berria dira”); ez dugu bonapartetiar, bonapartezale formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Euskalterm - Pol.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bonapartetiar Eskualdun erregetiar eta bonapartetiar gehientsuak atsegabetan sartu ziren. Lf ELit 232. enperadoretiar. Partidario del emperador. Duela bi urte enperadoretiar eta erregetiarrekilakoa hautsi zuenean. HU Aurp 55s (se refiere a los bonapartistas). Duvoisin kapitainak ateratu zuen urtekari enperadoretiar bat. Lf ELit 214.

bonapartista 3: Deia (“Gobernamendu berria antolatu zen, liberalismoan oinarriturik baina armada bonapartistaren babespean, porrot egin zuen hegoaldean, hirietako goi mailako merkatarien babesa izan arren”), Argia 2 (adib.: “Bonapartistek orain 200 urte galdutako bataila oroitzen du”); bonapartismo 2: Berria (“Badugu ere bonapartismoaren frantses tendentzia zaharra, buruzagi gidaren aukera”), Jakin (“bonapartismotik hurbil den despotismoa”) ; ez dugu bonapartetar, bonapartetiar, bonapartezale formarik aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bonapartista 3: Itxaro Borda (“Eskualduna astekari bonapartistako artikulu herratsuen irakurketa argigarria da karia horretara: zezenak ziren baiki Errepublikan”), Karlos Zabala (“Gavardek gau batean kontatu zien tabernara espiatzera joaten zen "sorgin zahar hura" koadrila bonapartistak nahi ez zituen zikinkeriez elikatzen zela”), Xipri Arbelbide (“Etxeberri bonapartistak zuen irabazi. 1889an berriz haste”); bonapartetar 2: K. Zabala (“Hantxe ziren mugan debekaturiko liburu politiko guztiak, Bruselako panfletoak, Bonapartetarren eskandaluzko istorioak, enperadorearen atzerriko karikatura barregarriak”), Txillardegi (“Eta No siempre prehto erantzuten omen zion granadatarrak Bonapartetarrari”); ez dugu bonapartetiar, bonapartezale formarik aurkitu.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bonapartista 2: J. Intxausti: "II Inperioaldia erortzean, hiru talde ditugu monarkizaleetan: borbondiarrena (legitimistes deituak), orleandiarrak (Orléans-go Louis Philippe I-aren jarraileak) eta bonapartistak"; J.A. Urbeltz: "folklorista europarrek ejerzito bonapartistetatik aterarazten dute [kantineren] eredua".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Euskalterm - Pol.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bonapartista: X. Arbelbide ("Etxeberri bonapartistak zuen irabazi. 1889an berriz haste"); I. Borda ("Eskualduna astekari bonapartistako artikulu herratsuen irakurketa argigarria da karia horretara: zezenak ziren baiki Errepublikan"); K. Zabala ("Gavardek gau batean kontatu zien tabernara espiatzera joaten zen “sorgin zahar hura” koadrila bonapartistak nahi ez zituen zikinkeriez elikatzen zela").

Nazioarteko forma da, euskal baliokidearekin batera onartzekoa

bonapartetiar arautua bakarrik jaso zen, x-tar osaerakoak aztertzean; baina bonapartista ere onartzekoa dela uste du lantaldeak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak eta -tar osaerakoak.

Jatorrizko forma

atomo-bonba

Euskaltzaindiaren Arauak

'lehergailua'.

Formen arteko bereizketa semantikoak

lehergailua; cf. ponpa

bonba atomiko 55: Argia 8, Berria 20, EiTB.com 27.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bonba atomiko 78: Berria 37, Herria 5, Fernando Morillo 10, Edorta Jimenez 4, Fernando Rey 4, Iñaki Mendiguren 3, Pello Zabala 3, Joxerra Garzia 2, Koldo Biguri 2, Joan Mari Irigoien 2, Joseba Zulaika, Bego Montorio, Mikel Hernandez, Xabier Mendiguren Elizegi, Juan Garzia, Filosofiako Gida; atomo(-)bonba 10: Pello Salaburu 7, Koro Navarro, Gotzon Garate, Iñaki Mendiguren.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren Arauak

arautua dago jada, adibide gisa.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa sartzekoa, bonba sarreran.

LBeh (2014-04-03): bonba-pakete 34: Deia (“Urte batzuk geroago, bonba-pakete bat jaso zuen”), EiTB 33 (adib.: “Txeroki ordu erdiz izan da Ismael Moreno epailearen aurrean. Hark 2002ko urtarrilean eta otsailean bi bonba-pakete bidaltzea egotzita auzipetu du”); bonba pakete 6: Berria 2 (adib.: “AEBtako Maryland estatuko gobernu eraikinetan bi bonba pakete lehertu dira”), EiTB 4 (adib.: “Erromako enbaxada guztiak alerta egoeran daude Txile eta Suitzakoan bonba pakete bana lehertu eta bi lagun zauritu ondoren”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ez dugu aurkitu bonba(-)pakete formarik.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa bonba sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez da jaso bonbaketa, bonbardari formarik; ager. banakoak dira bombardeo (Vill Jaink: "Zer dela ta Apologetika-bombardeo au?, esango duzu menturaz"); bonbardero (Salav: "Urkiolan geundela, etortzen ziran emezortzi aideplano bombarderoak [...]") eta, OEH argitaratuan, bonbardamendu (Lf ELit: "Bonbardamendua hastean Aita Blas bi lagunekin zen eta hirurak otoitzari lotu zitzaizkon bere alde").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira bonbardaketa 1 (UnescoAlb 1990); bonbardamendu 1 (Herria 1969); bonbardari 1 (Gabai/8); bonbardeo 7 (F. Olariaga 5, G. Nazabal, P. Iparragirre); bonbardero 4 (J.L. Aramendi 2, M. Legasse, Ijitoaren "poleoiak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bonbaketa : AB50 1; bonbaketari : HiztEn (hegazkina / soldadua); bonbardaketa : HiztEn, LurE, Euskalterm 4 (hauetan aire bonbardaketa, bonbardaketa elektroniko, elektroi-bonbardaketazko soldadura); bonbardamendu : AB38 1; bonbardatzaile : DFrec 1; bonbardatze : LurE; bonbardeaketa : AB38 1; bonbardeo : DFrec 4, AB38 1, AB50 5 (hauetan bat hitz bonbardeo); bonbardero : AB50 1; bonbazketa : AB38 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegiak: a) bonbardaketa : HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF eta PMuj DVC: bonba-eraso (bombardeo), bonbaketa (bombardeo) b) 'bombardero' adierako beste hauek: bonbakari : PMuj DVC (bombardero); bonbaketari : ElhHizt (1 bombardero (soldado); 2 (avión) bombardero), PMuj DVC (bombardero); bonbardari : HiruMila (iz. bombardero) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdaretako formak

Erdal bombardeo, bonbardero / bombardement, bombardier formen ordainak: HiruMila: bonbardaketa / bonbaketari, bonbardari // ElhHizt: 1 bonbardaketa; 2 (fig.) bonbardaketa, eraso / bonbaketari, bonba-jaurtitzaile // Casve FE: bunbardatze / bunbardabiu, bunba-hegazkin // HaizeG FB: bonbardamendu / ø // T-L LBF: bonbardamendu / ø // PMuj DCV: bonba eraso, bonbaketa / ø // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Azkue Aurkibidea.

bonbaketa iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, bonbaketa-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bonbardaketa; bonbardamendu; bonbardatze].

bonbaketa 26; bonbardaketa 1725.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bonbaketa 12; bonbardaketa 386.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

bonbardatu arautuaren eratorri erregularrak hobetsi dira.

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Forma gomendatuak nagusi badira ere, oraindik ageri dira batzuen batzuk. Hala ere, bonbardamendu forma hobetsitakoetatik kentzekoa izan liteke, corpusetan agerraldi bakar bat ere ez duenez.

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. bonbardaketa, bonbardamendu, bonbardatze.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-mendu/-tze.

bonbaketa eta bonbardeo formak berrikustean proposatu da forma honi g.er. marka jartzea eta bidalketetatik kentzea.

Forma berria da, eta hobestekoa lehiakideen kaltetan

-ea- formakoak saihesteko

Euskaltzaindiaren Arauak

bonbardatu, bonbarda, bonbardatzen. du ad.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta/-mendu.

bonbardeo iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, bonbardeo-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. bonbardaketa; bonbardamendu; bonbardatze].

bonbardeo 10; bonbardaketa 1725; ez dugu aurkitu bonbardamendu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bonbardeo 6; bonbardaketa 386; ez dugu aurkitu bonbardamendu formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Debekua bere horretan uztea proposatu da. Forma gomendatuak nagusi badira ere, oraindik ageri dira batzuen batzuk. Hala ere, bonbardamendu forma hobetsitakoetatik kentzekoa izan liteke, corpusetan agerraldi bakar bat ere ez duenez.

Mailegu baztertuaren ordaina

Ik. bonbardaketa, bonbardamendu, bonbardatze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bonbardino Bombardino. Agertzen dira zortzi gazte, lau bioliñekin, bi flautekin, bat triangulubekin eta beste bat bonbardinuekin pasakallia jotzen. Sor Gabon 50. Alde batean metalezko yoareak (instrumentuak): kornetin, bonbardino, tronboi ta abar. A Y 1934, 9.

bonbardino 50: DiarioVasco 26, Berria 7, Uztarria 5, Argia 4, Aizu 3, Goiena 3, Elkar, Deia.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bonbardino 2, Iban Zaldua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bonbardino (TN).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta, beraz, jasotzekoa.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

Ik. suhiltzaile.

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg.

bonbo 12: Alvaro Perez de Sanroman (“bonboa lehen, kaxa gero...”), Mikel Garcia (“Duela hiru urte izugarrizko bonbo, liburuxka eta istoriorekin aurkeztu zuten elkarbizitza proiektua”), Garikoitz Goikoetxea 2 (“bonbo batean zenbakiak sartzen dituzte, eta bestean sariak. Bi bonboetako bolak batera aterata erabakitzen dute zenbaki bakoitzari dagokion saria”), Izibene Oñederra (“San Ildefonsoko umezurtzengan izan genuen ipinia euskal begia, egon ginen zain bonbo handien aurrean”), Maribi Ugarteburu 2 (“Ez gara eroriko fatalismoan, nahiz jakin auzipetuok inoren borondate politikoen menpe dantzan dabilen bonbo baten barruan sartu gaituztela”, “Ezin gara geratu buelta eta buelta dabilen injustiziaren loteriako bonbo horri begira”), Eñaut Gantxegi (“Munillaren izendapenari bonboa ematea”), Josetxo Azkona (“bonboen kalaka etengabea”), EiTB.com 3 (“Gabonetako loteriaren zozketan erabiltzen den bi bonboen sistemaren ordez bonbo anizkoitzak erabiliko dira”, “boskoitza dela bonbo hontako saria”). // bonbo 71: Aizu 2, Argia 8, Berria 27, Deia, DiarioVasco 19, EiTB 7, Elkar 2, Erlea, Karmel 2, Uztarria 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bonbo 7: Berria 1, Unai Iturriaga 3, Harkaitz Cano, Josetxo Azkona, Pako Aristi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bonbo 1 "(Vc, G), una especie de buque de cabotaje, falucho" A. Goizean goizeti eguzkiez batera ioan nintzen bonbo batera. Bonboa esaten da gure itxaserrietan Galiziarren . falucho, ingelesen Vessel-gaiti. A BGuzur 141. bonbo 2 Bombo. Bonbo zar bat, kornetin mallatu bat eta brontzezko plater batzuk ioten iru gizon. Ag Ioan 274. Zelan ibilten dira komediantiak kalerik kale, bonbua ta platilluak dxo ta dxo? A Txirrist 56. Euretako emakume batek pun! pa, pun! pa, pun! pa... joten zuan bonboa. Osk Kurl 86.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: bombo: dunbal (TN, Arteak, Musika-instrumentuak), bonbo (Merkat.).

Erabilera oso urriko forma

hedatu gabea da. Musikakoa adierazteko, dunbal arautua.

Mailegu baztertzekoa da, ez baitu baldintza minimoa betetzen

ez du mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Nahiz eta dunbal den forma estandar arautua, ez du arrakasta handirik izan. Jaso liteke Heg. markarekin eta ‘dunbala’ definitzailearekin.

Forma baten adiera(k)

dunbala.

Erabileremu dialektala

Heg.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Forma baten adiera(k)

txokolatezko gozokia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta beste gabe onartzekoa

baldintza minimoa betetzen du (eta egokitzat dauka J-L. Davantek).

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. 'txapela'.

Erabileremu dialektala

Ipar. Ik. txapela

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-t+d-.

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

boneta daramana.

LBeh (2014-04-03): bongo 4: Elhuyar 2 (adib.: “Eta, gainera, izaera baikorra eta irekia zuen; esate baterako, ezaguna da bongoak jotzea gustuko zuela, eta haren biografia anekdota barregarriz beteta dago”), Argia (“Aurrerago bongoak jotzen ikasi zuen, eta musikari talde bat bilduta, Parisko musikal lehiaketa batean ere parte hartu zuen”), DiarioVasco (“Trikitixarekin batera, oraingo honetan, beste tresna hauek izango dira trikitixaren laguntzaile: bongoak, afrikar danborra, xilomarimba, kriskitinak, temples block kutxa, udua, masailezurra, zilindroa, etab.”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: bongo 4: Berria 3 (adib.: “Salterioa, lautea, hiru arrabita, kontrabaxua, bongo moduko danborrak, pianoa eta bost gizonezko ahotsak izan zituen laguntza gisa, juxtu-juxtu tenperatuak,tremolo asko eginaz baina ondo kontzertatuak”), Sonia Gonzalez (“Bihotz taupadek Afrikako bongo guztiek baino burrunbada handiagoa sortzen zidaten belarrietan eta handik aurrera ez ote nintzen gor geratuko pentsatzera ere heldu nintzen”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es bongó / fr bongo: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: bongo / Labayru: -/ Adorez5000: bongo.

Nazioarteko forma da

Nazioarteko forma da, hedatua dago, eta beste gabe onartzekoa.

Kategoria

iz.

Numeroa

Batez ere pl.

Jakite-arloak

Mus.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 34 (Argia 4, Berria 1, DiarioVasco 1, EiTB 13, Elhuyar 2, Elkar 10, UEU 3); ETC 204.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0 / Euskalterm: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia. Sartu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ns-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ntz-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Mailak

Beh.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

zoriona.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

fragmentazio forma aztertzean proposatua. Erabilia espainoleko bomba de fragmentación; bomba de racimo esateko. Jasotzekoa da azpisarrera gisa luku sarrera proposatu berrian.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da luku eta bonba sarreretan.